نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 استاد گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
3 دانشیار گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract
Problem definition: Today, smart growth approach has an extremely important role in rural sustainable development. This approach aims at improving the quality of human life and responding to social-economic, environmental, and physical problems. It can pave the way for rural management, optimal use of facilities, and solve rural problems. Indeed, the smart growth approach can provide a way out of instability and achieving sustainable development in rural areas.
Purpose: The aim of this study was to investigate the status of smart growth components in the rural settlements of Jiroft County.
Methodology: The required data were collected by using a questionnaire and various pieces of software were used to analyze them. This research was based on a descriptive-survey method with an applied purpose. Also, documentary and field methods were utilized to collect the information. The sample population of this research included the residents of 18 villages with a population of more than 1000 people in Jiroft County in Kerman Province. Using Cochran's formula, 131 households and 261 people were selected and randomly surveyed. To achieve the research objectives, SPSS, AHP, GRA, and GIS software was applied.
Results: Based on the results obtained from the structural model of Smart PLS, transportation and communications (0.723) had the greatest impacts on the formation of smart growth in the study area. Afterwards, the indicators of physical texture improvement, environmental quality improvement, local community sustainability, local economic sustainability, quality of housing, and compact development were ranked with 0.715, 0.707, 0.706, 0.704, 0.626, and 0.459. The results of spatial analysis showed that the highest ranks of rural settlement were related to the villages of Aliabad, Dolatabad, Dubneh, Hosseinabad Dehdar, Ismaili Sofla, and Gulab Sufian Sofla and the lowest ranks were related to the villages of Tarj, Kenar Sandal, Narjo, and Soghdar based on the intelligent growth indicators. In general, the results revealed that the smart growth approach had a positive and significant effect on the sustainable development of the studied rural settlements.
Innovation: In the present study, for the first time, the issue of effective components on the formation of home-grown growth in the sustainable development of rural settlements was addressed by using applied models.
Introduction
It is important to use and expand the smart growth approach in rural areas due to the key roles that villages as the sources of migration have in affecting food security and population, in the current situation and because of the disturbances caused by the unplanned growth of rural population and physical expansion of rural settlements. The rural environment created in recent decades has increased the need to pay attention to villages like Jiroft County, which is now experiencing excessive migration of its young and educated people to the cities. This issue has subsequently led to emptying of villages and non-realization of their high-quality agricultural lands, which can supply a significant amount of the country's food needs. Therefore, to achieve sustainable development, especially in rural areas, the smart growth strategy and its indicators should be studied and analyzed. Therefore, the current research aimed to determine the roles of the main components of the smart growth approach in the sustainable development of rural settlements. Based on this, the main question of the research was raised: What status do the smart growth indicators have in the studied rural settlements?
Research Method
The current research was of an applied type based on its purpose and descriptive-analytical based on its nature. Its aim was to investigate the roles of the components of the smart growth approach in the sustainable development of the studied rural settlements. The statistical population of this research included all the rural areas of Jiroft County. The sample villages were selected according to their number of residents with regard to the premise that the smart growth infrastructure possibly occurs in large villages. Thus, the sample group was selected from the villages with more than 1000 people. Also, the method of multistage cluster sampling was used. In the first stage, from among the 14 districts of Jiroft County according to the census of 2015, 11 villages were selected as the cluster samples. After randomly selecting a number of the villages from each cluster, the desired samples were totally collected. According to the census of 2015, this county had 30 villages (2, 21, and 7 villages in Jabalbarz, Markazi, and Ismaili districts, respectively) with more than 1000 inhabitants, . Cochran's formula was used to randomly determine the sample size, which finally included 18 villages, with an accuracy coefficient of 0.05 and variance of 0.15 at the confidence level of 95%. Also, according to this formula, 261 households were selected and randomly questioned. To choose appropriate tests for analyzing the findings, the "Kolmogorov-Smirnov test" was used. The significance level for all the dependent and independent variables was greater than 0.05. Since the data had a non-normal distribution, the PLS structural equation model was applied to analyze the relationship between the dependent and independent variables. Also, the SPSS statistical software and Gray model were employed to analyze the data.
Discussion & Conclusion
Sustainable development indicators can be improved through smart rural growth that offers options for housing, transportation, jobs, and amenities, including social, cultural, recreational, and educational services. This research was carried out with the aim of determining the roles of the main components of the smart growth approach in the process of rural sustainable development in the rural settlements of Jiroft County. The test results of the research question showed that the t-statistic value was greater than 1.96 at the significance level of p=0.000. Therefore, there was a positive and significant relationship between the indicators of smart growth and sustainable development. Using the PLS path analysis model, the effects of smart growth indicators as the independent variables on the sustainable development of rural settlement as a dependent variable were investigated. Their impacts on the sustainable rural development of the studied areas showed that the indicators of improvement of physical texture, improvement of environmental quality, sustainability of local community, sustainability of local economy, improvement of housing quality and density, and intensive development had the ranks of 0.715, 0.707, 0.706, 0.704, 0.626, and 0.459, respectively. Based on the spatial analysis of the smart growth indicators and according to the results of field interviews and the questions raised in this field, the highest and lowest ranks of rural settlements were related to Aliabad, Daulatabad, Dobneh, Hossein Abad, Dehdar, Ismaili Sofla, and Gulab Sufian Sofla villages and Tarj, Kenar Sandal, Narjo, and Soghdar villages, respectively. It could be said that the villages with more populations were in a better situation in terms of satisfying the smart growth indicators. This finding was in line with the results obtained by Tregear & Cooper (2016), who believed that smart growth can help making rural settlements more livable with sustainable economic development, creating diverse and affordable housing options, and maintaining ecological, social, economic, and physical sustainability, thus having a significant effect on rural communities. Also, it was in line with the research done by Datta et al. (2018), which dealt with the role of smart growth strategy in the efficiency of rural activities like housing, transportation, jobs, and amenities, including social, cultural, recreational, and educational services.
Keywords: smart growth, sustainable development, rural settlements, Jiroft County
References:
- American Planning Association (APA) (2009). Planning and Urban Design Standards, Places, and Place Making. Translated by G. Etemad and Others, Iranian Society Consulting Engineers Press, Tehran.
- Anabestani, A. and Javanshiri, M. (2018). Factors Affecting the Formation of Smart Rural Development in Iran. Journal of Rural Development, 37(1), 71-94.
- Anabestani, A. and Javanshiri, M. (2015). Analysis of smart rural development indicators (Case study: villages of Binaloud City). Journal of Research and Rural Planning, 5(4), 187-212. (In Persian)
- Anabestani, A. and Kalate Meymari, R. (2019). Spatial analysis of effective indicators in the formation of smart rural development (Case study: Joyn County). Geography and Development Quarterly, 18(60), 1-20. (In Persian)
- Anabestani, A. and Meymari, R. K. (2020). Analysis of Key Propellants Affecting the Formation of Smart Rural Development in Iran. Journal of Rural and Community Development, 15(4), 120-150.
- Atkočiūnienė, V. and Vaznonienė, G. (2019). Smart village development principles and driving forces: The case of Lithuania. European Countryside. Warsaw: De Gruyter, 2019, 11(4), 479-516.
- Aziiza, A. A. and Susanto, T. D. (2020). Information System Department Surabaya, Indonesia. p. 1.
- Babai, N., Taghilo, A., & Moghari, A. (2021). Smart villages as a strategy for sustainable development (Case study: Nazlu Village, Urmia City). Journal of Geographical Engineering of the Land, 5(9), 29-42. (In Persian)
- Barclay, D., Higgings, C., & Thompson, R. (1995). The partial least squares (PLS) approach to casual modeling: Personal computer adoption and use as an illustration. Technology Studies, 2, 285-309, 1995.
- Chen, Z., Poon, K. T., DeWall, C. N., & Jiang, T. (2020). Life lacks meaning without acceptance: Ostracism triggers suicidal thoughts. Journal of Personality and Social Psychology, 119(6), 1423.
- Aaboud, M., Aad, G., Abbott, B., Abbott, D. C., Abeloos, B., Abhayasinghe, D. K., & Banas, E. (2019). Electron reconstruction and identification in the ATLAS experiment using the 2015 and 2016 LHC proton–proton collision data at $$\sqrt {s}= 13$$ s= 13$$\text {TeV} $$ TeV. The European Physical Journal C, 79(8), 1-40.
- Cowie, P., Townsend, L., & Salemink, K. (2020). Smart rural futures: Will rural areas be left behind in the 4th industrial revolution? Journal of Rural Studies, 79, 169-176.
- Datta, M., Staszewski, O., Raschi, E., Frosch, M., Hagemeyer, N., Tay, T. L., ..., & Prinz, M. (2018). Histone deacetylases 1 and 2 regulate microglia function during development, homeostasis, and neurodegeneration in a context-dependent manner. Immunity, 48(3), 514-529.
- Doa'i, H., Rezaeirad, B. M., & Khani, D. (2011). Designing and explaining the influence model of human resource management tasks on the market orientation of organizational performance. Public Management Research, 4(14), 106-85. (In Persian)
- Elgar, F. J., Stefaniak, A., & Wohl, M. J. (2020). The trouble with trust: Time-series analysis of social capital, income inequality, and COVID-19 deaths in 84 countries. Social Science & Medicine, 263, 113-365.
- Fornell, C. and Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of High Technology Management Research, 11(1), 137-153.
- Frenkel, A. and Ashkenazi, M. (2008). The integrated sprawl index: measuring the urban landscape in Israel. The Annals of Regional Science, 42(1), 99-121.
- Galli, A., Iha, K., Pires, S. M., Mancini, M. S., Alves, A., Zokai, G., & Wackernagel, M. (2020). Assessing the ecological footprint and biocapacity of Portuguese cities: Critical results for environmental awareness and local management. Cities, 96, 102-442.
- Hulland, J. (1999). Use of partial least squares (PLS) in strategic management research: A review of four recent studies. Strategic Management Journal, 20(2), 195-204.
- Kalinka, M., Geipele, S., Pudzis, E., Lazdins, A., Krutova, U., & Holms, J. (2020). Indicators for the smart development of villages and neighbourhoods in Baltic Sea coastal areas. Sustainability, 12(13), 52-93.
- Karin, A., Hannesdottir, K., Jaeger, J., Annas, P., Segerdahl, M., Karlsson, P., & Miller, F. (2014). Psychometric evaluation of ADAS‐C og and NTB for measuring drug response. Acta Neurologica Scandinavica, 129(2), 114-122.
- Litman, T. (2005). Evaluation Criticism of Smart Growth. Victoria Transportation Policy Institute.
- Liu, C. H. and Huang, Y. M. (2015). An empirical investigation of computer simulation technology acceptance to explore the factors that affect user intention. Universal Access in the Information Society, 14(3), 449-457.
- McGuire, R., Longo, A., & Sherry, E. (2022). Tackling poverty and social isolation using a smart rural development initiative. Journal of Rural Studies, 89, 161-170.
- Michaud, W. (2013). Financing Strategies to Overcome Barriers to Smart Growth in Rural Communities. Smart Growth Network: National Conversation on the Future of Our Communities.
- Mohammadnejad, Sh. and Ibadi, F. (2012). Environmental management based on the decisions of the world summits of sustainable development from Rio (1992) to Rio (2012). Tehran, Talab. (In Persian)
- Naldi, L., Nilsson, P., Westlund, H., & Wixe, S. (2015). What is smart rural development? Journal of Rural Studies, 40, 90-101.
- Popovych, A. (2018). Social Capital and Rural Development. Tourism & Development Studies, p. 323.
- Rahmana, M. R. and Hayati, S. (2012). Analysis of smart urban growth indicators in Mashhad. Journal of Urban Structure and Function Studies, 1(4), 71-98. (In Persian)
- Ramachandra, T. V., Chandran, M. D., & Hegde, G. (2015). Smart village framework. Technical Report. SahyadriEnvis-Environmental Information System, Indian Institute of Science, 90, 1-42.
