مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
اصغر نوروزی؛ فاطمه مهدیان
چکیده
طرح مسئله: مهاجرت، پدیدة مشترک همة کشورها و مهاجرت معکوس نشان‌دهندۀ مهاجرت از شهر به روستاست؛ پدیده‌ای که به‌مرور بر شدت آن افزوده شده است و پیامدهایی نیز در جامعه خواهد داشت. هدف: بررسی علل و پیامدهای محیطی-کالبدی، اقتصادی و اجتماعی مهاجرت معکوس به نواحی روستایی شهرستان بوئین و میاندشت است. روش: روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و مبتنی ...
بیشتر
طرح مسئله: مهاجرت، پدیدة مشترک همة کشورها و مهاجرت معکوس نشان‌دهندۀ مهاجرت از شهر به روستاست؛ پدیده‌ای که به‌مرور بر شدت آن افزوده شده است و پیامدهایی نیز در جامعه خواهد داشت. هدف: بررسی علل و پیامدهای محیطی-کالبدی، اقتصادی و اجتماعی مهاجرت معکوس به نواحی روستایی شهرستان بوئین و میاندشت است. روش: روش پژوهش، توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر پیمایش بوده و برای جمع‌آوری اطلاعات از شیوة کتابخانه‌ای- میدانی استفاده شده است. از 5 دهستانِ این شهرستان تعداد 5 روستا که بیشترین خانوار مهاجر معکوس را داشته‌اند، انتخاب شده و نمونة 290 نفری مهاجران معکوس با استفاده از روش کوکران تعیین شدند و از آنها پرسش شد. نتایج: براساس یافته‌های توصیفی، شاخص محیطی- کالبدی با میانگین 14/40 مهم‌ترین علل مهاجرت بوده است. نتایج تحلیل عاملی تأییدی و ضریب مسیر علل اصلی نشان‌دهندة تأثیر40 درصدی علل اجتماعی، 7/41 درصدی علل اقتصادی و 2/48 درصدی علل کالبدی- محیطی بر مهاجرت معکوس است. نتایج آزمون تی مستقل برای کل متغیرهای پیامدهای مثبت و منفی مهاجرت معکوس نیز نشان از آن داشت که میانگین اثرات منفی کالبدی 86/29، اقتصادی 09/14 و اجتماعی 90/20 است. میانگین اثرات مثبت کالبدی 38/14، اقتصادی 68/24 و اجتماعی 13/30 است. در بررسی پیامدها، تغییر در چشم‌اندازهای طبیعی با میانگین 96/3 بیشترین تأثیر محیطی- کالبدی، ارتقای شاخص‌های آموزشی با میانگین 44/3 بیشترین تأثیر اجتماعی و افزایش قیمت زمین و مسکن با میانگین 45/3 بیشترین تأثیر اقتصادی است. ازنظر تفاوت فضایی- مکانی، در بین روستاهای مختلف علل کالبدی تفاوت معناداری دارند؛ اما بین عوامل اقتصادی و علل اجتماعی تفاوت معنادار نیست. پیامدهای اقتصادی نیز تفاوت معناداری بین روستاها ندارند؛ اما سایر پیامدها تفاوت دارند.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی شهری
محسن شاطریان؛ علی میرزایی
چکیده
مقدمه: جوانان به‌عنوان یک سرمایۀ اجتماعی نیروی بالنده و موتور محرکۀ یک کشور هستند که در صورت برنامه‌ریزی و آموزش صحیح به‌عنوان نیرویی فعال در اعتلای اهداف عالی جامعه عمل می‌کنند؛ اما در برخی مناطق ازجمله حاشیه‌نشین به‌خاطر شرایط جغرافیایی، نبودِ خدمت‌رسانی، فقر، رواج بزهکاری و اعتیاد و ... جوانان در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی ...
