نویسندگان
1 دانشیار، گروه کارآفرینی و توسعۀ روستایی، دانشکدۀ کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
2 استادیار، گروه جغرافیا، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
3 استادیار، گروه کارآفرینی و توسعۀ روستایی، دانشکدۀ کشاورزی، دانشگاه ایلام، ایلام، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Problem Statement: It is necessary to evaluate different elements of the Arbaeen Pilgrimage event (with a religious tourism perspective) in its different directions because this evaluation will lead to the proper allocation of resources. This event can be one of the main forces influencing the economic improvement and development of Ilam province. On the other hand, today, value chain management is considered as one of the infrastructure foundations of business implementation in the world.
Objective: This study aimed to investigate and identify value chain business opportunities of the Arbaeen Imam Hussein (AS) Pilgrimage event in Ilam province.
Research Method: The present research was an applied study and its method was descriptive-analytical. The method of collecting information was field data collection method. The statistical population of this study included all people who were somehow working on Arbaeen route (Mehran-Kermanshah) in Ilam province. Using Cochran's formula, 385 individuals were selected and surveyed by stratified random sampling. In this study, a researcher-made questionnaire was used to survey the field data. The face validity of the questionnaire and its reliability were confirmed by Cronbach's alpha coefficient (0.854). In this study, exploratory and confirmatory factor analysis models and related software such as SPSS and Amos were used for data analysis.
Results: The results of exploratory factor analysis showed that there were five general business opportunities for investment in the development of the supply chain of the Arba'een Pilgrimage in Ilam province. Also, the results of the confirmatory model showed that, in general, economic-commercial reconstruction opportunity (0.39), regional functionality opportunity (0.225), transportation opportunity (0.362), cultural-religious opportunity (0.552), and location brand opportunity (0.44) were able to explain 82% of the variance of the dependent variable of the study.
Innovation: Analyzing the business opportunities of the value chain of the Arba'een Pilgrimage is the innovation of this study.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
گردشگری، یکی از بزرگ‌ترین صنایع جهان است. براساس پیش‌بینی‌های سازمان جهانی گردشگری، صنعت گردشگری تا سال 2020 میلادی رتبة نخست را در بین صنایع مختلف به خود اختصاص خواهد داد و تعداد گردشگران بین‌المللی به 6/1 میلیارد و گردش مالی ناشی از آن به بیش از 2 تریلیون دلار در سراسر دنیا خواهد رسید؛ به بیانی از این رهگذر سالیانه میلیاردها دلار عاید کشورهای فعال درزمینة گردشگری خواهد شد (قدیری معصوم و همکاران، 1395: 42).
صنعت گردشگری نیز همچون صنایع دیگر، شاهد تحولات و ظهور پارادایم‌های جدید بوده است؛ به‌طوری که گسترش گردشگری و آثار منفی آن بر مقاصد مختلف موجب شده است پایداری در دستورکار کسب‌وکارهای گردشگری نیز قرار گیرد (Adriana, 2009: 1385). یک کسب‌وکار گردشگری با در نظر گرفتن مسائل پایداری موجب افزایش رضایت و وفاداری مشتری می‌شود، ارزش نام تجاری خود را قوت می‌بخشد، فرصت‌های بازاریابی را افزایش می‌دهد، پذیرش بهتر گردشگری را در مقصدها تقویت و درنهایت به بهبود کیفیت تجربة گردشگران کمک می‌کند (TOI & CELB, 2003: 6).
البته گفتنی است محیط به‌شدت رقابتی صنعت، بنگاههای فعال درزمینة گردشگری را وامی‌دارد به‌دنبال روش‌هایی جدید برای بهبود مزایای رقابتی خود باشند. مدیریت زنجیرة تأمین گردشگری اثربخش، یکی از راهبردهایی است که بنگاههای فعال درزمینة گردشگری برای افزایش مزیت رقابتی خود از آن بهره می‌برند (Zhang et al., 2009: 345). زنجیرة تأمین، شبکه‌ای از زیرساخت‌هاست و وظایفی ازجمله خرید مواد اولیه و فرآوری و تبدیل آنها به محصولاتی واسطهای و نهایی و درنهایت توزیع مواد یا محصولات نهایی بین مشتریان دارد؛ بنابراین این زنجیره، هم در سازمان‌های تولیدی موجود است و هم در سازمان‌های خدماتی؛ بر این اساس با توجه به پیچیدگی و حساس‌بودن فرایند این زنجیره، مدیریت در زنجیرة تأمین بسیار حساس است و تمامی فعالیت‌های زنجیرة تأمین را هماهنگ می‌کند (ضیایی و همکاران، 1396: 21).
بخش بزرگی از ادبیات مرتبط با مدیریت زنجیرة تأمین بر صنایع تولیدی متمرکز است و توجه کمتری به بخش خدمات معطوف داشته است. به‌طور کلی زنجیرة تأمین گردشگری، شبکه‌ای از سازمان‌های فعال درزمینة گردشگری تعریف می‌شود که دامنه‌ای از فعالیت‌های مختلف، از پشتیبانی کالاها/ خدمات مختلف گردشگری (همچون خدمات هوایی و اقامت) تا توزیع و بازاریابی محصول نهایی مربوط به گردشگری در یک مقصد خاص را انجام می‌دهند و شامل دامنه‌ای گسترده از مشارکت‌کنندگان در هر دو بخش خصوصی و دولتی است (Zhang et al., 2009: 347)؛ به بیان دیگر زنجیرة تأمین گردشگری شامل تأمین‌کنندگان همة کالاها و خدماتی است که درزمینة تحویل محصولات مربوط به گردشگری به گردشگران فعالیت می‌کنند؛ بنابراین تعاملات (همکاری و رقابت) میان بنگاهها در یک زنجیرة تأمین گردشگری و بین چندین زنجیرة تأمین گردشگری، حاکی است سازمان‌های فعال درزمینة گردشگری، دیگر نهادهایی مستقل نیستند، بلکه بخشی از یک زنجیرة تأمین‌اند (Yang et al., 2009: 426).
براساس آنچه گفته شد، بررسی و اندازه‌گیری زنجیرة تأمین گردشگری، یکی از عوامل مؤثر و تعیین‌کننده در مدیریت مقصد است؛ به بیان دیگر، مدیریت این زنجیره، یکی از مهم‌ترین راهبردهای تعیین‌کننده در بحث رقابت و درنهایت افزایش مزیت رقابتی در صنعت گردشگری است (Zhang et al., 2009: 348).
زنجیرة تأمین کارآفرینانه، یکی از مباحث نو در حوزة زنجیرة تأمین است که در پژوهش‌های مربوط به زنجیرة تأمین چندان بررسی نشده است. مطالعات کارآفرینی جهانی اصولاً به این محور علاقه‌مند است که چرا، چه وقت و چگونه فعالیت‌های کارآفرینانه در بازارهای جهانی کشف و از آنها بهره‌برداری می‌شود. در این زمینه، مدیریت زنجیرة تأمین اغلب به‌مثابة یک پایه و خط‌مشی برای کسب منابع، توسعة بازار و کاهش مخاطرات عمل می‌کند. کارآفرینان به شبکه‌های زنجیرة تأمین موجود استناد می‌کنند تا فرصت‌های مخاطره‌آمیز جدید را کشف کنند. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد فعالیت تأمین‌کنندگان درزمینة جست‌وجوی فرصت‌ها و معرفی این بینش به سازمان به‌منظور اتخـاذ و بهره‌برداری افزایش یافته است (مفتاحی و همکاران، 1398: 422).
