نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار گروه جغرافیا و برنامهریزی روستایی دانشگاه اصفهان
2 دانشجوی کارشاسی ارشدجغرافیا و برنامه ریزی روستایی دانشگاه اصفهان
چکیده
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Studies on women's participation in various activities indicate that women can have a significant role in various agricultural activities and studies show their effective participation in the economy and production. This study aims to identify the extent of women's participation in agricultural activities in the rural villages of Northern Astarabad in Gorgan. The study is a descriptiveanalytical one and the data are collected based on library and field study and are statistically analyzed and described. From the general population, a sample of 206 rural women is selected by use of Cochran formula. This number is randomly distributed among villages in six districts of Northern Astarabad. For data analysis, the statistical SPSS program, t-test, and ANOVA are employed. The research validity was determined to be 75% and the validity and reliability of the questionnaires were verified by some professors. The findings show the participation of women in animal husbandry with an average of (3.29) and in horticulture with a mean of (2.52) and the average of (2.37) in agriculture, which represents the maximum participation of rural women in animal husbandry activities. It should be noted that there is a relation between women's age and their activities in agriculture and animal husbandry. In this study, only 0.05 of the changes in women's participation in various agricultural activities are affected by age.
کلیدواژهها [English]
مقدمه و بیان مساله
زنان در سراسر دنیا نقش تعیین کنندهای در تولید موادغذایی داشته اند لیکن بسیاری از کارهای کشاورزی انجام شده توسط آنان بدون پاداش اقتصادی است و به همین جهت از سوی برنامهریزان کشاورزی نادیده گرفته شدهاند. امروزه برنامهریزان توسعه بیش از پیش به اهمیت اقتصادی واجتماعی کار زنان آگاهی یافتهاند و این به تولید مواد غذایی، چه برای مصرف در خانه وچه برای فروش تولیدات میتواند کمک موثری باشد. توجه بیشر وحمایت از زنان در فعالیتهای کشاورزی میتواند کارایی وقدرت تولید آنان وبه همان اندازه سطح زندگی خود وخانواده شان را بالا ببرد. برنامه ریزان بسیاری ازکشورها اتفاق نظر دارند که دربرنامههای توسعه باید نقش زنان ونیازهای آنان مورد توجه قرارگیرد (شاهرودی ودیگران، 1385: 144). مطالعات و مشاهدات انجام شده درزمینه مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی حاکی از آن است که زنان کشاورز با داشتن تجربه و دانش بومی در زمینه تولید محصولات غذایی، نقش بسیار مهمی در کشاورزی به عهده دارند. اکثریت کشاورزان معیشتی جهان رازنان تشکیل میدهند که تولید50تا60 درصد غذای جهان را بر عهده دارند (بوذرجمهری و همکاران، 1389: 70). در دنیای کنونی، با توجه به ساختار نظامهای بهرهبرداری کشاورزی و رواج بهرهبرداری خانوادگی که بخش عمدة نیروی کار آنان را زنان تشکیل میدهند، زنان در تولید محصولات کشاورزی نقش مهمی دارند. دگرگون سازی نظام موجود به نفع نظامی پایدار که تغییرات گستردة اقتصادی، زیستی و اجتماعی را در دستور کار قرار میدهند، تنها در سایة مشارکت تمامی افراد جامعه عملی میشود؛ از اینرو، نمیتوان نیمی از جمعیت کشور، آن هم نیمی از توانمندیهای بی پایان؛ یعنی زنان را نادیده انگاشت (شادیطلب، 1378: 210) به کارگیری تواناییها و استعدادهای زنان با هدف بهرهگیری زیاد از نیروی انسانی جوامع، مستلزم شناخت دقیق و علمی فعالیتهای آنهاست. از آنجایی که در جوامع در حال توسعه، نیمی از جمعیت در روستاها به سر میبرند و نیمی از جمعیت روستایی زنان هستند، یکی از راههای دستیابی به این منابع نیروی انسانی، مطالعة فعالیتهای اقتصادی زنان عرصههای گوناگون است (لهساییزاده و دیگران، 1384: 125). ازشاخصهای نوسازی اقتصاد ملی وتوسعه اجتماعی مشارکت زنان ونحوه ی ایفای نقش آنها درساختارهای اقتصادی است. زنان به ویژه درمناطق روستایی نقش عمدهای در تولید محصولات گوناگون زراعی ودامی بر عهده دارند، به گونهای که بدون مشارکت وکمک زنان به عنوان نیروی کار در مزارع نیل به توسعه کشاورزی امری ناممکن است. طبق آمار وسرشماری سال 1385 سهم زنان روستایی کشورما در اشتغال حدود 13درصد اعلام شده است (مرکز آمارایران، 1386: 131). واقعیت انکارناپذیراین است که به طور متوسط حدود40 درصد نیروی کار و فعالیتهای کشاورزی راتامین میکنند (بوذرجمهری وهمکاران، 1389: 70). در کشورهای توسعه یافته 36 درصد ودر کشورهای درحال توسعه 44 درصد نیروی کار کشاورزی را زنان تشکیل میدهند((LUQMAN,2006:1. نادیده گرفتن سهم زنان روستایی ایران درفعالیتهای اقتصادی خانواده و نیز در ارزش افزوده ایجاد شده دربخش کشاورزی، سبب شده است که تاثیر ارزش کارآنها درمحاسبات ملی درنظر گرفته نشود (مهربانیان و دیگران، 1386: 89). از آنجایی که رویکردهای مشارکتی به توسعه، از اوایل دهه 1390 شمسی مورد توجه فزاینده قرار گرفتهاند و به اهمیت مشارکت، به عنوان یک وسیله ونیز یکی از اهداف توسعه پایدار تاکید شده است (زرافشانی و دیگران، 1388: 108). در چنین توسعهای، زنان به مثابه نیمی از افراد جامعه، به مشارکت فراخوانده میشوند (صفری شالی، 1387: 139). زیرا، دست یافتن به توسعه پایدار بدون مشارکت نان درهمه عرصهها اعم از عرصههای خانوادگی ، اقتصادی واجتماعی امکانپذیر نیست (Gobavan& Hakobian,2005: 14). هدف از این پژوهش شناسایی میزان مشارکت زنان روستایی دهستان استرآباد شمالی شهرستان گرگان در فعالیتهای کشاورزی و عوامل موثر بر آن است.
