نویسندگان
1 دانش آموخته کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، گروه مهندسی شهرسازی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
2 استادیار گروه مهندسی شهرسازی، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
چکیده
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Statement of the Problem: Over the past decade, the Mehr Housing project has been implemented in different cities of Iran, with the aim of providing shelter for the poor and low-income groups. However, ignoring the socio-cultural, economic, physical, and environmental qualities (the four dimensions of sustainable housing) in these housings and ignoring their residents’ housing needs have left the policy and the nature of the Mehr Housing project with so many crises.
Purpose: The present study was conducted to assess the residential satisfaction of the Mehr Housing residents of Baharan Town in Sanandaj city.
Method: Various statistical analyses were used to achieve the objectives. To test the normality of the research variables, the Kolmogrov-Smirnov test was used. The variance test was used to investigate the general level of residents’ satisfaction with the Mehr Housing project. Investigating the effect of socio-economic indicators of residents on the choice of Mehr housing as a place of residence and measuring the correlation between the Mehr Housing indicators and sustainable housing were done by using regression analysis and the Pearson correlation test. One-sample t-test and structural equations were used to assess the favorable or unfavorable condition of the study area in terms of sustainable housing indices.
Conclusions: The results of statistical analyses on socio-cultural, economic, physical, and environmental dimensions indicated a very low level of residents’ satisfaction with these complexes. Therefore, it is clear that if necessary measures are not taken to improve the quality of these complexes, and consequently to improve the quality of life in them, a reduction in the loss of citizens’ sense of belonging and satisfaction in these complexes would be inevitable.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
امروزه مسئلة توسعة پایدار شهری، یکی از اساسیترین بخشهای گفتمان شهری در سطح بینالمللی است. این مسئله ابعاد گوناگونی را نظیر اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی دربرمیگیرد؛ اما فرم شهر و ارتباط آن با کارایی و بهینگی شهر، همواره از مباحث مهم دستورکارهای پایداری در سطح بینالملل بوده است (Charehjoo & Ho, 2013: 285)؛ در همین زمینه مسکن نیز بهمثابة یکی از مهمترین عناصر شهری دخیل در توسعة پایدار شهری و تأثیرگذار بر تمامی ابعاد توسعة پایدار نظیر زیستمحیطی، اقتصاد، فرهنگ و دیگر جنبههای اجتماعی مستلزم توجه بیشتری است (رهایی و همکاران، 1392: 1). مسکن و داشتن سرپناه که پرهزینهترین و مهمترین دارایی خانوارها و مهمترین عامل تعیینکنندة کیفیت زندگی آنهاست (وفاداراصغری و همکاران، 1392: 2؛ زنگنه و همکاران، ۱۳۹۶: 32)، از بدیهیترین نیازها و ابتداییترین حقوق هر انسانی به شمار میرود که باید به بهترین نحو ممکن فراهم شود (ملکشاهی و همکاران، ۱۳۹۷: 42Azemati et al., 2017: 1; ). اهمیت این مسئله تا جایی است که داشتن سرپناه متناسب با نیاز آدمی پس از غذا و تغذیه، اصلیترین نیاز انسانی محسوب میشود (Sharma & Virender‚ 2017: 101). امروزه خانه دیگر فقط یک سرپناه برای حفاظت آدمی از شرایط بیرونی نیست؛ بلکه مأمن آرامش و سلامت روحی و روانی است که راحتی و آرامش انسان در آن تأمین میشود (Arku Ziama & Li, 2018: 3)؛علاوه بر این در حوزة توسعهای نیز، مسکن یکی از بنیانهای اساسی توسعه در یک کشور قلمداد میشود که نقش چشمگیری در افول یا رونق اقتصادی آن کشور دارد (Karshenasan & Beiranvand, 2013: 2521).
پس از انقلاب صنعتی و رشد بیسابقة فرایند شهرنشینی، وقوع تغییرات چشمگیر در نحوة اسکان بشر و غلبة تمامعیار برنامهریزی نامتناسب بر مدیریت شهری، شهرها روح پیشین خود را از دست دادند. امروزه با وجود تفاوت و تمایز در کالبد، حس تعلق به مکان در شهرها روزبهروز در حال رنگباختن است و حس غریبگی در فضاهای شهری و نبود اعتماد و هویت جمعی مشترک در میان شهروندان موج میزند (ملکشاهی و همکاران، 1397: 42؛ چارهجو و حوریجانی، 1394: 1)؛ اما طی چند دهة اخیر، اهمیت محیط مجتمعهای زیستی بهمثابة سکونتگاه اصلی مردم دوچندان شده (رفیعیان و همکاران، 1395: 32) و مبدلکردن شهرها به مکانهایی بهتر و مناسبتر برای زندگی، به یکی از دغدغههای اصلی مدیران شهری تبدیل شده است (یارزاده و شمساللهی، 1397: 112).
در کشور ایران نیز مسئلة تأمین مسکن برای قشرهای گوناگون جامعه اهمیت زیادی داشته است؛ به گونهای که در اصل 31 قانون اساسی، مسکن متناسب با نیاز افراد، حق هر فرد و خانواده عنوان شده که دولت موظف است با رعایت اولویتبندیهای اجتماعی به اجرای آن اهتمام ورزد (یزدانی و همکاران، 1396: 254). در همین زمینه، اجرای طرح مسکن مهر در سال 1386 با هدف تأمین مسکن برای قشر کمدرآمد یا ارائة زمینهای مسکونی با کمک سازمان مسکن و شهرسازی در قالب قرارداد 99ساله آغاز شد (Motamedi et al., 2014: 1099; Jahanshahloo & Daroudi, 2015: 156).
پروژة مسکن مهر که الهامگرفته از اصول 33 و 34 قانون اساسی است، بزرگترین طرح ملی مسکن و محوریترین سیاست دولت در ایران محسوب میشود (Yazdani et al., 2015: 64)؛ اما بیاعتنایی به کیفیتهای محیطی و اجتماعی در این مسکنها و نادیدهانگاشتن نیازهای سکونتی ساکنان، سیاست و ماهیت طرح را با بحرانهای زیادی مواجه کرده است (رفیعیان و همکاران، 1395: 32). اعتقاد بر این است که این سیاست تأکید بسیاری بر جنبههای کمّی مسکن دارد و بیش از آنکه جنبههای اجتماعی را مدنظر قرار داده باشد، به جنبههای اقتصادی آن توجه داشته است؛ این در حالی است که مسکن و سرپناه علاوه بر بعد مادی، باید پاسخگوی نیازهای معنوی ساکنان خود نیز باشد. مسکن مناسب زمانی رضایت افراد را به همراه دارد که هر دوی این شرایط را بهخوبی با یکدیگر تلفیق کند (ملکشاهی و همکاران، 1397: 42)؛ بنابراین براساس آنچه مطرح شد، مسکن فقط یک سقف بالای سر نیست و توجه به دیگر جنبههای مسکن نیز در رفع نیازهای ضروری ساکنان و تضمین رضایتمندی آنان، امری انکارناپذیر و ضروری است که توسعهدهندگان باید توجه بیشتری به آن داشته باشند (رفیعیان و همکاران، ۱۳۹۵: 33).
بررسی وضعیت مسکنهای مهر اجراشده در سراسر کشور نشان میدهد میزان رضایت ساکنان از وضعیت موجود ازلحاظ تسهیلات و خدمات ارائهشده، دسترسی و حملونقل، مدیریت و نگهداری، پایداری سازه و بنا و بهطور کلی ویژگیهای کالبدی، امنیت، میزان روشنایی محوطه، دید و منظر و... در سطح مطلوبی نیست.