راهپیمایی اربعین، یکی از مهم‌ترین رویدادهای گردشگری مذهبی در سال‌های اخیر است. براساس آمار موجود، شمار شرکت‌کنندگان ایرانی در این گردهمایی در سال‌های ۸۹ تا ۹۵ از 40 هزار نفر به 2 میلیون و 200 هزار نفر رسیده است. این امر نشان‌دهندة افزایش ۵۵برابری زائران در مدت ۶ سال است که هرساله افزایش بیش از ۱۳۰درصدی یافته است. در سال ۹۶ بیش از ۳ میلیون زائر ایرانی در این مراسم شرکت کرده‌اند و در سال 97 تا تاریخ ۳ آبان، تعداد ویزای صادرشده برای ایرانیان، یک میلیون و ۸۰۰ هزار ویزا بوده است. در سال 98 با توجه به حذف روادید بین دو کشور ایران و عراق در ماههای محرم و صفر، از اول محرم تا ۱۰ صفر، تعداد شرکت‌کنندگان در این رویداد مذهبی بسیار افزایش یافت؛ به‌طوری که فقط از مرز مهران استان ایلام بیش از یک میلیون نفر زائر وارد خاک عراق شدند. براساس آمار و اطلاعات ستاد اربعین، طی چند سال گذشته به‌ویژه در اربعین سال 98، حدود 70 درصد از شرکت‌کنندگان در این رویداد مذهبی (زائران) از مرز مهران وارد و خارج شدند که این حجم زیاد انتقال مسافر از این شهر، یک فرصت اقتصادی ویژه برای استان و منطقه محسوب می‌شود. زائرانی که به قصد شرکت در پیاده‌روی اربعین به استان ایلام وارد می‌شوند، از راه گذار از شهرستان‌های چرداول، سیروان و ایلام به منطقة مرزی مهران می‌روند و از یک یا دو ساعت تا 24 ساعت برای طی‌کردن مراحل قانونی عبور از مرز در شهرهای مرزی (مهران) ماندگار می‌شوند؛ درنتیجه فرصتی فراهم می‌شود که در صورت ارائة خدمات برای رفاه حال زائران و ایجاد مهمان‌سرا، مسافرخانه و هتل به توسعة اقتصادی و ایجاد اشتغال در شهرهای مرزی و حاشیه‌ای کشور می‌انجامد. براساس مطالب گفته‌شده، اهمیت این رویداد و تأثیرات مثبت آن بر اقتصاد منطقه (استان ایلام) چشمگیر و این امر لازمة بررسی‌های همه‌جانبه در تمامی زمینه‌هاست.
همان‌طور که گفته شد، زنجیرة تأمین، یک چهارچوب کلیدی برای درک چگونگی حرکت یک محصول از تولیدکننده به مصرف‌کننده است؛ بنابراین براساس مطالب بیان‌شده، هدف از پژوهش حاضر، «شناسایی و تحلیل فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام» است؛ بر این اساس در این پژوهش به پرسش اصلی پژوهش یعنی «فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام کدام‌اند؟»، پاسخ داده خواهد شد.
پیشینة پژوهش
درزمینة زنجیرة تأمین و گردشگری پژوهش‌های اندکی انجام شده است که در ادامه به تعدادی از آنها اشاره می‌شود.
مانیان و همکاران (1389) عوامل مؤثر بر عملکرد زنجیره‌های تأمین را در صنعت قطعه‌سازی خودرو بررسی کرده‌اند. در این پژوهش، 21 شاخص در قالب 6 عامل برای سنجش عملکرد زنجیرة تأمین در صنعت تولید قطعات خودرویی به دست آمد. این مدل عوامل مشتریان، فرایند، هزینه، انعطاف‌پذیری، تأمین‌کننده و زمان را به ترتیب تأثیر بر عملکرد این صنعت معرفی و برای هر عامل، شاخص‌هایی را به‌منظور سنجش و ارزیابی ارائه کرده است.
قدیری معصوم و همکاران (1395) در پژوهشی با هدف ارزیابی زنجیرة تأمین گردشگری روستایی در روستای مصر، نشان داده‌اند در این روستا پنج عامل حمل‌ونقل، اطلاعات بازدیدکننده، اقامت، زیرساخت‌ها و جاذبه‌ها عملکرد مناسب و سه عامل خدمات پذیرایی، تفریح و سرگرمی و امکانات خرید، عملکرد نامناسبی در زنجیرة تأمین گردشگری روستای مصر دارند.
ضیایی و همکاران (1396) در پژوهشی عوامل مؤثر بر پیاده‌سازی مدیریت زنجیرة تأمین سبز را در صنعت گردشگری بررسی کردند. نتایج نشان داد عوامل خارجی بیش از عوامل داخلی در پیاده‌سازی مدیریت زنجیرة تأمین سبز در صنعت گردشگری مهم‌اند. به‌طور کلی عواملی که در این پژوهش مهم بوده‌اند، عبارت‌اند از: ساختار قانونی، ویژگی مصرف‌کنندگان، ویژگی عرضه‌کنندگان ردة دوم، عوامل رقابتی، جامعه، عوامل درون‌سازمانی، عوامل مدیریتی، منابع عرضه‌کننده.
دربان آستانه و همکاران (1397) در پژوهش خود به‌صورت نظام‌مند و با استفاده از روش فراتحلیل کیفی، فرایندهای ارزیابی عملکرد مدیریت زنجیرة تأمین گردشگری روستایی را بررسی کردند. در این پژوهش به‌طور کلی الگویی با استفاده از فرایندهایی مانند مدیریت تقاضا، ظرفیت و مهارت، ارتباط با تأمین‌کننده، ارتباط با مشتری، فرایند سفارش، ارزیابی عملکرد خدمات، اطلاعات، مالی، دانش، بازار و ریسک ارزیابی شد.
محمدزادة لاریجانی و همکاران (1398) در پژوهشی مؤلفه‌ها و فرایندهای مؤثر بر ارزیابی عملکرد مدیریت زنجیرة تأمین گردشگری کوهستانی- جنگلی را در منطقة مازندران مرکزی بررسی و اولویت‌بندی کردند. نتایج حاصل از پژوهش بیان‌کنندة آن است که بنابه نظر خبرگان محلی، فرایند مدیریت ارزیابی عملکرد بیشترین اهمیت و فرایند مدیریت دانش کمترین اهمیت را در ارزیابی عملکرد مدیریت زنجیرة تأمین مقصدهای گردشگری شهرستان‌های مدنظر دارد.
مفتاحی و همکاران (1398) در پژوهشی الگوی پنجرة فرصت کارآفرینی را در زنجیرة تأمین با استفاده از روش فراترکیب طراحی کردند. نتایج پژوهش با عنوان مدل پنجرة فرصت در زنجیرة تأمین، براساس تغییرات در 8 مقولة اصلی (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی، قانونی، فناوری و دانش جدید، نقایص بازار، صنعت و بازار و جمعیتی) و 34 تم ارائه شده است. این الگو به‌مثابة مبنایی برای برنامه‌ریزی مدیران در سرتاسر زنجیرة تأمین ایجاد کارآفرینی مدنظر قرار می‌گیرد.
دویر و همکاران[1] (2009) در پژوهشی با هدف بررسی مقصد و مدیریت کارآفرینی درزمینة آیندة گردشگری نشان دادند شش عامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، تکنولوژیکی، جمعیتی و محیط‌زیست، عوامل اصلی و تأمین‌کنندگان محصولات گردشگری هستند. ایجاد هماهنگی و شناسایی عواملی که باعث ایجاد هماهنگی یا ناهماهنگی در این زنجیره‌ها می‌شود، به مقاصد برای جلوگیری از رانش راهبردی و دستیابی به مزیت رقابتی بیشتر کمک می‌کند.
آهی و سرکی[2] (2013) ادبیات مدیریت زنجیرة تأمین را بررسی و تحلیل کردند و نشان دادند ویژگی‌های پایداری زنجیرة تأمین گردشگری شامل هفت موضوع اقتصادی، زیست‌محیطی، اجتماعی، ذی‌نفعان، سازمان‌های مردم‌نهاد، انعطاف‌پذیری زنجیره نسبت به محیط و هماهنگی زنجیرة ارزش با محیط است.
برمبنای پژوهش فانگ و همکاران[3] (2014) زنجیرة تأمین گردشگری نقش مهمی در اقدامات پیشگیرانه از بلایای طبیعی دارد. مدیریت زنجیرة تأمین گردشگری موجب افزایش رضایت گردشگران می‌شود؛ زیرا در طول زمان بحران و اقدامات پس از آن، زنجیرة تأمین نقش مهمی را ایفا می‌کند.