ادبیات موضوع
از اوایل دهه 1970 به بعد نقش زنان در توسعه کشاورزی وروستایی مورد توجه قرار گرفته است واکنون برای اکثر سازمانها و برنامهریزان امور توسعه در سطح جهان وکشورهای در حال توسعه به صورت یک اولویت درآمده است. به نقش زنان روستایی کشور در توسعه کشاورزی ایران هم از اوایل دهه 1370 توجه شده و فعالیتها و پژوهشهایی نیز دراین راستا انجام گرفته است.
اورهالت (1995)، در تحقیقات خود در سطح بین المللی به این نتیجه رسیده است که زنان روستایی نقش مهمی در مشارکت در تولید محصولات معیشتی جهان ایفا میکنند. سها و مازر (2001) به این نتیجه رسیده است که تاثیر تسهیلات بر ساختار شغلی زنان هنگامی که اکثریت آنان به فعالیتهای کشاورزی مشغولند ناچیز است. اندازه زمین نقش مهمی رادرمشارکت زنان ایفا میکند وزنانی که به طبقه اقتصادی پایینتری متعلق هستند و درآمد ناچیزی دارند زمان بیشتری را به فعالیتهای کشاورزی ودامداری اختصاص میدهند.
گیل و همکاران (2007) به این نتیجه ریده است که زنان در فعالیتهای کاشت، داشت وبرداشتدرگیر هستند وتا زمانی که به پایگاه طبقاتی پایینتری تعلق دارند بیشتر به کشاورزی میپردازند.
حسین نیا وملک محمدی(1380)، به بررسی نگرش زنان روستایی نسبت به فعالیتهای اقتصادی فوق در محیط روستا وبرنامههای آموزشی-ترویجی پرداخته اند.
بوذر جمهری (1383)، به این نتیجه رسیده است که زنان کشاورز منطقه مشارکت زیادی در امور کشاورزی دارند واین امر از دانش و تجربیات بومی ونقشهای جنسیتی آنها ناشی میشود.
فعلی، توسلی و پزشکی راد (1385)، به این نتیجه رسیدهاند که زنان روستایی نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و اجتماعی روستاها برعهده دارند و مشارکت آنان در فعالیتهای کشاورزی قابل توجه است.
بوذرجمهری و نایبزاده(1388)، به این نتیجه رسیدهاند که بین مشارکت زنان روستایی در سطوح مختلف تحصیلی تفاوت معناداری وجود دارد وانجام نیازسنجی مناسب، تقویت تشکلهای زنان و استفاده از رسانههای جنبی به منظور آگاه سازی زنان در ارتباط با توانمندیهای آنان ارائه نمودهاند.
فرضیه وسوالات
1- میانگین مشارکت زنان روستایی منطقه در فعالیتهای مختلف (کشاورزی، دامداری و باغداری) بالاتر از حد متوسط است.
2- بین مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف و سن آنها رابطه وجود دارد.
1-میزان مشارکت زنان روستایی منطقه در فعالیتهای مختلف (کشاورزی، دامداری و باغداری)چگونه است. ؟
2-آیا بین مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف و سن آنها رابطه وجود دارد. ؟
روش تحقیق
این پژوهش توصیفی-تحلیلی ، که علاوه برشناخت میزان مشارکت زنان روستایی منطقه درفعالیتهای کشاورزی به بررسی رابطه بین سن زنان منطقه با میزان مشارکت آنها درفعالیتهای کشاورزی میپردازد. بخش دادههای مورد نیاز از طریق مطالعات میدانی وباتکمیل پرسشنامه از زنان روستایی وبخش دیگر از دادهها از طریق روش کتابخانهای بدست آمده است. جامعه آماری پژوهش زنان بالای 20 سال 6روستای(مرزنکلاته، چوپلانی، میرمحله، شمس آباد، درویش آباد وتورنگ تپه)دهستان استرآبادشمالی شهرستان گرگان است. انتخاب این محدوده مطالعاتی به دلیل فعالیت بیشتر زنان روستایی منطقه در امور کشاورزی است. این روستاها براساس آخرین سرشماری مجموعاً دارای 1253خانوار بوده اند که زنان سرپرست این تعداد خانوار به عنوان واحد تحلیل آماری درنظر گرفته شده اند. دراین پژوهش ازنمونه گیری تصادفی ساده استفاده شده است وبافرمول اصلاح شده کوکران حجم نمونه تعیین گردیده است بافرض اطمینانt=1/96، ضریب دقتd=0/05، p=0/7، q=0/3، جامعه آماریN=1253 و تعدادحجم نمونه 206پرسشنامه برآوردشده است. در پرسشنامه گویهها برمبنای طیف لیکرت تنظیم شد و پایایی آن با آلفای کرونباخ 75/0 مورد تایید قرار گرفت. برای تجزیه وتحلیل دادهها از دوآمار توصیفی وآمار استنباطی استفاده شده که برای آمار توصیفی از (میانگین وانحراف معیار) و در آمار استنباطی از (انحراف از میانگین، آزمون T. TEST، تفاوت میانگین، آزمون ANOVA)و ETA) و پس از جمع آوری اطلاعات در محیط نرم افزار SPSS پردازش شده واز نرم افزارArcGIS برای ترسیم نقشه استفاده شده است.
