بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی فعالیت در شرکت های تعاونی دامداری بر خانوارهای عضو: مطالعه موردی بخش سرولایت شهرستان نیشابور

مقدمه

امروز این اندیشه در ذهن سیاست‌گذاران و برنامه ریزان توسعه به وجود آمده است که بدون توجه به وضعیت روستاهای کشور و عدم ایجاد یک تحول و دگرگونی در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی، توسعه ملی معنی و مفهومی نخواهد داشت.

 به همین علت، نقش مهم تعاون در فرآیند توسعه جوامع نیز باید معطوف به توسعه اقتصادی و اجتماعی آن جوامع باشد. ویژگی‌های دیگر تعاونی­ها از قبیل توسعه سیاسی و فرهنگی دارای اهمیت ثانوی هستند، هرچند که به نوبه خود بسیار مهم و اثرگذار در توسعه و زمینه و بستر رشد اقتصادی و اجتماعی جوامعند.

 مهم‌ترین ویژگی کشورهای کمتر توسعه یافته و در حال توسعه پایین بودن تولید داخلی، سطح پایین اشتغال و وجود بیکاری آشکار و پنهان فراوان، توزیع نابرابر درآمدها و کمبود سرمایه است و کشاورزی به عنوان مهم‌ترین منبع اشتغال و درآمد و بهره­وری پایین در بخش‌های مختلف اقتصادی است. یکی از مباحث مهم در بحث توسعه و به خصوص توسعه پایدار، بهره­گیری مناسب و بهینه از توانایی­هاى شرکت­هاى تعاونى روستایی در جامعه روستایی است.

 مفهوم تعاون به عنوان یک راه و روش زندگی اقتصادی و اجتماعی، بر مبنای نظریه خاصی بنا نشده است بلکه مبانی آن شامل مجموعه مفاهیمی همانند همیاری، عدم استثمار، توزیع عادلانه ثروت و درآمد کمک متقابل و ... می­باشند. برخی کوشیده­اند این مفاهیم و ارزش­ها را در قالب تدوین اصولی چند در فعالیت­های اقتصادی بکار گیرند. سازمان تعاونی را موسسه­ای اقتصادی و متعلق به استفاده کنندگان از خدمات آن می­دانند که توسط همین افراد و با نقشی مساوی اداره می­گردد و سود حاصل از فعالیت آن نیز به نسبت بهره­گیری از خدمات تعاونی بین آن‌ها توزیع می­شود.

 اینک به بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی فعالیت در شرکت­های تعاونی دامداری در بخش سرولایت نیشابور بر خانوارهای عضو می­پردازیم که می­تواند گامی در جهت توسعه و رشد اقتصادی کشور عزیزمان باشد.

بیان مسئله

روستاییان با انجام فعالیت­های حرفه­ای بر اساس همکاری و تعاون می‌توانند کارایی و وضعیت اقتصادی خود را بهبود بخشند. در همین راستا، شرکت­های تعاونی تولید نیز می­توانند با رفع نارسایی­ها، نقشی مهم در توسعه روستاها ایفا کنند (صدیقی،۱۳۸۱ :314).رسالت مهم شرکت­های تعاونی عبارت است از ارتقای سطح دانش روستاییان و بهبود بهره­وری منابع روستایی، جلوگیری از مهاجرت بی رویة روستاییان به شهرها، و برقراری توسعة مناطق روستایی است. بنابراین، تعاونی­ها ابزاری مناسب برای همکاری مردم به شمار می­روند و در رسیدن به توسعة پایدار نقشی مهم ایفا می­کنند، به گونه­ای که با همفکری مردم، می­کوشند توانایی­های آن‌ها را در راستای توسعة مناطق روستایی هدایت کنند (طاهرخانی، 116:1383). تعاونی­ها بیشتر به برنامه­ریزی بلندمدت می­پردازند و از این رو، منافع خود را در بلندمدت جستجو می­کنند (انوشیروانی،115:1372). تعاونی­های کشاورزی به عنوان سازمان­هایی خودجوش و ناشی از حرکت درونی جامعه روستایی تعریف شده‌اند که باید بتوانند بدون کمک‌های دولت و تنها متکی به خود و همکاری و همیاری اعضای خود، موجب رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نیز توسعه و گسترش سازمان خود باشند.

یکی از مباحث مهم در بحث رشد اقتصادی و توسعه و به خصوص توسعه پایدار، بهره گیری مناسب و بهینه از توانایی­هاى شرکت­هاى تعاونى روستایی در جامعه روستایی است. بخش کشاورزی یکی از بخش­های اقتصادی مهم است که به رغم فراهم نبودن برخی الزامات پایه­ای، با توجه به شرایط موجود جهانی به ناگزیر باید برای مقابله با چالش اشتغال در کشور از آن مدد گرفت. در این راستا تشکیل تعاونی­ها می‌تواند یکی از راهکارهای مهم در جهت ارتقای اقتصادی روستا و افزایش اشتغال در بخش کشاورزی باشد. نهاد تعاونی در ایران، دارای جایگاه قانونی بسیار والایی بوده و در اصول 43 و 44 قانون اساسی، تفکیک اقتصاد ملی به سه بخش دولتی، تعاونی و خصوصی مورد تاکید قرار گرفته است. با توجه به نقشی که تعاونی­ها در بهبود نظام بهره­برداری و همچنین افزایش درامد و اشتغال، تأمین نیازهای اساسی و توزیع عادلانه امکانات می­توانند داشته باشند؛ بررسی عملکرد این شرکت­ها به منظور یافتن مشکلات و تجدید نظر در ساختار تعاونی­ها ضروری می­باشد.

گسترش رو به رشد تعاونی­ها در جهان گویای این مسئله است که امروزه تعاونی­ها می­توانند با توان بیشتری حیات طبیعی، اقتصادی، و اجتماعی جوامع روستایی را تحت تأثیر قرار داده و موجبات توسعه پایدار را فراهم آورند.

در ایران و در استان خراسان رضوی به عنوان یکی از قطب­های مهم کشاورزی کشور، تعاونی­های تولید نقش غیر قابل انکاری در ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع روستایی دارند؛ لذا بهره­گیری از تمامی زمینه­ها و ظرفیت­های بالفعل این واحدهای اقتصادی، اجتماعی و شناخت دقیق مسائل و مشکلات و چالش­های رو در روی آن‌ها و هدایت، حمایت و نظارت این سازمان­های مردمی مسئله‌ای بسیار ضروری می­باشد. با توجه به تاکید سیاست‌گذاران اقتصادی کشور بر لزوم استفاده بیشتر از بخش تعاونی و از طرفی لزوم توسعه متوازن مناطق مختلف کشور، اهمیت و نقش تأثیر گذار تعاونی به خوبی احساس می­گردد.