در شهر سنندج نیز مشکلات عمدة مسکنهای مهر اجراشده، بهطور کلی به کیفیت آنها مربوط است؛ بهطوری که نه استانداردهای لازم درزمینة ساختمانسازی و نه زیرساختهای لازم درزمینة شهرسازی رعایت شده است. مسکن مهر بهاران از مهمترین پروژههای مسکن مهر در شهر سنندج و حتی استان بوده است. این مسکن مهر ازنظر موقعیت مکانی با قرارگیری در شهرک جدید توسعهیافتة بهاران فاصلة زیادی از مرکز شهر دارد و محیط آن از خدمات و تسهیلات لازم برای زندگی روزمره بیبهره است؛ همچنین بهلحاظ کیفیت ساختوساز نتوانسته است رضایت ساکنان را جلب کند که همین امر موجب افت کیفیت زندگی و رضایتمندی سکونتی ساکنان شده است؛ بنابراین هدف پژوهش حاضر، ارزیابی و سنجش میزان رضایتمندی ساکنان از مجتمعهای مسکن مهر شهرک بهاران سنندج بهمثابة نمونه براساس مؤلفههای مسکن پایدار و ارائة راهکارهای موجود برای بهبود میزان رضایت آنها و افزایش تعلق ساکنان به این مجتمعهای زیستی است. در همین زمینه، این پژوهش اهداف زیر را دنبال میکند:
1- ارزیابی سطح رضایتمندی ساکنان از طرح مسکن مهر با توجه به شاخصهای مؤثر بر مسکن پایدار (اقتصادی، اجتماعیفرهنگی، کالبدی و زیستمحیطی)؛
2- دستیابی به راهکارها و دستورکارهای بهینه برای ارتقای سطح عملکردی مسکن مهر و توسعة بهینه.
پژوهش حاضر همچنین درصدد پاسخگویی به پرسشهای زیر است:
1- شاخصهای مسکن مهر تا چه میزان با شاخصهای مسکن پایدار همبستگی دارند؟
2- مهمترین عوامل تأثیرگذار بر رضایتمندی ساکنان از مسکن مهر پایدار کدام است؟
روشن است که با دستیابی به اهداف و پاسخ به پرسشهای مطرحشده، میتوان گام مهمی در مسیر رفع نواقص و کاستیهای موجود برداشت و از این راه مسکنهای حمایتی پایدار را توسعه داد؛ بهطوری که رضایتمندی ساکنان را در پی داشته باشد.
پیشینة پژوهش
با توجه به نقش چشمگیر رضایتمندی سکونتی در کیفیت زندگی ساکنان، لازم است ابعاد مسئله بهخوبی تشریح و عوامل تأثیرگذار بر آن بررسی شود. در همین زمینه، پژوهشهای مختلفی کیفیتهای تأثیرگذار بر این امر را سنجیده و شناسایی کرده و هریک در جایگاه خود نتایج مختلفی به دست آوردهاند که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.
زیاما و لی[1] (2018) در مقالهای با هدف سنجش میزان سرزندگی و آسایش مسکنهای اجتماعی در کشور لیبریا[2] نشان دادهاند ساکنان این مسکنها از بعضی جنبههای محل خانههای خود راضی هستند، اما بهطور کلی از محیط محل سکونت خود رضایت کافی ندارند؛ از دلایل این امر، بیتوجهی بخشهای دولتی عنوان شده است.
رمضانپور و نورتقانی[3] (2018) در پژوهشی با هدف شناسایی و اولویتبندی شاخصهای پذیرش و رضایتمندی از مسکنهای حمایتی براساس دیدگاه ساکنان، بیان کردهاند پس از عامل مقرون به صرفه بودن، عوامل آسایش فیزیکی، آسایش سالمندان و معلولان، برخورداری از چشماندازهای سبز، کیفیتهای کالبدی مسکن، برخورداری از فضاهای باز و بهویژه تعاملات اجتماعی، از مهمترین عوامل رضایتبخشی ساکنان به شمار میرود.
کلهر و همکاران[4] (2013) در پژوهشی با هدف سنجش میزان موفقیت طرح مسکن مهر در شهر سقز نشان دادهاند مسکنهای مهر اجراشده در این شهر در 18 شاخص از شاخصهای مسکن مطلوب، کیفیت لازم را ندارند.
مسعودی راد و همکاران (1396) در پژوهشی، پایداری سیاستهای مسکن مهر شهر خرمآباد را ارزیابی کردند. آنها دریافتند سطح پایداری مسکن در نمونة بررسیشده کمتر از حد مطلوب است؛ زیرا به جز بعد اقتصادی، سایر ابعاد پایداری از حد میانگین کمتر بودهاند.
مسعودی راد و همکاران (1394) همچنین در مقالهای با هدف سنجش پایداری مسکن در سیاستهای مسکن اجتماعی ایران نشان دادهاند مسکنهای بررسیشده در تمامی شاخصهای مسکن پایدار حد مطلوبی نداشته است؛ علاوه بر این میزان کارایی این مسکنها نتوانسته است موجبات رضایت ساکنان را فراهم آورد.
آجیلیان ممتاز و همکاران (1395) در مقالهای با هدف تحلیل برنامهریزی مسکن مهر و سنجش رضایتمندی سکونتی در شهر مهرگان نشان دادهاند طرح مسکن مهر، یکی از گستردهترین طرحهای ملی برای رفع نیاز مسکن قشر کمدرآمد بوده است؛ اما به دلیل نادیده گرفتهشدن نیازهای اجتماعی و سکونتی ساکنان، این طرح نتوانسته است رضایت اجتماعی آنها را حاصل کند.
مبانی نظری پژوهش
مسکن حمایتی
مسکن حمایتی، یکی از سیاستهای دولتها برای حمایت از طبقههای فرودست جامعه و کسانی است که با درآمد اندک قادر به تهیة مسکن نیستند. از اواخر قرن نوزدهم میلادی تا به امروز، کشورهای مختلفی این سیاستها را گسترش دادهاند. الگوی مسکنهای حمایتی در دهة 90 میلادی در بعضی کشورهای اروپایی نظیر هلند (36%)، آلمان (26%)، اتریش (23%) و دانمارک (18%) اجرا شد؛ اما به دلیل ضعف در کیفیت زندگی و تسلط فقر بر زندگی ساکنان و شیوع جرم و بزهکاری، مسکن حمایتی در قالب یک نوع مسکن اجتماعی تحت نظارت دولت و تعاونیها و گاه تحت نظارت هر دوی آنها درآمد (Freedman & McGavock, 2015: 806; Ramezanpour & Naourtaghani, 2018: 1 ).
در کشور ایران نیز کمبود مسکن برای قشر کمتوان جامعه بهویژه طی یک دهة اخیر به بحرانی اجتماعی تبدیل شده که پیامدهای نامطلوب زیادی را به زندگی شهروندان تحمیل کرده است. مشکلات پیشآمده، دولت را بر آن داشته است دستورکار مسکنهای حمایتی را برای قشر کمدرآمد جامعه ارائه دهد. هدف اصلی دولت از این طرح، خانهدارکردن مردم و کاهش قیمت مسکن و بهینهسازی هزینة واقعی قیمت زمین با امید به کاهش هزینة ساختوساز مسکن از راه ایجاد تعاونیها بوده است (Barzegaran & Daroudi, 2015: 70).
مسکن پایدار
در حال حاضر تبدیلشدن مسکنهای مهر اجراشده به مجتمعهای مسکونی خوابگاهی، مکانگزینی غیرکارشناسانه، فاصلة زیاد مجتمعها از مراکز شهری و مراکز اشتغال، تأخیر در ساخت تسهیلات و زیرساختها و بیتوجهی به جنبههای کیفیت محیطی آنها، ازجمله مسائل و مشکلاتی است که باعث شده است هدف از خرید مسکن مهر صرفاً داشتن یک سرپناه باشد. در همین زمینه با ارزیابی پروژههای مسکن مهر بهوسیلة معیارهای سکونتگاههای پایدار علاوه بر سنجش میزان فاصلة پروژهها از معیارها و کیفیتهای لازم، مشکلات آنها نیز رفع میشود تا از این راه گذشته از جنبههای مادی، به جنبههای محیطی در آنها نیز برای ایجاد شرایط مطلوب سکونت توجه شود (زارعگاریزی، 1393: 103).