- Rezvani, M. R. (2013). An introduction to rural development planning in Iran. 1st edition, Tehran: Qoms Publishing House, p. 306 (In Persian)
- Roy1, S. and Joseph, D. (2021). Psychology and education. An Interdisciplinary Journal, 58(2), 254-265. www.Psychologyandeducation.net
- Ruknuddin Eftekhari, A. R. and Aghaari Heer, M. (2007). Leveling the sustainability of rural development (A case study of Bakhsh Hare). Journal of Geographical Researches, (61), 31-44. (In Persian)
- Ruknuddin Eftekhari, A. R., Portahari, M., & Adinewand, I. (2019). Evaluation of the level of smart growth model in rural areas of Tehran Province. Space Planning and Planning Quarterly, 24(19), 103-126. (In Persian)
- Seifaldini, F. and Shurche, Sh. (2013). Smart planning, land use, and urban transportation. Tehran, Madiresh Mozur. (In Persian)
- Smart Growth Network (SGN). (2012). Available at: www.smartgrowth.org access: 2014-6-22
- Tregear, A. and Cooper, S. (2016). Embeddedness, social capital, and learning in rural areas: The case of producer cooperatives. Journal of Rural Studies, 44, 101-110.
- Tsimpo, C. and Wodon, Q. (Eds.). (2019). Residential piped water in Uganda. World Bank Publications.
- Visvizi, A. and Lytras, M. D. (2019). Sustainable smart cities and smart villages research: Rethinking security, safety, well-being, and happiness. Sustainability, 12(1), 215.
- Viswanadham, N. and Kameshwaran, S. (2013). "Smart Villages and Cities," World Scientific Book Chapters, in: Ecosystem-Aware Global Supply Chain Management. Chapter 10, pp. 175-192, World Scientific Publishing Co. Pte. Ltd. https://www.worldscientific.com/worldscibooks/1 0.1142/8802.
- Wheeler, S. (2014). Planning for the sustainability of creating a livable, balanced, and ecological society. Trans. by M. Jumapour & Sh. Ahmadi, Tehran, Social Science Publications. (In Persian)
- Yu, L., Hou, X., Gao, M., & Shi, P. (2010). Assessment of coastal zone sustainable development: A case study of Yantai, China. Ecological Indicators, 10(6): 1218-1225.
- Zavratnik, V., Podjed, D., Trilar, J., Hlebec, N., Kos, A., & Stojmenova Duh, E. (2020). Sustainable and community-centred development of smart cities and villages. Sustainability, 12(10), 39-61.
- Ziyari, K., Hataminejad, H., & Turkama, N. (2011). An introduction to the theory of smart urban growth. Municipalities Monthly, No. 104, Tehran. (In Persian)
Figures and Tables
- Fig. 1: Conceptual framework of the research
- Fig. 2: Location of the study area
- Table 1: Details of the studied villages and the number of samples in each village
- Table 2: Components and indicators of intelligent growth and its reliability
- Table 3: Demographic characteristics of the respondents in the study area
- Table 4: Evaluation of intelligent growth indices in the study area using one-sample t-test
- Table 5: Spatial analysis of the status of intelligent growth indicators in the studied villages
- Table 6: Ranking of the smart growth indicators at the village level using spatial analysis
- Table 7: Ranking of the studied villages based on the effective components of intelligent growth in the process of sustainable development
- Fig. 3: Ranking of the studied villages based on the smart growth indicators
- Table 8: Evaluation of the measurement model
- Fig. 5: Structural model with standard coefficients
- Fig. 5: Structural model with the absolute value of significant coefficients (t-value)
- Table 9: Results of the structural model of the research
کلیدواژهها [English]
رشد هوشمند و چگونگی آن، مفهوم جدیدی نیست. این مفهوم در سیاست اتحادیۀ اروپا شامل سیاستهای دانش، نوآوری، آموزش و پژوهش است؛ در حالی که در ایالاتمتحدۀ آمریکا بیشتر مربوط به سیاستهای برنامهریزی برای مقابله با توسعۀ پراکندگی شهری است که این ناشی از بازتاب و تفسیر متفاوت چالشهای خاصی در اتحادیۀ اروپا و ایالاتمتحده آمریکاست. هدف کلی، رشد هوشمند در ایالاتمتحدۀ آمریکا دربارۀ برنامهریزی شهری و سیاست ساختوساز بهویژه پیشگیری از پراکندگی شهری است؛ ولی در اتحادیۀ اروپا رشد هوشمند کمتر به برنامهریزی و بیشتر به کار با سیاستهای نوآوری، آموزش و پژوهش مربوط میشود (Naldi et al., 2015). رشد هوشمند، اصطلاحی انعطافپذیر و در عین حال، گسترده است که حجم بسیاری از معانی و مفاهیم جدید را در برمیگیرد که در تلاش برای بهبود برنامهریزی شهری است. همین امر، ارائۀ تعریفی مشخص را توسط مراجع خاص و معتبر ضروری میکند. خوشبختانه تاکنون در رابطه با رشد هوشمند مرجع اصلی یعنی انجمن برنامهریزی آمریکا و آژانس حفاظت محیطزیست آمریکا تعاریف خود را ارائه کردهاند. انجمن برنامهریزی آمریکا رشد هوشمند را چنین تعریف میکند: رشد هوشمند به معنی استفاده از برنامهریزی جامعی برای هدایت، طراحی، توسعه، تجدید حیات و ساختن جامعهای برای همۀ کسانی که حسی خاص از تعلق به مکان و جامعه را در خود دارند، توسعۀ انواع حملونقل، توزیع مناسب هزینه و منافع حاصل از توسعه، حفاظت و بالابردن توانهای منابع طبیعی و فرهنگی جامعه است (Datta et al, 2018). رشد هوشمند گزینههایی در حوزۀ مسکن، حملونقل، مشاغل و امکانات رفاهی (شامل خدمات اجتماعی، فرهنگی، تفریحی، آموزشی) ارائه میدهد و از برنامهریزیهای جامع برای هدایت، طراحی، توسعه، مدیریت، احیا و ساخت جوامع استفاده میکند. بهطور کلی، این رویکرد ارتباط میان توسعه و کیفیت زندگی را مدنظر دارد. ویژگیها و ایدههای رشد هوشمند در یک جامعه از مکانی به مکان دیگر متفاوت است. در سناریویی کلی رشد هوشمند زمان و منابع را سرمایهگذاری و زندگی جدیدی برای مرکز شهر و بافتهای فرسوده و قدیمی فراهم میکند؛ همچنین توسعۀ مجدد نواحی توسعهیافته را مدنظر دارد. درواقع طرفداران رشد هوشمند پیش از آنکه درصدد ساختن تأسیسات جدید باشند، خواهان بهینهکردن تأسیسات موجود هستند (Tsimpo & Wodon, 2019). کاربری ترکیبی، مزایای پایداری مالی و اقتصادی را هدایت میکند. کاربریهای تجاری مجاور با کاربریهای مسکونی اغلب ارزش بیشتری یافتهاند؛ بنابراین به دریافت مالیات محلی بیشتری کمک و شغلها و مزایای ناحیهای را شناسایی میکند که مردم بیشتری را جذب میکنند. وقتی مردم بیشتری در یک ناحیه خرید کنند، فعالیت اقتصادی افزایش مییابد (SGN, 2012). درواقع رشد هوشمند یکی از استراتژیهای برنامهریزی منطقهای است که هدف آن ایجاد تعادل منطقهای و جلوگیری از تخریب در راستای اهداف توسعۀ پایدار است. به بیانی دیگر، «رشد هوشمند برنامهریزی، طراحی و توسعۀ شهرها، شهرکها، حومهها و نواحی روستایی است که بهدنبال ایجاد و ارتقای برابری اجتماعی، حس تعلق مکانی و اجتماعی و حفظ منابع طبیعی در کنار منابع فرهنگی است». استراتژیهای رشد هوشمند با حفظ تاریخ و هویت آنها، مطبوع و زیستپذیرترکردن سکونتگاههای روستایی، توسعۀ اقتصادی پایدار، خلق گزینههای متنوع و با استقامت بیشتر مسکن و حفظ پایداری اکولوژیک، مزایای چشمگیری برای اجتماعات روستایی دارد Michaud, 2013))؛ همچنین در رشد هوشمند هدف، این است که فرصتهایی برای محلهها به وجود آورده شود تا بدون تغییر اساسی در چشمانداز، تراکم تغییر یابد (Popovych, 2018) و مفهـوم پایــداری بـا انتشــار گـزارش کمیسـیون جهـانی محـیطزیسـت و توسـعۀ موسوم به آینـدۀ مشـترک مـا در سـال 1987 از سوی گرم هارلم برانتلنـد کـه بـه نـام گـزارش برانتلنـد نیـز شـناخته مـیشـود و سـپس سازمان ملـل متحـد، کنفـرانس زمـین را در ریـودوژانیرو وارد جریـان بینالمللی میکند (ویلر، 1393(. بر این اساس پایـداری در توسعۀ اقتصادی و اجتماعی در هـر کشـوری و بـا هـر سیستم سیاسی ممکن است. مداخلههای توسعهای نیـز ممکن است متنوع باشـد؛ ولـی بایـد دارای جنبـههـای عمومی خاصی باشد که بهوسیلۀ اجماع اجتمـاعی بـر پایۀ مفهوم توسعۀ پایدار شده است (محمدنژاد و عبادتی، 1392). درواقع توسعۀ پایدار روستایی یکی از اهداف اساسی سیاستگذاریهای کلان در همۀ کشورهاست. توسعۀ پایدار مفهومی کلی و در ارتباط با ابعاد مختلف زندگی روستاییان و همچنین رابطۀ این ابعاد با محیط پیرامون است (رضوانی، 1383). از طرف دیگر، به نظر میرسد روستاها بهعنوان دومین سکونتگاههای جمعیتی کشور در مطالعات مختلف کمتر موردتوجه است؛ به همین دلیل توسعۀ آن با چالشهای بیشتری مواجه است. توجه به موضوع مهم ارزیابی و سطحبندی توسعۀ پایدار روستایی افراد را قادر خواهد کرد تا با شناخت کافی از سرزمین مطالعهشده به برنامهریزی و مدیریت آن توجه کنند. بدون چنین شناختی، برنامهریزی و مدیریت در جهت پایداری فعلی توسعه با مشکل روبهرو است (رکنالدین افتخاری و آقایاری هیر، 1386).
