شناسنامه علمی شماره
دوره 12، شماره 1 ، اردیبهشت 1401
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
احمد حجاریان؛ حمید برقی
چکیده
طرح مسئله: بحث مشارکت در دهه‌های اخیر در ارتباط با مسائلی مانند دموکراسی، توسعه و... اهمیت بسیاری یافته است. مشارکت و توسعة روستایی به‌مثابة دو عنصر مرتبط و مکمل یکدیگر مطرح و افزایش میزان مشارکت در میان روستاییان نشانه و وسیله‌ای برای توسعة روستا در نظر گرفته شده است. این امر می‌تواند در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های آتی برای ...
بیشتر
طرح مسئله: بحث مشارکت در دهه‌های اخیر در ارتباط با مسائلی مانند دموکراسی، توسعه و... اهمیت بسیاری یافته است. مشارکت و توسعة روستایی به‌مثابة دو عنصر مرتبط و مکمل یکدیگر مطرح و افزایش میزان مشارکت در میان روستاییان نشانه و وسیله‌ای برای توسعة روستا در نظر گرفته شده است. این امر می‌تواند در سیاست‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های آتی برای مناطق روستایی مفید باشد.هدف: مشارکت اجتماعی، مفهومی کلان دربرگیرندة ابعادی مانند اعتماد اجتماعی، توانمندی و هنجارهاست که امروزه در تحلیل‌های اجتماعی‌اقتصادی دربارة توسعة روستایی مطرح است. هدف از این مقاله، نشان‌دادن نقش مشارکت اجتماعی در توسعة روستایی است.روش‌شناسی پژوهش: جامعة آماری پژوهش را 4200 نفر از روستاییان 15 سال به بالای شهرستان فریدون‌شهر تشکیل می‌دهد و حجم نمونه با استفاده فرمول کوکران 240 نفر تعیین شد.یافته‌ها: تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و مدل‌سازی معادلات ساختاری (SEM) انجام شده است. در این پژوهش متغیرهای مشاهده‌شده برای دو مؤلفة توانمندی و اعتماد اجتماعی به دست آمد. دو مدل تحلیل عاملی مرتبه اول برای اندازه‌گیری دو زیرمقیاس مشارکت اجتماعی تدوین و اعتبارسنجی شد. درنهایت چگونگی تأثیر متغیرهای مشاهده‌شده و مؤلفه‌های دوگانة حاصل از آنها بر مشارکت اجتماعی به‌مثابة متغیر وابستة پنهان اصلی و روابط بین آنها به کمک یک مدل ساختاری تحلیل عاملی تأییدی (CFA) دو عاملی مرتبه دوم تحلیل شد.نتایج: نتایج نشان از برازش و اعتبار قابل قبول هر دو مدل اندازه‌گیری مشارکت اجتماعی و تحقق اهداف و نیز مدل سه عاملی مرتبه دوم برای بررسی مشارکت اجتماعی براساس داده‌های گردآوری‌شده دارد؛ همچنین توانمندی و اعتماد اجتماعی به ترتیب به میزان 65/0 و 76/0 بر مشارکت اجتماعی تأثیر داشته است.نوآوری: در پژوهش حاضر برای نخستین‌بار مسئلة مشارکت و توسعة روستایی با بهره‌گیری از دو مقولة اعتماد اجتماعی و توانمندی اجتماعی با استفاده از تحلیل ساختاری در یکی از شهرستان‌های کم‌برخوردار استان اصفهان بررسی شده است.
مقاله پژوهشی
گردشگری
احمدرضا شیخی؛ مرتضی کوثری
چکیده
انتخاب مقصد گردشگری، فرایندی پیچیده‌ای است که عوامل مختلفی در این انتخاب نقش دارند. گروهی از این عوامل به مقصد و ویژگی‌های آن وابسته‌اند و دستیابی به اینکه مقصد چه ویژگی‌هایی دارد، به ذی‌نفعان این صنعت گردشگری کمک می‌کند تا دید بهتری به بازارهای هدف پیدا و مطابق با ذائقۀ گردشگران بازار هدف برنامه‌ریزی کنند. در پژوهش حاضر مطالعه‌ای ...