همزمان با مطرحشدن نظریههای توسعة پایدار و عدالت اجتماعی، رویکردهای نظری به سمت مسکن قشر کمدرآمد نیز با تغییراتی مواجه شده است؛ به گونهای که برای این نوع از مسکنها در مجامع علمی، ابعاد دیگری نیز جز بعد اقتصادی در نظر گرفته شده است؛ بر این اساس چهار بعد توسعة پایدار برای این نوع مسکنها شامل اقتصادی، اجتماعیفرهنگی، کالبدی و زیستمحیطی است (مسعودی راد و همکاران، 1396: 5).
امروزه مسکن اجتماعی پایدار برمبنای رویکردهای نوین همسو با تحولات رخداده در مساکن اجتماعی و تأکیدات جوامع جهانی بر پایداری و توسعة شهری در حال ساخت و توسعه است (ارباب، 1395: 1). بهطور کلی موضوع توسعة پایدار و شناخت مؤلفههای ساخت مسکن براساس این نوع از توسعه، توجهات بسیاری را در سراسر جهان به خود جلب کرده و به موضوع بسیاری از پژوهشها تبدیل شده است (تیمورنژاد و همکاران، 1396: 81). این موضوع برای همگان بهخوبی شناختهشده است؛ اما آنچه هنوز در پردهای از ابهام قرار دارد، موضوع اجرای این نوع از توسعه در جایجای طراحیها و برنامهریزیهای شهری است (Charehjoo‚ 2012: 46). در همین زمینه، تمرکز پژوهش حاضر بر مسکن پایدار و شناخت مؤلفههای آن است.
مسکن پایدار، یکی از شاخصههای مهم توسعه و پیشرفت قلمداد میشود که در تمامی جنبههای پایداری یعنی اقتصادی، اجتماعیفرهنگی، کالبدی و زیستمحیطی مطلوبیت لازم را داشته باشد (Shayan et al., 2014: 189; Pourtaheri & Hemmati, 2017: 73). مسکن پایدار به مجموعة پیچیدهای از روابط دوسویه بین پایداری و مسکن اطلاق میشود که در سیاستهای توسعة پایدار بر آن بسیار تأکید شده است. اعتقاد بر این است که مسکن پایدار علاوه بر جنبههای اجتماعیفرهنگی، زیستمحیطی، اقتصادی و کالبدی، نقش مهمی نیز در آرامش، سلامت و تندرستی ساکنان ایفا میکند (Davies‚ 2017: 5). مسکن پایدار به مسکنی گفته میشود که نیازهای ساکنان کنونی را با بهرهبرداری بهینه از منابع تأمین کند و در عین حال در خلق محلههای جذاب، ایمن، سرزنده، سازگار، سالم و غنی نقش داشته باشد (Rahmani & Charehjoo‚ 2013: 22; Moore & Doyon, 2018: 1; Baker et al., 2016: 219).
مسکن پایدار باید از شاخصههای زیر برخوردار باشد:
- حفاظت از محیطزیست؛
- استفادة منطقی از منابع انسانی؛
- حفاظت از اکوسیستم و توانایی ترمیم آن؛
- عدالت؛
- حافظ سلامت، ایمنی و امنیت (Shayan et al., 2014: 189).
رضایتمندی سکونتی که ریشه در رضایت از خدمات و زیرساختها، فرصتهای شغلی و شبکههای اجتماعی حمایتکننده و بهطور کلی مطلوبیت مکانی دارد (رفیعیان و همکاران، 1395: 31 Dimuna & Olotuah, 2019: 21;)، نمود واقعی توسعة پایدار یک جامعه به شمار میرود؛ زیرا مسکن خوب نقش بسزایی در ثبات خانواده، رشد اجتماعی و اقتصادی و آرامش روحی و روانی افراد جامعه دارد (یزدانی و همکاران، 1396: 254)؛ علاوه بر این برخورداری شهروندان از احساس رضایت از شهر و محیط محل زندگی خود، یکی از عوامل مهم در ایجاد انگیزه در آنها برای مشارکت در امور توسعه و ارتقای کیفیت محیط است (درودی و همکاران، 1393: 139).
اوگو[5] (2003) بر این باور است که رضایتمندی سکونتی به میزان رضایت خانوار از وضعیت فعلی مسکن خود اشاره دارد و یک رویکرد ارزیابی غیراقتصادی و هنجاری از ارزیابی کیفیت واحدهای مسکونی به شمار میرود. آنچه موجب بروز نارضایتی از وضعیت مسکن در خانوار میشود، پایینبودن سطح کیفیت مسکن برخلاف هنجارهای مدنظر افراد است. شناسایی عوامل اثرگذار بر رضایتمندی از مسکن، دستاندرکاران را در درک چرایی تفاوت در میزان رضایت خانوارها یاری میکند (Adeleye et al.‚ 2018: 714). رضایتمندی مسکونی، موضوعی چندبعدی است که جدا از شرایط مسکن، به رضایت ساکنان از مجتمعها و شرایط محلهای بازمیگردد که در آن قرار دارند. رضایتمندی مسکونی، پاسخ مردم است به محیطی که در آن زندگی میکنند (درودی و همکاران، 1393: 132؛ Borgoni et al., 2018: 3).
روششناسی پژوهش
پژوهش حاضر به روش توصیفیتحلیلی و گردآوری دادهها به دو روش کتابخانهای و میدانی انجام شده است؛ بر این اساس برای رسیدن به اهداف پژوهش که برمبنای مسکن پایدار انجام شده است، ابعاد و شاخصهای لازم با مرور منابع و اسناد موجود شناسایی، و پرسشنامهای مبتنی بر اهداف و نمودار مفهومی پژوهش برای گردآوری دادهها و اطلاعات لازم تدوین شد؛ سپس برای رسیدن به اهداف و پاسخ پرسشهای پژوهش و با توجه به جنس و نوع متغیرها و همچنین با توجه به رابطة بین این متغیرها در چهارچوب مفهومی پژوهش، آزمونهای آماری مناسب انتخاب شد؛ بهطوری که برای آزمودن نرمالبودن متغیرهای پژوهش آزمون کولموگروف اسمیرنوف، برای بررسی سطح کلی رضایت ساکنان مسکن مهر مدنظر از وضعیت سکونتی خود آزمون تی تکنمونهای، برای بررسی تأثیر شاخصهای اجتماعیاقتصادی ساکنان بر انتخاب مسکن مهر بهمثابة محل سکونت آزمون رگرسیون، برای سنجش میزان همبستگی بین شاخصهای مسکن مهر با مسکن پایدار آزمون همبستگی پیرسون و برای بررسی وضعیت مساعد یا نامساعد محدودة پژوهش بهلحاظ شاخصهای مسکن پایدار نیز آزمون تی تکنمونهای و معادلات ساختاری به کار رفت.
جامعة آماری و حجم نمونه
جامعة آماری پژوهش، ساکنان 18 تا 65سالة مجتمعهای مسکن مهر شهرک بهاران سنندج است. حجم نمونه نیز با توجه به جمعیت بررسیشده، با استفاده از فرمول کوکران و به تعداد 150 نفر محاسبه شده است.
شاخصهای بررسیشده
شاخصهای بررسیشده در پژوهش حاضر با مروری بر ادبیات موضوع و پژوهشهای انجامشده در این حوزه انتخاب شدهاند. در جدولی که در ادامه خواهد آمد، شاخصهای بررسیشدة پژوهشهای مختلف دربارة موضوع ارائه خواهد شد.