درواقع گفته میشود، روستاها به دلیل نقش کلیدی که امروزه در اثرگذاری در زمینههای امنیت غذایی، جمعیت و حتی سرچشمههای مهاجرت در شرایط کنونی دارند و همچنین با توجه به نابسامانیهایی که در اثر رشد برنامهریزینشدۀ جمعیت روستاها، گسترش بیبرنامۀ کالبدی سکونتگاههای روستایی و استفادۀ بیرویه از محیطزیست روستایی در دهههای اخیر ایجاد شده است، بر لزوم توجه به روستاها افزودهاند. آمار مهاجرتهای بیرویۀ روستایی و مشکلاتی که مهاجران با خود به مقصدهای مهاجرت میبرند، حاکی از تبعات غفلت از روستاهاست که بهعنوان چالشهای اساسی پیش روی مدیران و برنامهریزان امر قرار دارد؛ بنابراین توجه به توسعه و پایداری روستا نیازمند پژوهشهای جدیتر و منظمتر است. یکی از راهبردهای مطرحشده در زمینۀ پایداری روستاها، راهبرد رشد هوشمند است که در قالب نظریۀ توسعۀ پایدار قرار دارد؛ بنابراین به نظر میرسد، رهیافت رشد هوشمند مسیری را برای برونرفت از ناپایداری و رسیدن به توسعۀ پایدار در نواحی روستایی فراهم میکند؛ از این رو، با توجه به قابلیت کشاورزی شهرستان جیرفت، مهاجرتهای بیرویه (بهخصوص قشر جوان و تحصیلکرده) به شهرها، خالیشدن روستاها از سکنه و بالفعلنشدن زمینهای کشاورزی مرغوب این شهرستان که تأمینکنندۀ مقدار چشمگیری از نیاز غذایی کشور است، استفاده و گسترش رویکرد رشد هوشمند در ناحیۀ موردمطالعه امری حائز اهمیت است؛ درنتیجه با توجه به مباحث یادشده در منطقۀ موردمطالعه برای دستیابی به توسعۀ پایدار بهویژه در نواحی روستایی، باید استراتژی رشد هوشمند و شاخصهای آن مطالعه و بررسی شود تا بتوان با استفاده از تحلیل بهکارگیری رشد هوشمند و شاخصهای مؤثر بر آن در این نقاط، از قابلیتهای رهیافت رشد هوشمند در مناطق روستایی بهره گرفت. بیتوجهی به تغییرات فناوری که یکی از ارکان رشد هوشمند محسوب میشود، کارایی یک سکونتگاه روستایی را برای اقشار ساکن روستا بهویژه قشر تحصیلکرده در نازلترین درجه قرار میدهد و موجب مهاجرت بیشتر آنها میشود؛ همچنین هرگونه محدودیت در زمینۀ فناوری، اشتغال، اقتصاد و رفاه ساکنان روستایی را تحتتأثیر منفی قرار میدهد و محدودیت زمانی و مکانی را بیشتر میکند؛ بنابراین پژوهش حاضر نقش مؤلفههای اصلی شکلگیری رهیافت رشد هوشمند را در توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی رسالت خویش قرار داده است. بر این اساس، سؤال اصلی پژوهش بهدنبال این موضوع حرکت میکند. وضعیت شاخصهای رشد هوشمند در سکونتگاههای روستایی موردمطالعه چگونه است؟
رشد هوشمند بـهعنـوان رویکـردی نـوین کـه بـهمنظور شکلدهی فرم پایدار در مناطق مختلف مطرح شده اسـت، پیشنهادهایی برای پایداری مناطق مختلف مطـرح کرده است. اصطلاح رشد هوشمند اولـین بـار از سوی پریس ان. گلنـدنینگ فرمانـدار ایالـت مریلنـد (بین سالهای 1995 تا 2003 ) به کار برده شد و پس از آن در رویکردهای برنامهریزی عمومیت یافت (سیفالدینی و شورچه، 1393).
گفته میشود که پایههای این نظریه در کشورهای کانادا و آمریکا، عکسالعملی به تحولات آغازشده از اوایل دهۀ 1960 بوده است(Aaboud et al., 2019) . که از سه اصل اساسی: 1. تراکم و فشردگی (محدودکردن گسترش افقی شهر)؛ 2. کاربریهای مختلط (ترکیبی) با انواع مختلفی از گزینههای مسکن؛ 3. اجرای شیوههای مختلف حملونقل با گرایش به حملونقل عمومی و شهر پیاده مدار و مناسب برای دوچرخهسواری حمایت میکند (Chen et al., 2020). ایـن تئـوری بـا نظریـۀ پایـداری همسو است کــه در آن تلفیـق کـاربریهــای مسکونی و اشتغال با اولویت طراحـی دسترسـی پیـاده مدنظر است (رهنمـا و حیـاتی، 1392).
آژانس حفاظت زیستمحیطی ایالاتمتحده رشد هوشــمند را مجموعــهای از راهکارهــای توســعه و حفاظتی معرفی که کمک مـیکنـد از محـیط طبیعی حفاظت شود، محلـههـا را جـذابتـر، اقتصاد را قـویتـر و از حیـث اجتمـاعی متنـوعتـر شود. این سازمان رشـد هوشـمند را در چهـار زمینـۀ اصلی موردتوجه قرار میدهد:
در سطحی مفهومیتر، 6 عنصر اصلی شامل محافظت از منابع طبیعی، حملونقل، مسـکن، توسـعۀ اجتماعات، اقتصـادی و برنامـهریـزی بـهعنـوان عناصـری کـه در زیـر چتـر رشـد هوشـمند گـرد هـم میآیند، بهعنوان عناصر اصـلی در سیاسـتگـذاری رشـد هوشـمند مـوردتوجـه قـرار میگیرند ( Yu et al, 2010 ).
بهطور کلی رشد هوشمند یک تئوری برنامـهریـزی است که بهمنظور تطابق حداکثری با شرایط متنوع در مکانهای مختلف، راهبردهایی کلـی و منعطـف را بـهمنظور حل مسائل در مناطق مختلف و هدایت آنها بهسوی توسعۀ پایدار ارائه میدهد (زیاری و همکاران 1391). بر این اساس مناطق روستایی در رشد هوشمند دربرگیرندۀ راهبردهایی است که بـه توسـعه و خدمات عمومی کمک میکند تا روستاها به نقاطی بـا کاربریهای مخـتلط و قابلدسترس تبدیل شوند (بهعنوان مثال، دارای مدارس و خانههایی با قیمت مناسب، با فواصل کم از یکدیگر و دسترسی مناسب به تسهیلات با کیفیت زیاد پیادهروی (Litman, 2005). روستاهایی که در آنها رشد هوشمند شکل گرفته باشد، مانند آزمایشگاههایی هستند که در آنها مردم محلی و سیاستگذاران در سطوح مختلف در حال آزمودن راهحلهای نوآورانه برای برخی از چالشهای عمدۀ زندگی روستایی هستند. بدین ترتیب، آنها بهدنبال کشف فرصتهایی هستند که سرزندگی روستایی را در اروپا تقویت کنند. چالشها و فرصتها بهشدت در مناطق روستایی و بین بخشهای مختلف اروپا متفاوت است ( Naldi et al., 2015).
رشد هوشمند، الگوهای کاربری فشرده و مبتنی بر پیادهروی و دوچرخهسواری را مطـرح میکند. جوامع رشد هوشمند و شهرسازی جدید بهدنبال خیابانهایی بـا اتـصلاتی بـیش از شبکههای قدیمیاند که بیشتر بر خیابانهای باریک تأکیـد میشود. رشـد هوشمند، برخورد اجتماعی را برای توسعۀ روابط محلهای ضـروری و مهـم میداند و بـرای دستیابی به این هدف، تأکید خود را بیشتر روی پیادهروی و ایجاد محیطهای قابـل پیادهروی اعمال میکند (Frenkel, 2008). رشد هوشمند از یکپارچگی کاربریهای ترکیبی جوامع بهعنوان جزئی مهم از دستیابی بهتر به مکانهای مختلف زندگی حمایت میکند. با کنار هم قراردادن کاربریها و گزینههای رفتوآمدی مثل پیادهروی و استفاده از دوچرخه، کاربریها دوباره سرزنده میشوند؛ همچنین کاربری ترکیبی تنوع بیشتر، جمعیت زیادتر و اساس تجاری را برای حمایت از حملونقل عمومی مترقی فراهم میکند. این نوع کاربری تنوع و امنیت چشمگیری را برای مردم پدید میآورد؛ همچنین به خیابانها، فضاهای عمومی و خردهفروشیهای قابلدسترس توسط افراد پیاده کمک میکند تا دوباره مکانهایی برای ملاقات مردم و جذب پیادهها به خیابان شوند و به باز زندهسازی زندگی جوامع کمک کنند (APA, 2009).
درواقع در روستاهایی که رشد هوشمند صورت گرفته، مجموعۀ کاملی از دهها خدمات ارائه شده است. این خدمات با توجه به جمعیتشناسی روستا و مشاغل ساکنان در هر مکان به شکل خاصی است. خدماتی مانند برق، آب، ساختمانها، خردهفروشی و مراقبتهای بهداشتی، چندین دهۀ پیش ساخته شده است. امروزه باید طرحهای جدید، فناوریها و مدلهای مدیریت برای ارتقای خدمات استفاده شود که این امر نیازمند استانداردسازی، استفاده از فناوری اطلاعات، استراتژی و برنامهریزی یکپارچۀ مناسب است (Viswanadham & Kameshwaran, 2013). به عبارت دیگر، رشد هوشمند باعث میشود برای کشف راهحلهای عملی، حل چالشهای اساسی و به دست آوردن فرصتهای جدید ابتکار عمل به خرج دهند. جوامع روستایی این کار را به طرق مختلف انجام میدهند. بسیاری از آنها از تکنولوژیهای دیجیتال جدید استفاده میکنند؛ اما این فقط یکی از ابزارهای موجود است؛ همچنین بسیاری از نوآوریهای اجتماعی در خدمات روستایی، روابط جدید با مناطق شهری و فعالیتهایی دارند که نقش روستاها را در انتقال به یک جامعۀ سبز، سالم و سالمتر تقویت میکنند. در تعریفی دیگر، رشد هوشمند، باعث ایجاد روستایی خودکفا با روحیۀ توانمندسازی نیروی انسانی (بهویژه جوانان روستایی) با استفاده از منابع طبیعی (بومی) موجود در دسترس و فناوریهای مناسب روستایی میشود که به ترویج مدیریت غیرتمرکز و ایجاد اشتغال با کمک سازمانهای دولتی و غیردولتی منجر میشود. این چارچوب در تمام روستاها با بهبود در دسترسبودن آب، الگوی کشت، مدیریت دام و چشمانداز اشتغال محلی، برای حفظ منابع طبیعی تطبیق داده میشود (Ramachandra et al., 2015).
2-1. رشد هوشمند و سکونتگاههای روستایی
در میانۀ دهۀ1990 اصطلاح رشد هوشمند در علم برنامهریزی ظاهر و بهسرعت تبدیل به لغت کلیدی روز شد. خواه این اصطلاح بهطور ذاتی از مدیریت رشد متفاوت باشد یا فقط مدیریت رشد در زیر اسم جذابش باشد، قابلبحث است. (Tregear & Cooper, 2016). درواقع رویکردهای رشد هوشمند به رشد و توسعه در مناطق روستایی و ایجاد الگویی برای توسعه کمک میکند که اهداف اجتماعی چندگانه، ازجمله اهداف سلامت عمومی را پشتیبانی میکند. هنگامی که جوامع، رشد را در شهرهای کوچک موجود و روستایی به خود اختصاص میدهند، آنها بر روی سرمایهگذاریهای پیشین خود در زیرساختها و اغلب اوقات بر روی یک شبکۀ خیابانی به هم فشردۀ سنتی ساخته میشوند که ازنظر تاریخی محدودۀ وسیعی را از امکانات حملونقل پشتیبانی میکنند. سرمایهگذاری جدید که باعث تجدید حیات میشود، به ایجاد محلهایی کمک که از زندگی فعال حمایت میکند. البته رشد جدید در مناطق روستایی تنها در شهرهای موجود جا داده نمیشود؛ بنابراین جوامع روستایی باید ساختاری نظارتی داشته باشند که از ایجاد جوامع فشرده و قابل پیادهروی حمایت کند که ساکنان آن دسترسی آسان به مغازهها، مدارس، شغل و امکانات رفاهی دارند. این نوع جوامع، چه آنها که احیا شدهاند و چه آنها که از جوامع جدید استفاده میکنند، گزینههای حملونقل را غیر از خودرو فراهم میکنند، همه به ساکنان اجازه میدهند تا بهعنوان بخشی از زندگی روزمرۀ خود و از مکانها بهعنوان بخشی از زندگی روزمره خود راه بروند و به کاهش آلودگی ناشی از انتشار گازهای گلخانهای کمک کنند.
درنهایت زمینهای کاری مانند مزارع، مراتع، جنگلها و علفزارها، بخشی از چیزی هستند که در مناطق روستایی رخ میدهند. اولویتبندی این مکانها باعث ایجاد تعدادی نتایج و فرصتهای سودمند برای جوامع روستایی میشود؛ ازجمله تولید رشد منطقهای و دیگر محصولات کشاورزی، اشتغال، فعالیتهای تفریحی و اقتصادی متنوع که براساس داراییهای طبیعی مرتبط با مناظر روستایی ایجاد میشود. (Stefaniak et al., 2020)
یادآور میشود که چالشهای پیشروی یک ناحیۀ روستایی در جاهای دیگر، حتی اگر در بعضی مواقع مشابه باشد، هرگز از کشوری به کشور دیگر یکسان نیست. مناطق روستایی یا روستاها نیز مستحق (سزاوار) رشد چشمگیری هستند که توسعهای را ایجاد کنند که زندگی مردم را بهبود بخشند؛ زیرا توسعۀ روستایی برای سرعتبخشیدن به توسعۀ کلی هر کشور ضروری است؛ بنابراین ازنظر جنبههای مفهومی و شاخصها و معیارهای بالقوۀ رشد هوشمند و عوامل تعیینکنندۀ آن، نیاز به مطالعاتی است تا هریک از عواملی را تجزیهوتحلیل کند که بر پتانسیل رشد در مجموعۀ متنوعی از مناطق روستایی تأثیر میگذارد.(Galli et al, 2020).