بیشتر
انتخاب مقصد گردشگری، فرایندی پیچیده‌ای است که عوامل مختلفی در این انتخاب نقش دارند. گروهی از این عوامل به مقصد و ویژگی‌های آن وابسته‌اند و دستیابی به اینکه مقصد چه ویژگی‌هایی دارد، به ذی‌نفعان این صنعت گردشگری کمک می‌کند تا دید بهتری به بازارهای هدف پیدا و مطابق با ذائقۀ گردشگران بازار هدف برنامه‌ریزی کنند. در پژوهش حاضر مطالعه‌ای میدانی با هدف شناسایی عواملی بررسی شد که بر انتخاب ایران به‌عنوان مقصد گردشگری مؤثر بوده است. این پژوهش از دیدگاه گردشگران فرانسوی ورودی به ایران در سال ۱۳۹۷ است که با انگیزۀ فرهنگی وارد شدند. از میان این جمعیت با استفاده از فرمول کوکران ۳۸۵ نفر برگزیده و پرسشنامۀ آنلاین، طراحی و برای گردشگران ارسال شد. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون t حاکی از آن بود که گردشگران فرانسوی بیش از هر چیز تمایل دارند با مردم محلی در حین سفر ارتباط برقرار کنند و از تعامل با جامعۀ محلی، تجربۀ آشنایی فرهنگی کیفی برای خود رقم بزنند. همچنین نشان داده شد که نرخ ارز و هزینه‌های مناسب سفر نیز در کنار مهمان‌نوازی جذاب نقش اساسی داشته است. از سوی دیگر، مشکلات بین‌المللی ناشی از اخذ ویزای ایران، نبود بهداشت کافی خدمات جاده‌ای و اطراف جاذبه‌ها و محدودیت‌های فرهنگی و مذهبی نیز از عوامل دافعه قلمداد شده است. درنهایت با آزمون کاندال مشخص شد که تغییر نگرش گردشگران بعد از سفر، همبستگی معناداری در تشویق دوستانشان و میل به سفر مجدد به ایران دارد.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
اصغر نوروزی؛ فریده یداللهی
چکیده
چکیدهطرح مسئله: در دهه‌های اخیر افزایش فاجعه‌آمیز تخریب محیط‌زیست در ابعاد مختلف آن، موردتوجه جامعة جهانی قرار گرفته است. در زمینة این نابسامانی‌های محیطی، نباید بسیاری از رفتارهای نامناسب را که نتیجة ناآگاهی و نداشتن دانش زیست‌محیطی بوده است، نادیده گرفت و نواحی روستایی به دلیل ارتباط نزدیک‌تر با محیط، اثرات دوچندانی در این ...
بیشتر
چکیدهطرح مسئله: در دهه‌های اخیر افزایش فاجعه‌آمیز تخریب محیط‌زیست در ابعاد مختلف آن، موردتوجه جامعة جهانی قرار گرفته است. در زمینة این نابسامانی‌های محیطی، نباید بسیاری از رفتارهای نامناسب را که نتیجة ناآگاهی و نداشتن دانش زیست‌محیطی بوده است، نادیده گرفت و نواحی روستایی به دلیل ارتباط نزدیک‌تر با محیط، اثرات دوچندانی در این خصوص دارند.هدف: سنجش و ارزیابی میزان آگاهی و دانش زیست‌محیطی روستاییان در ناحیة روستایی چغاخور است.روش: نوع پژوهش کاربردی و از حیث روش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر پیمایش است. جامعۀ آماری شامل روستاییان در ناحیة چغاخور از توابع شهرستان بروجن است. بدین منظور به‌صورت نمونه‌گیری تصادفی تعداد 251 نمونه از 2065 خانوار انتخاب و بررسی شد.نتایج: میانگین نمرۀ میزان دانش زیست‌محیطی در گروه نمونه 27/140 بوده و بالاتر از نمرۀ برش است؛ بنابراین میزان آگاهی و دانش زیست‌محیطی روستاییان در سطحی بالاتر از حد متوسط است. همچنین نتایج آزمون خی دو و ضریب همبستگی اتا نشان‌دهندۀ آن است که بین جنسیت و تأهل با سطح «آگاهی و دانش زیست‌محیطی» رابطۀ مثبت و متوسط وجود دارد. برای متغیرهای سن و تحصیلات نیز با توجه به مقدار ضریب تی.