بخش سرولایت منطقه­ای کوهستانی است که دامداری یکی از فعالیت­های عمده در این منطقه محسوب می­شود و نقش تأثیر گذاری از نظر اقتصادی و اجتماعی بر خانوارهای این منطقه می­گذارد و با توجه به اینکه تعاونی­های تولید روستایی هم کارایی خاصی در منطقه دارند و تأثیر گذار هستند ضرورت می­یابد که مورد مطالعه بیشتری قرار بگیرند.

حال سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود اینست که این تعاونی­های تولیدی چه تأثیرات اقتصادی و اجتماعی بر خانوارهای روستایی می­گذارد و چه راهبردها و راهکارهایی جهت توسعه و افزایش کارایی و ثمربخشی آن‌ها وجود دارد؟ با توجه به ویژگی­های یادشده مطالعات و پژوهش‌های علمی در خصوص ارزیابی نقش اقتصادی و اجتماعی این تعاونی­ها اهمیت ویژه­ای پیدا می­کند.

تحقیق حاضر با توجه به این ضرورت­ها و به منظور اهداف زیر انجام می­شود:

بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی شرکت­های تعاونی دامداری بر خانوارهای روستایی و تعیین میزان تأثیر متغیر مستقل (شرکت­های تعاونی دامداری) بر متغیر وابسته (اقتصاد خانوارهای روستایی عضو) است و به دنبال اهداف فرعی چون بررسی توان اشتغال­زایی شرکت­های تعاونی دامداری، بررسی تأثیر فعالیت در این تعاونی­ها بر افزایش درآمد خانوارهای روستایی، بررسی تأثیر فعالیت در این تعاونی­ها در کاهش هزینه­های تولید خانوارهای روستایی، بررسی تأثیر فعالیت در این تعاونی­ها در کاهش هزینه­های خانوارهای روستایی، بررسی تأثیر فعالیت در این تعاونی­ها در بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای روستایی می­باشد.

مفاهیم دیدگاه ها و مبانی نظری

تاریخچه تعاونی­ها به شکل بارز بیان کننده تأثیر تعاونی­ها در روند توسعه همه جانبه می­باشد. بدینسان، به بررسی نظریات تعاونی­ها پرداخته شده است.

توسعه روستایی:

توسعة روستایی مفهومی جامع و چندبعدی است که در برگیرنده رشد کشاورزی و فعالیت­های وابسته به آن (صنایع دستی و صنایع روستایی)، زیربناهای اقتصادی، اجتماعی، خدمات اجتماعی و تسهیلات مربوط و مهم‌تر از همه توسعه منابع انسانی در مناطق روستایی می‌باشد. البته توسعه روستایی صرفاً به معنای توسعه کشاورزی نیست و همچنین بخشی از رفاه اجتماعی نیست که با تأمین مالی مناطق روستایی و رفع نیازهای اولیه و اساسی انسان مرتفع گردد، بلکه طیف وسیعی از فعالیت­های گوناگون انسانی را شامل می­گردد که به استقلال فکری و عملی و از میان برداشتن ناتوانی­های ساختاری مردم کمک می­کند. به این ترتیب، منظور و هدف توسعة روستایی بسیار گسترده است (زیاری،62:1380).

تعاون و تعاونی:

تعاون در مفهوم خاص خود، نوعی همکاری و مشارکت افراد برای ایجاد یک سازمان اقتصادی با قبول اصولی است که سوداگری و بهره کشی از فرد را طرد می­کند و هدف اصلی آن، جمع ارزش انسانی و اخلاقی با هدف­های اقتصادی است (نامغ، 1377: 18).

همچنین بر اساس بیانیه هویت تعاون که در کنگره اتحادیه بین المللی در سال 1995 به تصویب اعضاء رسید؛ تعاونی اجتماع مستقل از افرادی است که به منظور تأمین نیازها و اهداف مشترک اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود از طریق اداره و مدیریت دموکراتیک موسسه ای با مالکیت مشاع با همدیگر به نحو اختیاری توافق کرده اند (بیات،79:1386).

شرکت تعاونی تولید روستایی:

بر اساس بیانیه هویت تعاون که در کنگره اتحادیه بین‌المللی در سال 1995 به تصویب اعضاء رسید؛ تعاونی اجتماع مستقل از افرادی است که به منظور تأمین نیاز­ها و اهداف مشترک اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خود از طریق اداره و مدیریت دموکراتیک موسسه­ای با مالکیت مشاع با همدیگر به نحو اختیاری توافق کرده‌اند (بیات،79:1386).

نظریه­های تعاونی:

هدف نظریه­های تعاونی این است که مدل­هایی که در فهمیدن چگونگی کار تعاونی­ها کمک می­کند یا پتانسیل‌هایی که می­تواند در دنیای واقعی عمل کند را توسعه دهد. هدف نهایی چنین مدل­ها و تئوری‌ها، کمک رسانی مدیران شرکت تعاونی، کارکنان و سایر افراد، در ایجاد سیاست عمومی نسبت به تعاونی ها در فرایند حل مسئله است. افراد و اندیشمندان بی شماری با اندیشه سازنده­ی خویش به تکامل نهضت تعاونی کمک کرده­اند. شماری از این اندیشمندان و نظریات آن‌ها به شرح زیر است:

کلود هانری سن سیمون[1] (1760- 1825)

او عقیده داشت که هرگاه پایه همکاری و تعاون سست شود فساد و تباهی رشد کرده و قوت گرفته و بشریت به طرف سقوط کشانیده خواهد شد. سن­سیمون معتقد بود استعداد افراد و نیازهای آنان متفاوت است و لذا می­بایست هرکس را متناسب با لیاقتش و استفاده­ای که به جامعه می­رساند ارزیابی کرد و برایش ارزش قائل شد (طالب، 1376: 35).

او عقیده داشت حکومت باید بدست مولدین ثروت جامعه یعنی کارگران و کشاورزان باشد و چون همه مردم را در شرایط مساوی می­خواست با وراثت مخالف بود (بهرامی، 1354: 6).

رابرت آون[2] (1858- 1771)

رابرت اون سهام عمده­ای در یک کارخانه بدست آورد. با مطالعه وضع زندگی کارگران کارخانه­اش به رقت آمد و برای نجات طبقات محروم فلسفه شرکت­های تعاونی را ارائه داد به طوری که می­توان او را پدر علم تعاون نامید. وی عقیده داشت که نظریه مالتوس درباره افزایش جمعیت جهان بیش از قدرت مایحتاج صحیح نیست و با تعاون می­توان برای تمام مردم روی زمین غذا تهیه کرد (بهرامی، 1354: 7).او در پیشاپیش نهضت­های کارگری گام برداشت و به کارگران آموخت که چگونه حق خود را بگیرند. او برخلاف بنیان‌گذاران راچدیل معتقد بود که تنها مشکل توزیع نیست که می­بایستی حل شود، بلکه باید فرهنگ و شکل تولید نیز دگرگون گردد تا سعادت واقعی جامعه بشریت امکان‌پذیر شده و انسان به مقام والای خود برسد (نامغ، 1377: 23).