2-2. پیشینۀ نظری پژوهش:
بررسی پیشینۀ پژوهش محقق را با مطالعات و پژوهشهای دیگران در زمینۀ مسئلۀ مدنظر آشنا میکند و باعث میشود، مرزها و قلمرو تحقیق خود را بهتر پیشبینی کند.
بابایی و همکاران (1400) معتقدند که شرایط مناسبی برای رشد هوشمند در روستاهای دهستان نازلو- شهرستان ارومیه وجود ندارد و بیشتر روستاها ازنظر وضعیت شاخصهای اکولوژیکی وضعیت بهمراتب بدتری نسبت به سایر شاخصها دارند. رکنالدین افتخاری و همکاران (1399) معتقدند که هرچند روستاهای پیراشهری تهران در مسیر توسعۀ خود بسیار از رشد و گسترش شهرها و روابط با آنها متأثر هستند، این تأثیر بیشتر به شکل افزایش جمعیت و گسترش کالبدی سکونتگاههای روستایی پیرامون شهرها تجلی مییابد و کمتر نشانی از توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی در چارچوب توسعۀ پایدار روستایی با خود دارد. هیچ یک از روستاها در وضعیت رشد هوشمند نیستند. عنابستانی و کلاتهمیمری (1399) و عنابستانی و جوانشیری (1395) شاخصهای مؤثر را در شکلگیری توسعۀ هوشمند روستایی بررسی و مشخص کردهاند که شاخصهای اقتصادی و کالبدی بیشترین نقش را در این زمینه به خود اختصاص دادهاند.
مک گوایر و همکاران (2022) به حداکثر رساندن دسترسی را در مناطق روستایی ایرلند شمالی (2012-2014) با برنامۀ توسعۀ روستایی «هوشمند» بررسی کردند که دانش محلی را با اهداف دولتی برای کاهش فقر و انزوا پیوند میدهد و به این نتیجه رسیدند که سیاستهای مقابله با فقر روستایی با رویکرد «از بالا به پایین» باید با دانش محلی انجام شود و موفقترین مداخله بهبود دسترسی به خدمات محلی بود؛ با این حال، این نتیجه بهشدت به شبکۀ پشتیبانی حملونقل روستایی قوی وابسته است. سوویک روی و دنیس جوزف (2021) معتقدند که بازار برنامههای کاربردی تلفنهای هوشمند هند شکوفا شده است و هند در رتبۀ اول ازنظر دانلودهای انجامشده از طریق اندروید قرار دارد. با این حال، نفوذ کاربردی تلفن هوشمند هنوز در مناطق روستایی هند در مقایسه با بخش شهری آن پایین است و سعی میکند، دو چیز را بررسی کند: یکی، دلایل اینکه چرا بازار روستایی هند ازنظر کاربرد تلفنهای هوشمند در حال رشد نیست؛ دوم، چرا برخی سوابق رشد نمیکند که بر قصد رفتاری مشتریان روستایی برای افزایش کاربرد تلفن هوشمند اثر میگذارد. ازنظر توسعۀ اپلیکیشن تلفن هوشمند، این مطالعه منحصربهفرد است. برنامهای که سعی میکند تا حد زیادی روشن کند که چگونه بازاریابان/ توسعهدهندگان پایداری استفاده از برنامههای هوشمند را میان روستاییان افزایش میدهند. عنابستانی و کلاتهمیمری (2020) معتقدند که شاخصهای افزایش افراد دارای تحصیلات عالی و تمایل به ماندگاری این افراد در روستا و ایجاد فعالیتهای متقابل صنعتی مانند گردشگری، مواد غذایی و تولید فرهنگی بهعنوان پیشرانهای کلیدی مؤثر در شکلگیری توسعۀ هوشمند روستایی هستند.
ماریس کالینکا و همکاران (2020) معتقدند که سطح برنامهریزی محلی (روستا یا محله) یک چالش توسعه برای برنامهریزان فضایی است که برای بررسی و تعیین یک رویکرد برنامهریزی فضایی مبتنی بر نیازهای محلی باید شاخصهایی شناسایی که برای تحلیل کوتاهمدت و طولانیمدت مناطق خاص در مناطق ساحلی استفاده شوند. پل کاوی و همکاران (2020) معتقدند، انقلاب صنعتی چهارم (IR4) طیف وسیعی از پیشرفتهای تکنولوژیکی جامعه را تغییر میدهد. تکنولوژی و فناوری دیجیتال در طول انقلاب صنعتی چهارم (IR4) در هستۀ شهری متمرکز بوده و نواحی روستایی به حاشیه کشیده شدهاند. محققان بهدنبال این هستند که تکنولوژیهای دیجیتال چه تأثیری در مناطق روستایی (مثبت و منفی) دارد و معتقدند که تأثیرات تکنولوژی (IR4) در مناطق روستایی مانند مناطق شهری مهم است؛ بنابراین بهدنبال درک جنبههای تأثیر تکنولوژی (IR4) در مناطق روستایی و حمایت از انتقال آن در آینده برای شکلگیری روستای هوشمند هستند.
زاوراتنیک و دیگران[1] (2020)، آزیزا و سوسانتو[2] (2020) و ویزیوی و دی لایترا[3] (2019) رویکرد جدید محور برای توسعه پیشنهاد کردند تا تأکید شود که زندگی پایدار تنها از طریق راهحلهای تکنولوژیکی حاصل نمیشود؛ ازجمله عمدهترین مشکلات مناطق روستایی را دسترسی محدود به فناوری میدانند و فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) را بهعنوان موضوع اصلی در هر طرح توسعۀ رشد هوشمند در نظر گرفتند. ویلما و جینتاری[4] (2019) نشان دادند که شبکههای سنتی و علاقهمند در حال ظهور که با پیشرفت فناوریهای دیجیتال و مخابرات، استفادۀ روزافزون از انرژی زیستی و توانایی استفاده از دانش مفید برای جمعیت محلی و توسعۀ کسبوکار پشتیبانی میشوند، پیشرفتهای استراتژیک جوامع روستایی را ارتقا میدهند و بر مسئلۀ توسعۀ رشد هوشمند با توجه به توسعۀ پایدار منطقهای روستایی تمرکز کردند. عنابستانی و جوانشیری (2018) نشان میدهند که شاخص اقتصاد خلاق روستایی بیشترین تأثیر را در شکلگیری توسعۀ هوشمند روستایی به خود اختصاص داده است.
شکل (1).چارچوب مفهومی پژوهش
Figure (1) Conceptual framework of research
مرور منابع و پژوهشهای پیشین مرتبط با هوشمندسازی روستاها و اثرگذاری آن بر توسعۀ پایدار روستایی نشاندهندۀ این مطلب است که با توجه به ماهیت مسئله و برداشتها، بیشتر این پژوهشها شاخصهای رشد هوشمند و عوامل مؤثر بر آن را از طریق شاخص مختلف (اجتماعی- اقتصادی، کالبدی و کاربری اراضی، زیستمحیطی و دسترسی و ارتباطات و ...) بررسی و تحلیل کردهاند. مهمترین عوامل مؤثر در زمینۀ هوشمندسازی روستاها از دیدگاه این پژوهشگران عوامل دسترسی، زیرساختها، حملونقل، ارتباطات، نوآوری، دانش و .... است؛ همچنین پژوهشهای انجامشده در داخل با موضوع رشد هوشمند روستایی بسیار اندک بوده و فقط مطالعات عنابستانی و جوانشیری (1395) و (2018) بهصورت مفصل به راهبرد رشد هوشمند روستایی و شاخصهای آن توجه کردهاند. بقیۀ پژوهشها با موضوع رشد هوشمند روستایی در زمینۀ شهری انجام شده است؛ بنابراین بررسی این موضوع در مناطق روستایی گامی مؤثر برای رسیدن به توسعۀ پایدار روستایی است (شکل 1).
3-1. قلمرو جغرافیایی تحقیق
جامعۀ آماری این پژوهش، در بخش کمی کلیۀ نواحی روستایی شهرستان جیرفت را تشکیل میدهد که طبق آمار ارائهشده از سوی مرکز آمار ایران سال 1395، شهرستان جیرفت دارای 308858 نفر جمعیت و 92937 خانوار است. از این تعداد 153153 نفر با 46543 خانوار ساکن شهری و 155698 نفر با 46392 خانوار در نواحی روستایی شهرستان ساکن هستند. در این پژوهش برای انتخاب روستاهای نمونه با توجه به تعداد روستاهای شهرستان و با این پیشفرض که زیرساختهای رشد هوشمند در روستاهای بزرگ امکان تجربه دارد، گروه آزمایش روستاهای بالای 1000 نفر در شهرستان انتخاب شدهاند؛ همچنین در این پژوهش از روش نمونهگیری خوشهای (چند مرحلهای) استفاده شد. برای این منظور در مرحلۀ اول، از میان چهار بخش شهرستان جیرفت و چهارده دهستان این شهرستان طبق سرشماری سال 1395 تعداد 11 دهستان بهعنوان نمونۀ خوشهای انتخاب و در ادامه، از هر خوشه بهطور تصادفی تعدادی روستا برگزیده و درمجموع نمونههای مدنظر از سطح 11 دهستان جمعآوری شد. این شهرستان طبق سرشماری 1395 دارای30 روستای دارای سکنه بیشتر از 1000 نفر جمعیت ( جبالبارز 2 روستا، مرکزی 21 روستا و اسماعیلی 7 روستا) است. برای تعیین حجم نمونۀ روستاها بهصورت تصادفی از فرمول کوکران استفاده شده است. در این فرمول برای بهرهگیری از سطح اطمینان 95 درصد، ضریب دقت 05/0 و واریانس 15/0 d2 حجم نمونه برابر 18 روستا تعیین گردیده است. در ادامه، از بین خانوارهای روستایی با توجه به فرمول کوکران، تعداد 261 خانوار بهعنوان نمونه انتخاب شدند و بهصورت تصادفی مورد پرسشگری قرار گرفتند. (شکل 2).
شکل (2) موقعیت منطقۀ موردمطالعه
Figure (2) Location of the study area
3-2. روش پژوهش
نوع پژوهش حاضر براساس هدف، از نوع کاربردی و براساس ماهیت، توصیفی- تحلیلی است. هدف نیز بررسی نقش مؤلفههای شکلگیری رهیافت رشد هوشمند در توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی است. در پژوهش حاضر، جمعآوری اطلاعات به روش اسنادی و میدانی بوده است. در روش اسنادی سوابق آماری، کارهای صورتگرفته در دانشگاهها، مؤسسات، مجلهها و پایگاههای علمی مختلف بر روی شبکۀ اینترنت استفاده شد، اطلاعات موردنیاز در زمینۀ رشد هوشمند به دست آمد و شاخصهای رشد هوشمند بهصورت سلسلهمراتبی تعریف شد. در روش میدانی نیز جمعآوری اطلاعات از طریق مشاهده و توزیع پرسشنامه بوده است. هنگام پرکردن پرسشنامهها، محقق خود برای رفع هرگونه ابهام احتمالی حضور داشته است. بهمنظور انتخاب آزمونهای مناسب برای تحلیل یافتهها، از«آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف» بهره گرفته شد. نتایج بهدستآمده برای متغیر رشد هوشمند و ابعاد آن نشاندهندۀ آن بود که با توجه به اینکه سطح معناداری برای همۀ متغیرهای مستقل و وابسته بزرگتر از 05/0 است، از آنجایی که دادهها دارای توزیع غیر نرمال هستند، از مدل معادلات ساختاری PLS برای تحلیل رابطۀ متغیر مستقل و وابسته استفاده شد؛ همچنین در ادامه نیز برای تجزیهوتحلیل دادههای پژوهش حاضر از SPSS و مدل تحلیل خاکستری استفاده شده است.