بیشتر
مقدمه: جوانان به‌عنوان یک سرمایۀ اجتماعی نیروی بالنده و موتور محرکۀ یک کشور هستند که در صورت برنامه‌ریزی و آموزش صحیح به‌عنوان نیرویی فعال در اعتلای اهداف عالی جامعه عمل می‌کنند؛ اما در برخی مناطق ازجمله حاشیه‌نشین به‌خاطر شرایط جغرافیایی، نبودِ خدمت‌رسانی، فقر، رواج بزهکاری و اعتیاد و ... جوانان در معرض انواع آسیب‌های اجتماعی قرار می‌گیرند. هدف پژوهش: در این مقاله تلاش شده است، با مطالعۀ پیشینۀ پژوهش و منابع، ابعاد توانمندسازی جوانان استخراج شده و با تهیۀ پرسشنامه وضعیت جوانان از نظر این ابعاد بررسی شود. روش‌شناسی تحقیق: این پژوهش از نوع، توصیفی-تحلیلی و ازنظر هدف، کاربردی است. برای تعیین حجم نمونه با توجه به جامعۀ آماری این محله که طبق سرشماری سال 1395 بالغ بر ۳۷۲۴۹ نفر بوده، از فرمول کوکران استفاده شده است. ابتدا 30 پرسشنامه در میان جوانان توزیع شد. بعد از تکمیل پرسشنامه و طبق واریانس به‌دست‌آمده از نمونۀ اولیه و با توجه به شناخت از محل 200 نفر محاسبه شد. داده‌ها با ابزار پرسشنامه جمع‌آوری شد که از طریق آنلاین و منتشرشدن در شبکه‌های اجتماعی یا ارسال لینک با حضور در محل و ارسال پیامکی و همچنین تکمیل دستی انجام و با استفاده از نرم‌افزار spss و amos تحلیل شد. نتایج: حاکی از آن است که عامل محیط بیشترین بار عاملی را با وزن 94/0 به خود اختصاص داده است؛ همچنین عامل زمینۀ شخصی با بار عاملی 84/0 در مرتبۀ بعد قرار دارد که نشان‌دهندۀ وجود زمینۀ زیاد برای برنامه‌های توانمندسازی در بین جوانان است.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی روستایی
مسعود صفری علی اکبری
چکیده
مناطق روستایی همواره در‌معرض خطر‌ها و آسیب‌های جدی است که این موضوع اهمیت مدیریت و پیش‌بینی مخاطره‌ها را بیشتر نشان می‌دهد. تاب‌آوری رویکردی است که می‌تواند به بهبود مناطق روستایی و واکنش آنها در مواجهه با بحران کمک کند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت و تحلیل عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی به‌صورت مطالعۀ موردی ...
بیشتر
مناطق روستایی همواره در‌معرض خطر‌ها و آسیب‌های جدی است که این موضوع اهمیت مدیریت و پیش‌بینی مخاطره‌ها را بیشتر نشان می‌دهد. تاب‌آوری رویکردی است که می‌تواند به بهبود مناطق روستایی و واکنش آنها در مواجهه با بحران کمک کند. هدف از پژوهش حاضر، شناخت و تحلیل عوامل مؤثر بر تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی به‌صورت مطالعۀ موردی در شهرستان کرمانشاه است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر گردآوری داده‌های میدانی است. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه بوده است. روایی ساختاری و محتوایی پرسشنامه تأیید و پایایی آن نیز با آلفای کرونباخ بیشتر از 74/0 تأیید شد. جامعۀ آماری پژوهش را سرپرستان خانوار در روستاهای بیش از 100 خانوار در بخش مرکز شهرستان کرمانشاه تشکیل داده‌اند که درمجموع، 2314 خانوار بوده است. حجم نمونه با فرمول کوکران، 330 سرپرست خانوار تعیین شد. نتیجۀ آزمون نشان داد که تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی مناطق روستایی در‌سطح کمتر از 05/0 معنادار است و با‌توجه به میانگین محاسبه‌شده (386/2)، وضعیت آنها نامطلوب ارزیابی شده است. در‌میان 11 شاخص تاب‌آوری اقتصادی و اجتماعی دو شاخص خسارت با میانگین 962/3 و سپس آمادگی مقابله با سوانح در‌میان روستاییان با میانگین 093/3 وضعیتی متوسط و مابقی شاخص‌ها نیز وضعیتی ضعیف دارند. همچنین، نتایج تحلیل عاملی نشان می‌دهد که سه عامل رونق بسترهای اقتصادی و اشتغال‌زایی (55/39)، ارتقا سرمایۀ انسانی و اجتماعی (56/23) و ایجاد ظرفیت‌های تسهیلاتی و درآمدی (954/11)، تأثیرگذارترین عوامل در تاب‌آوری مناطق روستایی هستند.