فلیپ بوشه[3] (1861-1796)

فلیب بوشه در مورد بحران­های اقتصادی و جلوگیری از بروز آن‌ها، به ارتباط نزدیک دو طبقه تولید کننده و مصرف کننده معتقد بود. بوشه را بانی شرکت­های تعاونی تولید کارگری می­دانند و او در سال 1831 طرح معروف خود را منتشر کرد (طالب، 1376: 38).

وی اصول زیر را برای تعاونی تولید پیشنهاد کرد:

1-در شرکت­های تعاونی تولید اداره شرکت توسط کارگران صورت گرفته و دو نفر نماینده منتخب، صاحبان امضای مجاز شرکت می­باشند.

2- اعضاء طبق قرار داد منعقده به نسبت تخصص و مهارت شغلی دستمزد دریافت می­کنند.

3-از درآمد شرکت، دستمزد کارگران عضو پرداخته می­شود و مابقی (سود خالص) به دو قسمت تقسیم می­گردد با بیست درصد از آن برای تشکیل سرمایه و یا ازدیاد سرمایه به حساب مخصوص واریز می­شود و بقیه مبلغ یا صرف کمک­های مختلف شده و یا بین شرکا به نسبت کارشان تقسیم می­گردد.

4-استخدام کارگران غیر عضو ممنوع می­باشد و اگر استخدام چنین کارگرانی برای ادامه کار شرکت لازم باشد مدت آن باید محدود بوده و از دوازده ماه تجاوز نکند و پس از انقضاء مدت قرار داد کار چنانچه امور شرکت توسعه پیدا کند باید ترتیبی داده شود که کارگران مورد نیاز به عضویت درآیند (منبع پیشین: 40)

ویلیام کینگ[4] (1865-1786)

او مثل اون به تعاون اعتقاد داشت و سعی کرد شکل ساده و عملی از همکاری­های اقتصادی و اجتماعی در قالب تعاونی مصرف را به جامعه معرفی کند. او نشریه ماهانه­ای را که تعاونگر نام داشت تاسیس کرد و به زبانی قابل فهم محافل کارگری، مسائل تعاونی را با آن‌ها در میان می­گذاشت. (طالب، 1376: 57)

 کینگ می­گوید: غرض از تشکیل شرکت­های تعاونی، تغییر نظام اقتصادی جامعه­ی بشری می­باشد، به نحوی که از صورت غیرعادلانه خارج شود و انسان به مقامی برسد که فضیلت اخلاقی بر کلیه شئون زندگی او حکومت کرده، حس خودخواهی و خودپسندی افراد از بین برود تا یک نظام اقتصادی و اجتماعی که بر پایه همکاری و نفع عمومی استوار می‌باشد به وجود آید. (نظام شهیدی و علیزاده اقدم، 1378: 7).

شارل فوریه[5] (1837-1772)

فوریه به حق پدر نهضت تعاونی است و اندیشه­های بلند او در رشد و گسترش این جنبش اثر زیادی داشته است. او بنیان‌گذار فالانستر می­باشد که بدین ترتیب، یک سازمان بزرگ کشاورزی به وجود می‌آمد و کشاورزان در کشتزار یگانه­ای به طور جمعی با هم کار می کردند و فعالیت­های عمده آنان فرآورده­های کشاورزی، صنایع دستی و حرفه ای بود (نامغ، 1377: 24). شارل فوریه از بانیان فکر ایجاد تعاونی­های تولید محسوب می­شود، برای حذف واسطه ایجاد تعاونی­های مصرف و همکاری نزدیک بین تعاونی­های تولید و مصرف را توصیه می­کرد. فوریه معتقد بود که برای حذف واسطه­ها باید سازمانی نیمه دولتی برای توزیع محصولات تولیدی ایجاد گردد. از نظر او این سازمان باید اجناس و کالاهای مصرفی را مستقیماً از تولید کننده خریداری و به نسبت تعیین شده بین افراد جامعه توزیع نماید وی شهرداری­ها را موظف به دخالت در امور توزیع خواربار می­دانست (نظام شهیدی و علیزاده اقدم، 1378: 7).

ژوزف پرودن[6]

پرودن تحت تأثیر زندگی سخت و محرومیت­های کارگران قرارگرفته بود، سعی داشت راه حل مناسبی را برای رفع مشکلات اقتصادی و اجتماعی آن‌ها پیدا کند. او معتقد بود: باید مساوات اجتماعی را نه در سیستم اشتراکی، نه در استبداد یا هرج و مرج، بلکه در آزادی مبتنی بر نظم و قانون جستجو کنیم. وقتی به این هدف نایل شدیم راه گذار به دنیای بهتر را خواهیم داشت. پرودن قوام و دوام هر حکومتی را موکول به وجود تعاون و همکاری بین افراد می­داند؛ لذا از اصل همبستگی و تعاون جانب‌داری می­نماید (طالب، 1376: 46)

او مخالف سود سهام یا بهره پول بود، ولی بعداً متوجه شد که بدون آن نمی‌توان افراد را برای سرمایه­گذاری جلب کرد.

برای توجیه عقیده خود نظریه زیر را بیان نمود:

- سود سرمایه­ی محدود را موقتاً قبول کرد با این عقیده که با اشاعه روح همکاری به تدریج سیستم رباخواری برای همیشه از صحنه­ی فعالیت­های اقتصادی بشر حذف گردد.

- بانک­های دولتی اعتبارات کافی بدون بهره در اختیار متقاضیان قرار دهند، ولی واقعیت این است که بانک­ها نیز برای تأمین هزینه خود باید بهره­ای دریافت کنند (نظام­شهیدی و علیزاده اقدم، 1378: 6).

نظریه لویی بلان[7] (1882-1811)

وی بر این باور است که مالکیت و رقابت هردو باید نکوهش گردد. زیرا، رقابت، کارفرما را مجبور می­کند تا جهت کاهش هزینه­ی تولید، دستمزد کارگران را کم کرده، ماشین را جایگزین آنان نماید. چنین رخدادی سبب تعطیلی کارخانه­های کوچک شده و رقابت را نیز به تدریج از بین می­برد. در نتیجه شرایط انحصاری به وجود خواهد آمد. جمله معروف «رقابت قاتل رقابت است» از گفته­های لویی بلان می­باشد. وی تاسیس کارگاه های ملی را که همان شرکت­های تعاونی تولید بوده به جای رقابت پیشنهاد می­کند. سرمایه این کارگاه­ها به دولت تعلق داشته و مقررات کار آن­ها نیز به وسیله دولت وضع می­شود. اما، سود از این کارگاه­ها باید به سه قسمت به ترتیب زیر تقسیم گردد:

قسمت اول به عنوان سهم کارگران و منافع کارگاه­ها به دستمزدها اضافه می­شود.