لی و فرناندو[4] (2015) در پژوهشی شرایط و پیامدهای زنجیرة تأمین گردشگری سلامت را بررسی کردند. نتایج نشان داد هماهنگی بین گردشگری پزشکی و زنجیرة تأمین موجب به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات زنجیرة تأمین می‌شود که اثر مستقیمی بر عملکرد مثبت در میان ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری دارد و با این اشتراک‌گذاری، امکان کسب مزیت رقابتی بیشتری فراهم می‌شود.
مبانی نظری پژوهش
صنعت گردشگری در هزارة سوم به پررونق‌ترین، جذاب‌ترین، اشتغال‌زاترین و پردرآمدترین صنعت جهان تبدیل شده است. گونه‌شناسی انواع گردشگری حاکی از تنوع این صنعت در ابعاد مختلف و عرصه‌های گوناگون است. در سال‌های اخیر، یکی از انبوه‌ترین گونه‌های گردشگری با عنوان «گردشگری مذهبی» (زیارت عتبات عالیات و پیاده‌روی اربعین) شکل گرفته که مقصد نهایی آن در خارج از مرزهای ایران است؛ بنابراین این سبک گردشگری مذهبی نقش مهم و تأثیرگذاری در اقتصاد و اجتماع مناطق مرزی درگیر دارد.
افزایش مراجعة گردشگران و رونق این پدیده به افزایش سرمایه‌گذاری در این زمینه می‌انجامد. درنتیجه اشتغال‌زایی، ایجاد بنگاههای اقتصادی، بهبود در کمیت و کیفیت زیرساخت‌های لازم و فرایند توسعه و رفاه در جوامع مدنظر رقم می‌خورد (Mitchell, 2012: 458)؛ بنابراین با توجه به رشد فناوری‌های جدید، توسعة حمل‌ونقل، افزایش جایگاههای مربوط به گذران اوقات فراغت و سرگرمی و بهبود در خدمات عرضه‌شده در مقاصد مدنظر گردشگران، می‌توان شاهد رشد روزافزون در تعداد بازدیدکنندگان و درنتیجه تأثیر در توسعة اقتصادی مناطق مدنظر بود (قدیری معصوم و همکاران، 1395: 45).
بررسی نیازهای گردشگران برای پاسخگویی به‌موقع و مناسب به آنها، علاوه بر افزایش سطح رضایت این افراد، در افزایش مزیت رقابتی مناطق مدنظر مؤثر است؛ بنابراین مناطق گردشگری باید به فکر روش‌ها و راههایی برای افزایش هرچه بیشتر سطح مزیت رقابتی خود با دیگر مناطق رقیب باشند؛ به بیان دیگر، رقابت با دیگر مناطق رقیب باعث خواهد شد تمرکز بر شبکة زنجیرة تأمین به‌جای تمرکز بر افراد و شرکت‌های کوچک فردی و استفاده از آنها بیشتر شود (Halldorsson et al., 2003: 32).
زنجیرة تأمین، شبکه‌ای از زیرساخت‌هاست که وظایف خرید مواد اولیه، تبدیل آنها به محصولات واسطهای و نهایی و درنهایت توزیع محصولات تولیدی مدنظر را در بین مشتریان دارد. لازم به توضیح است این زنجیره، هم در سازمان‌های تولیدی و هم در سازمان‌های خدماتی، وجود دارد. با توجه به اینکه مدیریت زنجیرة تأمین تمامی فعالیت‌های زنجیرة تأمین را با یکدیگر هماهنگ می‌کند، بنابراین نقش ویژه‌ای در جلوگیری از هدررفت منابع مالی، انسانی و زمانی دارد و موجب اصلاح ساختار مصرف انرژی در صنایع تولیدی و خدماتی می‌شود (ضیایی و همکاران، 1396: 21).
در این زمینه مدیریت زنجیرة تأمین گردشگری به‌صورت اثربخش، یکی از راهبردهایی است که بنگاههای گردشگری برای افزایش مزیت رقابتی به کار می‌گیرند و درنهایت به توسعة گردشگری در یک منطقه کمک خواهد کرد. وجود روابط متضاد و وظایف موازی و حتی تکراری بین سازمان‌های مختلف در گردشگری پدیده‌ای عادی است، اما مدیریت زنجیرة تأمین گردشگری دیدگاهی جدید ارائه خواهد داد. در این دیدگاه، مجموعه‌ای از روش‌ها و راهکارها ارائه شده و کانون تأکید و توجه آن، ادارة اثربخش عملیات زنجیرة تأمین گردشگری در یک مقصد برای برآورده‌کردن نیاز گردشگران و دستیابی به اهداف شرکت‌های مختلف مشارکت‌کننده در زنجیرة تأمین گردشگری است (محمدزادة لاریجانی و همکاران، 1398: 89).
حرکت از تبادلات و روابط آزاد (بدون اطلاع و ارتباط شرکت‌ها با همدیگر) به سمت هماهنگی در کل سازمان‌های مشارکت‌کننده در زنجیرة تأمین، فلسفة مدیریت این زنجیره در گردشگری است؛ بر این اساس، با توجه به ماهیت و ویژگی‌های خاص فعالیت‌های گردشگری به‌ویژه در بخش اقتصادی آن، اهمیت مدیریت زنجیرة تأمین مشخص می‌شود (Ujma, 2001: 35). به‌طور کلی با توجه به ماهیت پیچیده و شاید در بعضی مواقع ناشناخته‌بودن خدمات در بخش گردشگری و حتی تنوع زیاد خدمات نمی‌توان مدل یا مدل‌های استانداردی را برای ارزیابی عملکرد مدیریت زنجیرة تأمین خدمات در بخش گردشگری طراحی کرد (Ellram et al., 2004: 18).
ژانگ و همکاران[5] (2009) زنجیرة تأمین گردشگری را شبکه‌ای شامل سازمان‌های مختلف درگیر در مجموعة فعالیت‌های مدنظر درزمینة گردشگری می‌دانند که این فعالیت‌ها طیف گسترده‌ای از محصولات یا خدمات گردشگری مانند پروازها، اقامتگاهها و فروش محصولات گردشگری در منطقة گردشگری را دربرمی‌گیرد.
یکی از مباحث مهم درزمینة زنجیرة تأمین، بحث مدیریت است. مدیریت زنجیرة تأمین با توجه به دربرگرفتن موضوعاتی نظیر بازاریابی، عملیات خرید و پشتیبانی و حتی فروش و مسائل مدیریتی در آنها، یک بحث میان‌رشته‌ای و هدف آن، بررسی وضعیت ارتباطی بین تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان است و درنهایت به‌منظور بهینه‌کردن وضعیت ارتباطات بین تولیدکنندگان و مشتریان، روابط را نشان می‌دهد و به بیانی هدف نهایی آن، افزایش مزیت رقابتی است (قدیری معصوم و همکاران، 1395: 46). توجه به مدیریت زنجیرة تأمین در برنامه‌ریزی گردشگری موجب هماهنگی بین ارائه‌دهندگان خدمات می‌شود؛ زیرا مدیریت زنجیرة تأمین بیشترین تأثیر را بر عملکرد مالی، کیفیت خدمات، ارتباطات و رضایت گردشگر دارد (Fantazy et al.‚ 2010: 686)؛ به بیان دیگر زنجیرة تأمین صنعت گردشگری شامل موضوعات متعددی مربوط به بخش گردشگری است؛ ازجمله زیرساخت‌های دسترسی، زیرساخت‌های بهداشتی، زیرساخت‌های ارتباطی، کسب‌وکارهای مقصد (Tapper & Font‚ 2004: 45)، عوامل مالی و غیرمالی (Ţigu, & Călăreţu‚ 2013: 104)، عوامل زیست‌محیطی (Hervani et al.‚ 2005: 332)، مدیریت بخش‌های ارتباط و خدمات به مشتری (Cooper et al.‚ 1997: 2)، خدمات تبلیغی و حمل‌ونقل (Page‚ 2012: 115).
