مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
وحید ریاحی؛ فرزاد محمودیان؛ فرهاد عزیزپور
چکیده
طرح مسئله: تعاملات و جریان‌های فضایی درون و برون قلمرو بین الگوهای مختلف زیست (بین شهرها - روستاها و کنشگران فضایی عشایری) ازجمله زیست‌بوم‌های عشایری در سطح نواحی جغرافیایی است. در این راستا، تعاملات و اثرهای توسعه‌ای آن در دو سوی نواحی ناهمگن، سطحی از یکپارچگی فضایی را شکل داده و بسترهای نوآوری و خلاقیت را برای برنامه‌ریزی توسعۀ ...
بیشتر
طرح مسئله: تعاملات و جریان‌های فضایی درون و برون قلمرو بین الگوهای مختلف زیست (بین شهرها - روستاها و کنشگران فضایی عشایری) ازجمله زیست‌بوم‌های عشایری در سطح نواحی جغرافیایی است. در این راستا، تعاملات و اثرهای توسعه‌ای آن در دو سوی نواحی ناهمگن، سطحی از یکپارچگی فضایی را شکل داده و بسترهای نوآوری و خلاقیت را برای برنامه‌ریزی توسعۀ فضایی پایدار فراهم کرده است.هدف: پژوهش حاضر، در چارچوب پارادایم شبکه با تأکید بر رویکرد شبکۀ منطقه‌ای، به‌دنبال تحلیل الگوهای تعاملات فضایی زیست‌بوم عشایری طایفۀ بابادی باب ایل بختیاری است. روش: پژوهش حاضر به لحاظ هدف، کاربردی و براساس روش، توصیفی– تحلیلی است. شیوۀ گردآوری داده‌ها با توجه به ماهیت پژوهش، کتابخانه‌ای و به‌صورت بازدید میدانی مبتنی بر تمام شماری کنشگران فضایی (ییلاقی- قشلاقی) در سطح زیست‌بوم است. داده‌ها و اطلاعات لازم، از ابزار پرسشنامه و فن پرسشگری جمع‌آوری و سپس از روش تحلیل شبکۀ فضایی (که اساس آن به روش تحلیل شبکۀ اجتماعی برمی‌گردد) استفاده شده است. در چارچوب این روش، معیارهای اساسی تحلیل مبتنی بر چارچوب معیارهای اجتماعی- فضایی (مکان، فاصله، مقیاس و قدرت) است. ابزار مورداستفاده برای تحلیل نیز نرم‌افزار یو سی نت است. یافته‌ها و نتایج: براساس یافته‌های مبتنی بر چهار معیار بررسی‌شدۀ کنشگران اجتماعی - فضایی زیست‌بوم، الگوهای تعاملات فضایی، فاقد یکپارچگی است. بدین مفهوم، تقسیم کار فضایی به‌صورت خودجوش (بدون برنامه‌ریزی) به‌نحوی بوده که مرکزیت جریان مردم محدود به سه شهر اصلی در کنشگران فضایی است. از این رو، کنشگاه‌های میانی (میان‌بندها) رتبۀ اول و سه شهر «چلگرد، فارسان و لالی» رتبه‌های دوم، سوم و چهارم و روستای «شیخ علی‌خان» رتبۀ پنجم را در الگوهای تعاملات فضایی درون و برون قلمروی اجتماعی– فضایی زیست‌بوم به خود اختصاص داد. این کنشگاه‌ها متأثر از نوع و ماهیت جریان مردم مبتنی بر جابه‌جایی روزانۀ کوچندگان، تابع الگوی تعاملات فضایی متمرکز (تک مرکزی) و یک‌سویه است و مبتنی بر کوچ فصلی کوچندگان، از الگوی تعاملات فضایی غیرمتمرکز (چند مرکزی) و دوسویه تبعیت می‌کند که فاصلۀ زیادی با الگوی تعاملات فضایی شبکه‌ای دارد؛ زیرا بین بیشتر کنشگران فضایی پیوندهای دوسویه به شکل ظاهری برقرار است.نوآوری: به تحلیل الگوهای تعاملات فضایی متأثر از نوع و ماهیت جریان مردم درون قلمرو زیست‌بوم عشایری (بین کنشگران ییلاقی، قشلاقی و کنشگاه‌های میانی به‌مثابه اجزای همبستۀ زیست‌بوم) و ارتباط برون قلمرو کل زیست‌بوم با شهرها و روستاها، به‌صورت یکپارچۀ فضایی توجه شد. علاوه بر این، در پی کشف روابط پیدا و پنهان کنشگران فضایی زیست‌بوم عشایری، شاخصهای جریان مردم به‌صورت طبقه‌بندی‌شده در ذیل روابط مفهومی عناصر ترکیبی جغرافیای رابطۀ انسانی و شبکه‌های اجتماعی در راستای تحلیل الگوهای تعاملات فضایی در شبکه‌ای پویا به‌همراه وابستگی‌های آن، تجزیهوتحلیل شد.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی شهری