جدول (1) مشخصات جمعیتی وتعداد نمونه آماری روستاهای دهستان استرآباد شمالی شهرستان گرگان 1391.
|
روستا |
جمعیت |
جمعیت مرد |
جمعیت زن |
خانوار |
تعدادنمونه |
درصد نمونه |
|
مرزنکلاته |
1796 |
921 |
875 |
487 |
81 |
39 |
|
چوپلانی |
300 |
134 |
166 |
67 |
11 |
5 |
|
میرمحله |
1071 |
544 |
527 |
288 |
47 |
23 |
|
شمس آباد |
567 |
282 |
285 |
141 |
23 |
11 |
|
درویش آباد |
380 |
190 |
190 |
99 |
16 |
8 |
|
تورنگ تپه |
661 |
323 |
338 |
171 |
28 |
14 |
|
کل |
4775 |
2394 |
2381 |
1253 |
206 |
100 |
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان، 1391.
معرفی منطقه مورد مطالعه
شهرستان گرگان بین 54 درجه و 13 دقیقه تا 54 درجه و 45 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 31 دقیقه تا 36 درجه و 59 دقیقه عرض شمالی در بخش جنوبی استان واقع شده است. این شهرستان از شمال به شهرهای آق قلا و ترکمن، از جنوب به استان سمنان، از شرق به شهرستان علی آباد و از غرب به شهرستان کردکوی منتهی میشود. وسعت شهرستان گرگان 81/1615 کیلومتر مربع(91/7 درصد از مساحت استان و به عبارتی رتبه چهارم از نظر وسعت در بین شهرستانهای استان)است. بر اساس تقسیمات اداری و کشوری از سال 1383 این شهرستان از دو بخش (مرکزی و بهاران)، دو شهر( گرگان و سرخنکلاته)، پنج دهستان ، 98 آبادی مسکونی و 14 آبادی غیر مسکونی تشکیل شده است. (بخشداری گرگان، 1390). از کل جمعیت شهرستان گرگان حدود37 درصددر نواحی روستایی و حدود63درصددر نواحی شهری و نسبت جنسی مرد و زن آن حدود03/1درصد در نواحی روستایی و02/1 درصد در نواحی شهری است و در دهستان استرآباد شمالی حدود71/50 در صد را مردان و 29/49 درصد را زنان تشکیل میدهند (مرکز بهداشت شهرستان گرگان، 1391).
شکل(1) نقشه موقعیت روستاهای مورد مطالعه
ماخذ: بخشداری گرگان، 1391.
مبانی نظری
در طول تاریخ و در جوامع مختلف بشری، برای زن و مرد نقشهایی متفاوت در خانواده و جامعه تعریف شده است. باگذشت زمان و تغییرات اجتماعی، اقتصادی وسیاسی در نقشهای زنان و مردان نیاز تغییراتی پدیدآمده که به دگرگونی در هویت سنتی آنها منجر شده است (خواجه نوری، 1373، به نقال از لهساییزاده و همکاران، 1384: 126). زنان روستایی هم در تولید کشاورزی و دامی سهم عمدهای دارند و هم نقش خاص در خانه داری ایفا میکنند. زن روستایی معمولاً در همه کارهایی که مرد روستایی (با رعایت ملاحظات تقسیم کار) انجام میدهد مشارکت دارد، اما مرد روستایی در انجام همه کارهایی که زن روستایی انجام میدهند، مشارکت ندارد. زنان روستایی اگرچه نقش کلیدی در بسیاری از امور مربوط به تولید و توسعه مانند تامین امنیت غذایی، پایداری محیط زیست، کاهش فقر و ... به عهده دارند. ولی کماکان آمارهای دقیقی از میزان مشارکت واقعی آنان وجود ندارد و نقش آنان همواره به صورت پنهان باقی مانده است و جای تاسف بیشتر آن که نقشها را نه خود و نه دیگران ونه برنامهریزان کشاورزی باور دارند وهمچنان به عنوان شرکای نامرئی هستند (محمدی یگانه و همکاران، 1386: 186). مشارکت اقتصادی زنان روستایی به خصوص درزمینه کشاورزی به ویژگیهای فردی، تعداد فرزندان، ساعات کار، وضعیت ونوع کار، درآمدخانوار، مالکیت اراضی، نوع نظام بهره برداری، درجه مکانیزاسیون وغیره بستگی دارد. (بوذرجمهری، 1389: 73). سنجش مشارکت درمیان زنان روستایی باهدف شناخت ساختار قدرت در محیطهای روستایی نیز صورت میگیرد. در سطح بالای مشارکت، شرکت، تفویض قدرت و تصمیم گیری تجلی مییابند که شکل واقعی مشارکت هستند (اوکلی ومارسدن، 1370: 112). چرا که توجیه اصلی مشارکت عبارت از: رشد تواناییهای اساسی بشر از جمله شان و منزلت انسانی در مسؤول ساختن بشر در باروری تصمیم گیری و عمل سنجیده و از روی فکر باشد (میسرا وجی شبیرچیما، 1370: 33). اکثر مطالعات انجام یافته در حوزه زنان روستایی بیانگر نقش قابل توجه زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی است، اما مشارکت آنها در مدیریت ونیز دسترسی آنها به درآمدهای به دست آمده از این فعالیتها اندک است (حیدری نیا و جهان نما، 1382: 136). برزووپ که مطالعاتش در قرارگیری مفهوم زنان در توسعه در یک چارچوب بین المللی کمک شایانی کرد، معتقد است که تغییرات جزیی در تکنولوژی زراعی میتواند موجب تغییرات اساسی در نقش جنبی کشاورزی شود (Boserup,1970). درارتباط با نقش زنان دوتوسعه ایران دو گروه صاحب نظر وجود دارند:گروهی معتقدند که زنان از طریق ایفای نقش واسطهای وپنهان خود، بافراهم آوردن اوضاع وشرایط مطلوب برای کار مردان وسایر اعضای خانواده، نقش مهمی درتعالی جامعه دارند. گروه دیگر، بیشتر به نقش زنان درعرصه اجتماع توجه دارند و با استفاده از آمار وارقام تاکید میکنند که نقش زنان درفعالیتهای اجتماعی ناچیز است و باید متحول شود. این گروه با توجه به این موضوع که زنان نیمی از جمعیت هستند، بر این عقیده هستند که استفاده نکردن از نیروی کار زنان، موجب کندی رشد جامعه میشود. بنابراین، باید شرایطی فراهم آورد تازنان بتوانند هرچه بیشتر نقشهای اجتماعی خود را ایفاکنند (شادی طلب، 1378: 218).