مقاله پژوهشی
اقلیم شناسی
رضا ذاکری نژاد؛ سعید موحدی؛ احسان جهانیان
چکیده
دمای سطح یا رویۀ آب در آب‌های آزاد و دریاچه‌ها به‌عنوان یکی از شاخص‌های سنجش ویژگی‌های اقیانوس‌شناسی و هواشناسی شناخته می‌شود. در این پژوهش، برای تحلیل تغییرات زمانی و مکانی دمای سطح آب دریای عمان، خلیج‌فارس و خزر با استفاده از داده‌های (25/0 درجه) سنجندۀ AVHRR طی بازۀ زمانی 1989-2019 استفاده شد. میانگین دمای ماهانه، فصلی و سالانه از داده‌های ...
بیشتر
دمای سطح یا رویۀ آب در آب‌های آزاد و دریاچه‌ها به‌عنوان یکی از شاخص‌های سنجش ویژگی‌های اقیانوس‌شناسی و هواشناسی شناخته می‌شود. در این پژوهش، برای تحلیل تغییرات زمانی و مکانی دمای سطح آب دریای عمان، خلیج‌فارس و خزر با استفاده از داده‌های (25/0 درجه) سنجندۀ AVHRR طی بازۀ زمانی 1989-2019 استفاده شد. میانگین دمای ماهانه، فصلی و سالانه از داده‌های روزانه در نرم‌افزار ArcGIS 10.8 تهیه شد. سپس روند تغییرات دمایی آب در خلیج‌فارس و دریای عمان نسبت‌به دریای خزر بررسی شد. نتایج تحلیل داده‌های دمای سطح آب نشان‌دهندۀ آن است که در خلیج‌فارس و دریای عمان کاهش دما در قسمت شمالی خلیج‌فارس در فصل بهار و در عین حال، در فصل تابستان، در قسمت مرکزی خزر اتفاق افتاده است. در فصول پاییز و زمستان، کاهش دما متأثر از عرض جغرافیایی است؛ در حالی که در بخش‌های جنوبی دریای خزر به‌خصوص جنوب شرقی گرم‌ترین پهنه‌ها بوده است و خزر میانی نیز دمای کمتری نسبت‌به بقیه مناطق دارد. در فصل بهار، کاهش دما در خزر میانی اتفاق افتاد و به‌سمت عرض‌های بالا و پایین افزایش دما مشاهده شد؛ در حالی که در فصل پاییز کاهش دمای سطح آب در خلیج‌فارس و در زمستان در دریای عمان مشاهده شد. روندهای ماهیانۀ دما برای خلیج‌فارس و دریای عمان برای 12 ماه افزایشی است. در دریای خزر، روند تغییرات دما در ماه‌های ژانویه و دسامبر کاهشی و بقیۀ ماه‌ها افزایشی بود.
