نویسنده
استادیار، گروه حسابداری، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد، شهرکرد، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسنده [English]
Statement of the Problem: Rural development is an all-embracing, constant, stable, endogenous, inclusive, transformational, creative, growth-promoting process that leans on the participation and self-confidence of the villagers. Within its framework, the cultural, social, and economic capacities and abilities of the communities will grow and excel based on meeting the basic material and spiritual needs and effective control over the forces forming the local housing system and human capital development by taking advantage of internal opportunities in the village.
Purpose of the Study: This research aims to explain the tourism capacities for the development of rural areas in Chaharmahal and Bakhtiari province.
Methodology: The statistical population of the research is the cultural heritage and tourism experts and other similar specialists as well as the trustees of tourism units in Chaharmahal and Bakhtiari province. The sampling method is a complete enumeration and the data were collected using a researcher-made questionnaire in the recent year. Delphi and SWOT methods were used to analyze the data and TOPSIS technique was used to rank the villages.
Results: The final results indicated that the most important tourism capacities in the studied villages include intact natural resorts, enjoyable climate, and especially immaculate nomadic-life attractions, and the most crucial drawbacks of the tourism industry involve the absence of planning, accommodation dearth, and health facility deficiency, combined with the feebleness in tourism culture. In the meantime, the villages of Sar Aghaseyed, Sheikh Alikhan, Dimeh, Avargan, and Atashgah have more capabilities, respectively, and it may be essential to enter them into tourism programing priorities.
Innovation: Scientific methods and techniques for explaining the tourism capacities of Chaharmahal and Bakhtiari province is the innovation of this research. Also, the tourism capacities of the statistical population studied have not been investigated at this level so far
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
توسعه، رویکردی جامع به بهبودبخشی کیفیت زندگی انسان‌ها به‌منظور تحقق رفاه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است (Nurul‚ 2017: 62)؛ توسعة روستایی نیز که به‌طور عمده معطوف به اهداف توسعة اجتماعی و اقتصادی مناطق روستایی است (Straka & Tuzová, 2018: 1241)، فرایندی همه‌جانبه، پیوسته، موزون، درون‌زا، فراگیر، تحول‌آفرین، باورآفرین، رشددهنده و متکی بر مشارکت و خودباوری روستاییان است. در چهارچوب این پدیده، ظرفیت‌ها و توانایی‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی جوامع بر پایة رفع نیازهای اساسی مادی و معنوی و کنترل مؤثر نیروهای شکل‌دهندة نظام سکونت محلی و توسعة سرمایة انسانی با بهره‌گیری از فرصت‌های درونی در روستا رشد و تعالی می‌یابد (Gugushvili et al., 2017: 49).
توسعة روستایی، راهبردی برای بهبود زندگی اجتماعی و اقتصادی روستاییان فقیر و تلاشی همه‌جانبه برای کاهش فقر است که به‌ویژه با افزایش تولید و ارتقای بهره‌وری در محیط روستایی میسر می‌شود (Bogdan et al., 2018: 19). این مفهوم، راهبردی مهم برای تأمین نیازهای اساسی و توزیع بهینة منافع ناشی از توسعة ملی محسوب می‌شود؛ بدین منظور الگوهای متنوعی برای آن تجربه شده که عمدتاً دستاوردهای مطلوبی نداشته و هنوز نیز سهم جوامع روستایی از توسعه بسیار اندک است؛ بیشتر فقرا یا در روستاها به سر می‌برند (به گونه‌ای که 2/1 میلیون نفر از افرادی که روزانه با 25/1 دلار یا کمتر زندگی می‌کنند، زندگی‌شان به مناطق روستایی منتهی می‌شود) یا شهرنشینانی عمدتاً حاشیه‌نشین با منشأ روستایی هستند (Straka & Tuzová, 2018: 1241).
فطرس و شهبازی (1395) وضعیت فقر و نابرابری را در مناطق شهری و روستایی ایران در سال‌های (1381-1391) بررسی کردند و نتیجه گرفتند فقر و نابرابری درآمدی همواره در مناطق روستایی بیش از مناطق شهری است.
مولایی و رحیمی راد (1395) وضعیت فقر را در خانوارهای روستایی ایران در پنج برنامة توسعة اقتصادی (1368-1392) بررسی کردند و دریافتند خط فقر در خانوارهای روستایی ایران میانگین رشدی معادل 3/21درصد داشته است.
کاهش فقر، یکی از مباحث مهم در متون توسعه است. یکی از عوامل مؤثر بر کاهش فقر و پیشرفت بعضی مناطق روستایی، بخش گردشگری روستایی است که اگر به‌درستی مدیریت شود، به افزایش اشتغال محلی، توسعة اقتصاد بومی و منطقه‌ای و حفظ محیط‌زیست می‌انجامد (روشن‌علی و ریاحی، 1396: 157).
گردشگری در دهه‌های اخیر، یکی از پویاترین بخش‌های اقتصادی در سطح جهان بوده و در بین بخش‌های مختلف اقتصادی بیشترین رشد را داشته است. پیش‌بینی می‌شود این صنعت با وجود موج‌های منفی تا سال 2029 با رشد 5درصدی همراه باشد. سهم این بخش در اشتغال‌زایی به‌طور مستقیم و غیر‌مستقیم در سال 2018 بیش از 319 میلیون شغل و معادل 10درصد اشتغال جهان بوده است؛ به‌علاوه پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۹، بخش سفر و گردشگری ۴۲۰ میلیون و ۶۲۹ هزار شغل برابر با ۷/۱۱درصد از مشاغل جهانی را به خود اختصاص دهد؛ از سوی دیگر این بخش توانسته است در سال ۲۰۱۸، ۹/۹۴۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری ثابت را به خود اختصاص دهد. پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال ۲۰۲۹ نیز به هزار و ۴۸۹ میلیارد دلار برسد. این بخش سهمی معادل ۴/۱۰درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را در سال ۲۰۱۸ داشته است (WTTC, 2018).
با توجه به گزارش سازمان جهانی گردشگری[1]، گردشگری به یکی از سه عامل مؤثر بر توسعة اقتصادی در بیش از 50درصد از فقیرترین کشورهای جهان تبدیل شده و 10درصد از تولید ناخالص داخلی را در کشورهای غربی و 40درصد از تولید ناخالص داخلی را در کشورهای فقیر به خود اختصاص داده است (Wang & Xu, 2015: 517). گردشگری، فعالیتی است که برای نواحی و فضاهای شهری در نظر گرفته شده است (Equipe et al., 2008: 265)؛ ولی حفظ رشد و پویایی این بخش مستلزم توجه به ظرفیت‌های آن در مناطق روستایی است (Lin & Chen, 2017: 436)؛ به همین دلیل در سال‌های اخیر، علاقه به گردشگری روستایی افزایش یافته است؛ عاملی که به توسعة اجتماعی و اقتصادی و بازسازی مناطق روستایی منجر می‌شود (Lee, 2013: 37) و به‌ویژه در مناطقی که کشاورزی و صنعت ضعیفی دارند، نقش موتور رشد و توسعة پایدار را ایفا می‌کند (Jucan‚ 2013: 81).