قسمت دوم به عنوان بیمه بیکاری و جبران تصادفات جانی کارگران منظور می­گردد.

قسمت سوم نیز برای خرید وسایل کار برای اعضای جدید تعاونی اختصاص می­یابد. (شکیبا- مقدم، 1380: 21)

نظریه هوراس پلانکت[8] (1932- 1854)

در دوره وی مشکلات اقتصادی مردم ایرلند توجه پلانکت را به خود جلب کرد.

وی برای رفع این مشکلات تلاش خود را در راه تحقیق هدف­های زیر متمرکز کرد:

- کشاورزان باید مالک زمین­های بیشتری شوند.

- بازاریابی بیشتر برای تعاونی­ها

- کارکنان تعاونی­ها باید با صلاحیت شده و آزموده­تر شوند.

- اعطای اعتبارهای کوتاه مدت با شرایط مناسب به کشاورزان

- آموزش کشاورزی باید بهتر و به نحو صحیحی اجرا گردد (منبع پیشین: 23).

پیشینه تحقیق

تعاونی­های تولید از جنبه های اقتصادی و اجتماعی در کمک به فرایند تولید نقش سازنده ای ایفا می‌کنند. در این زمینه مطالعات مختلف انجام شده که برخی از آن‌ها گویای نقش مثبت تعاونی­های تولید روستایی بوده‌اند و برخی دیگر نشان دهنده نقش و عملکرد نامناسب این شرکت­ها بوده است که در ذیل به نمونه­هایی از آن‌ها اشاره می­کنیم.

بنین[9] (2010)، در مطالعاتی که در بنگلادش انجام داده به این نتیجه رسید که تعاونی­های تولیدی از بزرگ‌ترین کارفرمایان اقتصادی محسوب می­شوند. تعاونی­ها از جایگاهی مناسب برای جذب افراد فقیر بومی در عرصه های مختلف فعالیت­های اقتصادی برخوردارند. گسترش سرمایه گذاری و منابع انسانی در استفاده بهینه از اقتصاد کشاورزی، کمک به اقتصاد روستا، ایجاد اشتغال پایدار در نواحی روستایی، جلوگیری از مهاجرت روستاییان، و ایجاد زمینه های ماندگاری در روستاها از جمله دستاوردهای تشکیل تعاونی­ها در بنگلادش است.

راجرز[10] (1997)، در تحقیق خود به این نتیجه رسیده که تعاونی­ها با وجود موفقیت در عرصه تولید، نتوانسته­اند در زمینه

 خرید محصول و عرضه به موقع خدمات مورد نیاز روستاییان، جایگزین پیله­وران شوند. پیشنهاد این محققان این است که مدیریت تعاونی­ها به دست افراد متخصص سپرده شده و نحوه و اعطای وام با نیازهای حقیقی روستاییان تنظیم شود.

نجفی (۱۳۸۴)، در مقاله خود تحت عنوان «بررسی امکانات توسعه خدمات بازاریابی شرکت­های تعاونی روستایی در ایران»، به منظور بررسی عملکرد تعاونی­های روستایی در زمینه بازاریابی محصولات کشاورزی، اقدام به تکمیل پرسشنامه­ای در ۱۵۹ شرکت تعاونی روستایی کرده است. نتایج این نظرسنجی نشان می­دهد که اعضای تعاونی در رابطه با فروش محصول در بازار با مشکلات زیادی مانند قیمت پایین و عدم ثبات قیمت­ها، بالا بودن هزینه حمل و نقل، عدم اطلاع کشاورز از وضعیت بازار، افت بیش از اندازه و عدم دریافت به موقع بهای محصول روبرو هستند.

شرکت مهندسین مشاور یکم (۱۳۷۷)، در تحقیقی با عنوان «طرح جامع احیا و توسعة کشاورزی و منابع طبیعی حوزه­های آبخیز کویر سیاه کوه، ریگ زرین یزد و بخش خور و بیابانک شهرستان نائین» به بررسی شرکت­های تعاونی روستایی در دو زمینة اهداف اقتصادی و اجتماعی پرداخته که بر اساس آن، اهداف اقتصادی عبارتند از خرید محصولات کشاورزی، ایجاد تسهیلات اعتباری، تأمین و توزیع ماشین آلات و لوازم یدکی کشاورزی، تأمین نهاده­های کشاورزی، و ارزیابی عملکرد مالی (ارزیابی میزان سودآوری شرکت­ها) و اهداف اجتماعی نیز توزیع کالاهای کوپنی را شامل می‌شود. در پایان مطالعه پژوهشی این مرکز، بیشتر تعاونی­های مورد بررسی به لحاظ اهداف اقتصادی و اجتماعی ناموفق ارزیابی شده و اصلاحات ساختار درونی تعاونی­ها، روابط شبکه با سازمان تعاون روستایی و روابط دولت با سازمان و نیز افزایش حمایت از شبکه، در قالب پیشنهادهایی برای اصلاح ساختار و بهبود روش­ها در تعاونی­های روستایی عنوان شده­اند.

سؤال‌ها و فرضیه ها

سؤالاتی که در این پژوهش درصدد پاسخ دادن به آن‌ها می‌باشیم در ذیل آمده است:

- فعالیت در شرکت­های تعاونی دامداری چه تأثیری بر درآمد و اشتغال خانوارهای عضو دارد؟

- فعالیت در شرکت­های تعاونی دامداری چه تأثیری بر وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو دارد؟

- فعالیت در شرکت­های تعاونی دامداری چه تأثیری بر وضعیت شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو دارد؟

که بر اساس این سؤالات فرضیات زیر مطرح است:

- فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو شده است.

- فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو شده است.

- فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو شده است.