لازم به توضیح است سیستم مدیریت زنجیرة تأمین برای بیش از دو دهه است که در صنایع تولیدی به کار گرفته می‌شود و به نظر می‌رسد باید در صنعت گردشگری ایران نیز به کار گرفته و به‌مثابة ابزاری برای یکپارچه‌سازی ماهیت این صنعت استفاده شود. از سویی روند رو به رشد گسترش صنعت گردشگری و از سوی دیگر تأثیر آن بر صنایع و زیرساخت‌های دیگر شهری ازقبیل حمل‌ونقل، صنایع مربوط به انرژی (برق، آب و...)، ساخت‌وساز (هتل‌ها، مراکز اسکان مسافران، مراکز گردشگری و سیاحتی)، محیط‌زیست و... ، اهمیت بررسی این چرخه را بیش از پیش خاطرنشان می‌کند (توسلی حجتی و بیجه کشاورزی، 1394: 69).
روش‌شناسی پژوهش
معرفی محدودة پژوهش
استان ایلام با مساحت 20133 کیلومترمربع، مختصات جغرافیایی َ 03 ْ 32 تا َ 02 ْ 34 عرض شمالی و َ 40 ْ 45 تا َ 03 ْ 48 طول شرقی در غرب کشور و ناحیه‌ای کوهستانی و نیمه‌گرم قرار گرفته است. این استان از استان‌های کمابیش جنگلی ایران است. شمال استان اقلیم کوهستانی دارد، اما در جنوب آن دشت‌های وسیع وجود دارد. مرکز استان، شهر ایلام است. استان ایلام از غرب با کشور عراق، از جنوب با استان خوزستان، از شرق با استان لرستان و از شمال با استان کرمانشاه همسایه است. براساس آخرین تقسیمات سیاسی‌اداری کشور، استان ایلام 11 شهرستان و جمعیتی برابر با 580158 دارد که در شکل 1 دیده می‌شود.
روش پژوهش
با توجه به اهداف در نظر گرفته شده، پژوهش حاضر از نوع کمّی و کاربردی است که با روش توصیفی و با استفاده از زمینه‌یابی یا پیمایشی و همچنین روش علّی انجام شده است. جامعة آماری پژوهش حاضر شامل تمامی افرادی است که به نحوی در مسیر اربعین (مهران- کرمانشاه) در استان ایلام مشغول فعالیت هستند. در این پژوهش به دلیل وسعت منطقه و نامشخص‌بودن تعداد دقیق جامعة آماری، نگارندگان با استفاده از مشاورة کارشناسان آمار اجتماعی با بهره‌گیری از تکمیل 30 پرسش‌نامة اولیه، واریانس متغیر وابسته را استخراج کردند. درنهایت با استفاده از فرمول کوکران (رابطة 1)، تعداد نمونه برای بررسی محاسبه شد. در این پژوهش با استفاده از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای تصادفی و با انتساب متناسب نمونه‌ها برای بررسی انتخاب شد.
رابطة (1)
در این رابطه، = حجم نمونه، = مقدار متغیر استاندارد واحد متناظر با ضریب اطمینان 95/0، = مقدار اشتباه مجاز (05/0- 1/0) (در این پژوهش 05/0 =d)، = مقدار واریانس (در این پژوهش 3/0 به دست آمده) است.
شکل- 1:موقعیت جغرافیایی مسیر پیاده‌روی اربعین در استان ایلام
بر این اساس، تعداد 385 نفر به‌مثابة حجم نمونه انتخاب شدند. از یک سو با توجه به نبود آمار دقیق و قابل اعتماد درزمینة تعداد فعالان بخش اقتصادی در مسیر اربعین در هر شهرستان و از سوی دیگر با توجه به اشراف پژوهشگران پژوهش حاضر درزمینة تمرکز فعالان اقتصادی در مسیر مدنظر و همچنین به دلیل نبود چهارچوب نمونه‌گیری مشخص، در این پژوهش از روش نمونه‌گیری دردسترس به‌منظور انتخاب نمونة نهایی برای مطالعه استفاده شد که تعداد نمونه‌های انتخابی از هر شهرستان در جدول 1 نشان داده شده است.
ابزار اصلی پژوهش برای گردآوری اطلاعات لازم، پرسش‌نامة پژوهشگرساخته است که روایی آن با کسب نظرات استادان دانشگاهی و پس از انجام اصلاحات لازم به تأیید نهایی رسیده است. برای بررسی پایایی پرسش‌نامة یادشده، از آلفای کرونباخ و اطلاعات 30 پرسش‌نامة اولیه استفاده شده است که در خارج از محدودة پژوهش تکمیل شده‌اند. نتایج نشان‌دهندة پایایی مناسب ابزار پژوهش بود (آلفای کرونباخ= 854/0). پرسش‌نامة یادشده در دو بخش اصلی طراحی شده است؛ بخش اول به متغیرهای جمعیت‌شناختی مربوط بوده و متغیرهایی مانند سن، درآمد، تحصیلات و... را دربرگرفته است؛ بخش دوم پرسش‌نامه به گویه‌های مختلفی درزمینة فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام مربوط است. این بخش از پرسش‌نامه، بخش‌های متنوعی درزمینة فرصت‌های موجود ازقبیل فرصت‌های مربوط به حمل‌ونقل، تجاری، اقامتی، پذیرایی، سلامت، فرهنگی، سیاحتی، درمان و... است (جدول 2).
جدول- 1: تعداد نمونة انتخابی برای مطالعه به تفکیک شهرستان محل سکونت
|
شهرستان |
فراوانی |
درصد |
|
ایلام |
91 |
6/23 |
|
مهران |
143 |
1/37 |
|
چرداول |
116 |
1/30 |
|
سیروان |
35 |
1/9 |
|
جمع کل |
385 |
0/100 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1398
جدول- 2: معرفی شاخص‌ها و متغیرهای پژوهش و میزان پایایی آنها
|
متغیر |
شرح شاخص |
آلفای کرونباخ |
|
متغیرهای مربوط به فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین پیاده‌روی اربعین در استان ایلام |
احداث هتل، مسافرخانه و مهمان‌سرا در جریان رویداد اربعین در منطقه؛ احداث نانوایی‌های سنتی و مدرن متعدد در منطقه؛ احداث رستوران‌ها و غذاخوری‌های متعدد در منطقه؛ تأسیس واحدهای تجاری- خدماتی متعدد در روستاهای مسیر؛ ارزشمندشدن اراضی نزدیک جاده؛ گسترش احداث اتاق‌ها و واحدهای متعدد مازاد به‌مثابة اقامتگاه در جریان رویداد اربعین؛ احداث چادرها و کمپ‌های اقامتی در اراضی و مکان‌های خصوصی؛ حجم وسیعی از زائران فاقد وسیلة نقلیه در مرز مهران؛ انواع مختلف وسایل نقلیه و رانندگان مطمئن در استان؛ وجود اراضی وسیع نزدیک به محل توقف زائران به‌منظور ساماندهی توقف و پارکینگ؛ تعدد پارکینگ‌های خصوصی پیرامون شهر؛ وجود بلدیه‌های بومی به‌منظور رهایی زائران از ترافیک و روان‌کردن آن؛ وجود تعداد زیادی پارکبان بومی به‌منظور حفاظت از خودروهای پارک‌شده؛ رشد بعضی مشاغل پنهان خدماتی؛ ایجاد و افزایش اقامتگاههای سیار ارزان‌قیمت؛ وجود محصولات کشاورزی معروف در منطقه (برنج عنبربو) و تمایل زائران به مصرف آنها؛ وجود فروشگاههای متعدد وسایل بهداشتی؛ وجود فرهنگ‌های متعدد و متنوع برگزاری مراسم اربعین (مانند مراسم چمر و سبک‌های مختلف عزاداری)؛ وجود فرهنگ‌های مختلف میهمان‌نوازی و غریب‌نوازی در بین قشرهای مختلف استان (عامل جذب و مانایی)؛ وجود موقعیت‌های مساعد برای احداث فروشگاهها و سوپرمارکت‌های متعدد در منطقه؛ وجود صنایع دستی تولیدی زنان منطقه؛ رشد جنبش تجاری- اقتصادی در روستاهای مسیر؛ وجود نیروی انسانی متعهد و مشتاق؛ تنوع خوراکی‌های بومی مانند بژی برساق، شلکینه، کله‌کنجی، گرده و...؛ وجود یادمان‌ها و موزه‌های مختلف جنگ و فرهنگ مقاومت؛ دسترسی کمی و کیفی مطلوب به دام و طیور ارزان در منطقه؛ تنوع زیاد نوشیدنی‌ها و غذاهای محلی و متناسب با فصول مختلف (مانند ترخینه، دوغ، شیر، پرشخه و...)؛ وجود مکان‌های مناسب و مطلوب در مسیر عبور زائران به‌منظور پذیرایی (غذا و نوشیدنی)؛ وجود مناطق مختلف تاریخی و باستانی در مسیر تردد و توقف زائران اربعین؛ وجود شاخصة مهم تولید گوشت در منطقه و شهرت‌یافتن شهرک‌ها و روستاهای مسیر به کیفیت مطلوب گوشت (شهرک شباب، روستای زنجیرة سفلی، شهرک مهدی‌آباد و...)؛ وجود بعضی سازه‌های فرهنگی مصنوعی جذاب در مکان‌های مختص پذیرایی و اقامتی؛ وجود اماکن خدماتی- استراحتی متعدد (استراحتگاههای دارای پمپ بنزین، سرویس بهداشتی و...) |
854/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1398
برای تجزیه و تحلیل داده‌های گردآوری‌شده از جدول توزیع فراوانی، تحلیل عاملی اکتشافی در نرم‌افزار SPSS و تحلیل عاملی تأییدی و مدل‌سازی معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos استفاده شده است.