پژوهش‌های متعدد نشان داده است فعالیت‌های گردشگری در مناطق روستایی آثار مثبتی بر تنوع فعالیت‌های اقتصادی و رشد اقتصادی (Bogdan, 2018: 19)، جلوگیری از مهاجرت روستاییان (Müller & Jansson, 2007: 67)، افزایش ارزش اقتصادی محصولات غذایی تولیدی (Roberts et al., 2017: 132)، بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی روستاییان (Muresan et al., 2016: 8)، رشد کارآفرینان محلی ( Woo, 2015: 84& Kim)، افزایش کیفیت زندگی روستایی (Lin & Chen, 2017: 436) و حمایت از توسعة پایدار (Androshchuk & Chernenko, 2016: 35) داشته و درحقیقت گردشگری برانگیزندة روستاییان، به‌ویژه جوانان در ایجاد مشاغل جدید بوده است (Jucan & Jucan‚ 2013: 81). ارتقای گردشگری در روستاهای دارای اقتصاد قوی تأثیر مثبت و در روستاهای دارای اقتصاد ضعیف، درآمد و اشتغال نامتعادل را افزایش می‌دهد؛ اگرچه نتایج مثبت گردشگری در مناطق کمتر برخوردار بیشتر است (Butler & Clark, 1992: 166).
فعالیت‌های گردشگری در مناطق روستایی آثار منفی نیز دارد؛ تخریب محیط‌زیست، پوشش گیاهی و از دست دادن فرهنگ سنتی، درگیری‌های اجتماعی بین میزبان و گردشگران، توزیع نابرابر منافع حاصل از گردشگری و افزایش قیمت کالا و خدمات در روستا، ازجملة این آثار است (Bahrami & Noori, 2013: 1074)؛ بنابراین گاهی خسارت ورود گردشگر به مناطق روستایی از منافع آن بیشتر است (Hajimirrahimi et al., 2017: 531)؛ از این رو پرسشی که باید پاسخ داده شود این است که چه عواملی تعیین‌کنندة تأثیر مثبت یا منفی گردشگری بر مقاصد روستایی است. به نظر می‌رسد عوامل مختلفی ازجمله ظرفیت‌های گردشگری در این زمینه دخالت دارند (Baume, 2011: 107) و در این صورت تأثیر منفی گردشگری ناشی از بازاریابی نامناسب و نبود ارتباط و دسترسی به مراکز جمعیتی است؛ اگرچه براساس دیدگاه برخی صاحب‌نظران، فعالیت‌های گردشگری در ایران می‌تواند رکن اساسی توسعه باشد (قادری و حاجی‌زاده، 1394: 12).
گردشگری روستایی نیز، بخشی از بازار گردشگری است و ابزاری برای توسعة اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی روستاها قلمداد می‌شود (Bogdan et al., 2018: 10). در این زمینه روستاهای یاسه‌چای، هوره، سوادجان و چلوان در حاشیة زاینده‌رود واقع در شهرستان سامان، روستاهای سرآقاسید و شیخ علی‌خان و دیمه در شهرستان کوهرنگ، روستاهای دستگرد و دزک در شهرستان کیار، ده چشمه در شهرستان فارسان، آورگان در شهرستان بروجن و روستای آتشگاه در شهرستان لردگان استان چهارمحال و بختیاری با وجود برخورداری از طیف وسیعی از جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی، در حیطة کسب فرصت‌های شغلی مناسب و درآمد مطلوب و ارتقای شاخص کیفیت زندگی با چالش‌های فراوانی مواجه هستند؛ از این رو ترویج صنعت گردشگری در این روستاها، یکی از رویکردهای محوری به شمار می‌آید و بهره‌مندی از این صنعت به‌منظور توسعة اقتصادی و اجتماعی در مناطق روستایی اجتناب‌ناپذیر به نظر می‌رسد؛ بنابراین شناخت دقیق ظرفیت‌های روستایی و اولویت‌بندی آنها براساس روش‌های علمی برای جلوگیری از هدررفت هزینه‌ها، جلب مشارکت محلی و دستیابی به توسعة نسبی، اهمیت ویژه‌ای دارد؛ بر این اساس در این پژوهش قوت‌ها و ضعف‌ها، محدودیت‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای بخش گردشگری در روستاهای مدنظر شناسایی شده و به بیانی اهداف این پژوهش، شناسایی قابلیت‌ها و محدودیت‌های بخش گردشگری در روستاهای مدنظر و ارائة راهکارهای لازم برای توسعة گردشگری در این روستاها و اولویت‌بندی روستاهاست.
پیشینة پژوهش
درزمینة نقش گردشگری در توسعة روستایی پژوهش‌های متعددی انجام شده که به بعضی از آنها به‌مثابة نمونه در زیر اشاره می‌شود.
ایبانسکو[2] (2018) در پژوهشی با عنوان «تأثیر گردشگری بر توسعة پایدار مناطق روستایی»، نقش گردشگری را در توسعة روستایی در کشور رومانی بررسی کرد. وی دریافت طی دهه‌های گذشته، گردشگری روستایی به‌مثابة روش و ابزاری برای توسعة اقتصادی در این مناطق اهمیت یافته و در کشور رومانی نیز در روستاهای بررسی‌شده، نقش انکارناپذیری در توسعة روستاها داشته است؛ همچنین سه شاخص بررسی‌شده در این پژوهش یعنی ثبات جمعیتی، افزایش رفاه عمومی و پایداری اقتصادی و اجتماعی درنتیجة گردشگری روستایی بهبود یافته است.
محمدی و همکاران (1397) پژوهشی با عنوان «تبیین آثار گسترش گردشگری بر تغییر سطح معیشت روستاهای کوهستانی؛ مطالعة موردی: دهستان اورامان- غرب استان کردستان» انجام دادند. برای این کار داده‌های لازم را با استفاده از پرسشنامه از 250 خانوار دهستان اورامان گردآوری و به روش توصیفی و استنباطی تجزیه و تحلیل کردند. نتایج پژوهش از تأثیر مثبت گردشگری بر بهبود سطح معیشت و تأمین پایداری معیشت روستاهای هدف گردشگری دهستان اورامان حکایت داشته است. در این روستاها توسعة گردشگری باعث افزایش میزان دارایی‌ها و درنتیجه کاهش سطح آسیب‌پذیری شده است.