جدول- 1: شاخصهای برگرفته از مبانی نظری پژوهش
|
شاخصها |
(رضایی و کماییزاده، ۱۳۹۱) |
(خلیلی و همکاران، ۱۳۹۳) |
(درودی و همکاران، ۱۳۹۳) |
(رفیعیان و همکاران، ۱۳۹۳) |
(زارعگاریزی، ۱۳۹۳) |
(فیروزی و همکاران، ۱۳۹۴) |
(مسعودی راد و همکاران، ۱۳۹۶) |
(نعمتی و همکاران، ۱۳۹۶) |
(یزدانی و همکاران، ۱۳۹۶) |
(محمدی بریمانلو، ۱۳۹۶) |
(ملکشاهی و همکاران، ۱۳۹۷) |
|
تسهیلات مجتمع |
* |
|
|
* |
* |
|
|
* |
* |
|
* |
|
دسترسی و حملونقل |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
مدیریت و نگهداری |
* |
|
* |
|
|
|
|
|
* |
|
* |
|
اقتصادی |
* |
* |
|
* |
* |
* |
* |
|
* |
* |
* |
|
امنیت |
* |
* |
|
|
* |
|
* |
|
* |
* |
* |
|
روشنایی و تهویه |
* |
* |
* |
|
|
|
|
* |
* |
|
* |
|
دید و منظر |
* |
|
* |
|
|
|
|
* |
* |
|
* |
|
کالبدی |
* |
* |
|
* |
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
روابط همسایگی |
* |
* |
* |
* |
* |
|
* |
* |
* |
* |
* |
|
زیستمحیطی |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
مسکن پایدار |
* |
|
|
|
* |
|
* |
|
* |
* |
* |
منبع: نویسندگان، 1397
با توجه به شاخصهای برگرفته از مبانی نظری پژوهش، نمودار زیر برای تبیین ارتباط بین شاخصها و مؤلفههای پژوهش ارائه شده است.
شکل- 1: نمودار مفهومی پژوهش دربارة ارتباط بین ابعاد و شاخصهای استفادهشدة پژوهش مبتنی بر مسکن پایدار
منبع: نویسندگان به نقل از درودی و همکاران، ۱۳۹۳؛ ملکشاهی و همکاران، ۱۳۹۷؛ سلطانی و وارثی، ۱۳۹۶؛Yin et al., 2018.
محدودة پژوهش
محدودة پژوهش حاضر، مسکنهای مهر واقع در ناحیة 21 شهرک بهاران در بخش جنوب غربی شهر سنندج استان کردستان است. مساحت این محدوده 8.29 هکتار است و 5945 تعداد واحد مسکونی دارد. این مجموعه بدون امکانات و تسهیلات لازم است و ساکنان نیازهای زندگی روزمرة خود را در محیط محل سکونت خود تأمین نمیکنند؛ همین امر موجب وابستگی آنها به محلههای پیرامون شده است. ضعف دسترسی به حملونقل عمومی نیز در این مجموعه بهشدت به چشم میخورد؛ این موضوع خود موجب اختلال در انجام امور روزمره و نارضایتی ساکنان از وضعیت موجود شده است.
شکل- 2: موقعیت محدودة پژوهش
منبع: نویسندگان، 1397
یافتههای پژوهش
نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف
برای بررسی نرمالبودن مؤلفههای ابعاد الگو از آزمون کلموگروف اسمیرنوف استفاده شد و فرضیة آماری به شکل زیر است:
H0: دادهها نرمال هستند.
H1: دادهها نرمال نیستند.
در صورتی که مقدار سطح معناداری آزمون از مقدار خطای 05/0 بیشتر باشد، از نرمالبودن متغیر حمایت میشود.
نتیجة آزمون کلموگروف اسمیرنوف نرمالبودن (سطح معناداری بیش از 05/0 شده است) متغیرهای پژوهش را نشان میدهد؛ بنابراین در استفاده از آمار پارامتریک مانعی وجود ندارد.
جدول- 2: نتایج آزمون کلموگروف اسمیرنوف
|
متغیر |
Z |
Sig |
نرمالیتی |
|
تسهیلات مجتمع |
77/0 |
58/0 |
نرمال است |
|
دسترسی و حملونقل |
05/1 |
21/0 |
نرمال است |
|
مدیریت و نگهداری |
16/1 |
13/0 |
نرمال است |
|
اقتصادی |
04/1 |
22/0 |
نرمال است |
|
امنیت |
29/1 |
06/0 |
نرمال است |
|
روشنایی و تهویه |
25/1 |
98/0 |
نرمال است |
|
دید و منظر |
22/1 |
09/0 |
نرمال است |
|
کالبدی |
31/1 |
06/0 |
نرمال است |
|
روابط همسایگی |
98/0 |
19/0 |
نرمال است |
|
زیستمحیطی |
11/1 |
15/0 |
نرمال است |
|
مسکن پایدار |
10/1 |
16/0 |
نرمال است |
منبع: نویسندگان، 1397
اعتبار همگرا و سازگاری درونی
جدول-3: شاخصهای اعتبار همگرا؛ سازگاری درونی و برازش مدل
|
ابعاد |
AVE |
CR |
2R |
GOF |
||
|
اقتصادی |
55/0 |
89/0 |
- |
77/0 |
62/0 |
48/0 |
|
اجتماعیفرهنگی |
51/0 |
86/0 |
- |
|||
|
کالبدیکارکردی |
66/0 |
92/0 |
- |
|||
|
زیستمحیطی |
60/0 |
91/0 |
- |
|||
|
مسکن پایدار |
65/0 |
97/0 |
39/0 |
منبع: نویسندگان، 1397
روایی همگرا به این معناست که نشانگرهای هر سازه درنهایت تفکیک مناسبی را بهلحاظ اندازهگیری نسبت به سازههای دیگر مدل فراهم آورند؛ به بیان دیگر هر نشانگر فقط سازة خود را اندازهگیری کند و ترکیب آنها به گونهای باشد که تمام سازهها بهخوبی از یکدیگر تفکیک شوند. با کمک شاخص میانگین واریانس استخراجشده مشخص شد تمام سازههای مطالعهشده، میانگین واریانس استخراجشدة بیش از 4/0 دارند. شاخص پایایی ترکیبی (سازگاری درونی) برای بررسی پایایی پرسشنامه استفاده شد و تمامی این ضرایب بیش از 7/0 است و پایابودن ابزار اندازهگیری را نشان میدهد.
رابطة بین پایگاه اجتماعیاقتصادی شهروندان و رضایت از مسکن مهر در شهر سنندج
جدول- 4: ضرایب رگرسیون بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته
|
مدل |
ضرایب غیراستاندارد |
ضرایب استاندارد |
T آمارة |
سطح معناداری |
||
|
ضریب رگرسیون |
خطای معیار ضریب رگرسیون |
ضریب بتا |
||||
|
1 |
مقدار ثابت |
75/52 |
96/1 |
|
87/36 |
000/0 |
|
تحصیلات |
153/0- |
169/0 |
180/0- |
08/2- |
030/0 |
|
|
درآمد |
339/0- |
153/0 |
309/0- |
221/2- |
028/0 |
|
|
شغل |
084/0 |
.212 |
09/0 |
1.159 |
091/0 |
|
|
موقعیت محل کار |
023/0 |
.263 |
05/0 |
1.045 |
110/0 |
|
|
مالکیت |
102/0 |
.192 |
112/0 |
1.658 |
067/0 |
|
منبع: نویسندگان، 1397
برمبنای نتایج آزمون رگرسیون چندمتغیره دربارة تأثیر پایگاههای اجتماعیفرهنگی، اقتصادی و محیطی بر سطح کلی رضایت ساکنان از مسکن مهر که در جدول 4 آمده، در سطح اطمینان 95% تمامی متغیرها بر انتخاب مسکن مهر بهمثابة محل سکونت اثرگذار نبوده است و از میان تمامی متغیرهای بررسیشده، فقط متغیرهای تحصیلات و درآمد، عوامل دخیل در این انتخاب عنوان شدهاند. با توجه به سطح معناداری و مقدار بتای محاسبهشده، روشن است که تأثیر عامل درآمد بیشتر از تحصیلات گزارش شده است.