یافته‌های پژوهش
- بررسی ویژگی‌های شخصی پاسخگویان
نتایج بررسی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی افراد پژوهش نشان داد بیشتر پاسخگویان (5/93 درصد) مرد و با میانگین سنی 61/35 سال هستند. میزان تحصیلات 9/50 درصد آنها تا دیپلم و شغل اصلی بیشتر آنها (9/64 درصد) آزاد- خدماتی است و 3/43 درصد آنها نیز شغل فرعی کبابی دارند؛ همچنین محل انجام فعالیت 74/19 درصد افراد در شهرک شباب (نخستین نقطة ورود زائران به استان ایلام)، 80/14 درصد در روستای زنجیرة سفلی از شهرستان چرداول، 42/11 درصد در شهرک مهدی‌آباد شهرستان ایلام و 7/17 درصد در شهر مهران است. نوع فعالیت انجام‌شدة پاسخگویان در روزهای اربعین به‌طور کلی بیشتر راه‌اندازی واحدهای موقت و سیار کبابی (7/19 درصد) است؛ با این حال با توجه به موقعیت هریک از شهرستان‌های چهارگانة اشاره‌شده، بیشتر پاسخگویان شهرستان ایلام (15/46 درصد) در روزهای اربعین گوشت مورد نیاز زائران اربعین را فراهم کرده‌اند و 78/19 درصد آنها به انجام اقدامات بهداشت، درمان و سلامتی مشغول بوده‌اند. 1/23 درصد پاسخگویان شهرستان مهران در روزهای اربعین به فعالیت‌های مرتبط با خدمات پارکینگ برای زائران مشغول هستند؛ همچنین با توجه به حجم زیاد تقاضا برای تهیة سوغاتی از نوع خوراکی، پوشاکی، مذهبی- اعتقادی (مهر و سجاده، تسبیح، کفن، عطر و گلاب، نبات و حنا و...)، 5/17 درصد افراد در مهران به احداث واحدهای تهیه و توزیع سوغات برای زائران مشغول هستند.
شناسایی فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام
برای دستیابی به هدف یادشده، نخست با توجه به تعدد متغیرهای بررسی‌شده، با استفاده از تحلیل عاملی اکتشافی، مهم‌ترین فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام شناسایی شدند. هدف از این کار، شناسایی مهم‌ترین عواملی است که به‌صورت پنهانی در مجموعه‌گویه‌ها وجود دارند، ولی به‌آسانی دیده نمی‌شوند.
در این پژوهش برای شناسایی مهم‌ترین فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین، مقدار KMO برابر با 758/0 به دست آمد که نشان‌دهندة وضعیت مناسب داده‌ها برای تحلیل عاملی است. مقدار بارتلت نیز برابر با 51/1208 به دست آمد که در سطح 99 درصد اطمینان معنا‌دار بود. نتایج نشان می‌دهد (جدول 3) پنج عامل شناسایی‌شده درمجموع 611/64 درصد از واریانس کل متغیرهای مربوط به فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) را در استان ایلام تبیین کردند.
جدول- 3: عواملاستخراج‌شدهدرزمینة فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین
|
عامل |
مقدار ویژه |
درصد واریانس مقدار ویژه |
درصد تجمعی واریانس |
|
اول |
108/10 |
072/19 |
072/19 |
|
دوم |
918/6 |
053/13 |
125/32 |
|
سوم |
585/6 |
425/12 |
551/44 |
|
چهارم |
282/6 |
852/11 |
403/56 |
|
پنجم |
350/4 |
208/8 |
611/64 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1398
نام‌گذاری عوامل
جدول 4 به عوامل نام‌گذاری‌شده در منطقة پژوهش، متغیرهای مربوط به هریک از عوامل و مقادیر بار عاملی هر متغیر مربوط است. با توجه به مقدار درصد واریانس تبیین‌شدة مربوط به عوامل مختلف، عامل اول با درصد واریانس تبیین‌شدة 072/19، بیشترین سهم را از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در جریان رویداد اربعین در مناطق مسیر عبور زائران در استان ایلام داشته است. این عامل «بازساخت اقتصادی- تجاری» نام‌گذاری شده و شامل متغیرهایی مانند احداث نانوایی‌های سنتی و مدرن متعدد در منطقه، احداث رستوران‌ها و غذاخوری‌های متعدد در منطقه، احداث هتل، مسافرخانه و مهمان‌سرا در جریان رویداد اربعین در منطقه، تأسیس واحدهای تجاری (مغازه، فروشگاه، استراحتگاه، سرویس‌های بهداشتی) متعدد در روستاهای مسیر، ارزشمندشدن اراضی نزدیک جاده و اقدام ساکنان محلی به اجاره‌دادن آنها در روزهای اربعین برای کاربری‌های تجاری مختلف، اجارة بخشی از منزل یا مغازة خود به‌مثابة اقامتگاه به زائران، گسترش احداث اتاق‌ها و واحدهای متعدد مازاد به‌مثابة اقامتگاه در جریان رویداد اربعین، احداث چادرها و کمپ‌های اقامتی در اراضی و مکان‌های خصوصی (حیاط، ورودی منازل، پارکینگ و...) توسط مالکان آنها، اجارة پارکینگ منازل به زائران به‌منظور استراحت توسط ساکنان محلی، وجود بقاع متبرکه و اماکن زیارتی در مسیر تردد و توقف زائران و وجود بعضی سبک‌های مختلف معماری و آرایش اقامتگاههای دائمی یا سیار در مناطق مسیر تردد زائران است.
عامل دوم «فرصت حمل‌ونقل» نام‌گذاری شد و به‌مثابة یکی از فرصت‌های سرمایه‌گذاری در منطقة پژوهش در جریان رویداد اربعین شناخته شده است. این عامل شامل متغیرهایی است؛ وجود حجم وسیعی از زائران فاقد وسیلة نقلیه در مرز مهران، وجود انواع مختلف وسایل نقلیه و رانندگان مطمئن در استان، وجود اراضی وسیع نزدیک به محل توقف زائران به‌منظور ساماندهی توقف و پارکینگ، بهره‌مندی از پارکینگ‌های بزرگ خانگی به‌منظور اجاره به زائران، بهره‌مندی از حیاط‌ها و مکان‌های خالی بزرگ به‌منظور اجاره به زائران به‌مثابة پارکینگ، تعدد پارکینگ‌های خصوصی پیرامون شهر، وجود بلدیه‌های بومی به‌منظور رهایی زائران از ترافیک و روان‌کردن آن و وجود تعداد زیادی پارکبان بومی به‌منظور حفاظت از خودروهای پارک‌شده. سایر عوامل و گویه‌های بارگذاری‌شده در جدول 4 دیده می‌شود.