عامر نیک پور؛ بهناز محمدیاری؛ محمد سلیمانی
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی شهری
مجتبی رفیعیان؛ مهران محمودی
چکیده
طرح مسئله: شهر طالقان به دلیل موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر خود، طی سالیان متمادی شاهد استفادۀ ناآگاهانه و تخریب‌های محیطی گستره بوده و شرایط ناپایداری ازلحاظ محیط‌زیستی فراروی این محدوده قرار گرفته است.هدف: هدف پژوهش حاضر، احساس ضرورت برای حفظ محیط‌زیست این منطقۀ حساس شهری و کاهش آثار مخرب محیط‌زیستی تغییر کاربری‌هاست. روش پژوهش: ...
بیشتر
طرح مسئله: شهر طالقان به دلیل موقعیت جغرافیایی بی‌نظیر خود، طی سالیان متمادی شاهد استفادۀ ناآگاهانه و تخریب‌های محیطی گستره بوده و شرایط ناپایداری ازلحاظ محیط‌زیستی فراروی این محدوده قرار گرفته است.هدف: هدف پژوهش حاضر، احساس ضرورت برای حفظ محیط‌زیست این منطقۀ حساس شهری و کاهش آثار مخرب محیط‌زیستی تغییر کاربری‌هاست. روش پژوهش: ابتدا منابع اکولوژیکی محدودۀ موردمطالعه مانند شیب، ارتفاع، جهت شیب، خاک، پوشش گیاهی و ... تهیه شد. سپس به‌منظور ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه، فرایند تجزیهوتحلیل و جمع‌بندی داده‌ها انجام، آنگاه فرایند ارزیابی توان اکولوژیکی محدوده طبق مدل مخدوم تشریح و درنهایت کاربریهای بهینۀ اراضی منطقه براساس توان هر یک از واحدهای محیط‌زیستی محدوده بیان و وضع موجود و مطلوب کاربری اراضی محدودۀ موردمطالعه مقایسه شد.نتایج پژوهش: بیشترین مساحت محدودۀ موردمطالعه، شیبی کمتر از 1 تا 9 درصد دارد و منطبق با نهشته‌های رسوبی و دشت‌های سیلابی و دامنه‌ای است. در حال حاضر بیشترین وسعت محدودۀ موردمطالعه را کاربری مرتع و سپس کاربری کشاورزی تشکیل می‌دهد که با توجه به توان اکولوژیکی منطقه، مساحتی از کاربری مرتع می‌تواند به کاربری کشاورزی و مسکونی تبدیل شود. بیشترین مساحت محدودۀ مناسب برای کاربری کشاورزی درجۀ ۲ و ۳ بوده و در مرتبۀ بعد، کاربری مرتع‌داری درجۀ ۲ و ۳ بیشترین مساحت را به خود اختصاص داده و شهرک طالقان و روستاهای منطقه ازنظر توان اکولوژیک در محدودۀ توان مناسب درجۀ 2 برای توسعۀ شهری قرار گرفته است.نوآوری: استفاده از روش تلفیق معیارهای محیط‌زیستی و شهری برای استخراج کاربریهای بهینه در محدودۀ سیاسی شهر طالقان، نوآوری این مقاله محسوب می‌شود.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی شهری
داود جمینی؛ هیمن شهابی
چکیده
طرح مسئله: امنیت به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، بر تمامی جوانب زندگی شهروندان اثرگذار است. یکی از مهمترین ابعاد اصلی امنیت، احساس امنیت اجتماعی است که شامل مالی، جانی، شغلی و اقتصادی، اخلاقی و ... می‌شود. بررسی چگونگی وضعیت احساس امنیت اجتماعی و پیشران‌های کلیدی مؤثر بر آن، مسئلۀ اساسی پژوهش حاضر است. هدف: هدف پژوهش حاضر، سنجش شاخصهای ...
