نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران
2 دانشیار، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران
3 مربی، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Most of the old neighborhoods in Isfahan enjoyed a significant identity, but exogenous growth of the city, the injection of multiple functions in different parts, also its development; caused many problems to these parts. And today there are some neighborhoods just different in their names, not in any other significant feature. This incorrect procedure and defective actions, have bred such a situation in which, the traditional characteristics and values -such as neighbouring relations, peace, etc- of the new urban contexts have been faded. But our issue is whether this identity makes the neighborhood's resident more satisfied or not? And how the identity of a traditional neighborhoods affects its people's satisfaction? The aim of this study was to determine the effects of neighborhood identity on Residents' Satisfaction of their Living Environment, and the relationship between these two. Therefore, the influence of identity factors on the residents' Satisfaction of living environment in "Ali Gholi Agha" –as an identified quarterand "Vali Asr" neighborhood -as a new quarter- is surveyed, then been compared. For this purpose, a library study, survey and questionnaire methods were used. It benefited from Cochran's method for calculating sample size (126 samples), while sampling was random, and data were analyzed using SPSS and AMOS software. Results indicate high level of residents' satisfaction of living environment in the new quarter, but higher sense of attachment in residents of "Ali Gholi Agha" neighborhood, due to the presence of indigenous inhabitants and having a historical identity. So, having a historical identity, does not lead to residents' satisfaction by itself.
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
از گذشته‌های دور، محلات مسکونی در شهرها به منزلة سلول‌های حیات شهری، نقشی اساسی در زندگی ساکنانشان و شخصیتی متمایز و هویتی ویژه داشته‌اند؛ اما امروزه با توجه به تمایل جوامع به شهرنشینی و نیاز روزافزون به مکان‌های زیستی، ایجاد مناطق مسکونی با رویکرد کمینه‌گرایی اقتصادی و کمترین بهره‌گیری از فضاهای مناسب ساخت و افزایش سرعت ساخت اهمیت یافته است. پیامد این رویکرد، نادیده گرفته‌شدن انسان، هویت و فرهنگ اجتماعی او و نیز خلق فضاهای ناپایدار اجتماعی و بی‌هویت است؛ بی‌هویتی مکان به کاهش حضور اجتماعی ساکنان و در پی آن، احساس تنهایی ایشان در تهدیدات احتمالی و نداشتن حس تعلق به مکان منجر شده است.
امروزه سرمایة اجتماعی، یکی از مهم‌ترین ابزار جوامع برای رشد، توسعه و امنیت به شمار می‌آید. در پی این مسئله عوامل تأثیرگذار بر کیفیت زندگی و روابط جمعی، جای خود را در سیاستگذاریهای ملی و محلی باز کرده‌اند؛ این در حالی است که هویت و رضایت در ادبیات شهرسازی که علت و معلول یکدیگرند، در محلات شهری ما از هم جدا شده‌اند؛ به‌گونه‌ای که بیشتر مناطق و محلات جدید و قدیم شهر، هرکدام فقط موفق به کسب یکی از این دو میشوند؛ بنابراین موضوع مهم، میزان رضایت ساکنان از محیط زندگی خود است. در این راستا، برنامه‌ریزان همواره در پی بهینه‌کردن رابطة متقابل انسان و محیط برای لذت‌بخش‌کردن زندگی انسان‌ها و دستیابی ساکنان به حدی رضایت‌بخش از کیفیت زندگی‌اند (شکویی، 1378: 156).
هدف کلی این پژوهش، بررسی میزان تأثیر هویت محلات بر میزان رضایت ساکنان از فضاست. همچنین اهداف برتر عبارت‌اند از: شناسایی عوامل مؤثر بر هویت محله، شناسایی میزان رضایتمندی ساکنان از محیط زندگی و بررسی میزان تأثیر مؤلفه‌های هویت محله بر رضایتمندی ساکنان از محیط زندگی در دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر. به منظور یافتن پاسخ‌هایی منطقی و مناسب اهداف طرح‌شده، پرسش‌های زیر در نظر گرفته شده‌اند:
1- میزان رضایت ساکنان در محلات قدیم و جدید در چه حد است؟
2- آیا هویت تاریخی محلات سنتی بر میزان رضایت ساکنان از محیط زندگی تأثیر معنادار دارد؟
مبانی نظری
ازجمله ویژگی‌های مهم ساختار گذشتة شهری در ایران، شبکة روابط محله‌ای و برخورداری شهر از نوعی هویت محله‌ای بوده است. این وضعیت شرایط را برای ادامة زندگی جمعی بهتر ساکنان این محلات و پیشگیری از بسیاری آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی فراهم می‌کرده است. روابط اجتماعی بادوام بین اهالی یک محل، حضور خرده‌فرهنگ‌ها، تعامل و همیاری، حفظ حریم و حرمت‌ها، احساس مسئولیت در قبال سلامت و بهداشت فرهنگی و اجتماعی افراد در محیط زندگی براساس سنن و ارزش‌های موجود و بسیاری از ویژگی‌های کارکردی مشابه دیگر، نشانه‌های زندة پویایی شبکه‌ای شهر در گذشته بوده است (معصومی،1390: 55). اما پذیرش الگوی شطرنجی، نتیجة سازگاری ماشین با زندگی شهری بود که به‌تدریج و بدون آسیب‌رساندن به بافتهای قدیم، جای خود را در طراحی شهرها باز کرد. بر همین اساس، واحدهای همسایگی براساس دو عامل فیزیکی «اندازه و جمعیت» استوار توسعه یافت و شهر از تعدادی واحدهای اداری، آموزشی، تجاری و صنعتی تشکیل شد (پورجعفر و تقوایی، 1381: 13). با توجه به ویژگی‌های سنتی و مدرن محلات شهری در جدول (1) به مقایسة تطبیقی آنها می‌پردازیم.