جدول (1) مشخصات روستاهای موردمطالعه و حجم تعداد نمونه در هر روستا
Table (1) Details of the studied villages and the number of samples in each village
|
حجم نمونه |
تعداد جمعیت |
تعداد خانوار |
نام روستاها |
نام دهستانها |
نام بخش |
|
12 |
1860 |
391 |
حیشین سفلی |
رضوان |
جبالبارز |
|
12 |
1564 |
463 |
سغدر |
سغدر |
|
|
- |
- |
- |
- |
مسکون |
|
|
21 |
4930 |
1387 |
دولتآباد |
اسفندقه |
مرکزی |
|
16 |
3217 |
833 |
دوبنه |
اسلامآباد |
|
|
12 |
1719 |
398 |
ده پیش سفلی |
||
|
12 |
1471 |
406 |
رومرزعلیا |
||
|
14 |
2016 |
608 |
هوکرد |
خاتونآباد |
|
|
14 |
2316 |
604 |
گلاب صوفیان سفلی |
||
|
29 |
6170 |
2174 |
علیآباد |
دولتآباد |
|
|
15 |
2265 |
681 |
ساغری |
||
|
12 |
1606 |
464 |
طوهان |
||
|
12 |
1552 |
405 |
نارجو |
هلیل |
|
|
12 |
1552 |
450 |
پشتلر |
||
|
15 |
2355 |
735 |
اسماعیلی سفلی |
اسماعیلی |
اسماعیلی |
|
12 |
1395 |
381 |
دهنو شهسوارخان |
حسینآباد |
|
|
17 |
2886 |
925 |
حسینآباد دهدار |
||
|
11 |
1536 |
355 |
کنار صندل |
||
|
13 |
1874 |
471 |
طرج |
گنجآباد |
|
|
261 |
42284 |
12131 |
18 |
11 |
جمع کل |
مأخذ: مرکز آمار ایران، 1395 و یافتههای پژوهش، 1400
3-3. متغیرها و شاخصهای پژوهش
پرسشنامه برای بررسی وضعیت شاخصهای رشد هوشمند در سکونتگاههای روستایی موردمطالعه در قالب طیف پنج گزینهای لیکرت تهیه و بین روستاییان توزیع و تکمیل شده است. برای روایی آن چندین نسخه در اختیار گروهی از متخصصان شامل استادان دانشگاه و کارشناسان مربوطه قرار گرفت و اصلاحات لازم برحسب پیشنهادهای آنها انجام شد. پس از جمعآوری پرسشنامه، برای سنجش پایایی آن از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. با توجه به اینکه میزان آلفای کرونباخ در این متغیر بالای 7/0 است، پایایی آن مقبول و مناسب ارزیابی میشود. جدول (2) نشاندهندۀ شاخصها و معرفهای پژوهش و مقادیر آلفای کرونباخ در ابعاد مختلف رشد هوشمند روستایی است.
جدول (2) مؤلفهها و شاخصهای رشد هوشمند و میزان پایایی آن
Table (2). Components and indicators of intelligent growth and its reliability
|
مؤلفۀ اصلی |
شاخصها |
|
پایداری اقتصاد محلی (73/0) |
1. کاهش نرخ هزینههای اقتصادی خانوارهای روستایی؛ 2. بهرهوری از زیرساختهای موجود در راستای افزایش اشتغال و درآمد روستاییان؛ 3. میزان حمایت از برنامههای توسعۀ اقتصادی توسط جامعۀ محلی؛ 4. افزایش نوآوری در فعالیتهای اقتصادی (بازاریابی جدید و غیره(؛ 5. کاهش بار تکفل در خانوارهای روستایی؛ 6. ایجاد فرصتهای شغلی بیشتر و بهتر در روستا؛ 7. حرکت جامعۀ روستایی بهسمت جامعۀ خوداتکایی در تولید؛ 8. افزایش سرمایهگذاری در فرایند کسبوکارهای نوآورانه؛ 9. میزان استفاده از منابع محلی در راستای تقویت اقتصاد روستایی؛ 10. افزایش روحیۀ کارآفرینی، راهاندازی و ترویج کسبوکارهای جدید محلی؛ 11. میزان کاهش فقر بین خانوارهای روستایی. |
|
ارتقای کیفیت محیطی (76/0) |
1. میزان محافظت از اراضی کشاورزی و باغات روستا از سوی مردم و مدیران محلی؛ 2. میزان حفاظت از آثار و یادمانهای تاریخی و فرهنگی در روستا؛ 3. محافظت از چشماندازها و اکوسیستمهای طبیعی در روستا؛ 4. میزان تشویق به توسعۀ مجدد نواحی طبیعی و تاریخی روستا و پیرامون؛ 5. نحوۀ مدیریت مصرف بهینۀ سوخت و انرژی در روستا؛ 6. میزان استفاده از انرژیهای پاک و تجدیدپذیر در روستا؛ 7. رضایت از کاهش آلودگیهای زیستمحیطی در روستا. |
|
تراکم و توسعه فشرده (71/0) |
1. میزان ساخت و طراحی فشرده در بافت کالبدی سکونتگاههای روستایی؛ 2. میزان توسعۀ واحدهای مسکونی در خارج از محدودۀ مصوب طرح هادی روستا؛ 3. میزان فعالیت فشرده (کشاورزی و غیر کشاورزی) سکونتگاههای روستایی؛ 4. میزان رضایت از ادغام کاربریهای با تراکم بیشتر در روستا؛ 5. رضایتمندی روستاییان از تراکم جمعیت موجود در بافت روستا؛ 6. وجود کاربریهای ناسازگار در روستا (گورستان، غسالخانه، کشتارگاه و غیره)؛ 7. میزان نظارت بر ساختوسازها از سوی دهیار برای هدایت توسعۀ فیزیکی روستا. |
|
ارتقای کیفیت مسکن (72/0) |
1. میزان استفاده از الگوهای گوناگون مسکن در روستا؛ 2. نحوۀ ارائۀ طراحی مناسب ساختمانها برای جلوگیری از اتلاف انرژی در آنها؛ 3. رضایتمندی از ارائۀ مسکن برحسب نیاز خانوادهها؛ 4. وجود مساکن چند خانوار در بافت روستا؛ 5. میزان رضایتمندی از ساخت مسکن برای سلایق مختلف و نیازهای خاص؛ 6. میزان بازسازی و تجدید بنا در مناطق قدیمی بافت سکونتگاههای روستایی؛ 7. تلاش برای کاهش فاصله بین مسکن، محل کار و تحصیل؛ 8. میزان کاهش فاصله بین محل سکونت و تأمین نیازهای روزانه. |
|
حملونقل و ارتباطات (79/0) |
1. رضایت از هزینههای حملونقل در سکونتگاههای روستایی؛ 2. ارتقای کیفیت دسترسیها به خدمات و امکانات در روستا؛ 3. میزان رضایت از دسترسی به وسایل حملونقل عمومی (تاکسی، اتوبوس، مینیبوس و غیره) در روستا؛ 4. میزان رضایتمندی از افزایش روابط روستا با بیرون از آن (شهر و روستاهای دیگر)؛ 5. افزایش روحیۀ مشارکتپذیری روستاییان (مرد و زن) با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات؛ 6. میزان رضایتمندی از توسعه و ترویج فناوری اطلاعات و ارتباطات (Ict) در روستا؛ 7. رضایتمندی از بهبود ارتباطات جادهای، پیادهروها و مسیرهای مواصلاتی مهم سکونتگاههای روستایی؛ 8. میزان رضایت از سیستمهای پرداخت هوشمند برای مالیات محلی و هزینه؛ 9. میزان بهرهمندی از راهحلهای تکنولوژیکی در راستای دستیابی به زندگی پایدار؛ 10. میزان رضایت از دسترسی به فناوری، ابتکار و نوآوری در محیط روستا. |
|
پایداری اجتماع محلی (75/0) |
1. روند افزایشی حضور افراد دارای تحصیلات عالی در روستا؛ 2. افزایش تمایل افراد تحصیلکرده به ماندگاری در روستا؛ 3. میزان رضایتمندی روستاییان از احساس رفاه و خوشبختی در روستا؛ 4. میزان رضایتمندی از احساس امنیت اجتماعی در روستا؛ 5. رضایت روستاییان از ارتقای کیفیت زندگی در محیط روستا؛ 6. میزان مشارکت روستاییان در تصمیمگیری برای پروژهها از سوی مدیران محلی؛ 7. میزان مشارکت روستاییان در فرایند اجرای پروژهها از سوی مدیران محلی؛ 8. میزان مشارکت روستاییان در فرایند بهرهبرداری و نگهداری پروژهها از سوی مدیران محلی؛ 9. میزان اعتماد روستاییان به مدیران محلی و برنامهریزان روستایی. |
|
بهبود بافت کالبدی (77/0) |
1. نحوۀ دسترسی به خدمات در مناطق مختلف بافت کالبدی سکونتگاه؛ 2. اقدامات انجامشده در بازآفرینی بافت فرسودۀ روستا؛ 3. تشویق توسعۀ درونزا در فرایند توسعۀ سکونتگاه؛ 4. ارتقای کیفیت دسترسیها (سواره و پیاده) در سطح بافت؛ 5. سهم و سرانۀ کاربری خدماتی به کاربریهای خدماتی در بافت؛ 6. توجه به کاربریهای ترکیبی (مختلط) در سطح بافت سکونتگاه؛ 7. رضایت از کیفیت بصری فضاهای عمومی (نمای بیرونی ساختمانها، شبکۀ معابر و عناصر آنها) روستا؛ 8. رضایت مردم از نحوۀ حفاظت از بناهای باارزش و تاریخی روستا. |
|
مأخذ: کیانی و رئیسی (1394)، رزاقی اصل و خوشقدم (1394)، عنابستانی و کلاتهمیمری (1399)، عنابستانی و جوانشیری (1395)، ضرابی و همکاران (1391)، نسترن و همکاران (1392)، سعیدی رضوانی و خستو (1388)، دستورالعمل رشد هوشمند برای فعالیت در اجتماعات روستایی، 2010، ص 8، به نقل از بیات و همکاران (1395)، دیوسالار و همکاران (1397)، رکنالدین افتخاری و همکاران (1399)، رهنما و عباس زاده (1387)، بیات و همکاران (1395)، حسینزاده دلیر و صفری (1391)، رحیمی و همکاران (1396)، محمودزاده و عابدینی (1398)، قربانی و نوشاد (1387)، عبدالهی و خدامان (1395)، Profiroiu & Radulescu (2019), Anabestani & Javanshiri (2018), Aziiza & Susanto (2020), NOAA coastal and waterfront smart growth (2010), APA. (2010), Cooke & De Proprise (2011), Ye et al. (2005), Litman (2013), SGN, (2012), ICMA, (2002), Zavratnik et al. (2020), Atkočiūnienė & Vaznonienė (2019), Litman (2013), Visvizi & Lytras (2020). |
|
در مرحلۀ بعد با استفاده از نرمافزار spss و انجام شیوههای مختلف آماری (آمار توصیفی و استنباطی) به تجزیهوتحلیل دادههای کمی توجه شده است.
4-1. ویژگیهای فردی پاسخگویان
دادههای گردآوریشده، متعلق به261 نفر از پاسخگویان شهرستان جیرفت و تحلیلها نیز بر همین اساس است. یافتههای توصیفی شامل متغیرهای جنسیت، وضعیت سنی، وضعیت تأهل، سطح سواد و نوع شغل در روستاهای منطقه است.