نتایج و بحث
نتایج حاصل از پرسشنامهها نشان میدهدکه بر اساس توزیع فراوانی پاسخگویان زن بر حسب روستای محل زندگی، بیشترین پاسخگویان با (39) درصد با تعداد نمونه 81 پرسشنامه متعلق به روستای مرزن کلاته و کمترین آنها با (5) درصد باتعدادنمونه 11پرسشنامه مربوط به روستای چوپلانی است. همچنین در گروههای سنی بیشترین پاسخگویان با (3/58) درصد متعلق به گروه سنی 40 تا 60 سال است و کمترین آنها با (5/1) درصد مربوط به گروه سنی 60 سال به بالا ، وضعیت تأهل نشان میدهد که 2/95 درصد زنان متأهل و 4/3 درصد مجرد، سطح تحصیلات بیانگر این است که بیشترین پاسخگویان با (7/44) درصد متعلق به زنانی است که دارای تحصیلات در مقطع سیکل و کمترین آنها با (9/3) درصد مربوط به زنانی است که دارای سطح تحصیلی فوق دیپلم هستند. بر حسب شغل بیشترین فراوانی با (3/76) درصد مربوط به زنان خانه دار و کمترین فراوانی با (0/1) درصد مربوط به زنان کارمنداست، بر حسب بعد خانوار بیشترین فراوانی با (3/55) درصد مربوط به خانوادههای 4 تا 6 نفره و کمترین فراوانی با (7/10) درصد مربوط به خانوادههای بیشتر از 6 نفر است.
جدول (2) مشارکت زنان روستایی دهستان استرآباد شمالی در فعالیتهای مختلف
|
مشارکت |
مراحل مشارکت زنان روستایی |
تعداد گویه |
|
میانگین مشارکت در فعالیتهای کشاورزی 24% |
مرحله قبل از کاشت(5/0)، مرحله کاشت(3/10)، مرحله داشت(7/40)، مرحله برداشت (7/65)، مرحله نگهداری(3/6)، مرحله فروش(9/1)، مرحله ی درآمدزایی(1/28)، کلاسهای آموزشی-ترویجی(2/38) |
8 |
|
میانگین مشارکت در فعالیتهای امور دامداری37% |
چرای دام(0)، دوشیدن شیر(40) ، نظافت دام وطویله(1/56)، درآمدزایی(50) |
4 |
|
میانگین مشارکت در فعالیتهای امور باغداری 26% |
مرحله کاشت(17/5)، مرحله ی داشت(5/20)، مرحله برداشت(2/79)، مرحله نگهداری (10)، مرحله فروش(9/14)، مرحله یدرآمدزایی(1/25) |
6 |
|
میانگین مشارکت در فعالیتهای دیگر 22% |
خیاطی(8/33)، آرایشگری(2/23)، مغازه داری (15)وسایر(14) |
4 |
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان، 1391
بر اساس جدول شماره (2) در امور کشاورزی بیشترین مشارکت زنان در مرحله برداشت محصول با 7/65 درصد و کمترین مشارکت مربوط به مرحله قبل از کاشت محصول با 5/0 درصد است. در امور دامداری بیشترین مشارکت مربوط به نظافت دام و طویله با (1/56) و کمترین مشارکت مربوط به چرایدامبا (0) است. در امور باغداری بیشترین مشارکت مربوط به برداشت محصول با (2/79) و کمترین آن مربوط به مرحله کاشت محصول با (17/5) در صداست و در فعالیتهای دیگر بیشترین مشارکت درخیاطی با (8/33) و کمترین مشارکت مربوط به سایر فعالیتها با (14) است.
جدول (3): شاخصهای پراکندگی مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف
|
(انحرف معیار) Std. Deviation |
(میانگین)Mean |
N(تعداد کل معتبر) |
مشارکت |
|
78/0 |
37/2 |
206 |
کشاورزی |
|
19/1 |
29/3 |
206 |
دامداری |
|
17/1 |
52/2 |
206 |
باغداری |
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان، 1391.
بر اساس جدول (3) که شاخص پراکندگی مشارکت در فعالیت کشاورزی توسط پاسخگویان زن را نشان میدهد، میانگین مشارکت در فعالیتهای کشاورزی توسط زنان برابر با 37/2 است. همچنین میانگین مشارکت در فعالیتهای دامداری توسط زنان برابر با 29/3 و میانگین مشارکت در فعالیتهای باغداری توسط زنان برابر با 52/2 است. که بیشترین میانگین فعالیت با (29/3) مربوط به فعالیت دامداری است .
جدول (4): توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب نوع اراضی در دسترس
|
نوع اراضی در دسترس |
فراوانی |
درصد |
درصد معتبر |
درصد تجمعی |
|
ارث |
80 |
8/38 |
8/38 |
8/38 |
|
اجاره |
34 |
5/16 |
5/16 |
3/55 |
|
خرید |
92 |
7/44 |
7/44 |
0/100 |
|
کل |
206 |
0/100 |
0/100 |
|
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول (4) توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب نوع اراضی در دسترس نشان میدهد که بر حسب نوع اراضی در دسترس اراضی خریداری شده بیشترین فراوانی با (7/44) درصد و کمترین فراوانی با (5/16) درصد مربوط به زنانی است که زمین آنها اجارهای است.