نتایج توصیفی متغیرهای پژوهش
توصیف متغیرها به این دلیل مهم است که نتایج آزمون فرضیههای پژوهش براساس شاخصهای این متغیرها استخراج میشود. در این پژوهش شاخصهای مؤثر بر مسکن پایدار در قالب چهار بعد (اقتصادی، اجتماعیفرهنگی، کالبدی و زیستمحیطی) انتخاب و دادههای آنها با استفاده از پرسشنامه گردآوری شده است. با توجه به انتخاب طیف لیکرت 5تایی (1 خیلی کم، 2 کم، 3 متوسط، 4 زیاد و 5 خیلی زیاد) برای پرسشهای تشکیلدهندة پرسشنامه، لازم است میانگین پاسخهای ساکنان با مقدار متوسط عدد 3 (عدد وسط لیکرت) مقایسه شود. از آنجایی که گویههای پرسشنامة پژوهش شاخصهای مسکن پایدار را میسنجند، در صورتی که مقدار میانگین بهدستآمده کمتر از 3 باشد، جامعة مطالعهشده وضعیت نامطلوبی ازنظر شاخصهای پایداری دارد.
برمبنای آنچه در جدول 5 دربارة نتایج توصیفی متغیرهای پژوهش آمده است، تمام متغیرهای پژوهش میانگینی را در حد کمتر از مقدار متوسط (عدد وسط طیف لیکرت 3) نشان میدهند؛ همین مسئله حاکی از این واقعیت است که وضعیت این متغیرها رضایت ساکنان این مسکن مهر را در پی نداشته است؛ بدین صورت که زیرشاخههای بعد زیستمحیطی در تمامی موارد قیدشده، رقم بسیار کمی را نشان داده است؛ اما در بین ابعاد بررسیشده، زیرشاخههای بعد اقتصادی و تسهیلات مجتمع در بعد کالبدی، تنها زیرشاخههایی بودند که رقم آنها به عدد میانگین نزدیکتر بوده است. درمجموع سطح پایداری مسکن مهر بررسیشده کمتر از حد میانگین و به بیانی کمتر از سطح انتظار ساکنان بوده است.
جدول- 5: نتایج توصیفی متغیرهای پژوهش
|
شاخصهای مسکن پایدار |
زیرمؤلفهها |
میانگین |
انحراف معیار |
|
کالبدی |
تسهیلات مجتمع |
2.7892 |
0.53987 |
|
کالبدی |
دسترسی و حملونقل |
2.6824 |
0.60976 |
|
اجتماعیفرهنگی |
مدیریت و نگهداری |
2.6667 |
0.60663 |
|
اقتصادی |
اقتصادی |
2.7966 |
0.71217 |
|
اجتماعیفرهنگی |
امنیت |
2.7597 |
0.60769 |
|
زیستمحیطی |
روشنایی و تهویه |
2.6904 |
0.65777 |
|
زیستمحیطی |
دید و منظر |
2.6690 |
0.68022 |
|
کالبدی |
کالبدی |
2.7056 |
0.66134 |
|
اجتماعیفرهنگی |
روابط همسایگی |
2.7537 |
0.61236 |
|
زیستمحیطی |
زیستمحیطی |
2.5697 |
0.66850 |
|
مسکن پایدار |
2.6391 |
0.58031 |
|
منبع: نویسندگان، 1397
نتایج آزمون تی تکنمونهای شاخصهای مسکن مهر پایدار
برای بررسی مؤلفههای پژوهش از آزمون تی تکنمونهای استفاده شده است. این آزمون، میانگین دادههای یک متغیر را با یک مقدار مشخص مقایسه و معناداربودن یا نبودن اختلاف آنها را مشخص میکند. به دلیل اینکه پرسشهای پرسشنامه پنجگزینهای بوده است، میانگین فرضی برای این مؤلفهها عدد سه در نظر گرفته شده است. با مقایسة نتایج بهدستآمده مشخص میشود ازنظر افراد نمونة آماری، بین میانگین متغیرهای مربوط در هریک از ابعاد مسکن پایدار تفاوت معناداری وجود دارد یا خیر.
جدول- 6: آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد تسهیلات مجتمع مسکن مهر
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
تسهیلات مجتمع |
-4.400 |
126 |
0.000 |
7892/2 |
-.21078 |
-0.3056 |
-0.1160 |
|
مطلوبیت امکانات بهداشتی |
.988 |
142 |
0.325 |
06/3 |
0.063 |
-0.06 |
0.19 |
|
خدمات ورزشی |
-6.315 |
141 |
0.000 |
50/2 |
-0.500 |
-0.66 |
-0.34 |
|
مطلوبیت امکانات پستی |
-5.056 |
140 |
0.000 |
68/2 |
-0.319 |
-0.44 |
-0.19 |
|
خدمات آتشنشانی |
-.199 |
140 |
0.842 |
99/2 |
-0.014 |
-0.15 |
0.13 |
|
مطلوبیت پارکینگ |
-5.008 |
141 |
0.000 |
63/2 |
-0.373 |
-0.52 |
-0.23 |
|
مطلوبیت خدمات درمانی |
-1.712 |
141 |
0.089 |
87/2 |
-0.127 |
-0.27 |
0.02 |
|
مطلوبیت آب |
-2.874 |
141 |
0.005 |
80/2 |
-0.204 |
-0.34 |
-0.06 |
|
مطلوبیت برق |
-1.615 |
136 |
0.109 |
90/2 |
-0.102 |
-0.23 |
0.02 |
|
مطلوبیت اینترنت |
-3.719 |
141 |
0.000 |
64/2 |
-0.359 |
-0.55 |
-0.17 |
|
مطلوبیت تلفن |
-1.815 |
140 |
0.072 |
87/2 |
-0.128 |
-0.27 |
0.01 |
|
مطلوبیت گاز |
.000 |
140 |
1.000 |
00/3 |
0.000 |
-0.14 |
0.14 |
|
مطلوبیت وسایل سرمایشی |
-3.144 |
142 |
0.002 |
78/2 |
-0.224 |
-0.36 |
-0.08 |
|
مطلوبیت وسایل گرمایشی |
-3.485 |
142 |
0.001 |
72/2 |
-0.280 |
-0.44 |
-0.12 |
منبع: نویسندگان، 1397
جدول- 7: آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد دسترسی و حملونقل مسکن مهر
|
متغیر |
|
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
|||
|
حد کم |
حد زیاد |
|||||||
|
دسترسی و حملونقل |
-6.119 |
137 |
0.000 |
2.6824 |
-0.31763 |
-0.4203 |
-0.2150 |
|
|
مطلوبیت دسترسی به راههای اصلی |
-3.086 |
141 |
0.002 |
2.77 |
-0.225 |
-0.37 |
-0.08 |
|
|
مطلوبیت آسانسور |
-3.859 |
140 |
0.000 |
2.74 |
-0.262 |
-0.40 |
-0.13 |
|
|
مطلوبیت شیب راهپله |
-5.879 |
139 |
0.000 |
2.54 |
-0.479 |
-0.64 |
-0.32 |
|
|
مطلوبیت راهروها |
-3.538 |
140 |
0.001 |
2.74 |
-0.255 |
-0.40 |
-0.11 |
|
|
مطلوبیت دسترسی به حملونقل عمومی |
-2.704 |
141 |
0.008 |
2.80 |
-0.197 |
-0.34 |
-0.05 |
|
|
دسترسی به مراکز فرهنگی |
-5.882 |
141 |
0.000 |
2.57 |
-0.430 |
-0.57 |
-0.29 |
|
منبع: نویسندگان، 1397
جدول- 8: آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد مدیریت و نگهداری
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
مدیریت و نگهداری |
-6.455 |
137 |
0.000 |
2.6667 |
-0.33333 |
-0.4354 |
-0.2312 |
|
مطلوبیت تمیزی پارکینگ |
-4.513 |
141 |
0.000 |
2.69 |
-0.310 |
-0.45 |
-0.17 |
|
رضایت از جمعآوری زباله |
-3.949 |
138 |
0.000 |
2.73 |
-0.266 |
-0.40 |
-0.13 |
|
مطلوبیت تراکم جمعیت |
-6.039 |