بیشتر
طرح مسئله: امنیت به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، بر تمامی جوانب زندگی شهروندان اثرگذار است. یکی از مهمترین ابعاد اصلی امنیت، احساس امنیت اجتماعی است که شامل مالی، جانی، شغلی و اقتصادی، اخلاقی و ... می‌شود. بررسی چگونگی وضعیت احساس امنیت اجتماعی و پیشران‌های کلیدی مؤثر بر آن، مسئلۀ اساسی پژوهش حاضر است. هدف: هدف پژوهش حاضر، سنجش شاخصهای احساس امنیت اجتماعی و شناسایی پیشران‌های کلیدی مؤثر بر آن در فضاهای شهری است که به‌صورت مطالعۀ موردی در شهر روانسر از توابع استان کرمانشاه تحریر یافته است. روش: پژوهش کمی و کاربردی حاضر با ترکیبی از روشهای توصیفی ـ تحلیلی و اکتشافی انجام گرفته و برای دستیابی به اهدف پژوهش از ترکیبی از نظرات شهروندان (364 نفر) و کارشناسان و متخصصان (30 نفر) استفاده شده است. ابزار اصلی جمع‌آوری داده‌ها نیز ترکیبی از پرسشنامۀ محقق‌ساخته و تکنیک دلفی است و برای تجزیهوتحلیل داده‌های گردآوری‌شده از نرمافزارهای SPSS و MicMac استفاده شده است. نتایج: نتایج نشان‌دهندۀ آن بود که میانگین حاصل‌شده برای ابعاد امنیت مالی، شغلی و اقتصادی، اخلاقی، ارزشی و فرهنگی و خانوادگی به‌ترتیب با مقادیر 692/2، 769/2، 6/2، 66/2 و 507/2، به‌صورت معناداری پایین‌تر از حد متوسط بوده و متغیر امنیت جانی با مقدار 023/3، با میانگین مبنا تفاوت معناداری نداشته است. نتایج بررسی وضعیت کلی احساس امنیت اجتماعی حاکی از آن بود که میانگین حاصل‌شده با مقدار 788/2، به‌صورت معناداری پایین‌تر از حد متوسط بوده است. نتایج درخصوص پیشران‌های کلیدی مؤثر بر احساس امنیت اجتماعی نشان‌دهندۀ آن بود که رضایت از زندگی، حکمروایی خوب شهری، درآمد، اعتماد، عملکرد پلیس، کیفیت محیط کالبدی ـ فیزیکی، انسجام اجتماعی، دسترسی به خدمات ضروری و رفاهی و عملکرد نهادهای متولی، 9 متغیر کلیدی اثرگذار بر احساس امنیت اجتماعی هستند.نوآوری: نوآوری پژوهش حاضر، شناسایی مدیریت شهری به‌عنوان حلقۀ اتصال و عنصر اصلی تأمین احساس امنیت اجتماعی شهروندان که در گرو مشارکت آگاهانۀ شهروندان در انتخاب مدیران شهری است.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
فرخ لقا بهادری امجز؛ علی اکبر عنابستانی؛ جمیله توکلی نیا
چکیده
طرح مسئله- امروزه رهیافت رشد هوشمند نقش بسیار مهمی در توسعۀ پایدار روستایی دارد. این رویکرد تلاش می‌کند، کیفیت زندگی انسان‌ها را ارتقا دهد، درصدد پاسخگویی به مسائل و مشکلات اجتماعی- اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی و راهگشای مدیریت روستایی برای استفادۀ بهینه از امکانات و حل معضلات روستایی است. درواقع رهیافت رشد هوشمند مسیری را برای ...