مقاله پژوهشی
جغرافیا و برنامه ریزی شهری
علی قنبری برزیان؛ داریوش رحیمی؛ علی سراج همدانی
چکیده
امروزه سرمایۀ فرهنگی و ارتقای آن یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورد توجه علوم‌اجتماعی در کاهش و کنترل مسائل اجتماعی برای بحران‌های زیست‌محیطی است. یکی از عوامل مهم در‌حوزۀ توسعۀ اجتماعی آب زاینده‌رود، کارآمدی و عملکرد نیروهای حفاظت از منابع آبی است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر عملکرد مطلوب گروه‌های حفاظت ...
بیشتر
امروزه سرمایۀ فرهنگی و ارتقای آن یکی از مهم‌ترین ابزارهای مورد توجه علوم‌اجتماعی در کاهش و کنترل مسائل اجتماعی برای بحران‌های زیست‌محیطی است. یکی از عوامل مهم در‌حوزۀ توسعۀ اجتماعی آب زاینده‌رود، کارآمدی و عملکرد نیروهای حفاظت از منابع آبی است. هدف از پژوهش حاضر، بررسی عوامل فرهنگی و اجتماعی مؤثر بر عملکرد مطلوب گروه‌های حفاظت و بهرهبرداری از منابع آب استان اصفهان است. در مبانی نظری این پژوهش از نظریه‌های جامعه‌شناسی، نظریۀ اجتماعی-روانشناختیِ رفتار نوع‌دوستانۀ شوارتز، دیدگاه گیدنز، مور و مارانز و دیدگاه استرن استفاده شده است. روش تحقیق، پیمایشی و از نوع توصیفی-همبستگی است. جامعۀ مطالعه‌شده شامل کلیۀ نیروهای سازمانی و نیروهای شرکت‌های وابسته به معاونت حفاظت و بهرهبرداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان در سال 1400 است. با‌توجه به اینکه تمام 362 نفر به‌عنوان نمونۀ آماری شدند، برای گردآوری اطلاعات از پرسشنامۀ محقق‌ساخته استفاده و در تحلیل داده‌ها نیز علاوه‌بر آمار توصیفی (میانگین، واریانس، انحراف معیار، کمینه و بیشینه، فراوانی و درصد) از آمار استنباطی (آزمون کلموگروف اسمیرنف، تحلیل عاملی تأییدی و روش مدل‌سازی معادله‌های ساختاری) استفاده شد. نتایج نشان داد که عوامل فرهنگی (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و تعارضات آبی) و عوامل اجتماعی (آگاهی زیست‌محیطی، نگرش‌های زیست‌محیطی و فرهنگ اصلاح الگوی مصرف) بر عملکرد مطلوب گروه‌های حفاظت و بهرهبرداری از منابع آب استان اصفهان اثر دارند. آگاهی زیست‌محیطی با وزن Beta (235/0)، نگرش‌های زیست‌محیطی با وزن Beta(555/0)، فرهنگ اصلاح الگوی مصرف با وزنBeta (063/1)، اعتماد اجتماعی با وزن Beta(830/0)، مشارکت اجتماعی با وزن Beta (929/0) و تعارضات آبی با وزن Beta (909/0) بر عملکرد مطلوب گروه‌های حفاظت و بهرهبرداری از منابع آب استان اصفهان اثر‌گذار هستند. بر این اساس، رفتارهای زیست‌محیطی شهروندان و نهادها باید زیست‌بوم‌گرا و بر ارزش‌ها، باورها، آگاهی زیست‌محیطی مردم استوار باشند؛ بنابراین نهادها در کنش‌های مدیریتی و کاربردی جدید در پایداری آب و چالش‌های زیست‌محیطی شهروندان باید علاوه‌بر عوامل فنی، متوجه نگرش و دانش زیست‌محیطی انسان و ابعاد فرهنگی رفتارهای شهروندان باشند. نتیجۀ پژوهش حاضر نشان داد که آگاهی و دانش زیست‌محیطی و میزان مشارکت اجتماعیِ ضعیف بهره‌برداران محلی از عوامل مؤثر بر کارآمدی و اثربخشی گروه‌های حفاظت از منابع آبی در اصفهان است.
