Evaluating Geomorphosites and Geoconservation of the Proposed Geopark of West Khorasan Razavi Using Shayan Yeganeh et al.’s Native Model and Comparing with the Global Models of Comanescu, Fassoulas, and Brilha

Document Type : Original Article

Authors

1 Assistant Professor, Elementary Education Department, Allameh Tabatabai branch, Farhangian University, Sabzevar, Iran

2 Associate Professor of Department of Geomorphology and Climatology , Faculty of Geography and Environmental Sciences, Hakim Sabzevari University

3 Professor of Department of Geomorphology and Climatology, Faculty of Geography and Environmental Sciences Hakim Sabzevari University

Abstract

 
Abstract
To find the geotourism potential of a region or to measure the tourist potential of geoparks, researchers in Iran and the world have always sought to evaluate the geosites and geomorphosites of regions. The purpose of this study is to compare the models of Brilha, Comanescu, and Fassoulas, with Shayan Yeganeh et al.’s native model. It examines the strengths and weaknesses of each of the international models with the Iranian model. The study area with an area of 4257 square kilometers is located in the west of Khorasan Razavi, which can include parts of Sabzevar and Davarzan cities. This research has dealt with the subject with an analytical-comparative method. The data were collected using documentary and field methods and analyzed using GIS, SPSS, and Excel graphic and statistical software. The results of the research show that geomorphosites that are water erosion subsets have the highest scores in all models, and in contrast, wind erosion geomorphosites have the lowest scores. From the comparison of the models, it can be concluded that Shayan Yeganeh et al.’s model is the most consistent with Brilha’s model. The Brillha model can be used to evaluate the ophiolite and desert regions. The native model of Shayan Yeganeh is designed for the dry and semi-arid deserts and mountainous regions, and it seems that it is necessary to give a few changes and modifications for coastal and glacial areas. Regarding the innovation of the study, it investigates the latest Iranian model for evaluating geomorphosites and geosites and examines its strengths and weaknesses.
Keywords: Evaluation, Geomorphosite, Geotourism, Geopark, Geoconservation, Khorasan Razavi.
 
Introduction
Geomorphosites and geosites are parts of geodiversity and geoheritage. The protection of the geological heritage is an important goal for planners and managers (Brilha, 2015). Geomorphosites are the main components of the development of geotourism, which have certain values such as scientific, cultural, historical, aesthetic, and social economics. The maintenance and discovery of geodiversity and their evaluation can be geoconservation objectives and are considered the basis of particular geotourism activities (Andrasanu, 2009). One of the most effective ways of protecting and conserving geodiversity is to protect and preserve its valuable landmarks such as geoheritage (geological and geomorphic heritage). This study aims to compare the models of Brilha, Comanescu, and Fassoulas, with Shayan Yeganeh et al.’s (2017) native model. The study area with an area of 4257 square kilometers is located in the west of Khorasan Razavi. It includes parts of Sabzevar and Davarzan cities. The longitude of the area is between 56 to 57 degrees (east) and the latitude is between 35 to 36 degrees (north).
 
Materials and Methods
This study uses an analytical-comparative approach for the evaluation of geosites and geomorphosites. The data were collected using library and field methods and analyzed using GIS, SPSS, and Excel software. The native model of Shayan Yeganeh et al. (2017) designed for Iran's geoparks is computed with eight scientific, educational, service, protection and conservation, cultural, aesthetic, ecological, and indigenous values. In Brilha’s model, geosites and geomorphosites are scored based on the four main criteria of science, educational potential, touristic potential, and degradation risk (protective value). Comanescu’s model (2011) is based on five values (scientific, aesthetic, cultural, economic, and management). Fassoulas et al. (2012) presented a method of four educational, tourist, ecological, and conservation criteria (a score of 1 to 10) for a quantitative study of geosites to protect the geoheritage.
 
Research Findings
The results of this study show that Kalshoor River, watercolor, Sheikholeslami Qanat, Ophiolite Melange, Kamiz Dam, talus, fans, watershed management, catching in the watershed, and Mushroom Stone are respectively 10 geomorphosites that have the highest geoconservation scores. Drawing shapes, ripple marks, meander, Dike Nahaldan, Sabzevar Claypan, fault, perpendicular layers, sandy pyramids, manifold, and hamada have the lowest scores in geoconservation, respectively. In total, it can be said that geomorphosites that are water erosion subsets have the highest scores in all models; instead, wind erosion geomorphosites have the lowest scores. The Brilha method is the closest method to Shayan Yeganeh et al. for evaluating geomorphosites considering that the aesthetic and economic aspect of geomorphic cultures is insignificant. The models of Comanescu and Fassoulas are at later stages. Comanescu paid less attention to service values, and Fassoulas weakly examines the ecology of geomorphosites.
 
Discussion of Results and Conclusion
 According to this study, it can be said that Shayan Yeganeh et al.’s model has good coverage of geomorphotoristic potential assessment. After assessing the potential of geomorphotourism, it can be calculated for each geopark as well. In this model, water forms like the Kalshoor River, watercolor, and Qanat Shaykholeslami have the highest protection levels, and wind and water shapes like drawing shapes, ripple marks, and Meander, have the weakest scores in the geoconservation of geoheritage. It can be concluded from the comparison of the models that Shayan Yeganeh et al.’s model is the most consistent with Brilha’s model. The latter can be used to evaluate the ophiolite and desert regions. The native model of Shayan Yeganeh et al. is designed for the dry and semi-arid deserts and mountainous regions.
 