جدول- 4:ضریب عاملی دوران‌یافته در منطقة شمالی استان ایلام
|
نام عامل |
شاخص‌ها |
بار عاملی |
|
بازساخت اقتصادی-تجاری |
احداث هتل، مسافرخانه و مهمان‌سرا در جریان رویداد اربعین در منطقه (X1) |
813/0 |
|
احداث رستوران‌ها و غذاخوری‌های متعدد در منطقه (X2) |
810/0 |
|
|
احداث نانوایی‌های سنتی و مدرن متعدد در منطقه (X3) |
746/0 |
|
|
ارزشمندشدن اراضی نزدیک جاده و اقدام ساکنان محلی به اجاره‌دادن آنها در روزهای اربعین برای کاربری‌های تجاری مختلف (X4) |
819/0 |
|
|
اجارة بخشی از منزل یا مغازة خود به‌مثابة اقامتگاه به زائران (X5) |
724/0 |
|
|
گسترش احداث اتاق‌ها و واحدهای متعدد مازاد به‌مثابة اقامتگاه در جریان رویداد اربعین (X6) |
829/0 |
|
|
احداث چادرها و کمپ‌های اقامتی در اراضی و مکان‌های خصوصی (حیاط، ورودی منازل، پارکینگ و...) توسط مالکان آنها (X7) |
788/0 |
|
|
فرصت حمل‌ونقل |
وجود حجم وسیعی از زائران فاقد وسیلة نقلیه در مرز مهران (X8) |
746/0 |
|
وجود انواع مختلف وسایل نقلیه و رانندگان مطمئن در استان (X9) |
717/0 |
|
|
وجود اراضی وسیع نزدیک به محل توقف زائران به‌منظور ساماندهی توقف و پارکینگ (X10) |
911/0 |
|
|
تعدد پارکینگ‌های خصوصی پیرامون شهر (X11) |
828/0 |
|
|
وجود بلدیه‌های بومی به‌منظور رهایی زائران از ترافیک و روان‌کردن آن (X12) |
874/0 |
|
|
وجود تعداد زیادی پارکبان بومی برای حفاظت از خودروهای پارک‌شده (X13) |
843/0 |
|
|
کارکردپذیری منطقه‌ای |
رشد بعضی مشاغل پنهان مانند پخت نان سنتی توسط زنان، فروش عسل محلی، روغن محلی، گیاهان دارویی محلی و... (X14) |
673/0 |
|
ایجاد و افزایش اقامتگاههای سیار ارزان‌قیمت در مسیرهای نزدیک به شهر و روستا توسط ساکنان محل (X15) |
774/0 |
|
|
وجود محصولات کشاورزی معروف در منطقه (برنج عنبربو) و تمایل زائران به مصرف آنها (X16) |
795/0 |
|
|
وجود فرهنگ‌های متعدد و متنوع برگزاری مراسم اربعین (مانند مراسم چمر و سبک‌های مختلف عزاداری) (X17) |
509/0 |
|
|
وجود فرهنگ‌های مختلف میهمان‌نوازی و غریب‌نوازی در بین قشرهای مختلف استان (عامل جذب و مانایی) (X18) |
674/0 |
|
|
فرصت فرهنگی-مذهبی |
تنوع خوراکی‌های بومی مانند بژی برساق، شلکینه، کله‌کنجی، گرده و... (X19) |
735/0 |
|
وجود یادمان‌ها و موزه‌های مختلف جنگ و فرهنگ مقاومت (X20) |
580/0 |
|
|
رشد صنایع دستی درآمدزا برای زنان منطقه (X21) |
808/0 |
|
|
وجود برند مکانی |
دسترسی به محصولات غذایی بومی مانند عسل محلی، روغن حیوانی و... در محل به‌منظور تأمین صبحانة زائران (X22) |
853/0 |
|
وجود بعضی سازه‌های فرهنگی مصنوعی جذاب در مکان‌های مختص پذیرایی و اقامتی (X23) |
821/0 |
|
|
وجود شاخصة مهم تولید گوشت در منطقه و شهرت شهرک‌ها و روستاهای مسیر به کیفیت مطلوب گوشت (شهرک شباب، روستای زنجیرة سفلی، شهرک مهدی‌آباد و...) (X24) |
607/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1398
بررسی سهم فرصت‌های کسب‌وکار در راستای توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام
در ادامه برای بررسی سهم فرصت‌های کسب‌وکار در راستای توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام از مدل تحلیل عاملی تأییدی در محیط نرم‌افزار Amos Graphic استفاده شد. این مدل برای ایجاد اعتبار سازه، عوامل و مؤلفه‌ها برمبنای یافته‌های بخش تحلیل اکتشافی استفاده شده است. در ادامه پس از مشخص‌شدن گویه‌های ابزار پژوهش به تفکیک، عوامل اصلی (فرصت‌های کسب‌وکار) و فرعی وارد مدل تأییدی شدند و نتایج به‌دست‌آمده در شکل 1 (ضریب استاندارد مستقیم) و شکل 2 (ضرایب معنا‌داری مسیرها) نشان داده شد.
برای ایجاد و سنجش اعتبار پنج زیرمقیاس فرصت بازساخت اقتصادی- تجاری، فرصت حمل‌ونقل، فرصت کارکردپذیری منطقه‌ای، فرصت فرهنگی- مذهبی و فرصت وجود برند مکانی که در بخش اکتشافی به‌مثابة فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین پیاده‌روی اربعین در استان ایلام مشخص شدند، نخست مدل‌های اندازه‌گیری مرتبه اول پنج عامل شناسایی‌شده در محیط نرم‌افزار ترسیم و تحلیل شد. برمبنای نتایج مربوط به اندازه‌گیری مدل برازش‌یافتة مرتبه اول و براساس ضرایب استاندارد، متغیرهای X5 و X7 مربوط به عامل پنهان بازساخت اقتصادی- تجاری و متغیر X17 مربوط به عامل پنهان کارکردپذیری منطقه‌ای و متغیرهای X12 و X13 مربوط به عامل پنهان فرصت حمل‌ونقل به دلیل داشتن بار عاملی کمتر از 5/0 از مدل اندازه‌گیری کنار گذاشته و سایر متغیرهای بررسی‌شده که بار عاملی بیش از 5/0 داشتند، وارد مدل نهایی شدند.
شاخص‌های برازندگی استفاده‌شده در جدول 5 درواقع معیارهایی برای تأیید مدل‌های نظری تدوین‌شده با استفاده از اطلاعات میدانی در این پژوهش است. همان‌طور که دیده می‌شود (جدول 5)، برازش مدل در سطح مناسب و قابل قبولی به دست آمده و نشان‌دهندة رابطة منطقی بین متغیرهای پنهان و مشاهده‌شدة بررسی‌شده است.