محدوده مورد مطالعه

شهرستان نیشابور در استان خراسان رضوی واقع شده است و با وسعت 14/6763 کیلومتر مربع در فاصله 120 کیلومتری از مرکز استان در مدارهای 58 درجه تا 59 درجه و 17 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ و 35 درجه و 41 دقیقه تا 36 درجه و 51 دقیقه عرض شمالی قرار دارد. این شهرستان دارای 4 بخش، 7 شهر، 13 دهستان، 431 روستای دارای سکنه با جمعیت 433105 نفر می­باشد که 62 درصد جمعیت در شهر و 38 درصد در روستاها ساکن می­باشند. بخش سرولایت یکی از بخش­های چهارگانه شهرستان نیشابور است که در شمال غربی نیشابور واقع شده است و در مدارهای 58 درجه و 40 دقیقه تا 58 درجه و 10 دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ و 36 درجه و 53 دقیقه تا 36 درجه و 31 دقیقه عرض شمالی قرار دارد و دارای دو دهستان به نام‌های سرولایت و برزنون است. سرولایت از شمال و شرق به بخش مرکزی شهرستان قوچان و از جنوب به بخش مرکزی شهرستان نیشابور محدود می­گردد. در قسمتی از جنوب با بخش طاغنکوه شهرستان فیرزوه همسایه است. بخش سرولایت از غرب به بخش خوشاب شهرستان سبزوار منتهی می­گردد و از شمال غربی با شهرستان فاروج در خراسان شمالی همسایگی دارد.

 سرولایت منطقه­ایی کوهستانی می­باشد که بین محدوده مرزی دو رشته کوه مهم خراسان یعنی بینالود وآلاداغ قرار گرفته است. در شرق آن کوه های بینالود و در غرب و شمال غرب آن قسمتی کوچک از رشته کوه آلاداغ واقع شده است. در تقسیمات جدید کشوری تقریباً تمام رشته کوه آلاداغ در خراسان شمالی قرار گرفته است. به دلیل همین کوهستانی بودن آب و هوای آن در تابستان معتدل و در زمستان سرد و برف گیر است. بر اساس سرشماری سال 1390 جمعیت این بخش 17445 نفر بوده است. (مرکز آمار ایران،1393).

شکل 1: موقعیت شهرستان نیشابور در استان و کشور

منبع: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی

سه شرکت تعاونی دامداری در این بخش مشغول به فعالیت هستند.

- تعاونی کشاورزی و دامداری ارغوان کلیدر: عمده فعالیت این شرکت دامداری شیری می­باشد، در سال 1389 تاسیس شده است، که سرمایه اولیه این شرکت 10500 هزار ریال بوده و تعداد سهام اولیه این شرکت 21 سهم بوده که ارزش اسمی هر سهم اولیه 500000 هزار ریال بوده است. تعداد اعضای این شرکت 7 نفر می‌باشد که از این تعداد 3 نفر زن و 4 نفر مرد می­باشند.

- تعاونی دامداران برزنون: عمده فعالیت این شرکت ارائه خدمات به دامداران تأمین مواد ایجاد کلینیک و غیره می­باشد، در سال 1378 تاسیس شده است، که سرمایه اولیه این شرکت 15000 هزار ریال بوده و تعداد سهام اولیه این شرکت 50 سهم بوده که ارزش اسمی هر سهم اولیه 300000 ریال بوده است. تعداد اعضای این شرکت 50 نفر می‌باشد که تمام این اعضا مرد می­باشند.

- شرکت تعاونی دامداران سرولایت: عمده فعالیت این شرکت جمع آوری شیر و تأمین علوفه و خوراک می‌باشد، در سال 1378 تاسیس شده است، که سرمایه اولیه این شرکت 12000 هزار ریال بوده و تعداد سهام اولیه این شرکت 40 سهم بوده که ارزش اسمی هر سهم اولیه 300000 ریال بوده است. تعداد اعضای این شرکت 250 نفر می‌باشد که تمام این اعضا مرد می­باشند.

روش شناسی تحقیق

محور پژوهش حاضر بر پایه‌ی روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی می­باشد و به لحاظ هدف، کاربردی و گذشته نگر است.

چون نتایج آن برای بهره­برداران و دست­اندر­کاران امر قابل استفاده می­باشد. برای جمع­آوری اطلاعات مورد نیاز و سوابق مطالعاتی از روش کتابخانه­ای و میدانی هم استفاده شده است. جامعه مورد مطالعه در این پژوهش اعضای شرکت تعاونی دامداری بخش سرولایت شهرستان نیشابور است که در آن 307 نفر عضو می­باشند. این تعاونی­ها در روستای کلیدر، روستای برزنون و کلاته محمد­جان مستقر می­باشد؛ و به دلیل اینکه در این پژوهش از تمام شماری استفاده شده است ما از تمام اعضای این سه شرکت تعاونی تحقیق به عمل آوردیم.

روش و ابزار گردآوری اطلاعات

روش گردآوری: روش گردآوری اطلاعات یک روش ترکیبی بوده است تا اینکه صحت نتایج و اهداف پژوهش و تحلیل­های انجام گرفته با اصول علمی رابطه منطقی داشته باشد. بنابراین پژوهشگر چند روش کاملاً متمایز اما با یک هدف را به عنوان شیوه خاص به منظور غنای مطلب استفاده کرده است، به طوری که روش پرسشنامه­ای محور و روش­های دیگر مکمل بوده­­اند.

1- روش کتابخانه­ای: از این روش به منظور دستیابی مبانی کلی پژوهش استفاده گردیده است. ابزارهای مورد استفاده در این روش، تهیه فیش برای گردآوری اطلاعات بوده است.

2-روش میدانی: روش مطالعات میدانی (مشاهده، مصاحبه و مراجعه حضوری) جهت تکمیل پرسشنامه استفاده شده است.

ابزار گردآوری: گردآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته، فیش برداری موضوعی، تهیه جداول برای استخراج داده­های آماری و نقشه صورت گرفته است. پرسشنامه مورد نظر بر اساس فرضیات و اهداف تحقیق تنظیم شده است که به طور کلی حاوی سؤالاتی در خصوص تأثیر تعاونی تولید دامداری از نظر اقتصادی و اجتماعی بر خانوار عضو بخش سرولایت می­باشد. بخش­های مختلف پرسشنامه به صورت زیر می‌باشد:

الف: قسمت الف پرسشنامه مربوط به مشخصات فردی افراد و سؤالاتی در مورد برخی مسائل مرتبط با دامداریشان

ب: قسمت ب پرسشنامه شامل جدولی مربوط به تأثیر تعاونی­های دامداری بر افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو

ج: قسمت ج پرسشنامه شامل جدولی مربوط به تأثیر تعاونی­های دامداری بر بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو

د: قسمت د پرسشنامه شامل جدولی مربوط به تأثیر تعاونی­های دامداری بر بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو.

آزمون روایی و پایایی:

روایی عبارت از میزان انطباق مشاهدات و پرسش­های تحقیق با هدف اصلی پژوهش می­باشد (ازکیا و دربان آستانه،1382: 500). روایی پرسشنامه این تحقیق با استفاده از نظرات اساتید محترم رشته جغرافیا مورد تایید قرار گرفت.