جدول- 1: مقایسة تطبیقی ویژگی‌های محلات سنتی و مدرن
|
ابعاد محله |
کالبدی |
اجتماعی |
عملکردی |
|
محلة سنتی |
بافت فشرده و متراکم ارگانیک فراهم‌شدن نیازهای اولیة ساکنان محله طبیعت‌مدار متکی بر حرکت پیاده تعریف مشخص عرصه‌ها از خصوصی تا عمومی انسجام و پیوستگی سلسلة دسترسی، عملکردی و فضایی |
ارتباطات چهره‌به‌چهره تعاملات اجتماعی زیاد آرامش در این فضاها با دوری از سروصدا و امنیت آسایش با طراحی اقلیمی مجموعه‌ها و خودکفایی محله با تأمین خدمات مورد نیاز برای آسایش رفاهی ساکنان همبستگی اجتماعی و احساس تعلق به فضا و مشارکت مردمی بافت سنتی زیبا، درک‌شدنی و خاطره‌انگیز احساس ارتباط و پیوندی ناگسستنی میان خود و این فضاها و آشنا و خودی یافتن آنها |
تعاون و همیاری در انجام فعالیت‌های مشترک همانند برگزاری مراسم خاص |
|
محلة مدرن |
حاکمیت خودرو بر کالبد محله بلندمرتبه‌سازی در محلات شطرنجی‌بودن بافت گسیختگی بافت محلات |
گذر از جمع‌گرایی به فردگرایی و انزوای افراد در متن جامعه نبود حس تعلق |
داشتن ترکیب متوازنی از فعالیت‌ها |
منابع: سلطان‌زاده، 1368؛ سعیدنیا، 1368؛ حبیبی، 1382 و شیعه، 1384
بنابراین تفاوت محلات جدید و قدیمی در این است که محلات قدیمی بر ابعاد اجتماعی و محلات جدید بیشتر بر ابعاد کالبدی تأکید دارند (پورجعفر و تقوایی، 1381: 13). همچنین محلات سنتی ایران هویت و ساکنان محله به آن احساس تعلق داشتند؛ مفهوم هم‌محله‌ای و بچه‌محل به‌گونه‌ای در فرهنگ مردمان جای گرفته بود و ساکنان همانند اهالی یک خانه احساس همبستگی می‌کردند. پس هویت محله‌ای در بین ساکنان مهم بوده است. در محلات مدرن، به‌تدریج این مفاهیم کم‌رنگ و بی‌رنگ شدند و احساس تعلق و وابستگی ساکنان به همین نسبت کاهش یافت و به عبارتی از بین رفت.
محله به منزلة شاکلة هویت‌بخشی و معنابخشی به مکان‌های شهری است. راپاپورت[1] (1997) نخستین‌بار محله را ابزاری توصیف کرد که ساکنان با بهره‌بردن از آن، هویت خود را بازمی‌یابند و به دسترسی محلی به نیازها و توانایی برای معرفی خود در سطح فردی یا جمعی می‌رسند؛ به طوری که به آنها کمک می‌کند هویت محلة خود را تعریف و تمایلات و ترجیحات خود را بیان کنند، فعالیت‌های مربوطه را انجام دهند و تفاوت‌ها و پیچیدگی‌ها را در فضای شهری خلق کنند (کالوس[2] به نقل از معصومی، 1382: 59).
فوت[3] هویت محله‌ای را احساس تعلق به یک محلة مسکونی تعریف می‌کند (Foth, 2004: 8-9). هویت محله‌ای به معنای داشتن گرایش و احساس خوب به اجتماع محله‌ای است. برای سنجش هویت محله‌ای افراد، از پرسش‌هایی در زمینة میزان آگاهی فرد از محله شامل نام محله، مرزهای جغرافیایی، اماکن، فضاهای مهم و چهره‌های سرشناس، داشتن حافظة جمعی و خاطره از محله، میزان دلزدگی، وابستگی، عناصر و نمادهای آن و میزان بهره‌مندی از فضاهای عمومی و زمان‌هایی استفاده شده است که افراد در فضاهای عمومی محله سپری می‌کنند (Abel, 2000: 142).
هویت شهری و محله‌ای، فرآیندی از تعاملات، پیوندها، تعلقات محیطی و انسجام جمعی است که در شرایط مکانی و زمانی خاص مجال تکوین پیدا می‌کند. چنانکه «ارنست کاسیرر»، فیلسوف آلمانی، تأکید دارد: هر پدیده از پیوند و وقوع حوادث و اتفاقات در بستر مکان به وجود می‌آید و در بُعد زمان رشد و تکامل می‌یابد؛ این دو به منزلة چارچوبی هستند که پدیده‌ها در آن شکل می‌گیرند و هیچ پدیده‌ای را نمی‌توان یافت که مقید به شرایط زمانی و مکانی نباشد (سلگی به نقل از معصومی،1390: 85).
با توجه به بررسی‌های انجام‌شده، الگوی تحلیلی سنجش میزان هویت محله به شکل (1) است.
شکل- 1: الگوی تحلیلی میزان هویت محله (منبع: نگارندگان)
مفهوم مدنظر دیگر در این پژوهش، رضایتمندی[4] است که دامنة گسترده‌ای از تمایلات و مطلوبیت‌ها را برای رفع نیازهای پایه یا متعالی انسان شامل می‌شود. بسیاری از افراد به آنچه نمی‌توانند داشته باشند، تمایل دارند؛ بنابراین به دلایل مختلف باید نیازهای خود را از مناطقی انتخاب و تأمین کنند که تمایل کمتری به آنها وجود دارد. با انتخاب و به‌دست‌آوردن آنچه تمایل داریم، رضایتمان حاصل می‌شود. هرچند ممکن است این رضایتمندی، طیف مختلفی را پوشش دهد (Gifford, 1999: 452).
این مفهوم بنا بر تعریف گلاستر [5]عبارت است از: «شکاف دیدنی بین آمال و نیازهای ساکنان و واقعیت موجود بستر سکونتی آنها» (glaster, 1987: 93). تردیدی نیست که نیازها و حتی آرمان‌های احساس‌شدة یک فرد، مجموعه‌ای از هر دو ویژگی فردی (همچون طبقة اجتماعی، مرحلة زندگی و...) و معیارهای فرهنگی تأثیرگذار بر اوست (Schmid & other, 1979: 105). چنانچه شرایط فعلی با تعریف فرد از نیازها و آرمان‌های خودش سازگار باشد، رضایتمندی ایجاد می‌شود؛ در غیر این صورت، افرادی که با هیچ روشی نمی‌توانند خود را با شرایط فعلی سکونت وفق دهند، مستعد تلاش برای کاهش نارضایتی‌شان با تغییر شرایط سکونتی، مانند تعمیر یا نقل مکان به شرایط مسکونی جدید با سازگاری بیشتر هستند (Morris & other,1976: 311).
ازآنجا که رضایتمندی سکونتی بخشی از حوزة رضایتمندی از زندگی در معنای عام است، یکی از بیشترین موضوعات بررسی‌شده درزمینة محیط مسکونی به شمار می‌آید. این مفهوم، نشانه‌ای مهم مبنی بر وجود ادراکات مثبت ساکنان از کیفیت زندگی خویش تلقی می‌شود (Campbell, 1983)؛ بنابراین رضایتمندی سکونتی متأثر از طیف گسترده‌ای از شرایط ادراک‌شدة عینی و ذهنی است. این مفهوم ماهیتی مرکب دارد و نشان‌دهندة رضایت فرد از واحد مسکونی، محله و ناحیه سکونتی اوست (Onibokun, 1974). اندازه‌گیری میزان رضایت از سکونتگاه پیچیده است و به بسیاری از عوامل بستگی دارد که در ادامه بررسی شده‌اند.