جدول- 5: شاخص‌های ارزیابی تحلیل عاملی تأییدی مرتبه اول
|
متغیر |
CMIN/DF |
CFI |
RMSEA |
HOELTER |
RMR |
GFI |
NFI |
PRATIO |
|
مقادیر پیشنهادی* |
5 > |
9/0< |
08/0> |
75 < |
0 |
9/0< |
9/0< |
1-0 |
|
فرصت 1 |
09/1 |
9/0 |
068/0 |
361 |
017/0 |
91/0 |
92/0 |
6/0 |
|
فرصت 2 |
2/2 |
903/0 |
07/0 |
371 |
019/0 |
93/0 |
901/0 |
53/0 |
|
فرصت 3 |
306/2 |
917/0 |
048/0 |
352 |
027/0 |
909/0 |
917/0 |
51/0 |
|
فرصت 4 |
49/2 |
909/0 |
054/0 |
350 |
021/0 |
91/0 |
907/0 |
53/0 |
|
فرصت 5 |
97/1 |
902/0 |
049/0 |
361 |
012/0 |
91/0 |
909/0 |
5/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1398
جدول- 6: وزن رگرسیونی و سطح معنا‌داری بارهای عاملی گویه‌های مرتبط با فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین پیاده‌روی اربعین
|
فرصت‌ها |
گویه‌ها |
وزن رگرسیونی |
خطای استاندارد |
نسبت بحرانی |
فرصت 1 |
فرصت 2 |
فرصت 3 |
فرصت 4 |
فرصت 5 |
|
فرصت 1 |
(X1) |
1 |
|
|
1 |
**745/0 |
**394/0 |
*247/0 |
**684/0 |
|
(X2) |
59/1 |
091/0 |
***47/17 |
||||||
|
(X3) |
25/1 |
075/0 |
***68/16 |
||||||
|
(X4) |
541/0 |
065/0 |
***33/8 |
||||||
|
(X6) |
757/0 |
074/0 |
***26/10 |
||||||
|
فرصت 2 |
(X8) |
1 |
|
|
**745/0 |
1 |
**322/0 |
**3/0 |
**596/0 |
|
(X9) |
48/1 |
11/0 |
***31/13 |
||||||
|
X10) |
6/1 |
12/1 |
***28/13 |
||||||
|
(11) |
51/1 |
113/0 |
***39/13 |
||||||
|
فرصت 3 |
(X14) |
1 |
|
|
**394/0 |
**322/0 |
1 |
*237/0 |
**488/0 |
|
(X15) |
874/0 |
048/0 |
***33/18 |
||||||
|
(X16) |
1 |
056/0 |
***94/17 |
||||||
|
(X18) |
36/1 |
093/0 |
***67/14 |
||||||
|
فرصت 4 |
X19) |
1 |
|
|
*247/0 |
**3/0 |
*237/0 |
1 |
**517/0 |
|
(X20) |
12/1 |
02/0 |
***65/54 |
||||||
|
(X21) |
09/1 |
028/0 |
***03/39 |
||||||
|
فرصت 5 |
X22) |
1 |
|
|
**684/0 |
**596/0 |
**488/0 |
**517/0 |
1 |
|
X23) |
761/0 |
049/0 |
***59/15 |
||||||
|
(X24) |
526/0 |
035/0 |
***13/15 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1398
در این بخش از پژوهش، به‌منظور بررسی معنا‌داری آثار هریک از متغیرهای پنهان اصلی و نیز رتبه‌بندی این متغیرها براساس میزان تأثیر آنها در تشکیل و تبیین سازة اصلی درک فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین پیاده‌روی اربعین در استان ایلام، از تحلیل عاملی تأییدی مرتبه دوم استفاده و نتایج حاصل از اجرای آن در شکل 2 و جدول‌های 7 و 8 آورده شده است. ضرایب استاندارد مسیر بین متغیرهای پنهان با یکدیگر و متغیرهای مشاهده‌شده با متغیرهای پنهان در شکل 2 دیده می‌شود. براساس نتایج به‌دست‌آمده (شکل 2)، ضریب مسیر بین متغیرهای پنهان در سطحی قابل قبول و براساس میزان بارهای عاملی موجود بین متغیرهای مشاهده‌شده و متغیرهای پنهان، بارهای عاملی در فرصت‌های 4 و فرصت‌های 5 بیش از سایر متغیرهای پنهان است. نتایج به‌دست‌آمده نشان داد ضرایب همبستگی به‌دست‌آمده در فرصت بازساخت اقتصادی- تجاری (39/0)، فرصت کارکردپذیری منطقه‌ای (253/0)، فرصت حمل‌ونقل (362/0)، فرصت فرهنگی- مذهبی (527/0) و فرصت وجود برند مکانی (44/0) و توسعة زنجیرة تأمین پیاده‌روی اربعین در استان ایلام است (شکل 2)؛ همچنین نتایج برآوردهای خطای استاندارد، نسبت بحرانی و سطوح معنا‌داری نشان داد تمامی برآوردها در سطح 99 درصد معنا‌دار هستند. شاخص‌های برازش مدل نهایی به‌دست‌آمده نیز در جدول 7 نشان داده شده است و نتایج آن نشان از برازش مناسب مدل نهایی این پژوهش دارد. درنهایت نتایج جدول 8، وضعیت ضرایب رگرسیونی استاندارد مربوط به آثار مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای نهایی مشاهده‌شده و زیرمقیاس‌های به‌دست‌آمده بر متغیر وابستة پنهان اصلی را نشان می‌دهد.
شکل- 2: برآوردهای استاندارد ضرایب مسیر در مدل تحلیل عاملی تأییدی
جدول- 7: شاخص‌های ارزیابی کلیت مدل تحلیل عاملی مرتبه دوم
|
متغیر |
CMIN/DF |
CFI |
RMSEA |
HOELTER |
RMR |
GFI |
NFI |
PRATIO |
|
مدل استخراجی |
941/1 |
961/0 |
039/0 |
381 |
039/0 |
91/0 |
904/0 |
400/0 |
|
مقادیر پیشنهادی |
5 > |
9/0< |
08/0> |
75 < |
0 |
9/0< |
9/0< |
1-0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1398
جدول- 8: آثار کلی متغیرهای مشاهده‌شده و زیرمقیاس‌های مربوط به فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین
|
|
ارزیابی کلی |
فرصت 1 |
فرصت 2 |
فرصت 3 |
فرصت 4 |
فرصت 5 |
|
فرصت بازساخت اقتصادی- تجاری |
393/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
فرصت حمل‌ونقل |
362/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
فرصت کارکردپذیری منطقه‌ای |
253/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
فرصت فرهنگی- مذهبی |
527/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
فرصت وجود برند مکانی |
44/0 |
- |
- |
- |
- |
- |
|
(X1) |
201/0 |
512/0 |
- |
- |
- |
- |
|
(X2) |
195/0 |
5/0 |
- |
- |
- |
- |
|
(X3) |
376/0 |
957/0 |
- |
- |
- |
- |
|
(X4) |
323/0 |
823/0 |
- |
- |
- |
- |
|
(X6) |
293/0 |
746/0 |
- |
- |
- |
- |
|
(X8) |
318/0 |
- |
881/0 |
- |
- |
- |
|
(X9) |
338/0 |
- |
934/0 |
- |
- |
- |
|
X10) |
332/0 |
- |
918/0 |
- |
- |
- |
|
(11) |
238/0 |
- |
66/0 |
- |
- |
- |
|
(X14) |
188/0 |
- |
- |
744/0 |
- |
- |
|
(X15) |
211/0 |
- |
- |
837/0 |
- |
- |
|
(X16) |
244/0 |
- |
- |
966/0 |
- |
- |
|
(X18) |
189/0 |
- |
- |
749/0 |
- |
- |
|
X19) |
488/0 |
- |
- |
- |
926/0 |
- |
|
(X20) |
522/0 |
- |
- |
- |
991/0 |
- |
|
(X21) |
503/0 |
- |
- |
- |
956/0 |
- |
|
X22) |
308/0 |
- |
- |
- |
- |
7/0 |
|
X23) |
318/0 |
- |
- |
- |
- |
723/0 |
|
(X24) |
409/0 |
- |
- |
- |
- |
931/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1398
براساس نتایج جدول 8، بیشترین آثار غیرمستقیم بر ارزیابی فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین پیاده‌روی اربعین در استان ایلام به ترتیب به متغیرهای مشاهده‌شدة وجود یادمان‌ها و موزه‌های مختلف جنگ و فرهنگ مقاومت (X20)، رشد صنایع دستی درآمدزا برای زنان منطقه (X21)، تنوع غذاها و خوراکی‌های بومی در مناطق مختلف مدنظر (X19)، وجود شاخصة مهم تولید گوشت در منطقه و شهرت شهرک‌ها و روستاهای مسیر به کیفیت مطلوب گوشت (شهرک شباب، روستای زنجیرة سفلی، شهرک مهدی‌آباد و...) (X24)، وجود انواع مختلف وسایل نقلیه و رانندگان مطمئن در استان (X9) و احداث نانوایی‌های سنتی و مدرن متعدد در منطقه (X3) مربوط است. به‌طور کلی فرصت‌های فرهنگی‌مذهبی و فرصت‌های وجود برند مکانی، بیشترین سهم را از بین فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین پیاده‌روی اربعین در استان ایلام دارند.