روشن‌علی و ریاحی (1396) نقش گردشگری را در توسعة اقتصادی مناطق روستایی در شهرستان بهشهر بررسی کردند و نتیجه گرفتند اگر گردشگری روستایی به‌درستی مدیریت شود، به افزایش اشتغال محلی، توسعة اقتصاد بومی و منطقه‌ای و حفظ محیط‌زیست می‌انجامد.
ایزدی (1394) پژوهشی با عنوان «گردشگری غذا، فرصتی برای توسعة پایدار روستایی در ایران» انجام داده است. وی نتیجه گرفته گردشگری غذا در بیشتر کشورهایی که در برنامه‌ریزی‌های خود به آن توجه مناسب کرده‌اند، توانسته است آثار مثبتی بر توسعة پایدار روستایی و منطقه‌ای ایجاد کند و به رونق اقتصادی و شکل‌گیری هویت منحصربه‌فرد برای این جوامع منجر شود. بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد کشور ایران قابلیت‌های زیادی درزمینة گردشگری غذا دارد و با رفع چالش‌ها و مشکلات موجود در این زمینه می‌توان از کارکردهای این نوع گردشگری برای توسعة پایدار روستایی کشور بهره برد.
شکوری و بهرامی (1394) در پژوهشی با عنوان «تأثیر گردشگری بر کاهش فقر روستایی از منظر معیشت پایدار؛ مورد مطالعه: روستاهای قلعه‌نو و کلین شهرستان ری»، تأثیر گردشگری را بر کاهش فقر و ارتقای سطح معیشت روستاییان تأیید و دیدگاههای بدبینانه‌ای را رد کردند که بر پیامدهای منفی گسترش گردشگری بر جامعة میزبان تأکید دارند.
جلالیان و همکاران (1396) آثار گردشگری را بر توسعة روستای هجیج کرمانشاه بررسی کردند. آنها داده‌های لازم را با استفاده از یک پرسش‌نامة پژوهشگرساخته از نمونه‌ای 180نفری گرد آوردند که به روش تصادفی انتخاب شده بودند. در ادامه نتایج را به روش تحلیل عاملی و با استفاده از نرم‌افزار spss تجزیه و تحلیل کردند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد آثار مثبت گردشگری بر توسعة روستای یادشده، بیش از 8/65درصد و آثار منفی گردشگری بیش از 2/34درصد بوده است؛ همچنین تقویت زیرساخت‌های گردشگری، همیشگی‌کردن گردشگری در این روستا و تدوین ضوابط حفظ میراث فرهنگی موجب توسعة روستا خواهد شد.
عزیزی و لطفی (1388) در پژوهشی با عنوان «نقش گردشگری پایدار روستایی در توسعة مناطق روستایی استان سمنان؛ مطالعة موردی: مناطق روستایی شهرستان شاهرود» به روش کتابخانه‌ای دریافتند موفقیت گردشگری پایدار روستایی مرهون محیط‌زیست سالم روستاست؛ بنابراین لازم است بین نیازهای مختلف روستا تعادل ایجاد شود و باید مطمئن بود گردشگری از کیفیت و جاذبه‌های طبیعی منابعی نمی‌کاهد که به آنها وابسته است.
رکن‌الدین افتخاری و قادری (1381) در پژوهشی با عنوان «نقش گردشگری روستایی در توسعة روستایی (نقد و تحلیل چهارچوب‌های نظریه‌ها)» نتیجه گرفته‌اند سه نوع نگرش به توسعة گردشگری روستایی وجود دارد؛ این سه نوع نگرش عبارت‌اند از: گردشگری روستایی به‌مثابة راهبردی برای توسعة روستایی؛ گردشگری روستایی به‌مثابة سیاست بازساخت؛ گردشگری روستایی ابزاری برای توسعة پایدار. هدف هر سه نگرش، حل معضلات و مشکلات سکونتگاههای روستایی و توسعة گردشگری روستایی است. هریک از این دیدگاهها با وجود کاستی‌ها و مزایای خاص خود، محدودیت‌ها و کاستی‌های مشترکی نیز دارند. با توجه به ویژگی‌ها و امکانات کشور و هر منطقة روستایی می‌توان از یکی از این نگرش‌ها یا ترکیبی از آنها استفاده کرد، اما امکان ارائة راه‌حل واحدی برای همة مناطق روستایی وجود ندارد.
مبانی نظری پژوهش
گردشگری روستایی، بخشی از گردشگری است که به نواحی روستایی اختصاص دارد و روند رو به رشدی در کشورهای مختلف داشته است (Roberts et al., 2017: 256)؛ به گونه‌ای که در نیمة دوم قرن بیستم در بسیاری از کشورهای اروپایی، گردشگری روستایی، راهکاری مطمئن برای توسعة متعادل جوامع روستایی قلمداد شد (ازکیا، 1383: 18). گردشگری روستایی در کنار اقتصاد کشاورزی در جوامع روستایی موجب افزایش تولید و درآمد روستاییان می‌شود. بسیاری از پژوهشگران معتقدند گردشگری، توسعة روستایی را همراه می‌آورد و بین دو مفهوم «توسعة گردشگری» و «توسعة روستایی» نوعی تعامل و همکاری دوجانبه وجود دارد (Sharpley, 2002: 36)؛ بدین ترتیب رونق گردشگری در نواحی روستایی، یکی از راهبردهای توسعة روستایی است (اردستانی، 1388: 41)؛ زیرا توسعة گردشگری در روستا با تنوع اشتغال در بخش کشاورزی و سایر بخش‌های فعال در روستا همراه می‌شود و به‌تدریج بخشی از روستاییان از فواید خدمات گردشگری به‌مثابة مکملی برای فعالیت‌های سایر بخش‌های فعال در روستا بهره‌مند می‌شوند (فراهانی، 1385: 65).
صنعت گردشگری در کشورهای با درآمد کم و متوسط با رشد و توسعة اقتصادی پیوند خورده است (Tayebi et al., 2007: 83). کیم و چن معتقدند رابطة بلندمدت و پایداری بین رشد اقتصادی و گردشگری وجود دارد (Kim & Chen, 2006: 925)؛ به‌طور کلی فعالیت‌های گردشگری موجب افزایش درآمد، ایجاد شغل، نوسازی امکانات، اشتغال زنان روستایی، افزایش استاندارد و کیفیت زندگی برای روستاییان می‌شود (Bogdan, 2018: 19) و از تولید صنایع‌دستی حمایت و فرهنگ ملی و محلی را معرفی می‌کند (Noori, 2013: 1074 Bahrami &)؛ به همین دلیل مسئولان در سراسر جهان سیاست‌ها و راهبردهای گردشگری را به‌منظور احیای روستاها تبلیغ می‌کنند (Briedenhann & Wickens, 2004: 71).