بی کندال 179/0- و 401/0 این رابطه به‌ترتیب منفی- ضعیف و مثبت- متوسط است؛ اما برای متغیرهای وضعیت فعالیت و نوع اشتغال روستاییان رابطه‌ای وجود ندارد. برعکس این رابطه، برای متغیر درآمد به‌صورت ضعیف وجود دارد. نتایج تحلیل واریانس یک‌طرفه با مقدار F (248/1) معنی‌دار نیست و این امر حاکی از آن است که تفاوت مکانی درخصوص میزان آگاهی و دانش زیست‌محیطی وجود ندارد.نوآوری پژوهش در کاربرد شاخص‌های متناسب با شرایط محلی، نوع آزمون‌ها و مکان پژوهش است.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی شهری
مسعود تقوایی؛ مرجان شفیعی
چکیده
طرح مسئله: با ادامۀ تسلط جمعیت شهری در سطح جهانی، افزایش روندهای تغییر اوضاع و پیش‌بینی‌های سازمان ملل، برنامه‌ریزان شهر، مبتکران و محققان شهری به‌طور فزاینده‌ای در حال کار بر روی ابتکارات مشترک برای بررسی جنبه‌های فیزیکی، فناوری، اجتماعی، سیاسی و زندگی هماهنگ شهری هستند و هدف، ایجاد شهرهایی با عملکرد خوب، مرفه، پایدار، مقاوم ...
بیشتر
طرح مسئله: با ادامۀ تسلط جمعیت شهری در سطح جهانی، افزایش روندهای تغییر اوضاع و پیش‌بینی‌های سازمان ملل، برنامه‌ریزان شهر، مبتکران و محققان شهری به‌طور فزاینده‌ای در حال کار بر روی ابتکارات مشترک برای بررسی جنبه‌های فیزیکی، فناوری، اجتماعی، سیاسی و زندگی هماهنگ شهری هستند و هدف، ایجاد شهرهایی با عملکرد خوب، مرفه، پایدار، مقاوم و قابل زندگی است. در راستای گسترش کلان‌شهرها و فشارهایی که بر زیرساخت‌های شهری وارد می‌شود، به تحقق رویکردهایی مانند هوشمندسازی شهری توجه شده است که باعث بهبود کیفیت زندگی و عملکرد شهر می‌شود.هدف: بررسی مؤلفه‌های مؤثر در تحقق هوشمندسازی شهر اصفهان است.روش پژوهش: رویکرد حاکم بر پژوهش از نظر هدف، کاربردی–توسعه‌ای و روش آن توصیفی–تحلیلی است. اطلاعات لازم با به‌کارگیری منابع اسنادی-کتابخانه‌ای و مطالعات میدانی جمع‌آوری شد. جامعۀ آماری پژوهش را مسئولان و مدیران شهری تشکیل می‌دهد که براساس روش نمونه‌گیری گلوله‌برفی، 60 نفر برای نمونۀ مدنظر انتخاب شد. تحلیل پژوهش با استفاده از روش تحلیل عاملی و SWOT صورت گرفت.نتایج: نتایج یافته‌های روش تحلیل عاملی نشان‌دهندۀ آن است که چهار عامل، اقتصادی/ مدیریتی (مقدار ویژه: 69/7 و درصد واریانس کل: 78/20 درصد)، اقتصادی/ محیطی (مقدار ویژه: 86/5 و درصد واریانس کل: 85/15 درصد)، کالبدی (مقدار ویژه: 67/5 و درصد واریانس کل: 32/15 درصد) و اجتماعی (مقدار ویژه: 56/4 و درصد واریانس کل: 34/12 درصد) مهم‌ترین عوامل در هوشمندسازی شهر اصفهان است؛ همچنین یافته‌های حاصل از روش SWOT نشان‌دهندۀ نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای تحقق هوشمندسازی در شهر اصفهان است.نوآوری: هوشمندسازی شهری، شکل نهایی رویکردهایی مانند شهر پراکنده، شهر فشرده، رشد هوشمند، شهر الکترونیک و هوشمند است که در طول زمان شکل گرفته و تکمیل‌کنندۀ یکدیگر بوده‌اند. در پژوهش حاضر از شاخص‌های مشترک این نظریه‌ها، در راستای تحقق هوشمندسازی در شهر اصفهان استفاده شده است.