نتیجه‌گیری و پیشنهادها
هدف اصلی این پژوهش، بررسی و شناسایی فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام بود. زنجیرة تأمین و مدیریت آن در هر سازمانی برای برقراری ارتباطی مناسب و باکیفیت بین وظایف مهم آن سازمان با فرایند کسب‌وکار، هماهنگ و یکپارچه است؛ به بیانی در این زمینه در فرایند زنجیرة تأمین، مدیر فقط به فکر کسب‌وکار و فعالیت‌های سازمان خود در مسیر کسب‌وکار است. تمامی فعالیت‌های جریان تولید محصول شامل تأمین‌کنندگان مواد اولیه، عملیات ساخت، توزیع بین مشتریان، بازگشت و حتی بازیافت محصول در حوزة زنجیرة تأمین قرار می‌گیرد. البته در این بین (از تولید تا مصرف) فرصت‌های مختلفی برای بروز ایده‌ها و نوآوری‌های مختلف به وجود خواهد آمد که درنهایت به کسب‌وکار منجر خواهد شد و به افراد مختلف بستگی دارد که از آن فرصت‌ها چگونه استفاده کنند.
با توجه به هدف اصلی پژوهش، پرسش اصلی اینگونه مطرح می‌شود: «فرصت‌های کسب‌وکار توسعة زنجیرة تأمین در رویداد پیاده‌روی اربعین امام حسین (ع) در استان ایلام کدام‌اند؟»
براساس نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش، پاسخگویان فرصت فرهنگی‌مذهبی را یکی از مهم‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری در رویداد اربعین برای ساکنان مناطق شمالی استان ایلام بیان کرده‌اند. این فرصت در کنار سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری و نه به‌صورت مستقل، زمینه‌ساز بهبود زنجیرة ارزش گردشگری در رویداد اربعین است؛ به بیان دیگر، درواقع این فرصت، خود دروازه‌ای برای رفتن به فرصت‌های دیگر نیز خواهد بود. این فرصت به‌صورت نمودهایی از فرهنگ غذاهای محلی و استفاده از نمادهای کاملاً بومی مانند بهره‌گیری از سیاه‌چادر به‌منظور اسکان موقت و استراحت زائران در مسیرهای خارج از روستا و شهر، لباس‌های محلی (زنان و مردان) و به‌کارگیری ظروف و ملزومات پذیرایی بومی نشان داده شده است. این امر نشان می‌دهد نمود فرهنگ مادی منطقة پژوهش خود در کنار سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری به شکل ناملموس عمل می‌کند و در خلق و تداوم زنجیرة ارزش گردشگری اربعین اثرگذار است.
علاوه بر فرهنگ مادی و عینی ساکنان منطقة مدنظر، وجود یادمان‌ها و موزه‌های مختلف جنگ و فرهنگ مقاومت به شکل سیار در مسیرهای تردد زائران، یادآور فرهنگ مقاومت و جانفشانی مردم این منطقه بوده و سبب تقویت اعتماد بین زائران و مردم محلی و احترام متقابل شده است. کریم‌زاده و همکاران (1393) نیز ازجمله فرصت‌های کارآفرینی در بخش گردشگری نواحی روستایی را عوامل فرهنگی بیان کرده‌اند.
از دیگر نتایج این پژوهش، اهمیت فرصت برندسازی مکانی است. در سال‌های پیش از وقوع رویداد اربعین، استان ایلام برای بسیاری از مردم ایران ناشناخته بود. به‌دنبال گسترش رویداد اربعین و افزایش شمار متقاضیان و زائران، این استان به‌ویژه مرز مهران با برند کربلا شناخته شد. این برند سبب شناخت مکان ایلام برای بیشتر مردم شد. پیرو آن و پس از گذشت سال‌ها از جریان اربعین، استان ایلام با بعضی از کالاها و محصولات شهرت بیشتری یافت؛ محصولاتی که در پذیرایی‌ها استفاده شد و زائران از آنها استقبال کردند. زائران اربعین به تولید برنج عنبربو در بعضی نقاط استان واقف شدند؛ همچنین بسیاری از زائران به استفاده از عسل طبیعی منطقه، روغن حیوانی و... و خرید آنها مبادرت کردند. وجود کالاها و محصولات یادشده در کنار عنوان «ایلام، عروس زاگرس» سبب عمیق‌ترشدن شناخت از این مکان شده است؛ بنابراین برندسازی‌های مکانی تعمدی در رویداد اربعین، ازجمله مهم‌ترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری مؤثر بر زنجیرة ارزش گردشگری در این روزها هستند.
همچنین با توجه به ورود و خروج تعداد زیادی از زائران در روزهای اربعین و ضرورت تأمین مواد غذایی مانند گوشت و نان برای آنها، ازجمله فرصت‌های زمینه‌ساز کسب‌وکار و درآمدزایی ساکنان منطقه، فرصت پذیرایی و میهمان‌نوازی است. در این منطقه دسترسی کمّی و کیفی به دام و طیور وجود دارد و به همین منظور بسیاری از روستاها و مناطق شهری مسیر تردد زائران، فرصت لازم را برای پذیرایی و تأمین وعده‌های غذایی زائران در اختیار دارند؛ علاوه بر این با توجه به الگوی مصرف و سبد غذایی ایرانی و همچنین ذائقة بیشتر مردم ایران، بیشتر زائران به مصرف گوشت تازه به‌صورت کباب در مکان‌های مناسب و مطلوب پذیرایی موجود در تمامی نقاط روستایی و شهری مسیر تردد تمایل دارند؛ بر این اساس در سال‌های اخیر و به‌دنبال گسترده‌شدن رویداد اربعین، بسیاری از ساکنان روستاها و نقاط شهری مسیر به تأمین غذا (به‌ویژه کباب) برای زائران اقدام کردند. این امر سبب ایجاد مکان‌ها و سازه‌های سیار زیادی شده که خود ازجمله عوامل مهم اثرگذار بر زنجیرة تأمین گردشگری در روزهای اربعین است. توسلی حجتی و بیجه کشاورزی (1394) نیز در پژوهش خود، شاخص مراکز پذیرایی برند را ازجمله فرصت‌های سرمایه‌گذاری مؤثر بر ارزیابی زنجیرة تأمین گردشگری دانسته و آن را مؤثر فرض کرده‌اند.
براساس نتایج به‌دست‌آمده، پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:
- استقرار سرویس‌های بهداشتی سیار به تعداد زیاد در ابتدای شهرک شباب و در روستاهای شهرستان چرداول، شهرستان سیروان، ابتدا و انتهای شهرستان ایلام و در مناطق منتهی به شهرستان مهران به‌منظور کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از استفاده از طبیعت به‌منظور اجابت مزاج؛
- راه‌اندازی غرفه‌های فرهنگی‌مذهبی با هدف معرفی شهرستان چرداول و صنایع دستی مرتبط با آن در روزهای اربعین در محل نزدیک به پمپ بنزین شباب- باغله؛
- بهره‌گیری از تابلوها و علائم اجارة مسکن، استراحتگاه و جای خواب امن به‌منظور خوانایی امر؛
- استقرار پمپ‌بنزین‌های سیار در مکان‌های مناسب در شهرستان‌های چهارگانه به‌منظور مختل‌نشدن فعالیت مردم منطقه و کاهش ترافیک در جایگاههای سوخت‌رسانی و مدیریت درگیری‌ها و نزاع‌های بین زائران و همچنین زائران و ساکنان بومی؛
- فراهم‌آوردن شرایط لازم به‌منظور استقرار واحدهای پذیرایی و خدماتی در شهرستان سیروان (در مکان شناخته‌شده به‌مثابة کارخانة سیمان)؛
- استقرار واحدهای سیار بهداشت و درمان به‌منظور کنترل ورود بیماری‌ها به کشور و همچنین خدمات‌رسانی به زائران با بهره‌گیری از اشتغال موقت نیروهای مردمی.
)