اصطلاح پایایی عبارت است از: ثبات اندازه­ها در دفعات اندازه گیری (ازکیا و دربان آستانه،1382: 515).برای تعیین و محاسبه ضریب پایایی شیوه­های مختلفی به کار برده می­شود که معروف‌ترین و رایج‌ترین آن‌ها روش آلفای کرونباخ[11] است (مؤمنی و فعال قیومی، 1389: 208). برای تعیین اعتبار پرسشنامه، تعداد 30 پرسشنامه بین سرپرستان خانوارهای روستایی توزیع گردید و ضریب آلفای کرونباخ برای بندهای مختلف پرسشنامه به شرح جدول ذیل محاسبه گردید.

جدول 1- ضریب آلفای کرونباخ برای بخش‌های مختلف پرسشنامه

منبع: یافته های تحقیق.

متغیرهای تحقیق

در این تحقیق 307 پرسشنامه توسط اعضای تعاونی‌های تولید کشاورزی منطقه مورد مطالعه تکمیل گردیده و پس از جمع آوری اطلاعات، کار استخراج و تجزیه و تحلیل این اطلاعات با استفاده از نرم افزار spss انجام شده است. متغیرهای مورد بررسی تحقیق به همراه مقیاس­هایشان در جدول ذیل بیان شده است. لازم به ذکر است که متغیرهای 2 و 3 و 4 از متوسط پاسخ­های داده شده به سؤالات مربوطه در پرسشنامه، به دست آمده است که هر یک از این سؤالات در پرسشنامه دارای مقیاس رتبه ای (شبه فاصله ای) می­باشند.

جدول 2- متغیرهای تحقیق

منبع: یافته های تحقیق

یافته های پژوهش

نتیجه گیری مطلوب، حاصل تجزیه و تحلیل دقیق اطلاعاتی است که بر مبنای سؤال اصلی تحقیق گردآوری شده است. بنابراین تجزیه و تحلیل اطلاعات به عنوان بخشی از فرآیند روش تحقیق علمی، یکی از پایه­های اصلی هر مطالعه و بررسی است. هدف از تجزیه و تحلیل، درآوردن داده­ها به شکل قابل فهم و قابل تفسیر است. در این پژوهش برای تجزیه و تحلیل داده­ها، از روش­های آماری استفاده می­کنیم.

اطلاعات گردآوری شده از پرسشنامه 307 نفر از اعضای شرکت­های تعاونی دامداری بخش سرولایت شهرستان نیشابور که به صورت تمام شماری بوده است با استفاده از نرم افزار spss تحلیل شد. ابتدا ویژگی­های فردی از طریق آمار توصیفی تفسیر شد. در پی انجام آمار توصیفی، نتایج پرسشگری از مردم نشان داد که بیشترین افرادی که در پژوهش حاضر عضو شرکت­های تعاونی دامداری بخش سرولایت شهرستان نیشابور بوده­اند، متعلق به گروه سنی 51 تا 61 سال بوده­اند که 24 % را به خود اختصاص داده­اند و 5/97 % اعضا را مردان تشکیل می‌دهند و 5/2 %زنان می­باشند. بیشترین فراوانی (31 %) مربوط به سابقه دامداری در بین اعضاء تعاونی­ها بین 21 تا 31 سال می‌باشد. نتایج تحقیق نشان می­دهد سطح تحصیلات اکثریت اعضاء تعاونی‌ها باسواد (67%)، 42% آن‌ها ابتدایی، 6/16% آن‌ها سیکل، 5/6%آن‌ها دیپلم، 3/0% آن‌ها فوق دیپلم، 6/1% آن‌ها لیسانس و بالاتر بوده­اند که بیانگر این است که بیشتر افرادی که عضو تعاونی­ها بوده­اند دارای تحصیلات ابتدایی هستند. بر اساس یافته­های تحقیق مقدار سهام اولیه 4%از افراد مورد بررسی کمتر از 30 سهم بوده است و 5/95% از اعضا بین 30 تا 60 سهام داشته‌اند و 5/0% از اعضا 60 تا 100 سهام داشته‌اند که این نتیجه را می­گیریم که اکثر افراد هنگام عضویت سهام زیادی برای خود در نظر نگرفته که می­تواند به درآمد کم روستاییان مربوط شود. در طول عضویت نیز سهام زیادی به آن‌ها اضافه نشده است. بر اساس یافته­های تحقیق 74% تعداد دام قبل از عضویت کمتر از 50 رأس بوده که بعد از عضویت به 78 رأس رسیده است که این نتیجه را می­گیریم که اکثر افراد بعد از عضویت تعداد دامشان کمتر شده است. نتایج تحقیق نشان می­دهد که افراد قبل از عضویت در شرکت،5/95 درصد دامداری،33% باغداری،97%زراعت،11% صنایع دستی، 5/4 % مشاغل خدماتی و 2%سایر فعالیت­ها را انجام می­دادند و بعد از عضویت، 5/84%دامداری، 34% باغداری، 97%زراعت، 5/0% صنایع دستی، 5/6% مشاغل خدماتی و 5/0%سایر فعالیت­ها را انجام می­دهد که نشانگر این است اکثر افراد بعد از عضویت در شرکت فعالیت­های دامداری آن‌ها کاهش پیدا کرده است.

آزمون فرضیات

فرضیه اول:

جدول زیر، نتایج بررسی پاسخ­های افراد بر تأثیر تعاونی­های دامداری بر افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو نشان می­دهد، برای بررسی دقیق این آزمون ابتدا تأثیر شرکت شرکت­های تعاونی دامداری بر جنبه های مختلف افزایش درآمد و اشتغال به طور جداگانه بررسی گردید و سپس تأثیر آن را به طور کلی مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.

تأثیر تعاونی­های دامداری بر افزایش درآمد، ایجاد اشتغال جانبی، افزایش اشتغال، سرمایه تعاونی تا چه حد پاسخگوی نیاز اعضاء، افزایش فعالیت دامداری، افزایش اشتغال دائم، افزایش اشتغال پاره وقت، ایجاد سود در چند سال گذشته، تأمین امکانات مورد نیاز، کاهش هزینه­ها، موفقیت در استفاده از اعضاء، موفقیت در سرمایه­گذاری، رضایت از تعاونی در زمینه اشتغال، افزایش انگیزه برای دامداری، امنیت شغلی، ایجاد پس انداز ماهیانه، ایجاد پس انداز سالیانه، کاهش هزینه های تولید کم بوده است.

جدول 3- نتایج آزمون t تک نمونه ای مربوط به بررسی تأثیر تعاونی‌های دامداری بر افزایش درامد و اشتغال خانوارهای عضو

منبع: یافته های تحقیق

فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو شده است.

در این آزمون فرض‌های H0و H1 به صورت زیر می‌باشد:

 3µ≤: H0

3H1 :µ

H0= فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو نشده است.

H1= فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو شده است.