نیازهای گروههای مختلف مکمل یکدیگر هستند. محیطی که به منزلة یک اولویت، نیازها و ترجیحات گوناگون را در نظر می‌گیرد، در مقایسه با محیطی که برای گروهی خاص طراحی و برنامه‌ریزی شده است، بهتر برای انطباق با نیازهای گروههای مختلف در طول دوره‌های زمانی متفاوت، مناسبت دارد (Churchman, 2002)؛ ازجمله عوامل مؤثر بر میزان رضایتمندی می‌توان به ویژگی‌های شخصی فرد اشاره کرد که درنظرگرفتن آنها در تجزیه و تحلیل، قدرت پیش‌بینی را بیشتر می‌کند (Vanpoll,1997 :22).
در سال 1990، پولس و همکاران او نیز اثر ویژگی‌های فردی (سن، جنس و وضعیت اقتصادی‌اجتماعی) را به ترتیب بر سنجش رضایتمندی از مسکن و واحد همسایگی، ارزیابی کردند. نتایج نشان داد سن یک متغیر، پیش‌بینی‌کنندة مهم میزان رضایتمندی از مسکن و واحد همسایگی است؛ به طوری که رضایتمندی ساکنان مسن‌تر از جوانان بیشتر بود. از سوی دیگر، اثر وضعیت اقتصادی‌اجتماعی و جنسیت بسیار کم بود.
پژوهش لیو و تونگولی نشان داد درآمد بیشتر منجر به رضایتمندی بیشتر می‌شود (Tognoli,1987).
براساس پژوهش بابا [6]و استین[7] در سال 1989، مردم با سطح اجتماعی‌اقتصادی بالا، مردم سالخورده و مالکان به ترتیب در مقایسه با مردم دارای سطح اجتماعی‌اقتصادی پایین، مردم جوان‌تر و مستأجران از ویژگی‌های فیزیکی واحدهای همسایگی خود بیشتر راضی بوده‌اند. البته به طورکلی، افراد متمول بهتر خانة مدنظر خود را تهیه می‌کنند و در این صورت راضی‌تر هستند (گیفورد، 1378: 81).
از دیگر ویژگی‌ها می‌توان به جنسیت اشاره کرد. نتایج پژوهش‌ها نشان داد اگرچه جنسیت، یک ویژگی شخصی مهم در پژوهش روان‌شناسان بوده است، اما به نظر نمی‌رسد که یک ویژگی شخصی مهم در زمینة رضایتمندی باشد (van poll, 1997).
فلئوری باهی[8] و همکاران (2008) در پژوهشی به بررسی عوامل تأثیرگذار بر میزان رضایت از محیط و میزان رابطة آن با هویت مکان پرداخته‌اند. در این پژوهش چهار دسته عوامل شامل تصور از محیط اجتماعی، دسترسی به خدمات، فضای سبز و روابط اجتماعی سنجیده شدند. نتایج نشان داد تمام مؤلفه‌های رضایت از محیط به طور یکسان بر هویت مکان تأثیر نمی‌گذارد. از بین آنها، مؤلفة تصور از محیط اجتماعی و روابط اجتماعی بر هویت مکان تأثیر دارد و باعث تقویت آن می‌شود؛ ولی دسترسی به خدمات و فضای سبز تأثیری بر آن ندارد. همچنین مدت اقامت به طور مستقیم به هویت وابسته است و بر رضایتمندی تأثیر می‌گذارد (Bahi & Others, 2008).
از سوی دیگر (در جهت مقابل عوامل تأثیرگذار بر رضایتمندی سکونتی)، خود رضایتمندی از سکونت و جنبه‌های اجتماعی آن موجب ارتقای سطح هویت محیط پیرامون می‌شود؛ یعنی در صورت وجود رضایتمندی، فرد احساس تعلق خاطر به محیط دارد و این امر به ارتقای سطح هویت محیط می‌انجامد؛ به بیان دیگر، بین رضایتمندی سکونتی و ارتقای سطح هویت محیط رابطة دوطرفه برقرار است (Bahi &line, 2008: 669).
براساس الگوی تحلیلی گلاستر و دیگر نظریه‌‌پردازان و با توجه به موضوع بررسی‌شده، الگوی تحلیلی سنجش میزان رضایت از محیط زندگی به شکل (2) تدوین شد.
شکل- 2: الگوی تحلیلی میزان رضایت از محیط زندگی (منبع: نگارندگان)
پیشینة پژوهش
در زمینة موضوع پژوهش، پژوهش‌هایی که به صورت مستقیم تمامی موضوعات آن را دربرگیرد، بسیار اندک هستند؛ اما پژوهش‌هایی مرتبط با آن انجام گرفته که با بهره‌گیری از قالب جدول به آنها اشاره شده است.