بیشتر
طرح مسئله- امروزه رهیافت رشد هوشمند نقش بسیار مهمی در توسعۀ پایدار روستایی دارد. این رویکرد تلاش می‌کند، کیفیت زندگی انسان‌ها را ارتقا دهد، درصدد پاسخگویی به مسائل و مشکلات اجتماعی- اقتصادی، زیست‌محیطی و کالبدی و راهگشای مدیریت روستایی برای استفادۀ بهینه از امکانات و حل معضلات روستایی است. درواقع رهیافت رشد هوشمند مسیری را برای برون‌رفت از ناپایداری و رسیدن به توسعۀ پایدار در نواحی روستایی فراهم می‌کند. هدف- هدف این پژوهش، بررسی وضعیت مؤلفه‌های رشد هوشمند در سکونتگاههای روستایی شهرستان جیرفت است. روش- داده‌های موردنیاز با استفاده از پرسشنامه جمع‌آوری و برای تجزیهوتحلیل از نرمافزارهای مختلف استفاده شد. این پژوهش بر پایۀ روش توصیفی – پیمایشی و ازنظر هدف، کاربردی است. برای گردآوری اطلاعات روشهای اسنادی و میدانی به کار رفت. جامعۀ نمونۀ این پژوهش، ساکنان 18روستای بالای 1000 نفر جمعیت شهرستان جیرفت از توابع استان کرمان است. در این بین، براساس فرمول کوکران، از بین 12131 خانوار، تعداد 261نفر انتخاب و با روش تصادفی از آنها نظرسنجی شد. برای دستیابی به اهداف پژوهش، از نرمافزارهای SPSS، AHP، GRA و GIS استفاده شد. نتایج- براساس نتایج به‌دست‌آمده از مدل ساختاری PLS، بعد حمل‌ونقل و ارتباطات (723/0) دارای بیشترین اثرگذاری بر شکل‌گیری رشد هوشمند در محدودۀ موردمطالعه بوده است. بعد از آن به‌ترتیب شاخصهای بهبود بافت کالبدی، ارتقای کیفیت محیطی، پایداری اجتماع محلی، پایداری اقتصاد محلی، ارتقای کیفیت مسکن و تراکم و توسعۀ فشرده با 715/0، 707/0، 706/0، 704/0، 626/0 و 459/0 قرار می‌گیرند. نتایج تحلیل فضایی نشان‌دهندۀ آن است که بیشترین میزان رتبۀ سکونتگاههای روستایی به لحاظ بهره‌مندی از شاخصهای رشد هوشمند متعلق به روستاهای علی‌آباد، دولت‌آباد، دوبنه، حسین‌آباد دهدار، اسماعیلی سفلی و گلاب صوفیان سفلی و روستاهای طرج، کنار صندل، نارجو و سغدر دارای کمترین رتبه به لحاظ بهره‌مندی از شاخصهای رشد هوشمند است. به‌طور کلی نتایج ارائه‌شده نشان‌دهندۀ آن است که رهیافت رشد هوشمند تأثیر مثبت و معناداری در توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی داشته است. نوآوری- در پژوهش حاضر برای اولین بار به موضوع مؤلفه‌های مؤثر بر شکل‌گیری رشد هوشمند در توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی با استفاده از مدل‌های کاربردی توجه شده است.
)