140 |
0.000 |
2.54 |
-0.461 |
-0.61 |
-0.31 |
|
مطلوبیت خدمات تعمیرات |
-3.880 |
141 |
0.000 |
2.70 |
-0.303 |
-0.46 |
-0.15 |
منبع: نویسندگان، 1397
جدول- 9: نتایج آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد امنیت مسکن مهر
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
امنیت |
-4.491 |
128 |
0.000 |
2.7597 |
-0.24031 |
-0.3462 |
-0.1344 |
|
امنیت محله |
-.593 |
139 |
.554 |
2.96 |
-0.043 |
-0.19 |
0.10 |
|
امنیت مجتمع |
.000 |
140 |
1.000 |
3.00 |
0.000 |
-0.15 |
0.15 |
|
سرقت از منازل |
-7.212 |
139 |
0.000 |
2.39 |
-0.614 |
-0.78 |
-0.45 |
|
احساس خطر دربارة خالیگذاشتن منزل |
-3.658 |
136 |
0.000 |
2.70 |
-0.299 |
-0.46 |
-0.14 |
|
مجهزبودن به دوربین مداربسته |
-2.650 |
140 |
0.009 |
2.77 |
-0.227 |
-0.40 |
-0.06 |
|
استحکام بنا |
-3.487 |
140 |
0.001 |
2.72 |
-0.277 |
-0.43 |
-0.12 |
|
رضایت از نگهبانی مجتمع |
-3.185 |
141 |
0.002 |
2.75 |
-0.254 |
-0.41 |
-0.10 |
|
استحکام نرده و حفاظ |
-3.692 |
139 |
0.000 |
2.71 |
-0.286 |
-0.44 |
-0.13 |
منبع: نویسندگان، 1397
جدول-10: نتایج آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد اقتصادی مسکن مهر
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
اقتصادی |
-3.102 |
117 |
0.002 |
2.7966 |
-0.20339 |
-0.3332 |
-0.0736 |
|
مطلوبیت هزینة خرید |
-.961 |
132 |
0.338 |
2.92 |
-0.083 |
-0.25 |
0.09 |
|
مطلوبیت اجاره |
-1.741 |
129 |
0.084 |
2.85 |
-0.146 |
-0.31 |
0.02 |
|
مطلوبیت مقدار وام |
-4.240 |
137 |
0.000 |
2.70 |
-0.297 |
-0.44 |
-0.16 |
منبع: نویسندگان، 1397
جدول-11: آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد روشنایی و تهویة مسکن مهر
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
روشنایی و تهویه |
-5.469 |
134 |
0.000 |
2.6904 |
-0.30963 |
-0.4216 |
-0.1977 |
|
روشنایی فضای سبز |
-3.327 |
138 |
0.001 |
2.77 |
-0.245 |
-0.39 |
-0.10 |
|
روشنایی پارک کودک |
-4.825 |
140 |
0.000 |
2.60 |
-0.397 |
-0.56 |
-0.23 |
|
روشنایی محوطة مجتمع |
-2.380 |
140 |
0.019 |
2.81 |
-0.191 |
-0.35 |
-0.03 |
|
مطلوبیت نور واحد |
-5.143 |
141 |
0.000 |
2.62 |
-0.380 |
-0.53 |
-0.23 |
|
نورگیربودن پنجره |
-3.515 |
139 |
0.001 |
2.71 |
-0.286 |
-0.45 |
-0.13 |
منبع: نویسندگان، 1397
جدول- 12: آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد دید و منظر مسکن مهر
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
دید و منظر |
-5.778 |
140 |
0.000 |
2.6690 |
-0.33097 |
-0.4442 |
-0.2177 |
|
مطلوبیت تفکیک عرصههای عمومی و خصوصی |
-3.204 |
141 |
0.002 |
2.77 |
-0.232 |
-0.38 |
-0.09 |
|
مطلوبیت دید و چشمانداز |
-4.542 |
141 |
0.000 |
2.63 |
-0.373 |
-0.54 |
-0.21 |
|
مطلوبیت رنگ فضا |
-4.667 |
140 |
0.000 |
2.64 |
-0.362 |
-0.51 |
-0.21 |
منبع: نویسندگان، 1397
جدول-13: نتایج آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد کالبدی مسکن مهر
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
کالبدی |
-5.173 |
134 |
0.000 |
2.7056 |
-0.29444 |
-0.4070 |
-0.1819 |
|
مطلوبیت تعداد اتاق در واحد |
-4.452 |
138 |
0.000 |
2.65 |
-0.345 |
-0.50 |
-0.19 |
|
مطلوبیت تعداد واحد در طبقه |
-1.826 |
140 |
0.070 |
2.86 |
-0.142 |
-0.30 |
0.01 |
|
مطلوبیت ارتفاع سقف واحد |
-4.882 |
140 |
0.000 |
2.59 |
-0.411 |
-0.58 |
-0.24 |
|
رضایت از طبقه |
-4.238 |
138 |
0.000 |
2.72 |
-0.281 |
-0.41 |
-0.15 |
منبع: نویسندگان، 1397
جدول-14: نتایج آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد روابط همسایگی مسکن مهر
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
روابط همسایگی |
-4.655 |
133 |
0.000 |
2.7537 |
-0.24627 |
-0.3509 |
-0.1416 |
|
همکاری همسایهها |
-1.000 |
138 |
0.319 |
2.92 |
-0.079 |
-0.24 |
0.08 |
|
جابهجایی همسایهها |
-4.529 |
139 |
0.000 |
2.66 |
-0.343 |
-0.49 |
-0.19 |
|
تأثیر همسایه بر رفتار شما |
-5.449 |
137 |
0.000 |
2.62 |
-0.377 |
-0.51 |
-0.24 |
|
تأثیرات مثبت همسایگی |
-3.461 |
140 |
0.001 |
2.76 |
-0.241 |
-0.38 |
-0.10 |
منبع: نویسندگان، 1397
در قسمت نتایج استنباطی، نتایج آزمون تی تکنمونهای برای تمامی مؤلفهها نشان داده است در سطح اطمینان 95درصد، اختلاف معنادار منفی بین بسیاری از میانگینهای شاخصهای بررسیشده (موارد بولدشده) و مقدار متوسط (3) وجود دارد (سطح معناداری کمتر از 05/0)؛ بنابراین در این زمینه، فرض صفر مبنی بر معنادارنبودن اختلاف میانگین این شاخصها و وضعیت متوسط (3) رد و فرض پژوهش تأیید میشود.
بعد تسهیلات مجتمع: همانطور که در جدول 6 آورده شده است، در این بعد، شاخصهای خدمات آتشنشانی، مطلوبیت خدمات درمانی، مطلوبیت تلفن، مطلوبیت برق و مطلوبیت گاز از سطح معناداری بیش از 05/0 برخوردارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت معنادار نیست؛ درواقع این شاخصها در وضعیت متوسط تبیین میشوند. بهطور کلی براساس آنچه ارائه شده است، بعد تسهیلات مجتمع در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد و همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
بعد دسترسی و حملونقل: همانطور که در جدول 7 آورده شده است، در این بعد تمامی شاخصهای آن سطح معناداری کمتر از 05/0 دارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت منفی است؛ بر این اساس بعد دسترسی و حملونقل در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد شده است.