برای بررسی تأثیر تعاونی­های دامداری بر افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو از آزمون T تک نمونه­ای استفاده شده که نتایج نهایی حاصل در جدول ذیل بیان شده است.

جدول 4- نتایج آزمون T تک نمونه ای مربوط به فرضیه اول

منبع: یافته های میدانی تحقیق

با توجه به اینکه سطح معناداری به دست آمده از آزمون T تک نمونه ای 000/0 بوده و این مقدار از 0.05کمتر می‌باشد، بنابراین آزمون گرفته شده معنادار می‌باشد و به دلیل اینکه در این تحقیق از طیف لیکرت 5 گزینه ای استفاده شده و میانگین رتبه­ای بدست آمده کوچک‌تر از 3 می‌باشد، فرض H0(فعالیت در شرکت های تعاونی باعث افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو نشده است) تایید می‌شود و فرض H1 (فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو شده است) مورد تایید قرار نمی­گیرد. بنابراین فعالیت در شرکت‌های تعاونی باعث افزایش درآمد و اشتغال خانوارهای عضو نشده است و فرضیه اول تایید نمی‌شود.

فرضیه دوم:

برای بررسی تأثیر تعاونی­های دامداری بر بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو از آزمون t تک نمونه­ای استفاده شده که نتایج حاصل در جدول ذیل بیان شده است. در این آزمون به منظور بررسی دقیق­تر ابتدا تأثیر شرکت­های تعاونی دامداری بر جنبه های مختلف بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو به طور جداگانه بررسی گردیده و سپس تأثیر آن را به طور کلی مورد ارزیابی قرار می­دهیم. تأثیر تعاونی­های دامداری بر اثرگذاری بر جایگاه اجتماعی، نقش مشارکت بر ایجاد استقلال و خودباوری، افزایش تعاملات اجتماعی، نقش مدیریت در جذب مشارکت، افزایش سطح یادگیری، پذیرش مشارکت، نقش تشویق فرزندان در پذیرش مشارکت، نقش معذوریت اجتماعی در پذیرش مشارکت، افزایش اعتماد به نفس و خودباوری خانوارهای عضو، نقش دوره های آموزشی جهاد در پذیرش مشارکت، نقش دانش مروجان جهاد در پذیرش مشارکت، امنیت شغلی، ایجاد امکان فعالیت به صورت دسته جمعی، ایجاد تبادل نظر و همکاری برای حل مشکلات، دسترسی به اعتبارات بازار و مراجع تصمیم گیری، افزایش سواد، افزایش اطلاعات، دانش و آگاهی‌های علمی، تقویت خلاقیت فردی و اجتماعی، تقویت قدرت تصمیم گیری، تقویت شناخت و درک صحیح از محیط اطراف، بر نقش تشویق دیگر اهالی در پذیرش مشارکت، انگیزه مهاجرت اعضاء از روستا به شهر در حد کم بوده است.

جدول 5- نتایج آزمون tتک نمونه ای مربوط به بررسی تأثیر تعاونی‌های دامداری بر بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو

منبع: یافته های تحقیق

«فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو شده است.»

به منظور آزمون این فرضیه از T تک نمونه­ای استفاده شده است که نتایج خروجی آزمون در جدول شماره 5-2 نشان داده شده است.

فرض‌های H0 و H1 بدین شرح می‌باشد:

3µ≤: H0

3H1 :µ

H0= فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو نشده است.

H1= فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو شده است.

جدول 6- نتایج آزمون T تک نمونه ای مربوط به فرضیه دوم

منبع: یافته های میدانی تحقیق

با توجه به اینکه سطح معناداری به دست آمده از آزمون T تک نمونه­ای 000/0 بوده و این مقدار از 0.05کمتر می‌باشد، بنابراین آزمون گرفته شده معنادار می‌باشد و به دلیل اینکه در این تحقیق از طیف لیکرت 5 گزینه ای استفاده شده و میانگین رتبه­ای بدست آمده کوچک‌تر از 3 می‌باشد، فرض H0(فعالیت در شرکت‌های تعاونی باعث بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو نشده است) تایید می­شود و فرض H1 (فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو شده است) مورد تایید قرار نمی­گیرد. بنابراین فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود وضعیت اجتماعی خانوارهای عضو نشده است و فرضیه دوم تایید نمی‌شود.

فرضیه سوم:

برای بررسی تأثیر تعاونی­های دامداری بر بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو از آزمون t دو نمونه‌ای وابسته استفاده شده است که نتایج حاصل در جدول ذیل بیان شده است. با توجه به مقدار P-value و مقدار میانگین حاصل نتیجه می‌شود که هر یک از شاخص­های رفاهی بررسی شده نسبت به قبل از عضویت افراد در تعاونی تغییری نداشته است، و به این معنی است که تعاونی تأثیری در این زمینه نداشته است.

جدول 7-نتایج آزمون t دو نمونه ای وابسته مربوط به بررسی تأثیر تعاونی‌های دامداری بر بهبود شاخص‌های رفاهی خانوارهای عضو

منبع: یافته‌های تحقیق

فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو شده است.

برای بررسی تأثیر فعالیت در شرکت­های تعاونی بر بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو از آزمون T دو نمونه‌ای وابسته استفاده شده است.

در این آزمون فرض‌های H0 و H1 به صورت زیر می‌باشد:

3µ≤: H0

3H1 :µ

H0= فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو نشده است.

H1= فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو شده است.

جدول 8- نتایج آزمون T دو نمونه ای وابسته مربوط به فرضیه سوم

منبع: یافته های تحقیق

سطح معناداری به دست آمده از آزمون T دو نمونه وابسته 000/0 می­باشد و از آنجا که این مقدار از سطح خطای 0.05کمتر است، بنابراین آزمون گرفته شده معنادار می‌باشد و به دلیل اینکه در این تحقیق از طیف لیکرت 5 گزینه ای استفاده شده و میانگین رتبه­ای بدست آمده کوچک‌تر از 3 می‌باشد، فرض H0(فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو نشده است) تایید می­شود و فرض H1 (فعالیت در شرکت­های تعاونی باعث بهبود شاخص­های رفاهی خانوارهای عضو شده است) مورد تایید قرار نمی‌گیرد. بنابراین وضعیت رفاهی اعضا در قبل و بعد از عضویت در شرکت تعاونی دامداری تغییر چندانی نداشته و فرضیه سوم تایید نمی­شود.