جدول- 2: مطالعات مرتبط با موضوع پژوهش
|
پژوهشگر |
سال |
عنوان پژوهش |
مشخصات و نتایج آن |
|
رفیعیان و همکاران |
1387 |
سنجش ارزش‌های محیطی تأثیرگذار بر گزینش واحدهای مسکونی ساکنان نواب با بهره‌گیری از روش انتخاب تجربی |
با بهره‌گیری از روش گزینش ارزش‌های محیطی و کیفیت محیطی، میزان اهمیتی را که ساکنان نواحی بافت فرسوده نواب مدنظر قرار داده‌اند، ارزیابی کردند. نتایج پژوهش نشان داد بین متغیرهای آلودگی هوا، امنیت، تسهیلات محله، دسترسی و تسهیلات واحد مسکونی رابطه وجود دارد. |
|
وارثی |
1388 |
بررسی و تحلیل مؤلفه‌های هویت شهری و رابطة آن با میزان تعلق مکانی ساکنان شهرهای جدید |
به شناخت مؤلفه‌های هویت‌بخش به نوشهرها پرداخته و با بررسی هر شهر جدید به لحاظ برخورداری از این عوامل و تحلیل رابطة بین عوامل هویت‌بخش شهری و میزان تعلق مکانی شهروندان به شناخت ضعف‌ها و قوت‌های شهرها در این زمینه می‌پردازد. |
|
قاسمی |
1389 |
تأثیر بافت محلات بر هویت اجتماعی با تأکید بر هویت محله‌ای در شهر اصفهان |
عوامل تأثیرگذار بر احساس هویتمندی را در محلات امروز بررسی و شناسایی می‌کند. پرسش‌های اساسی پژوهش حاضر عبارت‌اند از: چه ویژگی‌ها و عواملی موجب تشخیص، تمایز و هویت‌بخشی به بافت محلات می‌شود؟ ضرورت وجود هویت مکان چیست و به کدام نیاز انسان پاسخگوست؟ شاخص‌های هویت‌ساز در بافت محلات کدامند؟ |
|
امین‌زاده |
1389 |
ارزیابی زیبایی و هویت مکان |
نتایج نشان می‌دهد از نظر ساکنان ارتباط تنگاتنگی بین مناظر زیبا و مناظر باهویت وجود دارد. |
|
صمیمی شارمی |
1389 |
بررسی و سنجش حس مکان در محلات ارگانیک و برنامه‌ریزی‌شده |
عناصر مؤثر در حس مکان و تفاوت آنها را در بافتهای ارگانیک و برنامه‌ریزی‌شده بررسی می‌کند. بررسی موردی در محلات ساغریسازان با بافت ارگانیک و محلة بلوار گیلان با بافت برنامه‌ریزی‌شده نشان می‌دهد محلة برنامه‌ریزی‌شده از نظر حس تعلق مکان وضع ضعیف‌تری نسبت به همتای مسن‌تر خود یعنی بلوار ساغریسازان دارد؛ ازجمله علل این قضیه عبارت‌اند از: یکنواختی محیط و استانداردشدن بافت در بلوار گیلان، کاهش هویت بومی، ضعف در وجود ارتباطات غنی انسانی، نداشتن حس زندگی جمعی، مهاجرپذیری، نوسازبودن محله و نداشتن خاطرات جمعی، مأنوس‌نبودن با محیط، تغییر ذائقه و نگرش مردم به زندگی و... . |
|
حاجی‌نژاد و همکاران |
1389 |
بررسی متغیرهای فردی مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی |
متغیرهای فردی مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی را در بافت قدیم و جدید شهر شیراز بررسی کردند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد میان ساکنان بافت قدیم و جدید از نظر رضایتمندی اختلاف اندکی وجود دارد. |
|
مارنا و راجرز |
1975 |
رضایت از محل سکونت |
آنها رضایت از محیط سکونت را وابسته به درک و ارزیابی شخص از ویژگی‌های محیطی مانند پاکیزگی، امنیت محله و ویژگی‌های فردی نظیر جنسیت، سن و طبقة اجتماعی دانسته‌اند. یکی از جنبه‌های رضایت از محیط، توجه به این نکته است که زندگی مردم در محیط‌های مختلف مسکونی، سطوح متفاوتی از رضایت را دربر می‌گیرد؛ به گونه‌ای که ساکنان محیط‌های مختلف با درنظرگرفتن نوع خانه‌ها و محله‌ای که در آن زندگی می‌کنند، احساس رضایت می‌کنند. آنها اشاره کرده‌اند ویژگی‌های مختلف یک محله، مهم‌ترین شاخص اثرگذار بر رضایت از محیط مسکونی است. |
|
آمریگو |
2002 |
رویکردی روش‌شناختی و نظری در زمینة مطالعة رضایتمندی سکونتی |
رویکردی روش‌شناختی و نظری در زمینة مطالعة رضایتمندی سکونتی و دیدگاهی کلی دربارة تعامل مردم و محیط مسکونی ارائه دادند. |
پژوهشگران با بررسی پژوهش‌های انجام‌شده به این نتیجه رسیدند تمام مؤلفه‌های رضایت از محیط به طور یکسان بر هویت محله تأثیر نمی‌گذارد و از بین آنها، مؤلفة برخوردهای اجتماعی و حس تعلق بر هویت محله تأثیر دارد و باعث تقویت آن می‌شود و بالعکس. از سوی دیگر، خود رضایتمندی از سکونت و جنبه‌های اجتماعی آن باعث ارتقای هویت محیط پیرامون می‌شود؛ یعنی در صورت وجود رضایتمندی، فرد احساس تعلق خاطر به محیط دارد و این امر به ارتقای سطح هویت محیط می‌انجامد؛ به عبارتی بین رضایت از محیط زندگی و ارتقای سطح هویت محله رابطة دوطرفه برقرار است.
محدودة پژوهشی
در این پژوهش محلة علیقلیآقا به منزلة محله‌ای هویتمند و شهرک ولیعصر به منزلة محله‌ای تازه توسعه‌‌یافته برای نمونه انتخاب شدند. برای اینکه تأثیر عوامل مؤثر بر رضایت از محیط بیشتر به تفاوتشان در هویت تاریخی معطوف شده باشد، دو محله با امکانات و تجهیزات شهری تقریبا مشابه انتخاب شدند. محلة علیقلیآقا براساس سرشماری 1390 جمعیت 6377 نفری داشته و در شمال غربی اصفهان، منطقة یک شهری و در نیمة شمالی این منطقه قرار دارد. این محله در حال حاضر و با توجه به وجود ابنیه و عناصر تاریخی ارزشمند، جزو محلات و مناطق تاریخی شهر (واقع در خارج از محدودة محور تاریخی‌فرهنگی اصفهان) به شمار می‌آید.
شکل- 4: موقعیت محله در منطقة 1 شکل- 3: موقعیت منطقة 1 در شهر اصفهان
شکل- 6: موقعیت محله در منطقة 13 شکل- 5: موقعیت منطقة 13 در شهر اصفهان
شهرک ولیعصر براساس سرشماری 1390، 28552 نفر جمعیت داشته و در جنوب غربی اصفهان، منطقة 13 شهری و در جنوب شرقی این منطقه قرار دارد. این شهرک از محلات جدیدی است که در سال 1374 تأسیس شده است و به دلیل موقعیت جغرافیایی مطلوب و واقع‌شدن در ارتفاعات، دارای آب‌وهوای مناسبی است.
روش پژوهش
با توجه به هدف پژوهش، سنجش ارتباط میان هویت محله‌ای و رضایت از زندگی در محله، از روش پیمایش و پرسش‌نامه استفاده شد. علاوه بر پیمایش و پرسش‌نامه، چارچوب نظری پژوهش و مروری بر پژوهش‌های پیشین با روش کتابخانه‌ای (اسنادی) تدوین شد. در ادامه در تجزیه و تحلیل داده‌ها، نرم‌افزارهای آماری spss نسخة 15 و AMOS به کار رفت. در سطح توصیفی از جداول یک‌بعدی، درصد ستونی، فراوانی و در سطح استنباطی نیز برای آزمون فرضیات، از آزمون‌های ضریب همبستگی پیرسون، آزمون تی (T) مستقل، تحلیل مسیر و ... استفاده شد.