گردشگری روستایی همچنین به‌مثابة یک راه‌حل درمانی برای توسعة اقتصادی بسیاری از روستاها پیشنهاد شده است و بیشتر برنامه‌ریزان گردشگری، گردشگری را محرک توسعة پایدار می‌دانند. البته نظرات متفاوتی نیز درزمینة تأثیر گردشگری بر نواحی روستایی وجود دارد (Hajimirrahimi et al., 2017: 531). دستیابی به همة آثار مثبت در یک زمان بسیار دشوار است (Choi & Sirakaya, 2005: 380)؛ زیرا مزایای گردشگری در مناطق روستایی همیشه آشکار نیست (Ceri´c, 2016: 73). لزوماً وجود زیرساخت‌های گردشگری باعث توسعة گردشگری روستایی نمی‌شود و بیشتر مناطق روستایی خاص از تأثیر مثبت گردشگری بهره‌مند می‌شوند (Cavaco, 1999: 281).
گردشگری روستایی، راه‌حلی برای همة دردها و مسائل و مشکلات نواحی روستایی نیست؛ اما یکی از شیوه‌هایی است که ممکن است آثار اقتصادی مهمی داشته باشد و به‌نوعی به کندشدن روند تخلیة سکونتگاههای روستایی و کاهش مهاجرت جمعیت روستایی کمک کند. رشد گردشگری به‌مثابة راهبردی برای توسعة روستایی، تفکر نسبتاً جدیدی است که سیاست‌گذاران محلی در جوامع روستایی به اهمیت آن پی برده‌اند (رکن‌الدین افتخاری و قادری، 1381: 23).
داس و چاترجی (2015) گردشگری را راه‌حل قطعی برای توسعة نواحی روستایی می‌دانند (Das & Chatterjee, 2015: 3).
وان هردن (2010) دیدگاه محتاطانه‌تری دارد و گردشگری را فرایند برنامه‌ریزی یکپارچه‌ای معرفی می‌کند که فرصت‌هایی را برای به حداقل رساندن مضرات و به حداکثر رساندن منافع توسعه فراهم می‌آورد (Van Heerden, 2010: 7).
بریبی (2014) در نگرشی متفاوت به دلایل زیر، گردشگری روستایی را موتور محرک توسعة روستایی معرفی می‌کند (Breiby, 2014: 10):
بنابراین به همان اندازه‌ای که گردشگری روستایی گردشگرانی را از خارج از فضای اقتصاد روستا جذب می‌کند، جریان‌های برون‌زا هزینه‌هایی را به منطقه تزریق می‌کند و آثار ضریب تکاثری سنتی را افزایش می‌دهد؛ همچنین با توجه به اینکه برنامه‌های توسعة روستایی اولویت‌هایی را نظیر امنیت غذایی، افزایش میزان اشتغال و کاهش اشتغال ناقص، بهبود کیفیت زندگی عمومی مردم، جلوگیری از روند تخریب محیط‌زیست و منابع طبیعی روستایی و افزایش میزان مشارکت جمعیت روستایی در تعیین سرنوشت خود دنبال می‌کند، توسعة گردشگری بیش از پیش در کانون توجه قرار گرفته است؛ زیرا توسعة گردشگری روستایی همة زمینه‌های یادشده را پوشش می‌دهد و این مسائل از مهم‌ترین اهداف توسعة گردشگری روستایی به شمار می‌آید. در گردشگری روستایی از منابع روستایی مانند فرهنگ و سنن اجتماعی، ساختمان‌های تاریخی، غارها، شرایط آب‌وهوایی، سکونتگاههای سنتی روستایی و سکونتگاههای واقع در کوهستان بهره گرفته شده است و همین عوامل با ایجاد اشتغال و افزایش درآمد، توسعة روستایی را در پی دارد (رکن‌الدین افتخاری و قادری، 1381: 23).
با توجه به مبانی نظری پژوهش، توسعة بی‌رویة شهرنشینی در کشورمان، افزایش مشکلات ناشی از شهرنشینی جدید و خالی‌شدن روستاها و سرازیرشدن جمعیت آنها به شهرها، جا دارد با شناسایی حساب‌شدة توان و پتانسیل گردشگری در نواحی مختلف کشور ازجمله نواحی روستایی، اقدامات و سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های مفیدی برای استفاده از این توانمندی‌ها صورت گیرد تا با رونق و گسترش نواحی گردشگرپذیر روستایی به پویایی جمعیت و اقتصاد این نواحی کمک و تا اندازه‌ای از بار مشکلات و مسائل در روستاها کاسته شود.
روش‌شناسی پژوهش
روش‌های گردآوری اطلاعات در این پژوهش، کتابخانه‌ای، اسنادکاوی و میدانی است. برای مبانی نظری و ادبیات موضوع از منابع کتابخانه‌ای، مقالات، کتاب‌های لازم و شبکة جهانی اطلاعات[3] استفاده شده است. در مرحلة دوم به‌منظور گردآوری اطلاعات، در حوزة اندازه‌گیری متغیرهای مدل از یک پرسش‌نامة پژوهشگرساخته بهره گرفته شد که با الهام از پژوهش‌های خارجی طراحی شده است. پرسش‌ها در قالب پنج ارزشی به شکل زیر (کاملاً مخالفم تا کاملاً موافقم) تنظیم و داده‌های لازم در مردادماه سال 97 با ابزار پژوهش گردآوری شده است.
شکل کلی: کاملاً مخالفم، مخالفم، نظری ندارم، موافقم، کاملاً موافقم.
امتیازبندی: 1، 2، 3، 4، 5.
جامعة آماری پژوهش، مدیران و معاونان میراث فرهنگی و گردشگری و دهیاران روستاهای مقصد گردشگری و کارشناسان خبرة میراث فرهنگی و گردشگری به شرح مندرج در جدول 1 هستند. روش نمونه‌گیری پژوهش، تمام‌شماری است و داده‌ها با استفاده از پرسش‌نامة پژوهشگرساخته گردآوری شده است.
جدول- 1: جامعة آماری پژوهش
|
ردیف |
نام دستگاه |
تعداد نمونه |
|
1 |
مدیر کل معاونان و رؤسای ادارات و کارشناسان میراث فرهنگی و گردشگری استان |
16 |
|
2 |
مدیران و کارشناسان واحدهای گردشگری استان |
22 |
|
3 |
دهیاران روستاهای مقصد گردشگری |
11 |
|
جمع کل |
49 |
|
منبع: محاسبات پژوهشگر
در این پژوهش جاذبه‌ها، محدودیت‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای بخش گردشگری در روستاهای هدف با روش دلفی و سوآت تبیین و تحلیل و درنهایت برای بهره‌برداری بهینه از صنعت گردشگری و توسعة آن راهبردهایی تدوین شده است (شکل 1)؛ سپس روستاهای مدنظر به‌لحاظ قابلیت بهره‌برداری از صنعت گردشگری و توسعة آن با تکنیک تاپسیس رتبه‌بندی شده‌اند.