جدول (3) ویژگیهای جمعیتشناختی پاسخگویان در ناحیۀ موردمطالعه
Table (3) Demographic characteristics of the respondents in the study area
|
ویژگیهای توصیفی |
پاسخگویان |
ویژگیهای توصیفی
|
پاسخگویان |
||||
|
فراوانی |
درصد |
فراوانی |
درصد |
||||
|
جنس |
زن |
101 |
38.7 |
تحصیلات |
بیسواد و سواد قرآنی |
5 |
9/1 |
|
مرد |
160 |
3/61 |
ابتدایی |
13 |
0/5 |
||
|
مجموع |
261 |
100 |
راهنمایی |
18 |
9/6 |
||
|
سن |
30-21 |
65 |
9/24 |
متوسطه |
61 |
4/23 |
|
|
40-31 |
98 |
5/37 |
دیپلم و بالاتر |
71 |
2/27 |
||
|
50-41 |
66 |
3/25 |
لیسانس و بالاتر |
93 |
6/35 |
||
|
مجموع |
261 |
100 |
|||||
|
50و بالاتر |
32 |
3/12 |
شغل |
کشاورزی |
99 |
9/37 |
|
|
مجموع |
261 |
100 |
دامداری |
45 |
2/17 |
||
|
کارمند |
17 |
5/6 |
|||||
|
کارگر |
17 |
5/6 |
|||||
|
مشاغل آزاد |
71 |
2/27 |
|||||
|
سایر |
12 |
6/4 |
|||||
|
تأهل |
متأهل |
125 |
9/47 |
|
261 |
100 |
|
|
مجرد |
124 |
5/47 |
|||||
|
سایر |
12 |
6-4 |
|||||
|
مجموع |
261 |
100 |
|||||
4-2. بررسی وضعیت شاخصهای رشد هوشمند در روستاهای منطقۀ موردمطالعه
بهمنظور انتخاب آزمونهای مناسب برای تحلیل یافتهها، از آزمون کولموگروف ـ اسمیرنوف بهره گرفته شد. نتایج بهدستآمده برای متغیر رشد هوشمند و ابعاد آن نشاندهندۀ آن بود، با توجه به اینکه سطح معناداری برای همۀ متغیرهای مستقل و وابسته کوچکتر از 05/0 است، نرمالبودن توزیع دادهها اثبات شد؛ برای همین از آنجایی که دادهها دارای توزیع نرمال هستند، ابتدا بهمنظور تحلیل وضعیت شاخصهای رشد هوشمند از آزمون تی تک نمونهای مطابق جدول (4) استفاده شده است. طبق نتایج بهدستآمده (سطح معناداری و کرانهای بالا و پایین) همۀ شاخصها (پایداری اقتصاد محلی، ارتقای کیفیت محیطی، تراکم و توسعۀ فشرده، ارتقای کیفیت مسکن، حملونقل و ارتباطات، پایداری اجتماع محلی و بهبود بافت کالبدی) معنادار شدهاند. کران بالا و پایین همۀ متغیرها مثبت و نشاندهندۀ این است که میانگین متناسب با مقدار مورد آزمون است.
جدول (4) بررسی وضعیت شاخصهای رشد هوشمند در ناحیۀ موردمطالعه با استفاده از آزمون T تکنمونهای
Table (4) Evaluation of intelligent growth indices in the study area using one-sample t-test
|
شاخص |
میزانT محاسبهشده |
درجۀ آزادی )df( |
سطح معناداری )sig( |
اختلاف میانگینها |
سطح اطمینان 95 درصد |
|
|
کران بالا |
کران پایین |
|||||
|
پایداری اقتصاد محلی |
365/83 |
261 |
00/0 |
643/14 |
989/14 |
297/14 |
|
ارتقای کیفیت محیطی |
657/94 |
261 |
00/0 |
000/21 |
436/21 |
563/20 |
|
تراکم و توسعۀ فشرده |
200/78 |
261 |
00/0 |
329/13 |
665/13 |
993/12 |
|
ارتقاء کیفیت مسکن |
667/79 |
261 |
00/0 |
463/12 |
771/12 |
155/12 |
|
حملونقل و ارتباطات |
542/106 |
261 |
00/0 |
298/26 |
784/26 |
812/25 |
|
پایداری اجتماع محلی |
507/88 |
261 |
00/0 |
306/19 |
669/16 |
943/15 |
|
بهبود بافت کالبدی |
425/99 |
261 |
00/0 |
371/18 |
73/18 |
007/18 |
در ادامه، نتایج جدول (5) نشاندهندۀ مهمترین شاخصهای رشد هوشمند روستایی به تفکیک روستاهای موردمطالعه است. در روستای حیشین سفلی مهمترین شاخص رشد هوشمند، شاخص ارتقای کیفیت محیطی با میانگین 11/4 است. در روستای سغدر مهمترین شاخص رشد هوشمند، ارتقای کیفیت محیطی با میانگین 76/3 است. در روستای دولتآباد مهمترین شاخص رشد هوشمند، شاخص حملونقل و ارتباطات با میانگین 91/4 است. در روستای دوبنه مهمترین شاخص رشد هوشمند، حملونقل و ارتباطات با میانگین 15/4 است. در روستای ده پیش سفلی مهمترین شاخص رشد هوشمند، شاخص پایداری اجتماع محلی با میانگین 06/4 است. در روستای رومرز علیا مهمترین شاخص رشد هوشمند، شاخص حملونقل و ارتباطات با میانگین 13/4 است. در روستای هوکرد مهمترین شاخص رشد هوشمند، بهبود بافت کالبدی با میانگین 02/4 است.
جدول (5) تحلیل فضایی وضعیت شاخصهای رشد هوشمند در روستاهای موردمطالعه
Table (5) Spatial analysis of the status of intelligent growth indicators in the studied villages
|
شاخصها نام روستا |
پایداری اقتصاد محلی |
ارتقای کیفیت محیطی |
تراکم و توسعۀ فشرده |
ارتقای کیفیت مسکن |
حملونقل و ارتباطات |
پایداری اجتماع محلی |
بهبود بافت کالبدی |
|
حیشین سفلی |
31/3 |
11/4 |
41/2 |
31/3 |
58/3 |
42/3 |
71/3 |
|
سغدر |
19/3 |
76/3 |
24/2 |
20/3 |
46/3 |
32/3 |
45/3 |
|
دولتآباد |
07/4 |
66/3 |
13/3 |
14/3 |
91/4 |
71/3 |
90/4 |
|
دوبنه |
34/3 |
56/3 |
23/2 |
87/3 |
15/4 |
89/3 |
99/3 |
|
ده پیش سفلی |
29/3 |
47/3 |
40/2 |
29/3 |
57/3 |
06/4 |
69/3 |
|
رومرز علیا |
26/3 |
45/3 |
37/3 |
26/3 |
13/4 |
37/3 |
97/3 |
|
هوکرد |
33/3 |
49/3 |
42/2 |
32/3 |
62/3 |
43/3 |
02/4 |
|
کلاب صوفیان سفلی |
36-/3 |
51/3 |
45/2 |
37/3 |
99/3 |
38/3 |
02/4 |
|
علیآباد |
34/4 |
47/3 |
89/3 |
58/3 |
98/4 |
47/3 |
76/4 |
|
ساغری |
35/3 |
01/4 |
43/2 |
35/3 |
51/3 |
44/3 |
98/3 |
|
طوهان |
28/3 |
46/3 |
39/2 |
28/3 |
56/3 |
39/3 |
99/3 |
|
نارجو |
25/3 |
44/3 |
99/2 |
25/3 |
22/4 |
35/3 |
96/3 |
|
پشتلر |
24/3 |
30/3 |
54/2 |
23/3 |
26/3 |
99/3 |
88/3 |
|
اسماعیلی سفلی |
38/3 |
53/3 |
02/3 |
37/3 |
09/4 |
40/3 |
79/3 |
|
دهنو شهسوار خان |
25/3 |
42/3 |
56/2 |
24/3 |
02/4 |
11/3 |
10/3 |
|
حسینآباد دهدار |
40/3 |
54/3 |
47/2 |
39/3 |
12/4 |
51/3 |
81/3 |
|
کنار صندل |
11/3 |
01/3 |
22/2 |
12/3 |
97/3 |
99/2 |
01/3 |
|
طرج |
7/3 |
60/2 |
17/2 |
99/2 |
94/3 |
05/3 |
99/2 |
|
جمع |
45/61 |
79/62 |
33/47 |
5/59 |
08/71 |
28/62 |
02/69 |
در روستای کلاب صوفیان سفلی، مهمترین شاخص رشد هوشمند، بهبود بافت کالبدی با میانگین 02/4 است. در روستای علیآباد مهمترین شاخص رشد هوشمند، حملونقل و ارتباطات با میانگین 98/4 است. در روستای ساغری مهمترین شاخص رشد هوشمند، ارتقای کیفیت محیطی با میانگین 01/4 است. در روستای طوهان مهمترین شاخص رشد هوشمند، بهبود بافت کالبدی با میانگین 99/3 است. در روستای نارجو مهمترین شاخص رشد هوشمند، حملونقل و ارتباطات با میانگین 22/4 است. در روستای پشتلر مهمترین شاخص رشد هوشمند، پایداری اجتماع محلی با میانگین 99/3 است. در روستای اسماعیلی سفلی مهمترین شاخص رشد هوشمند، حملونقل و ارتباطات با میانگین 09/4 است. در روستای دهنو شهسوارخان مهمترین شاخص رشد هوشمند، حملونقل و ارتباطات با میانگین 02/4 است. در روستای حسینآباد دهدار مهمترین شاخص رشد هوشمند، حملونقل و ارتباطات با میانگین 12/4 است. در روستای کنار صندل مهمترین شاخص رشد هوشمند، شاخص حملونقل و ارتباطات با میانگین 97/3 است. در روستای طرج مهمترین شاخص رشد هوشمند، حملونقل و ارتباطات با میانگین 94/3 است. از نتایج پیداست که مهمترین شاخص رشد هوشمند روستایی در منطقۀ موردمطالعه ( شهرستان جیرفت) ازنظر پاسخگویان، حملونقل و ارتباطات است. بهمنظور تحلیل فضایی توزیع شاخصهای رشد هوشمند در سطح روستاهای موردمطالعه از تکنیک تحلیل رابطهای خاکستری استفاده شد.
الف) ایجاد ماتریس اولیه: تحلیل روابط خاکستری با کدنویسی در محیط اکسل انجام شده است. شاخصهای مورداستفاده عبارت است از: پایداری اقتصاد محلی، ارتقای کیفیت محیطی، تراکم و توسعۀ فشرده، ارتقای کیفیت مسکن، حملونقل و ارتباطات، پایداری اجتماع محلی و بهبود بافت کالبدی؛ بنابراین ابتدا باید میزان اهمیت هریک از شاخصها مشخص شود. برای تعیین وزن هریک از شاخصهای مورداستفاده از نظرات اساتید از طریق تکمیل پرسشنامه و درنهایت تعیین وزن با نرمافزار Expert choiceصورت گرفته است.
جدول(6) رتبهبندی تحلیل فضایی شاخصهای رشد هوشمند در سطح روستاها
Table (6) Ranking of spatial analysis of smart growth indicators at the village level
|
شاخصها |
پایداری اقتصاد محلی |
ارتقای کیفیت محیطی |
تراکم و توسعۀ فشرده |
ارتقای کیفیت مسکن |
حملونقل و ارتباطات |
پایداری اجتماع محلی |
بهبود بافت کالبدی
|
|
وزن |
301/0 |
364/0 |
201/0 |
235/0 |
409/0 |
336/0 |
372/0 |
ب) بی مقیاسسازی ماتریس تصمیمگیری- زمانی که واحدهای اندازهگیری عملکرد شاخصهای مختلف متفاوت هستند، ممکن است تأثیر برخی از شاخصها نادیده گرفته شود؛ بنابراین تبدیل کلیة ارزشهای عملکردی هر گزینه به یکسری واحدهای مقایسهای ضروری به نظر میرسد که همان نرمالیزهکردن است. برای نرمالسازی مقادیر از یکی از سه فرمول زیر استفاده میشود:
رابطۀ 1)
در پژوهش حاضر، فقط شاخصهای مثبت وجود دارد؛ ؛ بنابراین برای نرمالسازی دادهها از رابطة اول استفاده شده است. ب) تعریف سریهای هدف مرجع- پس از ایجاد روابط خاکستری، تمامی ارزشهای عملکردی را بین صفر و یک قرار خواهند داد؛ هرچه سری مقایسهای i بهسوی مرجع نزدیکتر باشد، در این صورت مطلوبیت بیشتری خواهد داشت؛ برای محاسبه کافی است، عدد یک از تک تک درایهها کم شود.