همچنین در این پژوهش، پرسش‌نامه در دو مرحله تدوین شد. در مرحلة نخست برای شناخت کلی از هر محله، پرسش‌هایی کلی به صورت پرسش‌های باز، طرح و از ساکنان پرسیده شد. مصاحبه با ساکنان تا زمانی ادامه یافت که دیگر اطلاعاتی جدید از پاسخگویان به دست نیامد. یافته‌های مصاحبه‌های اکتشافی مشخص ساخت میزان رضایت در هر دو محله مطلوب به نظر می‌رسد. در شهرک ولیعصر، ساکنان آرامش، آب‌وهوا و چشمانداز محله را دوست داشتند. در محلة علیقلیآقا، بناهای قدیمی و تعاملات اجتماعی برای ساکنان اهمیت داشت. بر این اساس، برای شناخت بیشتر و شناسایی میزان تأثیر هویت بر میزان رضایت ساکنان، در مرحلة دوم پرسش‌هایی دقیق‌تر و به صورت پرسش‌های بسته طراحی شد.
تحلیل یافته‌ها
وضعیت جنسیتی پاسخگویان
در این بررسیف وضعیت جنسی پاسخگویان نشان می‌دهد از کل نمونه، 56 درصد مرد و 44 درصد زن هستند (جدول 3).
جدول- 3: توزیع فراوانی پاسخگویان براساس جنسیت
|
درصد فراوانی |
فراوانی |
جنسیت |
|
41 |
51 |
زن |
|
56 |
75 |
مرد |
سن پاسخگویان
نتایج به‌دست‌آمده دربارة سن افراد نمونة آماری نشان می‌دهد میانگین سنی پاسخگویان 44/39 سال است که جوان‌ترین پاسخگو 10 سال و مسن‌ترین 77 سال داشته است. نیمی از افراد بیش از 37 سال و نیمی کمتر از 37 سال داشته‌اند. با توجه به توزیع گروههای سنی در جامعة آماری، تعداد جمعیت در گروههای 20- 55 ساله در جامعة آماری فراوانی بیشتری دارند. شکل (7) نتایج توصیفی وضعیت سن را نشان می‌دهد.
شکل- 7: نمودار توزیع پاسخگویان براساس سن
رابطة بین هویت محله‌ای و رضایت از کیفیت زندگی در محله
برای آزمون رابطة بین هویت محله‌ای با میزان رضایت از کیفیت زندگی و ابعاد آن، از آزمون r پیرسون استفاده شد. گزینش این آزمون به دلیل نوع داده‌هاست که گسستة ترتیبی هستند. نتایج نشان می‌دهد با سطح معناداری صفر، رابطة کاملا معناداری بین هویت محله‌ای با کیفیت زندگی وجود دارد. ضریب همبستگی به‌دست‌آمده 685/0 است که همبستگی زیاد و مستقیم را نشان می‌دهد؛ یعنی با افزایش هویت محله‌ای، رضایت از کیفیت زندگی مردم نیز افزایش می‌یابد. نتایج حاصل از این آزمون و ضرایب همبستگی در جدول (4) آمده است.
جدول- 4: نتایج آزمون همبستگی هویت محله‌ای و رضایت از کیفیت زندگی
|
|
|
کیفیت زندگی |
هویت محله‌ای |
|
کیفیت زندگی |
همبستگی پیرسون |
1 |
685/0 |
|
سطح معناداری |
|
0 |
|
|
تعداد نمونه |
125 |
98 |
|
|
هویت محله‌ای |
همبستگی پیرسون |
685/0 |
1 |
|
|
سطح معناداری |
0 |
|
|
|
تعداد نمونه |
125 |
98 |
مقایسة دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر از نظر هویت محله‌ای
براساس یافته‌های توصیفی، میانگین هویت محله‌ای در محلة علیقلیآقا، 08/2 و در محلة ولیعصر، 18/2 از 5 است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین هویت محله‌ای در میان دو محله، براساس کمیت T و سطح معناداری 510/0= sig نشان می‌دهد تفاوت معناداری بین میانگین‌های دو محله وجود ندارد (جدول 5).
جدول- 5: نتایج آزمون تفاوت میانگین هویت محله‌ای براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
هویت محله‌ای |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
18/2 08/2 |
97 |
951/0 |
510/0 |
مقایسة دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر از نظر فرم دو محله
یکی از مؤلفه‌های مشخص‌کنندة هویت محله‌ای، فرم محله است. برای آزمون تفاوت میانگین شکل محله براساس محل زندگی از آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین هویت محله‌ای در میان دو محله، براساس کمیت T و سطح معناداری 759/0= sig نشان می‌دهد تفاوت معناداری بین میانگین‌های دو محله وجود ندارد (جدول 6). به بیان دیگر، شکل دو محله تفاوت محسوسی با هم ندارند. دو محله از لحاظ قرارگیری در شهر و میزان نفوذپذیری به بافت موقعیت خوبی دارند؛ در محلة علیقلیآقا، بناهای قدیمی زیبایی در دید است و شهرک ولیعصر، چشمانداز مطلوبی به کوه دارد؛ ولی از لحاظ مسکن و معابر، ولیعصر از کیفیت بیشتری برخوردار است؛ این نشان می‌دهد بافت محلة علیقلیآقا رو به فرسودگی است و نیاز به ساماندهی دارد.
جدول- 6: نتایج آزمون تفاوت میانگین شکل محله براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
شکل محله |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
22/2 99/1 |
97 |
957/1- |
759/0 |
مقایسة دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر ازنظر معنای محله
یکی از مؤلفه‌های مشخص‌کنندة هویت محله‌ای، معنای محله است. برای آزمون تفاوت میانگین معنای محله براساس محل زندگی، از آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین معنای محله‌ای در میان دو محله، براساس کمیت T و سطح معناداری 055/0= sig، نشان می‌دهد تفاوت دریافت معانی از دو محله تا حدودی متفاوت است. نزدیک‌بودن سطح معناداری به 05/0، حاکی است باید با احتیاط این عدد تفسیر شود و معنا در محلة علیقلیآقا بیشتر است (جدول 7).