نکتة دیگر اینکه ظرفیت‌های گردشگری و رتبه‌بندی روستاها براساس شاخصه‌های امکانات و خدمات رفاهی و اقامتی، جاذبه‌های طبیعی، جاذبه‌های تاریخی‌فرهنگی، امکان دسترسی، اقلیم، جاده و شبکة حمل‌ونقل، امکانات و خدمات بهداشتی‌درمانی و نیروی انسانی ماهر با نظر جامعة آماری وزن‌دهی شده است.
|
تدوین راهبردها |
|
مدل سوآت |
|
مدل دلفی |
|
تعیین عوامل درونی و بیرونی |
|
تشکیل ماتریس |
|
محاسبة امتیاز معیارها حاصل از پرسشنامه |
|
تعیین ضریب وزنی معیارها |
|
تعیین معیارهای مؤثر و رتبه‌بندی آنها |
|
ظرفیت‌های گردشگری و توسعة مناطق روستایی
|
شکل- 1: مدلمفهومیروشترکیبیسوآت-دلفی
برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روش‌های سوآت، دلفی و تاپسیس استفاده شده است. این روش‌ها در زیر شرح داده می‌شوند:
الف. قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها در ماتریسی خلاصه می‌شوند؛
ب. چکیده‌ای از قوت‌ها و ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای اصلی در ماتریس دیگری خلاصه می‌شود؛
ج. راهبرد براساس تقابل شرایط درونی و بیرونی تعیین می‌شود.
الف. دلفی کلاسیک با مشخصات گمنامی متخصصان، تکرار یا بازگویی، بازخورد کنترل‌شده، گزارش آماری پاسخ‌های گروه و تمرکز بر اجماع است.
ب. دلفی تصمیم: پانلی متشکل از افراد در موقعیت تصمیم‌گیری است.
ج. دلفی سیاسی: ابزار تسهیل‌سازی و داده‌ها، کلامی است و رسیدن به اجماع و متخصص‌بودن شرکت‌کنندگان لازم نیست.
روش دلفی برای موضوعاتی نظیر به وجود آوردن اجماع، جلوگیری از غلبة تفکر گروه‌گرایانه و سکوت‌گرایی اقلیت استفاده می‌شود. این روش براساس پرسشگری در دو مرحله یا بیشتر انجام و در هر مرحله از نتایج به‌دست‌آمده از مراحل پیشین استفاده می‌شود؛ بنابراین در مرحلة دوم، متخصصان و کارشناسان براساس نتایج مرحلة پیشین به پرسش‌ها پاسخ می‌دهند (Kristin‚ 2011: 2544). در این پژوهش طی دو مرحله از سه گروه مندرج در جدول 1 پرسشگری شده است. این گروهها، همان گروه دلفی هستند که درزمینة موضوع پژوهش آگاهی و دانش دارند. نمونه‌گیری این گروهها به روش غیراحتمالی یا هدف‌دار بوده است (مشایخی، 1384: 201).
مرحلة اول: ایجاد ماتریس تصمیم‌گیری بی‌مقیاس یا تشکیل ماتریس موزون:
در رابطة 1، گزینة مدنظر و عبارت زیر رادیکال، مجموع شاخص‌ها در گزینه‌های مدنظر است.
مرحلة دوم: استانداردکردن داده‌ها؛
مرحلة سوم: استانداردسازی دوباره با لحاظ‌کردن وزن شاخص‌ها؛
مرحلة چهارم: تعیین بیشترین و کمترین عملکرد هر شاخص؛
مرحلة پنجم: تعیین معیار فاصله‌های کمترین و بیشترین با استفاده از روابط زیر؛ در این گام میزان نزدیکی نسبی هر گزینه به راه‌حل ایدئال حساب می‌شود.
(2)
(3)
(4)
CL، مقدار بین صفر و یک است. هرچه این مقدار به یک نزدیک‌تر باشد، راهکار به پاسخ ایدئال نزدیک‌تر و بهتر است.
محدودة پژوهش
محدودة پژوهش، مهم‌ترین روستاهای دارای جاذبة گردشگری در استان چهارمحال و بختیاری یعنی روستاهای سرآقاسید، دیمه، دستگرد، ده چشمه، یاسه‌چای، هوره و چلوان است. استان چهارمحال و بختیاری با وسعت 16421 کیلومترمربع در جنوب غربی و در نوار کوهستانی غرب ایران قرار دارد. این استان یک درصد از مساحت کشور را دربرمی‌گیرد و با میانگین ارتفاع 2153 متر سرزمینی مرتفع محسوب می‌شود. همان‌گونه که در شکل 2 دیده می‌شود، روستاهای مدنظر در شهرستان‌های سامان، کوهرنگ، کیار، فارسان، بروجن و لردگان این استان واقع شده‌اند.
شکل- 2: محدودة پژوهش
تجزیه و تحلیل یافته‌های پژوهش
نتایج آمار توصیفی حاکی است 73درصد پاسخگویان مرد و 27درصد زن بوده‌اند. ازنظر سطح تحصیلات 12درصد پاسخگویان فوق لیسانس و بالاتر و 79درصد لیسانس و 9درصد فوق دیپلم داشته‌اند. ازنظر سنی 45درصد پاسخگویان در گروه سنی 30- 40 سال، 33درصد در گروه سنی 40- 50 سال و 22درصد در گروه سنی 50 سال به بالا بوده‌اند.
با توجه به مبانی نظری پژوهش، در چهارچوب نظریه‌های توسعة روستایی برای رفع محرومیت به‌مثابة یکی از موانع اصلی تحقق پایداری نظام روستایی بر تنوع فعالیت‌های اقتصادی در روستا تأکید شده است. در این زمینه گسترش گردشگری با توجه به استقبال گسترده و ظرفیت‌های نواحی روستایی به‌مثابة راهکاری مطمئن و مکمل برای توسعة پایدار مطرح شده است. فعالیت‌های گردشگری به دلیل تأکید بر مشارکت جامعة محلی، توجه به مسائل اجتماعی، فرهنگی و زیست‌محیطی، پیوند عمیقی با توسعة پایدار دارد و توسعة منطقه‌ای ازجمله نقش‌های اثربخش این نوع فعالیت است؛ بنابراین در این پژوهش به‌منظور تحقق این اهداف ماتریس قوت‌ها، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدهای گردشگری در روستاهای مطالعه‌شده بر پایة دیدگاههای کارشناسان گردشگری و اقتصادی تجزیه و تحلیل شد. برای این منظور نخست براساس نظر کارشناسان و نخبگان، وزن مؤثر هر متغیر تعیین شد؛ سپس میانگین وزن‌ها مشخص، متغیرهای کمتر از میانگین حذف و متغیرهای دارای ضریب برابر و بیش از میانگین به‌مثابة عوامل مؤثرتر اولویت‌بندی شد.