مقاله پژوهشی
ژئومورفولوژی
غلام حسن جعفری؛ کژال غفوری
چکیده
افزایش رتبۀ آبراهه‌های حوضه‌ای آبریز بر کانتکست‌های مختلف ژئومورفولوژیکی، ژئولوژیکی، کلیماتولوژی، اکولوژیکی و ... اثر می‌گذارد. به‌طور معمول، محققان در بررسی سیستم‌های باز، فرض را بر اثرگذاری بردارهای مشخص و در دسترس قرار می‌دهند و رفتار سیستم را در ارتباط با آنها ارزیابی می‌کنند. در این پژوهش، افزایش رتبۀ آبراهه‌های حوضه‌های ...
بیشتر
افزایش رتبۀ آبراهه‌های حوضه‌ای آبریز بر کانتکست‌های مختلف ژئومورفولوژیکی، ژئولوژیکی، کلیماتولوژی، اکولوژیکی و ... اثر می‌گذارد. به‌طور معمول، محققان در بررسی سیستم‌های باز، فرض را بر اثرگذاری بردارهای مشخص و در دسترس قرار می‌دهند و رفتار سیستم را در ارتباط با آنها ارزیابی می‌کنند. در این پژوهش، افزایش رتبۀ آبراهه‌های حوضه‌های آبریز ایران در غالب ۹۸۴ زیر حوضه در ارتباط با نسبت انشعاب، طول و میانگین کل آبراهه‌ها و مساحت حوضه بررسی شده است. به این منظور، ابتدا لایۀ رودخانههای اصلی و آبراهه‌ها از 30*30 DEM مستخرج از ماهوارۀ SRTM تهیه شد. پس از استخراج آبراهه در نرم‌افزار ArcGIS 10.3، براساس نظریۀ هورتن-استرالر رتبه‌بندی شد. رابطۀ بین رتبۀ برابر آبراهه با مساحت حوضۀ آبریز و همچنین ارتباط بین ثابت نگهداشت ویژه با شیب و تراکم زهکشی، به‌عنوان خصوصیات فیزیوگرافی حوضۀ آبریز ارزیابی شد. بین دو پارامتر، مجموع رتبۀ آبراهه‌ها و مساحت حوضۀ آبریز، رابطۀ مستقیمی وجود دارد؛ به‌گونه‌ای که در بیشتر حوضه‌های آبریز، ضریب تبیین این دو پارامتر ۹۹ درصد برآورد شده است. در حوضه‌های آبریز ایران مقدار ضریب، تبیین نسبت انشعاب و افزایش رتبۀ رودخانه‌ها از ۳۵ درصد در حوضۀ کویر سیاه کوه تا ۸۲ درصد در حوضۀ آبریز سفیدرود متغیر است. مساحت حوضۀ آبریز امکان دارد بر نسبت انشعاب با ضریب تبیین ۹۹ درصد اثر بگذارد. در برخی از حوضه‌های آبریز ایران، که تکتونیک فعال دارند یا رودخانه‌ها منحرف شده‌اند، گاه طول جریان در رتبه‌های پایین کمتر از رتبه‌های بالاتر است؛ به‌شرط آنکه توپوگرافی حوضه طی زمان، متعادل شده باشد. با افزایش رتبۀ آبراهه‌ها، میانگین طول جریان در همان رتبه افزایش می‌یابد. این فرض که هرچه ثابت نگهداشت حوضه بیشتر شود تراکم زهکشی حوضه کاهش می‌یابد، در بیشتر حوضه‌های آبریز ایران با ضریب تبیین بیشتر از ۹۰ درصد قابل تعمیم است.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
اصغر صالحی؛ پریسا کرباسی
چکیده
تعیین و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای، به دلیل ضعف و ناکارآمدی ارتباط سیستماتیک بین بخش‌های مختلف تولیدات کشاورزی و دام‌پروری با ظرفیت منابع طبیعی (آب و مراتع)، صنایع فرآوری، نهادهای مالی، توزیع نهاده و محصولات دامی در کشور، نیازمند تمرکز و توجه ویژه برای شناسایی ظرفیت‌ها، پتانسیل‌ها و تعاملات اثرگذار بر صنعت دام‌پروری است. ...