جدول- 7: نتایج آزمون تفاوت میانگین معنای محله براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
T مقدار |
سطح معناداری |
|
معنای محله |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
01/2 44/2 |
97 |
95/2 |
055/0 |
برای بررسی دقیق‌تر تفاوت معنای محله، متغیرهای سازندة معنای محله با آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل سنجیده شد. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین برای متغیرهای سازندة معنای محله نشان می‌دهد دو متغیر «امکان و فرصت دیدارهای چهره‌به‌چهره» و «تمایل به شرکت در عزاداری‌های محله» با سطح معناداری 049/0 و 000/0، به ترتیب معنادار تشخیص داده شدند. به طور متوسط افراد با این امر تقریبا موافق هستند که در محلة علیقلیآقا، فرصت‌هایی برای گفت‌وگو و دیدارهای چهره‌به‌چهره فراهم است؛ ولی در محلة ولیعصر، فرصت‌های کمتری برای گفت‌وگو و صحبت هست. همچنین ساکنان محلة علیقلیآقا به طور متوسط، تمایل زیادی به ماندن در محله و شرکت در عزاداری‌ها دارند؛ در صورتی که در محلة ولیعصر چنین تمایلی وجود ندارد.
برای جابه‌جایی و رفتن به یک محلة بهتر، به طور متوسط ساکنان محلة علیقلیآقا امتیاز 32/3 و ساکنان شهرک ولیعصر امتیاز 57/1 را به دست آوردند. ضریب معناداری 003/0 نشان می‌دهد این اختلاف، ناشی از اشتباهات تصادفی نیست و معنادار است (جدول 8). به بیان ساده‌تر، نتایج نشان می‌دهد ساکنان محلة علیقلیآقا در مقابل تغییر منزل موضع می‌گیرند و تا حدودی با آن مخالفت می‌کنند؛ در مقابل ساکنان شهرک ولیعصر به طور نسبی با آن موافق هستند. همچنین مردم محلة علیقلیآقا به همسایگان خود دلبستگی عاطفی دارند؛ در صورتی که مردم شهرک ولیعصر این حس را ندارند.
جدول- 8: نتایج آزمون تفاوت میانگین برای گویه‌های معنای محله براساس معنا
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
امکان و فرصت دیدارهای چهره‌به‌چهره وجود دارد |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
04/2 90/2 |
97 |
65/3 |
049/0 |
|
محلة من شخصیتی متمایز از دیگر محلات دارد |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
96/1 70/3 |
97 |
947/3 |
051/0 |
|
از محیط و پارک محله برای دوستانم تعریف می‌کنم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
14/2 84/2 |
97 |
985/2 |
32/0 |
|
اگر کسی از محلة من بدگویی کند، ناراحت می‌شوم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
44/2 3/2 |
97 |
477/0 |
123/0 |
|
اگر خانهای با همین شرایط فعلی در محلات دیگر به من داده شود، حاضر به جابه‌جایی نیستم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
20/2 14/2 |
97 |
218/0 |
689/0 |
|
اگر خانهای با شرایط بهتر در محلات دیگر به من داده شود حاضر به جابه‌جایی هستم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
23/3 57/1 |
97 |
06/2 |
003/0 |
|
به همسایگانم دلبستگی عاطفی دارم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
21/2 74/3 |
97 |
79/2 |
040/0 |
|
هرگز حاضر به ترک محلة خود نیستم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
30/2 42/3 |
97 |
50/3 |
150/0 |
|
ترجیح می‌دهم در عزاداری محلة خودمان شرکت کنم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
72/1 12/3 |
97 |
79/4 |
000/0 |
مقایسة دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر از نظر عملکرد و خدمات محله
یکی از مؤلفه‌های مشخص‌کنندة هویت محله‌ای، عملکرد محله است. برای آزمون تفاوت میانگین عملکرد محله براساس محل زندگی از آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین عملکرد محله‌ای در میان دو محله، براساس کمیت T و سطح معناداری 057/0= sig، نشان می‌دهد تفاوت دریافت معانی از دو محله تا حدودی متفاوت است. نزدیک‌بودن سطح معناداری به 05/0 حاکی است باید با احتیاط این عدد تفسیر شود (جدول 9).
جدول- 9: نتایج آزمون تفاوت میانگین معنای محله براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
عملکرد محله |
محله علیقلیآقا محله ولیعصر |
49 69 |
00/2 13/2 |
97 |
876/0 |
057/0 |
برای بررسی دقیق‌تر تفاوت عملکرد محله، متغیرهای سازندة عملکرد محله با آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل سنجیده شد. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین عملکرد محله‌ای در میان دو محله، براساس کمیت T و سطح معناداری 000/0=sig، نشان می‌دهد تفاوت معناداری در برگزاری مراسم در دو محله وجود دارد. در محلة علیقلیآقا، ساکنان تمایل زیادی به حضور در مراسم محله‌ای دارند؛ ولی در شهرک ولیعصر مراسم کمتری برگزار می‌شود و افراد تمایل کمتری به حضور در آنها دارند. با توجه به سطح معنادار به‌دست‌آمده، محلة ولیعصر نمرة بیشتری دریافت کرده و این تفاوت معنادار است.
نتایج جدول (10) نشان می‌دهد در میزان استفاده از پارک در میان دو محله تفاوت وجود دارد (03/0sig=). به نظر ساکنان محلة علیقلیآقا، پارک امکانات بیشتری برای گروههای مختلف دارد؛ در حالی که در شهرک ولیعصر، به طور متوسط ساکنان، پارک را برای همه گروهها مناسب دانسته‌اند.
جدول- 10: نتایج آزمون تفاوت میانگین برای گویه‌های عملکرد محله براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
در روزهای خاص در محلة ما مراسم برگزار می‌شود. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
50 70 |
18/1 02/2 |
97 |
265/5 |
000/0 |
|
تمام افراد از پارک محله استفاده می‌کنند. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
50 70 |
72/1 40/1 |
97 |
979/1 |
030/0 |
|
کوچه‌ها و خیابان‌های محله به‌گونه‌ای است که به‌راحتی می‌توان پیاده‌روی کرد. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
50 70 |
70/2 82/1 |
97 |
012/4 |
073/0 |
|
دوست دارم برای تفریح و گذران اوقات فراغت در محلة خود بمانم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
50 70 |
12/3 98/2 |
97 |
505/0 |
096/0 |
مقایسة دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر بر مبنای رضایت از کیفیت زندگی
برای آزمون تفاوت میانگین رضایت از کیفیت زندگی براساس محل زندگی از آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل استفاده شده است. براساس یافته‌های توصیفی، میانگین رضایت از کیفیت زندگی در محلة علیقلیآقا 52/2 و در محلة ولیعصر 55/2 از 5 است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین رضایت از کیفیت زندگی در میان دو محله براساس کمیت T و سطح معناداری 657/0=sig، نشان می‌دهد تفاوت معناداری بین میانگین‌های دو محله وجود ندارد؛ به بیان دیگر، هر دو محله رضایت یکسانی از کیفیت زندگی دارند (جدول 11).