در جدول 2، ماتریس سوآت– دلفی مزایای گردشگری از دید جامعة آماری ارائه شده است. از آنجا که میانگین وزنی ضریب‌های متغیرهای مؤثر بر مزایا در این پژوهش معادل 067/0 است، متغیرهای با ضریب کمتر از میانگین به‌مثابة عوامل کم‌تأثیر و کم‌اهمیت حذف و متغیرهای دیگر به‌مثابة متغیرهای مؤثرتر شناخته شدند. مهم‌ترین متغیرها براساس ضریب و به ترتیب اولویت عبارت‌اند از: امکانات رفاهی با وزن 098/0، مناظر طبیعی با وزن 094/0 و آب‌وهوای مساعد با وزن 092/0 که به ترتیب جایگاه اول تا سوم را دارند؛ ضمن اینکه امتیاز کل مزایای گردشگری، معادل 11470 بوده است.
جدول- 2: ماتریس سوآت– دلفی مزایای گردشگری از دید جامعة آماری پژوهش
|
گروه دلفی مزایا |
امتیازات گروه دلفی |
ضریب وزنی |
نتیجه |
|
آب‌وهوای مناسب |
804 |
092/0 |
3 |
|
جادة دسترسی مناسب |
645 |
065/0 |
8 |
|
نزدیکی به مراکز جمعیتی |
467 |
041/0 |
حذف |
|
مناظر بکر و زیبای طبیعی |
834 |
094/0 |
2 |
|
آبشارهای زیبا |
634 |
068/0 |
7 |
|
رودخانه‌های دائمی با محلی برای شنا |
698 |
083/0 |
6 |
|
چشمة آب گرم درمانی و آب سرد درمانی |
602 |
042/0 |
حذف |
|
چشمه‌های دارای آب گوارا |
724 |
088/0 |
5 |
|
غارهای طبیعی |
459 |
032/0 |
حذف |
|
مراکز زیارتی |
454 |
028/0 |
حذف |
|
درختان کهنسال |
256 |
022/0 |
حذف |
|
آسیاب‌های آبی قدیمی |
231 |
011/0 |
حذف |
|
مراکز تاریخی و سنگ‌نوشته‌ها |
432 |
014/0 |
حذف |
|
زندگی عشایری |
787 |
089/0 |
4 |
|
گیاهان دارویی |
420 |
021/0 |
حذف |
|
کوهستان‌های دیدنی |
604 |
059/0 |
9 |
|
مجتمع‌های تفریحی |
571 |
031/0 |
حذف |
|
امنیت روستا |
573 |
041/0 |
حذف |
|
امکانات رفاهی |
890 |
098/0 |
1 |
|
اردوگاههای تفریحی |
385 |
040/0 |
حذف |
منبع: محاسبات پژوهشگر
ضعف‌های گردشگری در جدول 3، ماتریس سوآت– دلفی ارائه شده است. براساس نتایج، متوسط ضریب وزنی ضعف‌ها برابر با 071/0 است؛ از این رو ضریب متغیرهای کمتر از میانگین به‌مثابة عوامل کم‌تأثیر حذف شده‌اند. از میان متغیرهای مؤثر و تعیین‌کننده، نبود برنامه‌ریزی در بخش گردشگری با ضریب وزنی 092/0 در اولویت ضعف‌ها و کمبود امکانات اقامتی با ضریب وزنی 090/0 در جایگاه دوم و درنهایت کمبود زمین مسکونی در بخش روستاهای مدنظر با ضریب وزنی 0370/0 در جایگاه آخر قرار گرفته است؛ ضمن اینکه جمع کل امتیازات 8392 بوده است.
جدول- 3: ماتریس سوآت– دلفی ضعف‌های گردشگری از دید جامعة آماری پژوهش
|
گروه دلفی ضعف‌ها |
امتیازات گروه دلفی |
ضریب وزنی |
نتیجه |
|
کمبود امکانات اقامتی |
754 |
090/0 |
2 |
|
مقررات دست‌وپاگیر برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی |
645 |
077/0 |
8 |
|
نبود برنامه‌ریزی در بخش گردشگری |
758 |
092/ |
1 |
|
کمبود زمین مسکونی در بخش روستاهای بررسی‌شده |
321 |
037/0 |
حذف |
|
کمبود تبلیغات مؤثر و ناشناخته‌ماندن جاذبه‌های گردشگری |
694 |
078/0 |
7 |
|
اختلاف بین فرهنگ گردشگران و افراد محلی |
698 |
079/0 |
6 |
|
نبود نیروی انسانی ماهر درزمینة گردشگری در منطقه |
602 |
076/0 |
9 |
|
آگاهی کم مردم درزمینة بهره‌گیری از گردشگری |
742 |
080/0 |
5 |
|
نبود بازار مناسب برای تولیدات باغی |
280 |
039/0 |
حذف |
|
نبود بازار مناسب برای گیاهان دارویی |
435 |
042/0 |
حذف |
|
نامناسب‌بودن راه دسترسی |
541 |
072/0 |
10 |
|
کمبود امکانات بهداشتی |
746 |
087/0 |
3 |
|
کمبود امکانات محرک اقتصادی (صنایع، کارگاه و...) |
432 |
057/0 |
حذف |
|
ضعف فرهنگ گردشگری و برخورد نادرست با گردشگران |
744 |
085/0 |
4 |
منبع: محاسبات پژوهشگر
در جدول 4 ماتریس سوآت– دلفی فرصت‌های گردشگری در جامعة هدف ارائه شده است. متوسط ضریب وزنی فرصت‌های گردشگری در استان چهارمحال و بختیاری برابر با 066/0 است؛ از این رو ضریب متغیرهای کمتر از میانگین به‌مثابة عوامل کم‌تأثیر حذف و سایر متغیرهای تأثیرگذار به ترتیب در جدول 45 اولویت‌گذاری شده‌اند.
در جدول 5، ماتریس سوآت- دلفی، تهدیدهای گردشگری در جامعة هدف خلاصه شده‌اند. متوسط وزنی تهدیدهای گردشگری برابر با 020/0 است و متغیرهای کم‌تأثیر حذف شده‌اند. از میان متغیرهای تعیین‌کننده، تخریب محیط طبیعی و بکر منطقه و تخریب پوشش گیاهی و کاهش تنوع زیستی به ترتیب با ضریب وزنی 253/0 و 234/0 به‌مثابة مهم‌ترین تهدید در اولویت هستند و افزایش تخلف اجتماعی با ورود گردشگران به منطقه با ضریب 112/0 در جایگاه آخر قرار دارد.