بیشتر
تعیین و اجرای برنامه‌های توسعه‌ای، به دلیل ضعف و ناکارآمدی ارتباط سیستماتیک بین بخش‌های مختلف تولیدات کشاورزی و دام‌پروری با ظرفیت منابع طبیعی (آب و مراتع)، صنایع فرآوری، نهادهای مالی، توزیع نهاده و محصولات دامی در کشور، نیازمند تمرکز و توجه ویژه برای شناسایی ظرفیت‌ها، پتانسیل‌ها و تعاملات اثرگذار بر صنعت دام‌پروری است. ارتباط سیستماتیک بین بخش‌های مختلف تولید و عرضه در سایر کشورها با بهره‌گیری از اتصال جریان‌های تولید، صادرات و پایانه‌های وارداتی با همکاری بخش‌های خصوصی قدرتمند برقرار شده است. در حال حاضر، در استان بالغ بر 5/6 میلیون واحد دامی وجود دارد و یکی از بزرگ‌ترین استان‌های تولیدکنندۀ محصولات دام، طیور و آبزیان است؛ به‌طوری که در زمینۀ مرغ گوشتی، مرغ تخم‌گذار و شترمرغ رتبۀ دوم، شیر خام و ماهیان زینتی رتبۀ اول، عسل رتبۀ سوم و گوشت قرمز رتبۀ پنجم کشور را به خود اختصاص داده است. در همین راستا، تدوین برنامۀ توسعۀ پایدار صنعت دام‌پروری استان اصفهان به‌منظور شناسایی و بومی‌کردن ارتباطات سیستماتیک برای بهبود و ایجاد توسعۀ پایدار در صنعت دام‌پروری استان ضروری است.هدف: هدف کلی این تحقیق، برنامه‌ریزی مناسب و علمی برای بهبود و توسعۀ تولیدات دامی در راستای افزایش بهره‌وری تولیدات دامی و صنایع مرتبط همسو با استفادۀ بهینۀ از پتانسیل‌ها، قابلیت‌ها و ظرفیت‌های موجود است.روش: این پژوهش از نوع پیمایشی است و برای دستیابی به اهداف پژوهش متناسب با جامعۀ آماری طرح، پرسشنامه‌هایی طراحی شد. علاوه بر این، برای کسب اطلاعات بیشتر، از روش‌های مصاحبۀ نیمه‌باز و مشاهده نیز استفاده شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و اطلاعات، از روش‌های مختلف تحلیل آماری توصیفی و استنباطی و تحلیل شبکۀ دست‌اندرکاران به کمک نرم‌افزار SPSS/PC+ استفاده شد.نتایج: برنامه‌ریزی مناسب و علمی برای بهبود و توسعۀ تولیدات دامی در راستای افزایش بهره‌وری تولیدات دام، طیور، سایر ماکیان و زنبورعسل براساس اسناد بالادستی موجود، سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی کشور و جامع‌نگری از الزامات برنامه‌های توسعۀ پایدار صنعت دام‌پروری استان‌هاست.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی شهری
اصغر مولائی
چکیده
طرح مسئله: ایستگاه‌های مترو، فضاهای عمومی پرمراجعه‌ای در شهرهای بزرگ ایران است که با خلأ کیفیت‌های طراحی شهری همراه است. طراحی شهری دانش، هنر و حرفه‌ای است که سامان‌دهی کیفیت‌های محیطی عرصه‌های شهری و همگانی بیرونی موضوع آن است. توجه به خلأ کیفیت‌های طراحی شهری در این فضاهای مدرن که مورد استفادۀ روزمرۀ مردم است، مهم‌ترین مسئلۀ ...