جدول- 11: نتایج آزمون تفاوت میانگین رضایت از کیفیت زندگی براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
کیفیت زندگی |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
52/2 55/2 |
97 |
339/0 |
657/0 |
مقایسة دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر بر مبنای مؤلفه‌های اجتماعی رضایت از کیفیت زندگی
براساس یافته‌های توصیفی، میانگین مؤلفة اجتماعی در محلة علیقلیآقا، 18/2 و در محلة ولیعصر، 16/3 از 5 است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین مؤلفة اجتماعی در میان دو محله، براساس کمیت T و سطح معناداری 048/0= sig، نشان می‌دهد تفاوت معناداری بین میانگین‌های دو محله وجود دارد و کیفیت اجتماعی محلة علیقلیآقا بیشتر از شهرک ولیعصر است (جدول 12).
جدول- 12: نتایج آزمون تفاوت میانگین مؤلفه‌های اجتماعی رضایت از کیفیت زندگی براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
مؤلفة اجتماعی رضایت از کیفیت زندگی |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
18/2 16/3 |
97 |
771/2 |
048/0 |
مقایسة دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر از نظر خدماتی
برای آزمون تفاوت میانگین خدمات رفاهی براساس محل زندگی از آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل استفاده شده است. در دو محله دسترسی به خدمات آموزشی، درمانی، ورزشی و... یکی است و تفاوت معناداری وجود ندارد. در هر دو محله، دسترسی به مراکز فروشگاهی و خرید زیاد است (میانگین 2 به معنای راضی‌بودن از خدمات محله‌ای است). همچنین در هر دو محله، میزان فضای پارکینگ کم است؛ اما تفاوت آن معنادار نیست.
مقایسة دو محلة علیقلیآقا و ولیعصر از نظر کالبدی
برای آزمون تفاوت میانگین کالبد براساس محل زندگی از آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل استفاده شده است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین کالبد در میان دو محله، براساس کمیت T و سطح معناداری
008/0= sig، نشان می‌دهد تفاوت معناداری در تمایل افراد به ظاهر و نمای ساختمان‌ها وجود دارد (جدول 13)؛ این امر حاکی است ساکنان محله ولیعصر تمایل بیشتری به نما و ظاهر ساختمان‌ها دارند. در محلة علیقلیآقا، به دلیل اینکه بافت رو به فرسودگی است، مردم ظاهر و نمای ساختمان‌ها را دوست ندارند.
جدول- 13: نتایج آزمون تفاوت میانگین خدمات رفاهی براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
ظاهر و نمای ساختمان‌های محله را دوست دارم. |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
64/2 18/2 |
97 |
313/2- |
008/0 |
رابطة بین دو مفهوم هویت محله و رضایت از محیط
برای بررسی ارتباط بین دو مفهوم مدنظر پژوهش، نرم‌افزار «اموس» به کار رفته و با بهره‌گیری از آن، الگوی زیر ارائه شده است. همان‌گونه که در این الگو با ضرایب استاندارد دیده می‌شود، بین هویت محله‌ای و رضایت از محیط زندگی ارتباط معناداری وجود دارد و فرض پژوهش مبنی بر تأثیر هویت محله‌ای بر رضایت از محیط زندگی تأیید می‌شود.
هویت محله‌ای سه بعد دارد: عملکردی، معنایی و شکل، و بار عاملی هرکدام از ابعاد سه‌گانه با متغیر هویت محله‌ای به ترتیب برای بعد عملکردی 66/0، برای بخش معنایی 67/0 و برای شکل محله 58/0 است؛ بدین ترتیب مشخص می‌شود هر سه عامل تقریبا به یک اندازه بر تعریف هویت محله‌ای تأثیر دارند.
شکل- 8: الگوی مفهومی پژوهش. (منبع: نگارنده)
رضایت از کیفیت محیط زندگی نیز سه بعد دارد: کالبدی، خدماتی و اجتماعی. بارهای عاملی این ابعاد با مفهوم رضایت از کیفیت زندگی به ترتیب برابر با 56/0، 58/0 و 76 /0 است؛ بدین ترتیب مشخص می‌شود بعد کالبدی و خدماتی به یک میزان بر رضایت از کیفیت زندگی تأثیر و بعد اجتماعی تأثیر بیشتری در شکل‌دادن به کیفیت زندگی داشته است. وزن رگرسیونی (یا ضریب استاندارد) هویت محله‌ای و رضایت از کیفیت زندگی برابر با 08/1 است و این میزان در سطح 001/0 معنادار است و با اطمینان 95 درصد، متغیر هویت محله‌ای با رضایت از کیفیت زندگی رابطه دارد.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
ابتدا به پاسخ پرسش پژوهش، یعنی «هویت تاریخی محلات سنتی بر میزان رضایت ساکنان از محیط زندگی تأثیر دارد یا نه؟» می‌پردازیم:
براساس یافته‌های توصیفی، میانگین هویت محله‌ای در محلة علیقلیآقا، 08/2 و در محلة ولیعصر، 18/2 از 5 است. نتایج به‌دست‌آمده از آزمون تفاوت میانگین هویت محله‌ای در میان دو محله، براساس کمیت T است و سطح معناداری 510/0= sig، نشان می‌دهد تفاوت معناداری بین میانگین‌های دو محله وجود ندارد؛ به بیان دیگر، فقط نشانه‌های تاریخی هویت یک محله را نمی‌سازند و در محلات نوساز عواملی چون جغرافیا، موقعیت و ... بر میزان هویت تأثیر می‌گذارد و پیرو آن میزان رضایت را تأمین می‌کند (جدول 14).
جدول- 14: نتایج آزمون تفاوت میانگین هویت محله‌ای براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
هویت محله‌ای |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
49 69 |
18/2 08/2 |
97 |
951/0 |
510/0 |
برای آزمون تفاوت میانگین رضایت براساس محل زندگی از آزمون تفاوت میانگین‌ها، T مستقل استفاده شده است. میانگین 14/2 برای محلة ولیعصر و میانگین رضایت 50/2 برای محلة علیقلیآقا، نشان می‌دهد ساکنان محلة ولیعصر رضایت بیشتری از محله دارند. با توجه به سطح معنادار 407/0، اختلاف جالب توجهی از نظر رضایت در دو محله وجود ندارد. کم‌بودن میزان رضایت ساکنان محلة علیقلیآقا، هشداری دربارة فرسودگی بافت محله است (جدول 15).