جدول (5): توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب مساحت کل اراضی در دسترس
|
مساحت اراضی |
فراوانی |
درصد |
درصد معتبر |
درصد تجمعی |
|
زیر 1 هکتار |
47 |
8/22 |
3/25 |
3/25 |
|
ا تا 3 هکتار |
94 |
6/45 |
5/50 |
8/75 |
|
4 تا 6 هکتار |
39 |
9/18 |
0/21 |
8/96 |
|
6 هکتار به بالا |
5 |
4/2 |
7/2 |
5/99 |
|
بدون زمین |
1 |
5/0 |
5/0 |
0/100 |
|
کل |
186 |
3/90 |
0/100 |
|
|
داده از دست رفته |
20 |
7/9 |
|
|
|
کل |
206 |
0/100 |
|
|
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان:1391.
بر اساس جدول(5)توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب مسا حت کل اراضی در دسترس نشان میدهد که بر حسب مساحت کل اراضی در دسترس آنها بیشترین فراوانی با (5/50) درصد مربوط به اراضی بین 1 تا 3 هکتار و کمترین فراوانی با (5/0) درصد مربوط به زنانی است که بدون زمین هستند.
جدول (6): توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب نوع محصولات قابل کشت
|
محصولات |
فراوانی |
درصد |
درصد معتبر |
درصد تجمعی |
|
سیب زمینی |
4 |
1/9 |
2.1 |
2.1 |
|
باقالا |
36 |
17.5 |
18.7 |
20.7 |
|
گندم |
13 |
6.3 |
6.7 |
27.5 |
|
برنج |
2 |
1.0 |
1.0 |
28.5 |
|
سیب زمینی، باقالا، برنج |
28 |
13.6 |
14.5 |
43.0 |
|
همه موارد |
110 |
53.4 |
57.0 |
100.0 |
|
کل |
193 |
93.7 |
100.0 |
|
|
داده از دست رفته |
13 |
6.3 |
2.1 |
|
|
کل |
206 |
100.0 |
18.7 |
|
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول(6)توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب نوع محصولات قابل کشت نشان میدهدکه بر حسب نوع محصولات قابل کشت در زمین بیشترین فراوانی با (4/53) درصد مربوط به اراضی است که در آنها همه محصولات شامل سیب زمینی، باقالا، گندم، برنج قابل کشت و کمترین فراوانی با (0/1) درصد مربوط به اراضی است که فقط در آنها محصول برنج قابل کشت است.
جدول (7): توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب نوع دام
|
دام |
فراوانی |
درصد |
درصد معتبر |
درصد تجمعی |
|
گاو |
60 |
29.1 |
32.3 |
32.3 |
|
گوسفند |
125 |
60.7 |
67.2 |
99.5 |
|
سایر |
1 |
. 5 |
. 5 |
100.0 |
|
کل |
186 |
90.3 |
100.0 |
|
|
داده از دست رفته |
20 |
9.7 |
|
|
|
کل |
206 |
100.0 |
|
|
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول(7) توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب نوع دام نشا نمی دهد که یشترین دام مورد استفاده گوسفند بافراوانی (7/60) و کمترین آن سایر دامها بافراوانی (5/0) درصددر روستاهاست.
جدول (8): توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب نوع محصول در باغات
|
محصول |
فراوانی |
درصد |
درصد معتبر |
درصد تجمعی |
|
پرتغال |
85 |
41.3 |
48.3 |
48.3 |
|
انار |
73 |
35.4 |
41.5 |
89.8 |
|
سایر |
18 |
8.7 |
10.2 |
100.0 |
|
کل |
176 |
85.4 |
100.0 |
|
|
داده از دست رفته |
30 |
14.6 |
|
|
|
کل |
206 |
100.0 |
|
|
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول(8) توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب نوع محصول در باغات نشان میدهدکه ا نواع محصولات در باغات پرتقال بیشترین فراوانی رابا (3/41) و سایر محصولات کمترین فراوانی با (7/8) رادارند.
جدول (9): توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب مشارکت در فعالیتهای دیگر
|
فعالیت |
فراوانی |
درصد |
درصد معتبر |
درصد تجمعی |
|
خیاطی |
70 |
34.0 |
39.1 |
39.1 |
|
آرایشگری |
48 |
23.3 |
26.8 |
65.9 |
|
مغازه داری |
31 |
15.0 |
17.3 |
83.2 |
|
سایر |
30 |
14.6 |
16.8 |
100.0 |
|
کل |
179 |
86.9 |
100.0 |
|
|
داده از دست رفته |
27 |
13.1 |
|
|
|
کل |
206 |
100.0 |
|
|
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول(9)توزیع فراوانی زنان پاسخگو بر حسب مشارکت در فعالیتهای دیگر نشان میدهد که بر حسب مشارکت در فعالیتهای دیگر بیشترین فراوانی با (0/34) درصد مربوط به زنانی است، که در رشته خیاطی و کمترین فراوانی با (6/14) درصد در سایر رشتهها مشغول فعالیت هستند.
آزمون فرضیه اول:میانگین مشارکت زنان روستایی منطقه در فعالیتهای مختلف (کشاورزی، دامداری و باغداری) بالاتر از حد متوسط است.
جدول (10): توزیع پاسخگویان زن بر حسب مشارکت در فعالیتهای مختلف
|
گویهها |
N تعداد |
میانگین (Mean) |
انحراف معیار Std. Deviation |
(انحرفازمیانگین) Std. Error Mean |
|
توزیعپاسخگویان |
206 |
04/2 |
45/0 |
45/0 |
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان:1391.
بر اساس جدول (10) که توزیع پاسخگویان زن را بر حسب مشارکت در فعالیتهای مختلف نشان میدهد، میانگین مشارکت زنان در فعالیتهای کشاورزی، دامداری و باغداری برابر با 04/2 می باشد و این امر نشان میدهد که مشارکت زنان در نمونه آماری کمتر از حد متوسط است.