بیشتر
طرح مسئله: ایستگاه‌های مترو، فضاهای عمومی پرمراجعه‌ای در شهرهای بزرگ ایران است که با خلأ کیفیت‌های طراحی شهری همراه است. طراحی شهری دانش، هنر و حرفه‌ای است که سامان‌دهی کیفیت‌های محیطی عرصه‌های شهری و همگانی بیرونی موضوع آن است. توجه به خلأ کیفیت‌های طراحی شهری در این فضاهای مدرن که مورد استفادۀ روزمرۀ مردم است، مهم‌ترین مسئلۀ پژوهش حاضر است که بدون ارتباط با زمینه‌های بومی احداث شده است.هدف: با طرح این مسئله، هدف این نوشتار، تبیین جایگاه کیفیت‌های طراحی شهری در فضاهای ایستگاهی مترو با تأکید بر الگوهای بومی است.روش پژوهش: پژوهش حاضر، با روش توصیفی‌تحلیلی با رویکرد کیفی، کمی و بین‌رشته‌ای و بخش میدانی با ارزیابی کیفیت محیطی در ایستگاه‌های متروی موردمطالعه از کاربران، با توزیع پرسشنامه و تحلیل کیفی و کمی آنها انجام شده است؛ بنابراین پس از طرح مسئله و واژه‌شناسی، مطالعۀ تعاریف و کیفیت‌های طراحی شهری از دیدگاه صاحب‌نظران و جمع‌بندی و استخراج کیفیت‌های جامع طراحی شهری با رویکرد مقاله انجام شد. در ادامه و در راستای پژوهش، ایستگاه‌های متروی امام خمینی، هفت‌تیر و میدان انقلاب، بررسی و به‌طور موردی مطالعه و تحلیل شد.نتایج: نتایج مطالعه نشان‌دهندۀ آن است که در برنامه‌ریزی و طراحی فضاهای ایستگاهی مترو باید به کیفیت‌های جامع طراحی شهری توجه شود. این کیفیت‌ها عبارت است از: هویت و خوانایی، پایداری زیست‌محیطی، پایداری اجتماعی فرهنگی و اقتصادی، ایمنی و امنیت، کارایی و تنوع، پیاده‌مداری و سهولت دسترسی، پیوستگی و یکپارچگی، تناسبات و مقیاس انسانی، آزادی، انعطاف‌پذیری، سرزندگی، جذابیت و غنای حسی و عدالت. تحلیل نمونه‌های موردی، هم از نظر کیفیت‌های عام و هم از نظر الگوهای بومی، نشان‌دهندۀ جایگاه پایین و ضعیف کیفیت‌های طراحی شهری و الگوهای بومی است. به‌طور کلی توجه به کیفیت‌های طراحی شهری با محوریت الگوهای بومی به ارتقای پایداری، مطلوبیت و انسان‌مداری آنها منجر می‌شود. نوآوری: تأکید بر الگوهای بومی، در احداث فضاهای زیرزمینی به‌ویژه ایستگاه‌های مترو، به پایداری و مطلوبیت این فضاها منتهی می‌شود. توسعۀ فضاهای زیرسطحی شهری، نقش مهمی در پایداری شهرهای بزرگ و پرجمعیت معاصر ایفا می‌کند. ساخت و احداث این فضاها، پدیده‌ای نوین در ایران است که می‌تواند تضعیف یا تقویت ویژگی‌های طبیعی، انسانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی شهرهایی مانند تهران را موجب شود.