ج) ضریب رابطۀ خاکستری- با استفاده از ضریب رابطۀ خاکستری نزدیکی هرXij بهXoj متناظر سنجش میشود. ضریب رابطۀ خاکستری به شرح زیر محاسبه میشود.
رابطۀ 2)
که در این رابطه ضریب خاکستری مقدار 4/0 در نظر گرفته شده است.
د) رتبۀ رابطۀ خاکستری- پس از محاسبۀ تمامی ضرایب رابطۀ خاکستری، با فرمول زیر محاسبه میشود
رابطۀ 3)
این عبارت نشاندهندۀ میزان همبستگی سری مرجع هدف و سری مقایسهای است. در این محاسبات w همان وزن شاخصهاست. وزن هر شاخص در تکتک درایههای مربوطه به آن شاخص ضرب میشود. براساس روابط موجود و اوزان نهایی شاخصهای تصمیمگیری، امتیاز موزون هریک از نواحی در جدول (7) آمده است.
جدول (7) رتبهبندی روستاهای موردمطالعه به لحاظ مؤلفههای رشد هوشمند مؤثر در فرایند توسعۀ پایدار
Table (7) Ranking of the studied villages in terms of intelligent growth components effective in the process of sustainable development
|
نام آبادی |
رشد هوشمند |
امتیاز |
رتبه |
|
حیشین سفلی |
86/3 |
65/0 |
9 |
|
سغدر |
66/3 |
47/0 |
18 |
|
دولتآباد |
98/3 |
76/0 |
2 |
|
دوبنه |
95/3 |
75/0 |
3 |
|
ده پیش سفلی |
84/3 |
63/0 |
10 |
|
رومرزعلیا |
78/3 |
60/0 |
12 |
|
هوکرد |
87/3 |
66/0 |
8 |
|
گلاب صوفیان سفلی |
90/3 |
69/0 |
6 |
|
علیآباد |
99/3 |
78/0 |
1 |
|
ساغری |
88/3 |
68/0 |
7 |
|
طوهان |
81/3 |
61/0 |
11 |
|
نارجو |
69/3 |
50/0 |
17 |
|
پشتلر |
76/3 |
58/0 |
13 |
|
اسماعیلی سفلی |
92/3 |
71/0 |
5 |
|
دهنو شهسوارخان |
75/3 |
56/0 |
14 |
|
حسینآباد دهدار |
93/3 |
73/0 |
4 |
|
کنار صندل |
71/3 |
52/0 |
16 |
|
طرج |
73/3 |
54/0 |
15 |
شکل (3) رتبهبندی روستاهای موردمطالعه به لحاظ شاخصهای رشد هوشمند
Figure (3) Ranking of the studied villages in terms of smart growth indicators
همانطور که در شکل تحلیل فضایی شاخصهای رشد هوشمند (3) مشخص شده است، با توجه به نتایج مصاحبههای میدانی و سؤالهای مطرحشده در این زمینه بیشترین میزان رتبۀ سکونتگاههای روستایی به لحاظ بهرهمندی از شاخصهای رشد هوشمند روستاهای علیآباد، دولتآباد، دوبنه، حسینآباد دهدار، اسماعیلی سفلی و گلاب صوفیان سفلی بیشترین و روستاهای دهنو شهسوارخان، طرج، کنار صندل، نارجو و سغدر کمترین رتبه را به لحاظ بهرهمندی از شاخصهای رشد هوشمند دارند؛ همچنین بیان میشود، روستاهایی که دارای جمعیت بیشتر بودند، وضعیت بهتری به لحاظ برخورداری از شاخصهای رشد هوشمند دارند که بهرهمندی وضعیت بهتر شاخصهای رشد هوشمند، توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی را بههمراه خواهد داشت.
4-3. بررسی شاخصهای مؤثر در شکلگیری رشد هوشمند در سکونتگاههای روستایی
روشهای آماری مورداستفاده در این پژوهش تحلیل همبستگی با استفاده از نرمافزار (SPSS و مدل معادلات ساختاری SEM) به کمک روش حداقل مربعات (و با نرمافزار SMARTPLS PLS 3) انجام شد. مدل معادلات ساختاری (SEM) یکی از رویکردهای آماری جامع برای آزمون سؤالها در ارتباط با متغیرهای پنهان و آشکار است (دعایی و همکاران، 1390: 94). در این پژوهش مدلیابی در دو مرحله انجام شد: مرحلۀ اول، ارزیابی مدل اندازهگیری؛ مرحلۀ دوم، ارزیابی مدل ساختاری با برآورد مسیر بین متغیرها و تعیین شاخصهای برازش مدل.
مرحلۀ اول: ارزیابی مدل اندازهگیری
برای بررسی برازش مدل اندازهگیری، از دو معیار پایایی شاخص و روایی همگرا استفاده میشود(Hulland 1999) پایایی شاخص نیز خود با سه معیار (آلفای کرونباخ، پایایی ترکیبی و ضرایب عاملی) سنجیده میشود. آلفای کرونباخ میزان بارگیری همزمان متغیرهای مکنون را در زمان افزایش متغیری آشکار اندازهگیری میکند و پایایی ترکیبی نسبت مجموع بارهای عاملی متغیر مکنون به مجموع بارهای عاملی بهعلاوه، واریانس خطاست. با توجه به جدول (8)، شاخص آلفای کرونباخ برای بیشتر سازهها بیشتر از 7/0 (Karin et al., 2014)، پایایی ترکیبی (CR) بیشتر از 7/(Liy & Huang, 2015) و مقادیر بارهای عاملی تمامی سازها بیشتر از 4/0 است. بار عاملی بین 4/0 تا 7/0 مقبول است و اگر بزرگتر از 7/0 باشد، خیلی مطلوب است. به این ترتیب، پایایی سازهها تأیید میشود؛ همچنین روایی همگرایی، دومین معیاری است که برای برازش مدلهای اندازهگیری در روش حداقل مربعات جزئی به کار برده میشود. معیار میانگین واریانس استخراجشده نشاندهندۀ میانگین واریانس به اشتراک گذاشتهشده بین یک سازه با شاخصهای خود است. به بیان سادهتر میانگین استخراجشده نشاندهندۀ میزان همبستگی یک سازه با شاخصهای خود است که هرچه این همبستگی بیشتر باشد، برازش نیز بیشتر است Barclay et al., 1995)). فورنل ولارکر (1981) معیار میانگین واریانس استخراجشده را برای سنجش روایی همگرا عدد 5/0 بیان داشتند؛ بدین معنا که مقدار میانگین واریانس استخراجشده بالای 4/0 نشاندهندۀ روایی همگرای مقبول است. با توجه به موارد گفتهشده و جدول (8) شاخص میانگین واریانس استخراجی (AVE) بیشتر سازههای موردمطالعه دارای میانگین واریانس استخراجشده بیشتر از 4/0 است؛ درنتیجه مدل آوردهشده در این پژوهش، روایی همگرایی مناسبی دارد.
جدول (8) ارزیابی مدل اندازهگیری
Table (8) Evaluate the measurement model
|
)AVE( |
پایایی ترکیبی )CR( |
بار عاملی |
علائم در PLS |
متغیر مکنون |
)AVE( |
پایایی ترکیبی (CR ( |
بار عاملی |
علائم در PLS |
متغیر مکنون |
|
|
523/0 |
723/0 |
401/0 |
e1 |
حملونقل و ارتباطات |
453/0 |
704/0 |
158/0 |
a1 |
پایداری اقتصاد محلی |
|
|
405/0 |
e2 |
430/0 |
a2 |
|||||||
|
454/0 |
e3 |
358/0 |
a3 |
|||||||
|
451/0 |
e4 |
414/0 |
a4 |
|||||||
|
284/0 |
e5 |
275/0 |
a5 |
|||||||
|
557/0 |
a6 |
|||||||||
|
336/0 |
e6 |
413/0 |
a7 |
|||||||
|
139/0 |
a8 |
|||||||||
|
457/0 |
e7 |
645/0 |
a9 |
|||||||
|
245/0 |
a10 |
|||||||||
|
468/0 |
e8 |
422/0 |
a11 |
|||||||
|
476/0 |
707/3 |
643/0 |
b1 |
ارتقاء کیفیت محیطی |
||||||
|
468/0 |
e9 |
446/0 |
b2 |
|||||||
|
162/0 |
b3 |
|||||||||
|
491/0 |
e10 |
514/0 |
b4 |
|||||||
|
270/0 |
b5 |
|||||||||
|
499/0 |
706/0 |
621/0 |
f1 |
پایداری اجتماع محلی |
422/0 |
b6 |
||||
|
432/0 |
b7 |
|||||||||
|
458/0 |
f2 |
211/0 |
459/0 |
451/0 |
c1 |
تراکم و توسعۀ فشرده |
||||
|
200/0 |
c2 |
|||||||||
|
130/0 |
f3 |
272/0 |
c3 |
|||||||
|
275/0 |
c4 |
|||||||||
|
498/0 |
f4 |
|||||||||
|
437/0 |
c5 |
|||||||||
|
258/0 |
f5 |
343/0 |
c6 |
|||||||
|
407/0 |
f6 |
678/0 |
c7 |
|||||||
|
392/0 |
626/0 |
475/0 |
d1 |
ارتقاء کیفیت مسکن |
||||||
|
414/0 |
f7 |
447/0 |
d2 |
|||||||
|
292/0 |
f8 |
209/0 |
d3 |
|||||||
|
584/0 |
d4 |
|||||||||
|
208/0 |
f9 |
|||||||||
|
291/0 |
d5 |
|||||||||
|
511/0 |
715/0 |
395/0 |
h1 |
بهبود بافت کالبدی |
458/0 |
d6 |
||||
|
0484/0 |
h2 |
446/0 |
d7 |
|||||||
|
479/0 |
h3 |
|||||||||
|
485/0 |
h4 |
|||||||||
|
288/0 |
h5 |
|||||||||
|
365/0 |
h6 |
|||||||||
|
456/0 |
h7 |
049/0 |
d8 |
|||||||
|
487/0 |
h8 |
مآخذ: یافتههای پژوهش، 1400
مرحلۀ دوم: ارزیابی مدل ساختاری
بهمنظور آزمون سؤال پژوهش، مدل معادلات ساختاری به کار گرفته شد. این روش، تکنیکی برای تحلیل دادههاست که بهمنظور ارزیابی رابطۀ بین دو نوع از متغیرها (آشکار و مکنون) طراحی شده است؛ بنابراین پس از جمعآوری اطلاعات، برای مشخصکردن اینکه شاخصهای اندازهگیری (متغیرهای آشکار) تا چه اندازه برای سنجش متغیرهای پنهان مقبول هستند، ابتدا همۀ متغیرهای آشکار که مربوط به متغیرهای پنهاناند، بهطور مجزا آزمون شدند. مقادیر شاخصهای برازش نشاندهندۀ تأیید الگوهای اندازهگیری در مدل مفهومی پژوهش بودند، که این امر حاکی از این است که شاخصهای اندازهگیری متغیرهای آشکارشده متغیرهای پنهان را بهطور قابلقبول میسنجند. در مدل معادلات ساختاری متغیرهای پنهان یا مکنون به شکل دایره و متغیرهای آشکار به شکل مستطیل هستند. در این ارتباط، اعداد بین متغیرهای پنهان و آشکار نشاندهندۀ بارهای عاملی است که نباید کمتر از 4/0 باشد. علاوه بر این، اعداد داخل دایرهها یا متغیرهای پنهان، حاکی از ضریب تعیین (R2) است که نشاندهندۀ دقت پیشبینی است؛ یعنی متغیر مستقل به چه میزان متغیر وابسته را تبیین میکند که عددی بین 0 تا 1 است. با توجه به مدل مفهومی و فرضیههای پژوهش، متغیر رشد هوشمند، بهمثابه متغیر اثرگذار و برونزاد و متغیر توسعۀ پایدار، بهمثابه متغیر اثرپذیر و درونزاد است. بر این مبنا، با توجه به شکل (4) میزان تأثیر هریک از متغیرهای مستقل که همان ابعاد هفتگانه موردبررسی تحقیق هستند، بر متغیر وابسته که رشد هوشمند است، سنجیده میشود و آن، میزان تأثیر این ابعاد را نیز رتبهبندی میکند. علاوه بر این، مدل معادلات ساختاری نشاندهندۀ آن بود که میزان لامبدای (میزان بارگذاری یا تأثیر) بعد از حملونقل و ارتباطات (723/0) دارای بیشترین اثرگذاری بر رشد هوشمند در محدودۀ موردمطالعه بوده است. بعد از آن مؤلفۀ بهبود بافت کالبدی (715/0) در درجۀ دوم، مؤلفۀ ارتقای کیفیت محیطی (707/0) در درجۀ سوم، مؤلفۀ پایداری اجتماع محلی (706/0) در درجۀ چهارم، مؤلفۀ پایداری اقتصاد محلی (704/0) در درجۀ پنجم مؤلفۀ ارتقای کیفیت مسکن (626/0) و در درجۀ ششم اثرگذاری بر رشد هوشمند قرار میگیرند. درنهایت مؤلفۀ تراکم و توسعۀ فشرده (459/0) دارای اثرگذاری کمتر بر رشد هوشمند سکونتگاههای روستایی منطقۀ موردمطالعه براساس مدل معادلات ساختاری (مدلسازی مسیر PLS) بوده است.