نتیجه گیری

با توجه به نقشی که تعاونی­ها در بهبود نظام بهره­برداری و نیز افزایش درآمد، اشتغال، تأمین نیازهای اساسی و توزیع مساوی امکانات به عهده دارند، لازم است که عملکرد این شرکت­ها مورد بررسی و ارزیابی دقیق قرار گیرد تا انطباق عملکرد با تئوری به منظور یافتن مشکلات و تجدید نظر در عملکرد تعاونی­ها بیش از گذشته مد نظر قرار گیرد. چنانچه می­دانیم، توسعه­ای که تعاونی­ها به دنبال آن هستند، توسعه پایدار است. تعاونی­ها ابزار مناسب برای توسعه پایدار روستایی محسوب می­شوند.

مطالعه حاضر با هدف بررسی اثرات اقتصادی و اجتماعی شرکت­های تعاونی دامداری بر خانوارهای عضو در بخش سرولایت شهرستان نیشابور و تبیین عوامل موثر بر آن انجام گرفت که نتایج تحقیق در مجموع حاکی از آن است که شرکت­های تعاونی مورد مطالعه در وضعیت نامناسبی از نظر پایداری قرار دارند و زنگ خطری برای بخش سرولایت جهت تداوم فعالیت­های دامداری، پایداری اجتماعی، زندگی و معیشت و بنیه اقتصادی روستاییان در این منطقه می­باشد و حاکی از ضرورت توجه جدی به این مهم جهت توسعه پایدار شرکت­های تعاونی دامداری است. آزمون فرضیات پژوهش نیز به روش تجزیه و تحلیل T تک نمونه­ای و T دو نمونه‌ای وابسته صورت گرفت. بر اساس نتایج آماری بدست آمده به کمک T تک نمونه ای در خصوص فرضیه اول که تأثیر عضویت در شرکت­های تعاونی دامداری بر افزایش درآمد و اشتغال را مورد بررسی قرار داد، نتایج نشان داد که با توجه به اینکه میانگین بدست آمده (72/1) از مقدار 3 کمتر بوده است و مقدار P-value از سطح خطای 05/0 کمتر بوده، فرضیه اول مورد تایید قرار نگرفت. از این رو می‌توان گفت که تعاونی‌های دامداری در این بخش موجب افزایش درآمد و اشتغال نشده‌اند. همچنین در خصوص فرضیه دوم که از طریق T تک نمونه­ای انجام گرفت که تأثیر عضویت در شرکت­های تعاونی دامداری بر بهبود وضعیت اجتماعی را مورد بررسی قرار داد، نتایج حاکی از این بود که، با توجه به اینکه میانگین بدست آمده (87/1) از مقدار 3 کمتر بوده و مقدار P-value از سطح خطای 05/0 کمتر بود، فرضیه دوم مورد تایید قرار نگرفت. از این رو می‌توان گفت که تعاونی­های دامداری در این بخش موجب بهبود وضعیت اجتماعی نشده­اند و همچنین در خصوص فرضیه سوم که تأثیر عضویت در شرکت تعاونی دامداری بر بهبود وضعیت رفاهی را مورد سنجش قرار داده است، که مقدار میانگین­ها در قبل از عضویت در شرکت و بعد از عضویت در شرکت تقریباً برابر هستند که این نشانگر این است که وضعیت رفاهی اعضا در قبل و بعد از عضویت در شرکت تغییر چندانی نداشته است، که نشانگر این است که فرضیه سوم مورد تایید قرار نگرفته است.

 یکی از علت­های احتمالی عدم تایید فرضیه ها ممکن است مدیریت نامناسب این تعاونی­ها باشد و یا شاید عدم حمایت­های دولت از این تعاونی­ها در عدم تایید فرضیه­ها تأثیرگذار باشد و همچنین می­توان به خرید نامناسب محصولات دامداران توسط این تعاونی­ها اشاره کرد که پی گیری در این عوامل را به پژوهش‌های آینده واگذار می‌کنم.

پیشنهادات

بررسی‌های به عمل آمده در سطح تعاونی‌های دامداری که به صورت موردی در بخش سرولایت شهرستان نیشابور و در 3 شرکت تعاونی دامداری صورت پذیرفت مبین سطح عملکرد نامناسب تعاونی‌های دامداری از نظر اقتصادی و اجتماعی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که به دلیل کمبود نقدینگی و منابع مالی کافی، این تعاونی‌ها قدرت حل مشکلات موجود را ندارند و قادر به سرمایه گذاری در امور زیربنایی نیستند و همچنین به دلیل پایین بودن دانش فنی در بین اعضا شرکت تعاونی، فعالیت‌های دامداری در سطح پایین از دانش فنی انجام می‌گیرد و بهره برداران مطلع از اصول دامداری نوین و پایدار و آشنا با روش‌های بهینه دامداری، یافته های تحقیقاتی و پژوهشی و ... در افزایش تولید و رعایت اصول دامداری موفق‌تر عمل خواهند کرد، لذا پیشنهاد می‌شود دانش فنی بهره برداران و مهارت‌های کاری بهره برداران از طریق توسعه آموزش‌ها و فعالیت‌های ترویجی و ارتباط و تعامل بیشتر مروجین با بهره برداران صورت گیرد، پرداخت وام‌های کم بهره و کوتاه مدت و نیز تجدید نظر در سازوکار توزیع وام‌ها و رعایت عدالت، از جمله پیشنهادات اساسی جهت تقویت روند سرمایه گذاری می‌باشد. در زمینه چشم انداز و دورنمای تعاونی‌های دامداری به نظر می‌رسد آن طور که باید برنامه ریزی انجام نشده است، به طوری که تا کنون تعاونی‌های دامداری به توفیق چندانی دست نیافته‌اند؛ لذا در این زمینه تدوین یک برنامه دقیق، جامع، اصولی و واقع‌بینانه، منطبق با واقعیت‌های حال و آینده جامعه روستایی ضروری به نظر می‌رسد. از دیگر مشکلاتی که تعاونی‌ها دچار آن بودند و از قدرت مانور و ریسکشان می‌کاهید، نبود نیروی متخصص و کارآمد برای هدایت تعاونی‌هاست. در میان 3 شرکت تعاونی که در این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفتند تنها 6 نفر از اعضا دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. اکثر اعضا در تعاونی‌های مورد مطالعه دارای تحصیلات ابتدایی بودند، لذا پیشنهاد می‌گردد با ایجاد مراکز آموزشی مرتبط با مسائل روستایی، نظیر دانشگاه‌ها و یا مراکز آموزشی و یا افزودن رشته های تعاون روستایی و آموزش تعاون به رشته های مصوب در دانشگاه ها، به توسعه این امر کمک کرد و پیشنهاد می‌شود با معرفی تعاونی‌های برتر در زمینه های مختلف از جمله مدیریت کارامد، بازده مطلوب تولید، کاهش ضایعات، مشارکت پذیری بالا، میزان سودآوری زیاد و ... به سایر تعاونی‌ها و معرفی دلیل برتری، دیگر تعاونی‌ها را تشویق به رشد و بهبود عملکرد نمود.