بعد مدیریت و نگهداری: همانطور که در جدول 8 آورده شده است، در این بعد تمامی شاخصهای آن سطح معناداری کمتر از 05/0 دارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت منفی است؛ بر این اساس بعد مدیریت و نگهداری در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
بعد اقتصادی: همانطور که در جدول 9 آورده شده است، در این بعد شاخصهای مطلوبیت هزینة خرید و مطلوبیت اجاره سطح معناداری بیش از 05/0 دارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت معنادار نیست؛ درواقع این گویهها در وضعیت متوسط تبیین میشود. بهطور کلی براساس آنچه ارائه شده است، بعد اقتصادی در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
بعد امنیت: همانطور که در جدول 10 آمده است، در این بعد شاخصهای امنیت محله و امنیت مجتمع سطح معناداری بیش از 05/0 دارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت معنادار نیست؛ سایر شاخصهای بررسیشده نیز، سطح معناداری کمتر از 05/0 دارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت منفی است. درواقع آنها در وضعیت متوسط تبیین میشوند. بهطور کلی براساس آنچه ارائه شده است، بعد اقتصادی در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
بعد روشنایی و تهویه: همانطور که در جدول 11 آمده است، در این بعد تمامی شاخصهای آن سطح معناداری کمتر از 05/0 دارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت منفی است؛ بر این اساس بعد روشنایی و تهویه در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
بعد دید و منظر: همانطور که در جدول 12 آورده شده است، در این بعد تمامی شاخصهای آن سطح معناداری کمتر از 05/0 دارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت منفی است؛ بر این اساس بعد روشنایی و تهویه در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
بعد کالبدی: همانطور که در جدول 13 آورده شده است، در این بعد شاخص مطلوبیت تعداد واحد در طبقه سطح معناداری بیش از 05/0 دارد و اختلاف میانگین شاخصها با عدد 3 طیف لیکرت معنادار نیست؛ درواقع این شاخص در وضعیت متوسط تبیین میشود. بهطور کلی براساس آنچه ارائه شده است، بعد کالبدی در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
بعد روابط همسایگی: همانطور که در جدول 14 آورده شده است، در این بعد شاخص همکاری همسایهها سطح معناداری بیش از 05/0 دارد و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت معنادار نیست؛ درواقع این شاخص در وضعیت متوسط تبیین میشود. بهطور کلی براساس آنچه ارائه شده است، بعد روابط همسایگی در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
بعد زیستمحیطی: همانطور که در جدول 15 آورده شده است، در این بعد تمامی شاخصها سطح معناداری کمتر از 05/0 دارند و اختلاف میانگین آنها با عدد 3 طیف لیکرت منفی است؛ بر این اساس بعد زیستمحیطی در مسیر مسکن پایدار کمتر از حد متوسط است و وضعیت نامساعدی دارد که همین مسئله موجب نارضایتی ساکنان از این بعد پایداری شده است.
برمبنای نتایج جدولهای ارائهشده، مسکن مهر بررسیشده مطلوبیت لازم را درزمینة مسکن پایدار ندارد.
جدول-15: نتایج آزمون تی تکنمونهای مؤلفههای بعد زیستمحیطی مسکن مهر
|
متغیر |
مقدار آزمون= 3 |
||||||
|
T |
درجة آزادی |
سطح معناداری |
میانگین |
اختلاف میانگین |
محدودة اطمینان 95درصد |
||
|
حد کم |
حد زیاد |
||||||
|
زیستمحیطی |
-7.643 |
140 |
0.000 |
2.5697 |
-0.43026 |
-0.5416 |
-0.3190 |
|
مطلوبیت فضای سبز |
-5.403 |
140 |
0.000 |
2.56 |
-0.440 |
-0.60 |
-0.28 |
|
آرامش |
-4.950 |
141 |
0.000 |
2.59 |
-0.408 |
-0.57 |
-0.25 |
|
جریان باد و هوای مطبوع |
-4.808 |
141 |
0.000 |
2.58 |
-0.423 |
-0.60 |
-0.25 |
منبع: نویسندگان، 1397
نتایج آزمون همبستگی شاخصهای مسکن مهر و مسکن پایدار
در این مرحله برای رسیدن به پاسخ این پرسش که «شاخصهای مسکن مهر تا چه میزان با شاخصهای مسکن پایدار همبستگی دارند؟»، از روش همبستگی پیرسون با ضریب اطمینان 99% استفاده شد. نتایج این ضریب همواره عددی بین ۱ تا ۱- است و در صورت نبود رابطه بین دو متغیر، برابر صفر خواهد بود. جدول زیر ضرایب همبستگی پیرسون را برای بررسی رابطه میان متغیرهای پژوهش نشان میدهد.
جدول- 16: نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین مؤلفههای مسکن مهر و مسکن پایدار
|
متغیر |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
|
1. تسهیلات مجتمع |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2. دسترسی و حملونقل |
.856** |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
3. مدیریت و نگهداری |
.786** |
.765** |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
4. اقتصادی |
.665** |
.639** |
.641** |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
|
5. امنیت |
.751** |
.790** |
.726** |
.714** |
1 |
|
|
|
|
|
|
|
6. روشنایی و تهویه |
.755** |
.799** |
.752** |
.665** |
.727** |
1 |
|
|
|
|
|
|
7. دید و منظر |
.672** |
.745** |
.669** |
.670** |
.747** |
.742** |
1 |
|
|
|
|
|
8. کالبدی |
.643** |
.737** |
.732** |
.577** |
.736** |
.675** |
.722** |
1 |
|
|
|
|
9. روابط همسایگی |
.711** |
.721** |
.641** |
.520** |
.724** |
.695** |
.653** |
.665** |
1 |
|
|
|
10. زیستمحیطی |
.600** |
.675** |
.621** |
.567** |
.617** |
.686** |
.553** |
.608** |
.557** |
1 |
|
|
11. مسکن پایدار |
.594** |
.597** |
.628** |
.604** |
.651** |
.630** |
.501** |
.617** |
.543** |
.592** |
1 |
منبع: نویسندگان، 1397
تمامی ضرایب در سطح اطمینان %99 معنادارند (مقدار سطح معناداری کمتر از یک درصد است) و همانطور که نتایج نشان میدهد تمامی متغیرها ارتباط مثبتی با هم دارند. نتیجة آزمون همبستگی پیرسون نشان داده است از میان شاخصهای مسکن پایدار، شاخص امنیت بیشترین ارتباط (65/0) و شاخص دید و منظر کمترین ارتباط را (50/0) با مسکن پایدار دارد؛ علاوه بر این روشن است که همبستگی بین تمامی ضرایب بیش از 50درصد است؛ بدین معنا که شدت همبستگی بین شاخصهای مسکن مهر و مسکن پایدار زیاد و رابطة بین آنها مستقیم و مثبت است.
نتایج معادلات ساختاری
در این بخش، نتایج حاصل از معادلات ساختاری درزمینة وضعیت تأثیرگذاری شاخصهای مسکن پایدار بر کارایی و پذیرش مسکن مهر ارائه خواهد شد.