شکل (4) مدل ساختاری در حالت ضرایب استاندارد
Figure (4) Structural model at absolute value of significant coefficients (t-value)
شکل (5) مدل ساختاری در حالت معناداری نشاندهندۀ ضرایب (t-value) است. درواقع این مدل تمامی معادلات ساختاری را با استفاده از آمارۀ tآزمون میکند. برازش مدل ساختاری با استفاده از ضریب t به این صورت است که این ضرایب باید از 96/1 بیشتر باشد تا در سطح اطمینان 95/0 معناداربودن آنها تأیید شود. با توجه به شکل (5) آنجایی که ضریب t برای تمامی شاخصها بیشتر از 96/1 است، نشاندهندۀ معناداربودن مسیر و مناسببودن مدل ساختاری است.
شکل (5) مدل ساختاری در حالت قدر مطلق معناداری ضرایب (t-value)
Figure (5) Structural model at absolute value of significant coefficients (t-value)
همانگونه که در شکل (5) مشخص است، ضرایب T، بین عوامل مؤثر بر شکلگیری رشد هوشمند و ابعاد مربوط به آن بیشتر از 96/1 است و جامعۀ نمونه با اطمینان 99 درصد تأیید میشود. جدول (9) نشاندهندۀ مقدارt و سطح معناداری هر شاخص است.
جدول (9) نتایج مدل ساختاری پژوهش
Table (9) Results of structural research model
|
مؤلفه |
شاخصها |
آمارۀ t |
P-value |
نتیجۀ آزمون |
|
رشد هوشمند |
پایداری اقتصاد محلی |
676/17 |
000/0 |
معنادار |
|
ارتقای کیفیت محیطی |
438/22 |
000/0 |
معنادار |
|
|
تراکم و توسعۀ فشرده |
236/9 |
000/0 |
معنادار |
|
|
ارتقای کیفیت مسکن |
15.682 |
000/0 |
معنادار |
|
|
حملونقل و ارتباطات |
650/23 |
000/0 |
معنادار |
|
|
پایداری اجتماع محلی |
301/21 |
000/0 |
معنادار |
|
|
بهبود بافت کالبدی |
500/22 |
000/0 |
معنادار |
مقولۀ رشد هوشمند شامل مجموعهای از اصول طراحی و برنامهریزی است که موجب افزایش کارایی سیستمهای حملونقل و کاربری زمین میشود. درواقع برنامههای مؤثر رشد هوشمند، شامل استراتژیهای مختلف یکپارچه در راستای استفادۀ کارآمدتر از زمین و سیستمهای حملونقل است؛ همچنین برنامهای است که بسیاری از مشکلات را برطرف و مزایای مثبتی را در برمیگیرد. بر این اساس، رشد هوشمند با قاطعیت از محیط طبیعی و بهبود گزینههای مختلف حملونقل برای کمک به افرادی حفاظت میکند که توانایی استفاده از اتومبیل را ندارند. به عبارت دیگر، استفاده از اصول رشد هوشمند با استفاده از کاربری ترکیبی باعث نزدیکی محل کار به محل زندگی افراد، بهدنبال آن استفادۀ کمتر از حملونقل شخصی و افزایش استفاده از حملونقل عمومی میشود و به افزایش سلامت زیستمحیطی کمک خواهد کرد .
بهبود شاخصهای توسعۀ پایدار از طریق رشد هوشمند روستایی فراهم خواهد شد که گزینههایی در حوزۀ مسکن، حملونقل، مشاغل و امکانات رفاهی (شامل خدمات اجتماعی، فرهنگی، تفریحی، آموزشی) ارائه میدهد. این پژوهش، با هدف نقش مؤلفههای اصلی شکلگیری رهیافت رشد هوشمند در فرایند توسعۀ پایدار روستایی، در سکونتگاههای روستایی شهرستان جیرفت انجام شده است. براساس هدف، سؤال پژوهش مورد آزمون قرار گرفت که نتایج حاصل از آزمون سؤال پژوهش نشاندهندۀ آن بود که مقدار آمارۀ t بیشتر از 96/1 و سطح معناداری برابر با p=0/000 است؛ بنابراین بین شاخصهای رشد هوشمند و توسعۀ پایدار رابطۀ مثبت و معناداری وجود دارد. با استفاده از مدل تحلیل مسیر PLS اولویتبندی اثر شاخصهای رشد هوشمند (بهعنوان متغیرهای مستقل) بر توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی (بهعنوان متغیر وابسته) بررسی شد که نتایج بهدستآمده از مدل نشاندهندۀ اثرگذاری بیشتر بعد حملونقل و ارتباطات (0.723) بر توسعۀ پایدار روستایی در محدودۀ موردمطالعه بوده است و بعد از آن بهترتیب شاخصهای بهبود بافت کالبدی، ارتقای کیفیت محیطی، پایداری اجتماع محلی، پایداری اقتصاد محلی، ارتقای کیفیت مسکن و تراکم و توسعۀ فشرده ببا 715/0، 707/0، 706/0، 704/0، 626/0 و 459/0 قرار میگیرند. در شکل تحلیل فضایی شاخصهای رشد هوشمند (3) مشخص شده است که با توجه به نتایج مصاحبههای میدانی و سؤالهای مطرحشده در این زمینه بیشترین میزان رتبه سکونتگاههای روستایی به لحاظ برخورداری از شاخصهای رشد هوشمند روستاهای علیآباد، دولتآباد، دوبنه، حسینآباد دهدار، اسماعیلی سفلی و گلاب صوفیان سفلی دارای بیشترین و روستاهای طرج، کنار صندل، نارجو و سغدر دارای کمترین رتبه به لحاظ بهرهمندی از شاخصهای رشد هوشمند هستند؛ همچنین گفته میشود، روستاهایی که جمعیت بیشتری داشتند، در وضعیت بهتری به لحاظ بهرهمندی از شاخصهای رشد هوشمند بودند؛ بنابراین با شناخت میزان تأثیر و وضعیت هریک از این شاخصها، اولویتبندی آنها و برنامهریزی در راستای ارتقای این شاخصها میزان تأثیر، وضعیت شاخصهای رشد هوشمند و توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی در محدودۀ موردمطالعه بالا برده میشود و افزایش و بهبود شاخصهای رشد هوشمند، افزایش توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی را بههمراه خواهد داشت. این نتیجه با پژوهش (Wohl et al. 2020) همسو است که طبق آن شاخصهای رشد هوشمند در فرایند توسعۀ پایدار اثرگذار بودهاند؛ همچنین با نتایج (2016 ،Tregear & Cooper) که معتقد است، رشد هوشمند با زیستپذیرترکردن سکونتگاههای روستایی به توسعة اقتصادی پایدار، خلق گزینههای متنوع و استطاعتپذیر مسکن و حفظ پایداری اکولوژیک، اجتماعی، اقتصادی و کالبدی کمک میکند و درنتیجه مزایای چشمگیری برای اجتماعات روستایی دارد.
جدول (8) نشاندهندۀ آمارۀ t، معناداری و نتیجۀ سؤال پژوهش است. با توجه به نتایج بهدستآمده از مقادیر آمارۀ t، نقش مؤلفههای اصلی شکلگیری رهیافت رشد هوشمند در توسعۀ پایدار سکونتگاههای روستایی تأیید شد؛ همانطور که در جدول (8) مشاهده میشود، سؤال پژوهش: بررسی وضعیت شاخصهای رشد هوشمند در سکونتگاههای روستایی موردمطالعه تأیید شد؛ چون در تمامی نتایج مقدار آمارۀ t بیشتر از 96/1 و سطح معناداری برابر با p=0/000 است؛ بنابراین رابطۀ مثبت و معناداری بین شاخصهای رشد هوشمند و توسعۀ پایدار وجود دارد.
نتایج سؤال با یافتههای (Datta et al., 2018) که به نقش استراتژی رشد هوشمند در کارآمدی فعالیتهای روستایی در فراگرد حوزه (مسکن، حملونقل، مشاغل و امکانات رفاهی (شامل خدمات اجتماعی، فرهنگی، تفریحی، آموزشی) توجه کرده است، همسویی و نیز با پژوهش(Tsimpo & Wodon, 2019) مطابقت دارد که کاربری ترکیبی شاخصهای رشد هوشمند مزایای پایداری مالی و اقتصادی را هدایت میکند؛ بنابراین به دریافت مالیات محلی بیشتری کمک و شغلها و مزایای ناحیهای را شناسایی میکند که مردم بیشتری را جذب میکنند. وقتی مردم بیشتری در یک ناحیه خرید کنند، فعالیت اقتصادی افزایش مییابد که رشد هوشمند گزینههایی در حوزۀ مسکن، حملونقل، مشاغل و امکانات رفاهی (شامل خدمات اجتماعی، فرهنگی، تفریحی، آموزشی) ارائه میدهد و از برنامهریزیهای جامع برای هدایت، طراحی، توسعه، مدیریت، احیا و ساخت جوامع استفاده میکند. بهطور کلی، این رویکرد ارتباط میان توسعه و کیفیت زندگی را مدنظر دارد. ویژگیها و ایدههای رشد هوشمند در یک جامعه از مکانی به مکان دیگر متفاوت است. در یک سناریوی کلی رشد هوشمند زمان و منابع را سرمایهگذاری کرده و زندگی جدیدی برای مراکز روستایی و بافتهای فرسوده و قدیمی فراهم میکند. رشد هوشمند توسعه مجدد نواحی توسعهیافته را مدنظر دارد. درواقع طرفداران رشد هوشمند پیش از آنکه درصدد ساختن تأسیسات جدید باشند، خواهان بهینهکردن تأسیسات موجود هستند.
در این پژوهش مناطق روستایی در رشد هوشمند، در برگیرندۀ راهبردهایی است که بـه توسـعه و خدمات عمومی کمک میکند تا روستاها به نقاطی بـا کاربریهای مخـتلط و قابلدسترس تبدیل شوند؛ بهعنوان مثال دارای مدارس است و خانههای با قیمت مناسب، با فواصل کم از یکدیگر و دسترسی مناسب را به تسهیلات با کیفیت زیاد پیادهروی شامل میشود.
نکتۀ حائز اهمیت این است که رویکرد رشد هوشمند در قالب برنامهریزی فضایی برای رسیدن به توسعۀ پایدار بهعنوان رهیافتی مناسب به کار گرفته میشود که در محافل برنامهریزی موردتوجه واقع شده است. بهنوعی این نگاه بهدنبال ایجاد جوامع پایدار با اصول و سیاستگذاریهای توسعۀ پایدار است؛ بنابراین شایسته است که از این اصول و مطالعات برای تدوین راهبردهای توسعۀ سکونتگاههای انسانی به بهترین شکل استفاده شود.
[1] . Zavratnik
[2] . Aziiza & Susanto
[3]. Visvizi & D. Lytras
[4] . Vilma & Gintarė
)