جدول (11) میانگین مشارکت زنان در فعالیتهای کشاورزی با آزمون تی تست (One-Sample Test)
|
مشارکت |
مقدار t |
درجه آزادی (df) |
سطح معنا داری دوسویه Sig. (2-tailed) |
تفاوت میانگین |
|
|
072/30- |
205 |
000/0 |
95104/0- |
ماخذ: مطالعات میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول (11) برای مشخص شدن این امر که مشارکت زنان در منطقه بالاتر از حد متوسط است یا خیر، از آزمون تی تست استفاده شده است. برای تأیید این فرضیه دو شرط بایستی برقرار باشد: نخست اینکه با توجه به مقیاس مشارکت که از صفر تا پنج است، باید میانگین مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف در نمونه آماری بزرگتر از عدد 3 باشد و دوم اینکه سطح معناداری کوچکتر از 05/0 باشد؛ با توجه به اینکه شرط اول برقرار نیست و میانگین مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف در نمونه آماری کمتر از حد متوسط است، بنابراین فرضیه مورد نظر تأیید نمی شود و قابل تعمیم به جامعه آماری نیست.
آزمون فرضیه دوم بین مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف و سن آنها رابطه وجود دارد:
جدول (12): توزیع پاسخگویان زن بر حسب مشارکت در فعالیتهای مختلف گروههای سنی
|
مشارکت سن |
میانگین(Mean) |
تعداد |
انحراف معیار Std. Deviation |
|
20 تا 40 سال |
9803/1 |
82 |
43686/0 |
|
40 تا 60 سال |
1226/2 |
120 |
43078/0 |
|
60 سال به بالا |
4484/1 |
3 |
54628/0 |
|
کل |
0558/2 |
205 |
44419/0 |
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391
بر اساس جدول (12) که توزیع پاسخگویان زن را بر حسب مشارکت در فعالیتهای مختلف و گروههای سنی نشان میدهد، میانگین مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف در گروه سنی 20 تا 40 سال برابر با 98/1 است، میانگین مشارکت در گروه سنی 40 تا 60 سال برابر 12/2 است و در گروه سنی 60 سال به بالا برابر 44/1 است که این نشان دهنده این است که گروه سنی بین 40تا60 سال بیشترین گروهی هستند که در فعالیتهای کشاورزی شرکت میکنند.
جدول (13): آزمونANOVA، میزان مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی بر حسب سن
|
مشارکت |
مجذورمربعات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
مقدارF |
سطح معناداری |
|
|
مشارکت و سن |
درونگروهی |
111/2 |
2 |
055/1 |
590/5 |
004/ |
|
بین گروهی |
139/38 |
202 |
189/ |
|
|
|
|
|
کل |
249/40 |
204 |
|
|
|
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول(13)برای آزمون این فرضیه از آنجا که متغیر مشارکت در فعالیتهای مختلف از نوع فاصله ای است و متغیر گروه سنی از نوع رتبه ای است، از آزمون ANOVA وEta[1] استفاده شده است. این آزمون نشان میدهد که آیا تفاوت میانگین مشارکت در گروههای سنی مختلف که در جدول (12)گزارش شده است، معنادار است یا ناشی از خطای نمونه گیری است. براساس سطح معناداری (sig=0/00)در جدول (13) که کوچکتر از 05/0 است، فرضیه مورد نظر مبنی بر وجود رابطه بین مشارکت در فعالیتهای مختلف و سن تأیید میشود و این فرضیه را میتوان به جامعه آماری تعمیم داد.
جدول (14): آزمون اتا (Eta)، میزان مشارکت زنان روستایی در فعالیتهای کشاورزی بر حسب سن
|
مشارکت |
مقدار اتاEta |
مجذور اتاEta Squared |
|
مشارکت کشاورزی و سن |
229/0 |
052/0 |
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
طبق مقدار Etaگزارش شده در جدول (14) که برابر با 05/0 درصد است؛ 05/0 درصد از تغییراتی که در مشارکت در فعالیتهای مختلف وجود دارد، تحت تأثیر سن است.
-بین مشارکت زنان در فعالیتهای کشاورزی و سن آنها رابطه وجود دارد.
جدول (15): توزیع پاسخگویان زن بر حسب مشارکت کشاورزی و گروههای سنی
|
مشارکت کشاورزی سن |
میانگین(Mean) |
تعداد |
انحراف معیار Std. Deviation |
|
20 تا 40 سال |
1080/2 |
82 |
91969/0 |
|
40 تا 60 سال |
5357/2 |
120 |
22236/0 |
|
60 سال به بالا |
2383/3 |
3 |
08248/0 |
|
کل |
3749/2 |
205 |
78527/0 |
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
بر اساس جدول (15) که توزیع پاسخگویان زن را بر حسب مشارکت در فعالیت کشاورزی و گروههای سنی نشان میدهد، میانگین مشارکت زنان در فعالیت کشاورزی در گروه سنی 20 تا 40 سال برابر با 10/2 است، میانگین مشارکت در گروه سنی 40 تا 60 سال برابر 53/2 است و در گروه سنی 60 سال به بالا برابر 23/3 است.
جدول (16): آزمون ANOVA، مشارکت زنان در فعایت کشاورزی بر حسب سن
|
مشارکت |
مجذور مربعات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
مقدارF |
سطح معناداری |
|
|
رابطه بین مشارکت کشاورزی و سن زنان روستایی |
درون گروهی |
179/11 |
2 |
290/5 |
851/9 |
000/0 |
|
بین گروهی |
618/114 |
202 |
567/0 |
|||
|
|
کل |
798/125 |
204 |
|
||
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391
براساس جدول(16)برای آزمون این فرضیه از آنجا که متغیر مشارکت در فعالیت کشاورزی از نوع فاصله ای است و متغیر گروه سنی از نوع رتبه ای است، از آزمون ANOVA و Eta استفاده شده است. این آزمون نشان می دهد که آیا تفاوت میانگین مشارکت در گروههای سنی مختلف که در جدول (15) گزارش شده است، معنادار است. براساس سطح معناداری (sig=0/00)در جدول (16) که کوچکتر از 05/0 است، فرضیه مورد نظر مبنی بر وجود رابطه بین مشارکت در امور کشاورزی و سن تأیید می شود و این فرضیه را میتوان به جامعه آماری تعمیم داد.