جدول- 15: نتایج آزمون تفاوت میانگین رضایت از محله براساس محل سکونت
|
متغیر |
محل سکونت |
تعداد مشاهدات |
میانگین |
درجة آزادی |
مقدار T |
سطح معناداری |
|
میزان رضایت از محله |
محلة علیقلیآقا محلة ولیعصر |
50 50 |
50/2 14/2 |
98 |
711/1 |
407/0 |
هویت تاریخی محلات سنتی بر میزان رضایت ساکنان از محیط زندگی تأثیر دارد؛ اما در محلات جدید، عناصر جدید هویت دیگری را در محله خلق می‌کنند؛ بنابراین هویت محله صرفاً به عناصر تاریخی وابسته نیست.
با توجه به تحلیل‌های توصیفی، استنباطی و همبستگی صورت‌گرفته، جدول (16) تهیه شده است. در این جدول موارد دارای تفاوت معنادار در دو محله ذکر شده‌اند و براساس آن به نتایج و پیشنهاد‌هایی دست‌یافتیم.
جدول- 16: مقایسة تفاوت‌های معنادار دو محلة علیقلیآقا و شهرک ولیعصر
|
|
زمینه‌ای |
فرم |
معنا |
عملکرد |
مؤلفة کالبدی |
مؤلفة اجتماعی |
مؤلفة خدماتی |
|
تفاوت‌های معنادار |
هزینه‌های خانوار |
|
آداب‌ورسوم تعاملات اجتماعی حس ماندگاری تمایز حس تعلق |
استفاده از مکان میزان تردد پیاده |
ظاهر و نمای ساختمان‌های محله |
روابط همسایگی وجود پاتوق در محله (برخوردهای اجتماعی) |
|
|
متغیرهای همانند |
سن وضعیت تأهل بعد خانوار تحصیلات جنسیت وضعیت مالکیت |
ازنظر مؤلفه‌های شکلی (موقعیت، چشمانداز، نفوذپذیری)، دو محله همانند هستند. |
|
|
از نظر مؤلفه‌های کالبدی، دو محله همانند هستند. |
ازنظر مؤلفه‌های اجتماعی (امنیت و فرهنگ)، دو محله همانند هستند. |
ازنظر سایر مؤلفه‌های خدماتی (درمانی، آموزشی،تجاری و...)، دو محله همانند هستند. |
براساس جدول (16)، تفاوت مؤلفة معنای هویت و مؤلفة اجتماعی رضایت از کیفیت محیط زندگی در هر دو محله معنادار است؛ این موضوع نشان می‌دهد این دو مؤلفه در دو محله تفاوت دارند و میزان آن در محلة علیقلیآقا بیشتر است. برخورداری یک محله از هویت تاریخی، دلیلی بر رضایت همة مردم نیست؛ زیرا میزان رضایت مردم به عوامل مختلفی بستگی دارد؛ نظیر دسترسی به خدمات (درمانی، آموزشی، فضای سبز و...)، ویژگی‌های اقتصادی، ویژگی‌های اجتماعی و... ؛ همان‌طور که گفته شد این محلات براثر زمان و بی‌توجهی به آنها با مسائل و مشکلاتی مواجه شده‌اند که باعث نارضایتی بیشتر مردم بومی و اصیل آنجا شده است.
با اقتباس از نظریة سلسله‌مراتب نیازهای «آبراهام مازلو»، دو نیاز فیزیولوژیک و ایمنی و امنیت در دو محله به اندازة کافی برطرف شده است؛ در سطوح بالای نیاز، حس تعلق و وابستگی قرار دارد. در شهرک ولیعصر، شرایط کالبدی و محیطی نتوانسته نیاز به وابستگی و حس تعلق را برآورده سازد. با استناد به مصاحبه با ساکنان هر دو محلة قدیمی و جدید به نظر می‌رسد دلیل آن به سبک زندگی مردم برمی‌گردد. همان‌طور که گیدنز می‌گوید: «سبک زندگی، مجموعه‌ای نسبتاً منسجم از همة رفتارها و فعالیت‌های یک فرد معین در جریان زندگی روزمره خود است که مستلزم مجموعه‌ای از عادات و جهتگیریهاست و بر همین اساس از نوعی وحدت برخوردار است»
در محلة جدید، افراد از سبک مدرن زندگی پیروی می‌کنند؛ طرح‌های یک‌شکل، مسیرهای شطرنجی و وابسته‌نبودن به مکان موجب شده است حس ماندگاری ساکنان کاهش یابد؛ به همین دلیل مردم حس مشارکت کمی در امور محله دارند و امکان زدن مُهر و نشان خویش بر مکان یا شخصی‌سازی (رنگ تعلق) محیط خود را نداشته‌اند؛ بنابراین این مهم در فرآیند برنامه‌ریزی شهری، یک تهدید است؛ چون مردم هیچ تلاشی برای ارتقای سطح کیفی محلة خود نمی‌کنند.
محلات سنتی گذشتة ایران هویت داشته‌اند و ساکنان محله به آن احساس تعلق می‌کردند و مفهوم هم‌محله‌ای و بچه‌محل به‌گونه‌ای در فرهنگ مردمان جای گرفته بود که اهالی یک محله، همانند اهالی یک خانه احساس همبستگی می‌کردند؛ ولی در محلات مدرن به‌تدریج این مفاهیم کم‌رنگ و بی‌رنگ شده‌اند و احساس تعلق و وابستگی ساکنان به همین نسبت کاهش یافته و به عبارتی از بین رفته است. این امر نشان می‌دهد دو مأموریت پیش‌روی شهرهای ما قرار دارد: حفظ بافتهای تاریخی و قدیمی از یک‌سو و ایجاد هویت در بافتهای جدید از سوی دیگر؛ بنابراین این فرضیه درست است که میزان رضایت و هویت در هر دو محله زیاد است؛ ولی این به معنای تحقق همة نیازهای انسانی در دو محله نیست. بنا بر یافته‌های پژوهش، نیاز است اقداماتی برای بهبود مؤلفة اجتماعی رضایت از محیط زندگی و مؤلفة معنای هویت در کوی ولیعصر انجام شود.
مؤلفة دیگری که در دو محله معنادار شده و میزان آن در محلة علیقلیآقا کمتر است، مؤلفة کالبدی رضایت از محیط زندگی است؛ به این دلیل که مردم محلة علیقلیآقا به علت استفاده از فضاهای عمومی، انتظار بیشتری از کیفیت محیط زندگی‌شان دارند؛ ولی مردم ولیعصر انتظار کمتری دارند و برای اینکه قیمت زمین‌هایشان بیشتر شود و بهتر آنها را بفروشند، دوست دارند سطح کیفی محله‌شان افزایش یابد. همچنین کالبد محلة علیقلیآقا رو به فرسودگی است و باید ساماندهی شود.
)