جدول- 17: نتایج معادلات ساختاری برای بررسی تأثیر شاخصهای مسکن پایدار بر کارایی و پذیرش مسکن مهر
|
تأثیر شاخصهای مسکن پایدار بر کارایی و پذیرش مسکن مهر |
ضریب تأثیر (β) |
مقدار آزمون T |
سطح معناداری |
نتیجة فرضیه |
|
مسیر شاخص اقتصادی به سمت مسکن پایدار |
13/0 |
97/2 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر شاخص اجتماعیفرهنگی به سمت مسکن پایدار |
19/0 |
37/3 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر شاخص کالبدیکارکردی به سمت مسکن پایدار |
40/0 |
87/5 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر شاخص زیستمحیطی به سمت مسکن پایدار |
34/0 |
18/5 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة تسهیلات مجتمع به سمت مسکن پایدار |
46/0 |
37/6 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة دسترسی و حملونقل به سمت مسکن پایدار |
37/0 |
31/5 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة مدیریت و نگهداری به سمت مسکن پایدار |
26/0 |
39/3 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة امنیت به سمت مسکن پایدار |
27/0 |
01/3 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة روشنایی و تهویه به سمت مسکن پایدار |
10/0 |
24/2 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة دید و منظر به سمت مسکن پایدار |
11/0 |
38/2 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة کالبدی به سمت مسکن پایدار |
16/0 |
77/2 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة روابط همسایگی به سمت مسکن پایدار |
15/0 |
54/2 |
000/0 |
تأیید |
|
مسیر مؤلفة زیستمحیطی به سمت مسکن پایدار |
31/0 |
57/4 |
000/0 |
تأیید |
منبع: نویسندگان، 1397
براساس نتایج بهدستآمده از معادلات ساختاری و با توجه به مثبتبودن ضرایب مسیر، شاخصهای مسکن پایدار بر کارایی و پذیرش مسکن مهر تأثیر مثبتی دارند و با بهبود این شاخصها، رضایتمندی ساکنان افزایش خواهد یافت. همانطور که از نتایج ضرایب بتا مشخص است شاخص کالبدی با ضریب مسیر (40/0) و شاخص زیستمحیطی با ضریب مسیر (34/0)، بیشترین تأثیر را بر کارایی و پذیرش مسکن مهر دارند و همچنین از بین زیرمؤلفهها، شاخص تسهیلات با ضریب مسیر (46/0)، شاخص دسترسی با ضریب مسیر (37/0) و شاخص زیستی با ضریب مسیر (31/0) بیشترین تأثیر، و شاخص روشنایی با ضریب مسیر (10/0) و شاخص دید و منظر با ضریب مسیر (11/0)، کمترین تأثیر را بر کارایی و پذیرش مسکن مهر دارند. همچنین ضریب تعیین (R2) کل مدل، 39/0 شده است که نشان میدهد شاخصهای مؤثر بر مسکن پایدار در قالب ابعاد بررسیشده، حدود 39درصد از تغییرات مسکن پایدار را پیشبینی میکنند.
بهطور کلی بررسی ارتباط بین شاخصهای مسکن پایدار با میزان رضایت ساکنان نشان میدهد همبستگی بین بعد اقتصادی و مسکن پایدار 60/0، همبستگی بین بعد امنیت و مسکن پایدار 65/0، همبستگی بین بعد کالبدی و مسکن پایدار 61/0، همبستگی بین بعد زیستمحیطی و مسکن پایدار 59/0، همبستگی بین بعد تسهیلات مجتمع و مسکن پایدار 59/0، همبستگی بین بعد مدیریت و نگهداری و مسکن پایدار 62/0، همبستگی بین بعد روابط همسایگی و مسکن پایدار 54/0، همبستگی بین بعد روشنایی و تهویه و مسکن مناسب 63/0، همبستگی بین بعد حملونقل و دسترسی و مسکن پایدار 59/0 و همبستگی بین بعد دید و منظر و مسکن پایدار 50/0 است؛ بنابراین از دیدگاه ساکنان مسکن مهر رابطة معناداری بین رضایتمندی آنان از سکونت در مسکن مهر و مؤلفههای مسکن پایدار وجود دارد. از میان شاخصهای مسکن پایدار، شاخص امنیت بیشترین ارتباط (65/0) را با مسکن پایدار و شاخص دید و منظر کمترین ارتباط (50/0) را با مسکن پایدار دارد.
شکل- 3: نتایج حاصل از واردکردن دادهها و تحلیل معادلات ساختاری برای تبیین تأثیرگذاری متغیرهای پژوهش
منبع: نویسندگان، 1397
نتیجهگیری
هدف از انجام پژوهش حاضر، سنجش میزان رضایتمندی ساکنان مجتمعهای مسکن مهر شهرک بهاران از کیفیت سکونتی این مسکنها با رویکردی ویژه به شاخصهای مسکن پایدار است. نتایج حاصل از تحلیلهای آماری ابعاد اجتماعیفرهنگی، اقتصادی، کالبدی و زیستمحیطی (ابعاد چهارگانة مسکن پایدار)، نشاندهندة میزان رضایتمندی کم ساکنان از وضعیت موجود مسکنهای مهر است. با بررسی میزان تأثیرگذاری عوامل اقتصادی و اجتماعی، نتایج بهدستآمده نشان میدهد لزوماً تمامی این عوامل بر تصمیم افراد در انتخاب مسکن مهر تأثیری ندارند؛ تنها عاملی که بیشترین تأثیر را داشته، عامل اقتصادی با سطح معناداری گزارششده است؛ بهطوری که مطلوبیت اقتصادی و کمبودن هزینة تملک یا اجاره در انتخاب آنها، جزو اولویتهای اصلی ساکنان بوده است.
در بخش بعدی پژوهش با بررسی زیرشاخههای اثرگذار بر رضایتمندی سکونتی افراد، روشن شد ساکنان مسکن مهر مدنظر از وضعیت سکونتی خود که براساس شاخصهای مسکن پایدار ارزیابی شد، رضایت لازم را ندارند؛ این نتیجه تقریباً با نتایج دیگر پژوهشهای داخلی و خارجی دربارة رضایتمندی ساکنان مسکن مهر همسوست. همین مسئله نشاندهندة ناموفقبودن دولت در مدیریت و اجرای بهینة این طرحها بوده است (عباسزاده و همکاران، 1395؛ Husseinali Pour & Nikkhah‚ 2015; Shahri‚ 2015; Noori & Asadpoor‚ 2016; Turquoise Partners‚ 2010)؛ علاوه بر این نتایج تحلیل همبستگی نیز نشاندهندة ارتباط معنادار بین متغیرهای مسکن مهر و مسکن پایدار است.
نتایج بهدستآمده نشان میدهد شرایط درون این مجتمعهای زیستی به گونهای است که اگر تمهیدات و اقدامات لازم برای افزایش و بهبود کیفیت زندگی در آنها صورت نگیرد، شاهد کاهش حس تعلق و ماندگاری جمعیت در این مجتمعها خواهیم بود؛ بنابراین برای تحقق اهداف توسعة پایدار و سناریوی دوم (خوداتکایی) درزمینة افزایش رضایتمندی ساکنان از کیفیت سکونتی در مساکن مهر، پیشنهادهای زیر مطرح میشود:
1- از آنجا که طرح مسکن مهر برای رفع نیاز مسکن گروههای کمدرآمد ارائه شده است، تأمین خدمات اجتماعی، تفریحی و تجاری در فواصل مناسب محل سکونت آنها و ارتقای راههای دسترسی و ارائة خدمات حملونقل عمومی در سطح این محلات موجب افزایش کیفیت زندگی ساکنان در این محدودهها خواهد شد و همچنین از هزینههای زندگی قشر هدف خواهد کاست.
2- دربارة شناخت و آسیبشناسی مسکن مهر، متولیان و برنامهریزان مسکن باید پژوهشهایی به شکل سامانیافته و در گونههای مختلف مسکن مهر انجام دهند تا کاستیهای این طرح شناخته و اصلاح شود.
3- ارتقای اجتماعی محلات برای افزایش احساس تعلق به مکان، افزایش امنیت و شکلگیری گروههای اجتماعی، نقش مهمی در ارتقای کیفیت اینگونه محلات خواهد داشت.
4- بهمنظور افزایش گوناگونی و تنوع در فعالیتها و خدمات ارائهشده برای جبران کاستیهای موجود اختلاط کاربریها اعمال شود.
5- حمایتهای دولت بهمنظور تحقق اهداف والا و تأمین اعتبار لازم برای اجرای پروژههایی نظیر مراکز درمانی و آموزشی افزایش یابد.
)