جدول (17): آزمون اتا (Eta)، مشارکت زنان در فعایت کشاورزی بر حسب سن
|
مشارکت |
مقدار اتاEta |
مجذور اتا Eta Squared |
|
رابطه بین مشارکت کشاورزی و سن زنان روستایی |
298/ |
089/ |
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
طبق مقدار Etaگزارش شده در جدول (17) که برابر با 08/0 درصد است؛ 08/0 درصد از تغییراتی که در مشارکت کشاورزی وجود دارد، تحت تأثیر سن است.
بین مشارکت زنان در فعالیتهای دامداری و سن آنها رابطه وجود دارد.
جدول (18): توزیع پاسخگویان زن بر حسب مشارکت دامداری و گروههای سنی
|
مشارکت دامداری سن |
میانگین(Mean) |
تعداد |
انحراف معیار Std. Deviation |
|
20 تا 40 سال |
3252/3 |
82 |
07468/1 |
|
40 تا 60 سال |
3528/3 |
120 |
18211/1 |
|
60 سال به بالا |
2222/1 |
3 |
11695/2 |
|
کل |
3106/3 |
205 |
17598/1 |
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
بر اساس جدول(18) که توزیع پاسخگویان زن را بر حسب مشارکت در فعالیت دامداری و گروههای سنی نشان میدهد، میانگین مشارکت زنان در فعالیت دامداری در گروه سنی 20 تا 40 سال برابر با 32/3 است، میانگین مشارکت در گروه سنی 40 تا 60 سال برابر 35/3 است و در گروه سنی 60 سال به بالا برابر 22/1 است.
جدول (19): آزمون ANOVA ، مشارکت زنان درفعالیت دامداری بر حسب سن
|
مشارکت |
مجذور مربعات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
مقدارF |
سطح معناداری |
|
|
مشارکت دامداری و سن |
درون گروهی |
315/13 |
2 |
657/6 |
003/5 |
008/0 |
|
بین گروهی |
801/268 |
202 |
331/1 |
|||
|
|
کل |
116/282 |
204 |
|
||
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول (19)برای آزمون این فرضیه از آنجا که متغیر مشارکت در فعالیت دامداری از نوع فاصله ای است و متغیر گروه سنی از نوع رتبهای است، از آزمون ANOVA و Eta استفاده شده است. این آزمون نشان میدهد که آیا تفاوت میانگین مشارکت در گروههای سنی مختلف که در جدول (18) گزارش شده است، معنادار است. براساس سطح معناداری (sig=0/00) در جدول (19) که کوچکتر از 05/0 است، فرضیه مورد نظر مبنی بر وجود رابطه بین مشارکت در امور دامداری و سن تأیید میشود و این فرضیه را میتوان به جامعه آماری تعمیم داد.
جدول (20): آزمون اتا (Eta)، مشارکت زنان درفعالیت دامداری بر حسب سن
|
مشارکت |
مقدار اتاEta |
مجذور اتاEta Squared |
|
مشارکت دامداری و سن |
217/0 |
047/0 |
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
طبق مقدار Eta گزارش شده در جدول (20)که برابر با 04/0 درصد است؛ 04/0 درصد از تغییراتی که در مشارکت دامداری وجود دارد، تحت تأثیر سن است.
بین مشارکت زنان در فعالیتهای باغداری وسن آنها رابطه وجود دارد.
جدول (21): توزیع پاسخگویان زن بر حسب مشارکت باغداری و گروههای سنی
|
مشارکت باغداری سن |
میانگین(Mean) |
تعداد |
انحراف معیار )Std. Deviation |
|
20 تا 40 سال |
4878/2 |
82 |
24406/1 |
|
40 تا 60 سال |
6021/2 |
120 |
07223/1 |
|
60 سال به بالا |
3333/1 |
3 |
30940/2 |
|
کل |
5378/2 |
205 |
16715/1 |
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
بر اساس جدول (21) که توزیع پاسخگویان زن را بر حسب مشارکت در فعالیت باغداری و گروههای سنی نشان میدهد، میانگین مشارکت زنان در فعالیت باغداری در گروه سنی 20 تا 40 سال برابر با 48/2 است، میانگین مشارکت در گروه سنی 40 تا 60 سال برابر 60/2 است و در گروه سنی 60 سال به بالا برابر 33/1 است.
جدول (22): آزمون ANOVA، میزان مشارکت زنان در فعالیت دامداری برحسب سن
|
مشارکت |
مجذور مربعات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
مقدارF |
سطح معناداری |
|
|
مشارکت باغداری و سن |
درون گروهی |
053/5 |
2 |
527/2 |
871/1 |
153/0 |
|
بین گروهی |
841/272 |
202 |
351/1 |
|||
|
|
کل |
895/277 |
204 |
|
||
ماخذ: یافتههای میدانی نگارندگان:1391.
براساس جدول (22) برای آزمون این فرضیه از آنجا که متغیر مشارکت در فعالیت باغداری از نوع فاصله ای است و متغیر گروه سنی از نوع رتبهای است، از آزمون ANOVA استفاده شده است. این آزمون نشان میدهد که آیا تفاوت میانگین مشارکت در گروههای سنی مختلف که در جدول (21) گزارش شده است، معنادار است. براساس سطح معناداری (sig=0/15)در جدول (22) که بزرگتر از 05/0 است، فرضیه مورد نظر مبنی بر وجود رابطه بین مشارکت در امور باغداری و سن تأیید نمیشود و این فرضیه را نمیتوان به جامعه آماری تعمیم داد.