به استناد اظهارات کارشناسان بومی و نخبگان محلی جاذبه‌های گردشگری زیادی شامل مناظر بکر طبیعی و بسیار زیبا، آب‌وهوای مناسب، زندگی عشایری و به‌ویژه محیط بسیار آرام برای تمدد اعصاب در منطقه وجود دارد و مناطق رقیب گردشگری با این ویژگی‌ها در مناطق پیرامونی وجود ندارد؛ افزون بر این بین مسئولان و سیاست‌گذاران کشوری نگاه مثبتی به توسعة روستایی از راه توسعة گردشگری وجود دارد؛ همچنین افراد حقیقی فعال و ثروتمند زیادی در کشور خواستار سرمایه‌گذاری در گردشگری منطقه‌اند و حس مشارکت و همکاری بین روستاییان منطقه درزمینة توسعة گردشگری و احیای سنن و آداب محلی و حفاظت محیط‌زیست زیاد است. وجود انواع تولیدات محلی (کشاورزی، دامی، صنایع دستی و گیاهان دارویی) و اشتیاق مردم محلی به احیای بیشتر آنها نیز انکارناپذیر است.
جدول- 4:. ماتریس سوآت– دلفی فرصت‌های گردشگری از دید جامعة آماری پژوهش
|
گروه دلفی فرصت‌ها |
امتیازات گروه دلفی |
ضریب وزنی |
نتیجه |
|
عبور جادة آسفالت از کنار روستاهای مقصد گردشگری |
645 |
089/0 |
1 |
|
نبود مناطق رقیب گردشگری پیرامون روستاها |
758 |
085/ |
2 |
|
افزایش توجه دولت به گردشگری |
321 |
044/0 |
حذف |
|
انگیزة زیاد مسافرت و تفریح بین شهرنشینان |
694 |
079/0 |
4 |
|
امکان حفاظت بیشتر میراث فرهنگی و گردشگری |
698 |
047/0 |
حذف |
|
افزایش انگیزة بخش خصوصی برای گردشگری |
602 |
066/0 |
9 |
|
امکان افزایش آگاهی و دانش افراد محلی |
742 |
083/0 |
3 |
|
امکان گسترش خدمات رفاهی‌اقامتی و زیربنایی در منطقه |
280 |
047/0 |
حذف |
|
نهادهای دولتی فعال برای سرمایه‌گذاری گردشگری |
435 |
069/0 |
7 |
|
وجود افراد حقیقی فعال و متمکن خواستار و... در منطقه |
541 |
053/0 |
حذف |
|
امکان ایجاد بازار مناسب برای تولیدات باغی و دامی منطقه |
746 |
076/0 |
5 |
|
ایجاد و افزایش علل محرک اقتصاد روستایی مانند صنایع |
432 |
050/0 |
حذف |
|
اعتقاد مسئولان استانی و ملی به اشتغال‌زایی و... از راه گردشگری |
744 |
073/0 |
6 |
|
حمایت مسئولان کشوری از رویکرد توسعة روستایی از راه گردشگری |
745 |
067/0 |
8 |
منبع: محاسبات پژوهشگر
جدول- 5: ماتریس سوآت- دلفی تهدیدهای گردشگری از دید کارشناسان و نخبگان
|
گروه دلفی تهدیدها |
امتیازات گروه دلفی |
ضریب وزنی |
نتیجه |
|
افزایش تخلف اجتماعی با ورود گردشگران به منطقه |
439 |
112/0 |
حذف |
|
آلودگی منابع آب و خاک |
546 |
182/0 |
حذف |
|
افزایش قیمت زمین |
622 |
212/0 |
3 |
|
تخریب محیط طبیعی و بکر منطقه |
698 |
253/0 |
1 |
|
تخریب پوشش گیاهی و کاهش تنوع زیستی |
657 |
234/0 |
2 |
منبع: محاسبات پژوهشگر
خدمات زیربنایی به‌ویژه خدمات ارتباطی، زیرساخت‌های کالبدی و محیطی (جاده‌ها و فاضلاب)، تأسیسات، تجهیزات و تسهیلات بهداشتی، اقامتی و رفاهی مناسب، آگاهی بومیان از قوانین و روش‌های بهره‌برداری از صنعت گردشگری در روستاهای منطقه ضعیف است و در این زمینه دولت برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری نظام‌مند، مؤثر و رضایت‌بخشی نداشته است. نبود تبلیغات مناسب برای شناساندن جاذبه‌های ناشناخته، نبود بازاریابی مناسب برای تولیدات متنوع کشاورزی (باغی و زراعی)، گیاهان دارویی و صنایع دستی و وجود دلالان در این رابطه، از دیگر مشکلات مهم روستاهای منطقه است. از سوی دیگر، ناهماهنگی میان سازمان‌های دولتی مرتبط با بخش گردشگری در سطح شهرستان و استان و وجود مقررات دست‌وپاگیر مزید بر علت است؛ بنابراین با توجه به مبانی نظری پژوهش و نظرات نخبگان و کارشناسان، راهبردها و راهکارهای بهره‌برداری از صنعت گردشگری و توسعة آن در محدودة پژوهش به شکل زیر ارائه می‌شود:
الف. راهبردهای تهاجمی (SO): تمرکز این راهبردها بر حداکثرکردن مزایای درونی و فرصت‌های بیرونی است. در این راهبرد، استفادة نظام‌مند و بهینة مزایا و فرصت‌های گردشگری روستاهای مدنظر با اتخاذ راهکارها و تدابیر علمی و منطقی در کانون توجه قرار گرفته است.
ب. راهبردهای بازنگری (WO): اساس این راهبردها بر کمینه‌سازی ضعف‌های درونی و حداکثرسازی فرصت‌های بیرونی است که ضمن بهره‌برداری بهینه از جاذبه‌ها و فرصت‌های گردشگری، برای رفع ضعف‌ها و کمبودهای موجود ارائه می‌شود.
ج. راهبردهای تنوع‌بخشی (ST): با توجه به اینکه اساس این راهبردها بر حداکثرسازی قوت‌های درونی و حداقل‌سازی تهدیدهای بیرونی استوار است، به‌منظور تأمین پاره‌ای از نیازمندی‌های نواحی روستایی برای رفع تهدیدها ارائه می‌شود.
د. راهبردهای تدافعی (WT): با توجه به اینکه اساس این راهبردها بر حداقل‌سازی ضعف‌های درونی و حداقل‌سازی تهدیدهای بیرونی است، ضمن تأکید بر رفع تهدیدهای اجتماعی، برای رفع کاستی‌ها ارائه می‌شود.