نتیجه گیری
طی نتایج بدست آمده از پژوهشهای مربوط به مطالعات زنان، زنان روستایی باداشتن تجربه و دانش بومی در زمینه تولید محصولات غذایی، نقش بسیار مهمی در کشاورزی و در نتیجه تولید50تا60درصدغذای جهان را به عهده دارند. میانگین مشارکت زنان روستایی ایران نیز حدود 40 درصد برآورد شده است. یافتههای بدست آمده از پژوهش نشان میدهد که بیشترین میانگین مشارکت زنان روستایی دردهستان استرآبادشمالی در فعالیتهای دامداری با37/0 و کمترین میانگین مشارکت مربوط به فعالیتهای دیگر با 22/0 است و همچنین 26/0درصد زنان در فعالیتهای دامداری و24/0هم درفعالیتهای کشاورزی مشارکت میکنند. در فعالیتهای دامداری بیشترین مشارکت زنان در مرحله نظافت دام و طویله با (1/56)، درفعالیتهای باغداری در مرحله برداشت محصول با (2/79)، در فعالیتهای کشاورزی در مرحله برداشت محصول با07/65) و در فعالیتهای دیگر بیشترین مشارکت در خیاطی با (8/33) است. توزیع پاسخگویان زن بر حسب مشارکت در فعالیتهای مختلف نشان میدهد که میانگین مشارکت زنان درفعالیتهای کشاورزی ، دامداری و باغداری برابر04/2 است و نتایج آزمون تی تست (One-Sample Test) نشان میدهد چون مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف کشاورزی درنمونه آماری کوچکتر از عدد 3 است پس مشارکت زنان کمتر از حد متوسط در فعالیتهای مختلف است. پس فرضیه اول که در مورد میانگین مشارکت زنان روستایی درفعالیتهای مختلف بالاتر از حد متوسط است، رد میشود. همچنین شاخصهای پراکندگی مشارکت زنان در فعالیتهای مختلف نشان میدهد که میانگین مشارکت در فعالیتهای زراعی 37/2 درصد، میانگین مشارکت در فعالیتهای دامداری 29/3درصد و میانگین مشارکت در فعالیتهای باغداری 52/2 درصد است. از نظر درآمدزایی نیز مشارکت در فعالیتهای مختلف (کشاورزی، دامداری و باغداری) با میانگین 88/2 درصد میتواند درآمد زا باشد. همچنین رابطه بین مشارکت زنان درفعالیتهای مختلف وسن زنان روستایی نشان میدهد که بیشترین مشارکت بین سنین 40 تا60 با میانگین 12/2 است که براساس آزمون ANOVA رابطه بین مشارکت در فعالیتهای مختلف و سن را تایید میکند و براساس آزمون)Eta 05/0) درصد از تغییراتی که مشارکت در فعالیتهای مختلف وجود دارد، تحت تاثیر سن است. درفعالیتهای کشاورزی بین مشارکت درگروه سنی 60 سال به بالا برابر 23/3 درصد است که براساس آزمون ANOVAرابطه بین مشارکت زنان و سن را تایید و بر اساس آزمون Eta 08/0 درصد از تغییراتی که در مشارکت کشاورزی وجود دارد، تحت تاثیر سن است. که بر اساس آزمون ANOVA چون سطح معناداری (sig=0/15)بزرگتر از 05/0 است، فرضیه مورد نظر مبنی بر وجود رابطه بین مشارکت در امور باغداری وسن تایید نمی شود واین فرضیه را نمیتوان به جامعه آماری تعمیم داد. همچنین به طورکلی یافتههای تحقیق نشان میدهد که عامل سن در مشارکت زنان روستایی موثر است، بطوری که با افزایش سن زنان، مشارکت در فعالیتهای مختلف کشاورزی افزایش مییابد. ولی باافزایش میزان تحصیلات، مشارکت زنان روستایی کاهش مییابد. به عبارتی دیگر، زنان جوان روستایی که تحصیلات بیشتری دارند، تمایل کمتری به امور کشاورزی دارند و بین بعدخانوار و مشارکت زنان نیز رابطه وجود دارد طوری که زنانی که در خانوادههای پر جمعیت هستند، دارای سواد کمتر و سن بیشتر و در فعالیتهای کشاورزی مشارکت بیشتری میکنند.
پیشنهادهای ارائه شده برای توانمندسازی زنان وفعالیتهای آنان:
-توجه به نقش وکارکردهای خاص زنان روستایی کشور درفعالیتهای کشاورزی وایجاد بانک اطلاعاتی از فعالیتهای آنان به منظور برنامه ریزیهای بهتر ودقیق تر آموزشی وترویجی وغیره.
-تغییر نگرش جامعه، حمایت ارگانهای رسمی ودولتی از مشارکت زنان روستایی در کشاورزی وکلیه امور اقتصادی، اجتماعی وسیاسی.
- آگاه سازی مردان در مورد جایگاه ومنزلت زنان روستایی وتغییر نگرش مردان روستا نسبت به ارزش کار خانگی وکشاورزی زنان روستایی.
-اختصاص تسهیلات و اعتبارات مالی به زنان کارآفرین و کمک به افزایش تولید وبهره وری محصولات آنها.
- ایجاد کارگاههای آموزشی صنایع دستی برای جذب و ایجاد انگیزه در زنان روستایی.
-ایجاد بازارهای مناسب برای فروش صنایع دستی تولید شده توسط زنان روستایی درسطح منطقه.
- استفاده از فناوریهای نوین در تولید صنایع دستی ، برای صادرات آنها و ایجاد ارزآوری.
-با هدف افزایش اعتماد به نفس زنان روستایی، آگاه سازی آنان نسبت به استعدادها، تجربیات و نقشی که در کشاورزی دارند، از طریق رسانههای گروهی وکلاسهای آموزشی، ترویجی و غیره مؤثر است.
-ضرورت استقرار ارزش پولی بر کار غیر بازاری زنان روستایی کشور در فعالیتهای کشاورزی و ایجاد بانک اطلاعاتی از فعالیتهای آنان با هدف برنامه ریزیهای بهتر و دقیقتر آموزشی، ترویجی و غیره؛
-توجه به نقش و کارکردهای خاص زنان روستایی کشور در فعالیتهای کشاورزی و ایجاد بانک اطلاعاتی از فعالیتهای آنها برای برنامهریزیهای بهتر و دقیقترآموزشی، ترویجی وغیره.
)