برمبنای یافته‌های پژوهش حاصل از تکنیک تاپسیس، روستاهای سرآقاسید، دیمه و شیخ علی‌خان به ترتیب جایگاه اول تا سوم و روستای دستگرد جایگاه آخر را دارد. ضریب پراکندگی معادل 524/0 است که تفاوت اندک روستاهای مقصد گردشگری را در برخورداری از قابلیت‌ها و خدمات لازم بخش گردشگری نشان می‌دهد.
جدول- 6: راهبردهای ظرفیت‌های گردشگری و توسعة روستایی روستاهای مقصد گردشگری در استان هدف
|
ظرفیت‌های گردشگری و توسعة روستایی |
موضوع تحلیل |
ظرفیت‌های گردشگری و توسعة روستایی |
موضوع تحلیل |
|
- برنامه‌ریزی اصولی برای تعیین ظرفیت استفاده از محیط و منابع طبیعی و توان بازدهی این منابع درزمینة ممانعت از بهره‌برداری بی‌رویه و جلوگیری از تخریب و آلودگی آنها - آموزش ساکنان محلی و گردشگران درزمینة بهره‌گیری بهینه از جاذبه‌های گردشگری به‌منظور توسعة پایدار - اجرای قوی سیاست قرق توأم با قوانین ویژه و مشارکت‌های وسیع مردمی در نواحی پوشیده از گیاهان دارویی و کمک به حفاظت بیشتر تنوع زیستی به‌منظور کسب درآمد و اشتغال‌زایی - برگزاری همایش‌ها و هم‌اندیشی‌های توسعة روستایی با تأکید بر نقش گردشگری - دعوت از کارآفرینان و سرمایه‌گذاران به‌منظور شناسایی ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری و محدودیت‌های موجود برای سرمایه‌گذاری - ارائة برنامه‌های آموزشی هدفمند با ایجاد فضای آموزشی مجازی به‌منظور آگاهی بومیان و حفظ جاذبه‌های گردشگری - برگزاری دوره‌های آموزشی برای افراد محلی به‌منظور تبیین تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی گردشگری
|
(WT) راهبردهای تهاجمی
|
- با توجه به وجود ظرفیت‌های مناسب گردشگری در منطقه، برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری نظام‌مند دولت در بخش گردشگری منطقه انجام گیرد. - افزایش و توسعة امکانات اقامتی، رفاهی و بهداشتی در منطقه - زمینه‌سازی برای جلب حمایت مسئولان کشوری در توسعة روستایی با رویکرد تنوع‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی در روستا از راه گردشگری - اقدام نظام‌مند دولت درزمینة ایجاد و گسترش زیرساخت‌های کالبدی و محیطی مورد نیاز بخش گردشگری در منطقه - استفاده از روش‌های مختلف تبلیغاتی برای شناسایی جاذبه‌های ناشناختة گردشگری در سطح ملی و منطقه‌ایتأکید بر افزایش همگرایی و هماهنگی بین سازمان‌های مختلف مؤثر و دخیل در بخش گردشگری در سطح استانرفع موانع و مشکلات دست‌وپاگیر درزمینة سرمایه‌گذاری اشخاص حقیقی و حقوقی در توسعة گردشگری - آموزش افراد محلی در استفادة بهینه از فضاهای مناسب برای گردشگری و کشاورزی به‌منظور افزایش کارایی منابع سرمایه‌ایفراهم‌کردن شرایط لازم برای ایجاد و گسترش امکانات رفاهی‌تفریحی و ارتقای کیفیت راههای دسترسی به روستاهای مدنظر |
(WO) راهبردهای بازنگری
|
جدول- 7: رتبه‌بندی روستاهای مطالعه‌شده براساس تکنیک TOPSIS
|
روستاها |
فاصلة ایدئال از مثبت |
فاصلة ایدئال از منفی |
شاخص اولویت |
رتبه |
|
سرآقاسید |
00764/0 |
06421/0 |
792/0 |
1 |
|
آورگان |
04032/0 |
04268/0 |
439/0 |
4 |
|
دیمه |
01924/0 |
05723/0 |
657/0 |
2 |
|
دستگرد |
05343/0 |
05654/0 |
113/0 |
11 |
|
آتشگاه |
03796/0 |
02504/0 |
368/0 |
5 |
|
شیخ علی‌خان |
04562/0 |
04213/0 |
465/0 |
3 |
|
دزک |
02685/0 |
02413/0 |
154/0 |
10 |
|
ده چشمه |
06432/0 |
01765/0 |
259/0 |
6 |
|
یاسه‌چای |
02833/0 |
02634/0 |
159/0 |
8 |
|
هوره |
05123/0 |
01357/0 |
204/0 |
7 |
|
چلوان |
03452/0 |
03324/0 |
122/0 |
9 |
نتیجه‌گیری و پیشنهاد‌ها
متنوع‌سازی اقتصاد روستایی و تعیین راهبردهای مکمل در کنار سایر فعالیت‌های اقتصادی، فرصت‌های شغلی جدیدی را برای نواحی روستایی ایجاد می‌کند و در این زمینه گردشگری به‌مثابة راهکاری مناسب پیشنهاد می‌شود.
گردشگری روستایی، بخشی از بازار گردشگری و منبعی برای اشتغال و درآمد است و راهبردی برای حفظ محیط‌زیست و فرهنگ سنتی روستایی و منبعی مکمل و متنوع‌ساز در اقتصاد روستایی و درنتیجه سیاستی برای توسعة اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی جوامع روستایی قلمداد می‌شود؛ از این رو شناخت دقیق قابلیت‌ها و محدودیت‌های گردشگری در امور برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مؤثر است. برای دستیابی به اهداف پژوهش راهبردهایی به‌منظور بهره‌برداری درست و نظام‌مند از قابلیت‌های گردشگری درزمینة توسعة گردشگری و درنتیجه ارتقای کیفیت زندگی ساکنان محلی ارائه شده و نتایج زیر را دربرداشته است:
رفع تهدیدها و استفادة بهینه و هدفمند از قوت‌ها و فرصت‌های موجود در مناطق روستایی مطالعه‌شده به دلیل فراوانی ضعف‌ها، مستلزم امکانات گسترده‌ای نظیر عناصر زیربنایی گردشگری، شبکة حمل‌ونقل، اسکان و اقامتگاه، تسهیلات و خدمات است که در بهره‌برداری از گردشگری نقش بسزایی دارد.
[1] World Tourism Organization
[2] Ibanescu
[3] Internet
[4] Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution (TOPSIS)
[5] Oh et al.
[6] Williams
)