References
- Abedini, M., Hemmati, T., Nezafat Tekle, B., & Khayati, A. (2022). Evaluating the capabilities of sustainable tourism development of geomorphosites using the Comanescu model and the Pavlova model (Case study: Sabalan tourist route to Hiran Pass). Quarterly Journal of Tourism Space, 11(44), 19-37 (in Persian).
- Andrasanu, A. (2009). Geoeducation-a key part of geoconservation. Studia Universitatis Babeş-Bolyai,  Geologia, 5-16.
- Arora, K., Rajput, S., & Anand, R. (2020). Geomorphosites assessment for the development of scientific geo-tourism in north and middle andaman's, india. GeoJournal of Tourism and Geosites, 32(4), 1244-1251. DOI 10.30892/gtg.32408-564.
- Artugyan, L. (2017). Geomorphosites assessment in karst terrains: Anina karst region (Banat Mountains, Romania). Geoheritage, 9(2), 153–162 . DOI:10.1007/s12371-016-0188-x.
- Brilha J. (2015). Inventory and quantitative assessment of geosites and geodiversity sites: A review. The European Association for Conservation of the Geological Heritage.
- Burek, C. V., & Prosser, C. D. (2008). The history of geoconservation: An introduction. London: Geological Society, 1-5.
- Carrión-Mero, P., Ayala-Granda, A., Serrano-Ayala, S., Morante-Carballo, F., Aguilar-Aguilar, M., Gurumendi-Noriega, M., … & Berrezueta, E. (2020). Assessment of geomorphosites for geotourism in the northern part of the “ruta escondida” (Quito, Ecuador). Sustainability, 12(20), 8468.
- Cleal, C. J. (2007). Geoconservation – what on earth are we doing? Regional Conference on Geoconservation: Geological heritage in the South-European Europe. Book of abstracts (p. 25). Ljubljana: Environmental Agency of the Republic of Slovenia. Retrieved from http://arsis.net/circular/ProGEO-Abstract.pdf.
- Cocean, G., & Cocean, P. (2017). An assessment of gorges for purposes of identifying geomorphosites of geotourism value in the Apuseni Mountains (Romania). Geoheritage, 9(1), 71–81. DOI: 10.1007/s12371-016-0180-5.
- Comanescu, L., Nedelea, A., & Dobre, R. (2011). Evaluation of geomorphosites in vistea valley (Fagaras Mountains-Carpathians, Romania). International Journal of the Physical Sciences, 6(5), 1161 -1168.
- De Lima, F. F., Brilha, J. B., & Salamuni, E. (2010). Inventorying geological heritage in large territories: A methodological proposal applied to Brazil. Geoheritage, 2, 91–99. DOI:10.1007/s12371-010-0014-9.
- Ebrahimpour, H., Nemati, V., & Nezafat Taklhe, B. (2022). Investigating the geotourism capabilities of Ardabil province using the Kubalikova model and the Fiolet model (Case study: Nir, Nemin, Sarein). Journal of Geography and Human Relations, 5(3), 144-161 (in Persian).
- Fassoulas, C., Mouriki, D., Dimitriou-Nikolakis, P., & Iliopoulos, G. (2012). Quantitative assessment of geotopes as an effective tool for geoheritage management. Geoheritage, 4, 177–193. DOI:10.1007/s12371-011-0046-9.
- Kamran, H., Alizadeh, M., & Nikbakht, R. (2020). Evaluation of the capabilities of selected geosites of Isfahan province with Braille model. Geography (Quarterly Scientific-Research and International Journal of the Geographical Society of Iran), 18(64), 5-22 (in Persian).
- Kubalíková L., & Kirchner K (2015). Geosite and geomorphosite assessment as a tool for geoconservation and geotourism purposes: A case study from Vizovická vrchovina Highland (eastern part of the Czech Republic). Geoheritage, 12. DOI:10.1007/s12371-015-0143-2
- Maghsoudi, M., & Arabameri, A. R. (2017). Quantitative assessment of salt geomorphosites in Semnan Province using Brilha and Pralong methods with emphasis on west province geosites. Physical Geography Research Quarterly, 49(2), 241-258. https://doi.org/ 10.22059/ JPHGR. 2017. 62844 (in Persian).
- Maghsoudi, M., Ganjaeian, H., Safdari, E., & Abdolmalki, M. (2020). Identification and evaluation of pre-geosites of Zanjan province and its impact on sustainable tourism development. Journal of Tourism Management Studies, 14(48), 149-178. https://doi.org/10.22054/tms.2020.28234.1804 (in Persian).
- Newsome, D., & Dowling, R. K. (Eds.) (2010). Geotourism: The tourism of Geology and Landscape. Oxford: Goodfellow Publishers Ltd.
- Özşahin, E. (2017). Geodiversity assessment in the Ganos (Isıklar) Mount (NW Turkey). Journal of Environmental Earth Sciences, 76(7), 271.
- Panizza, M. (2001). Geomorphosites: Concepts, methods and example of geomorphological survey. Chinese Science Bulletin, 46, 4-6.
- Pereira, P., & Pereira, D. (2010). Methodological guidelines for geomorphosite assessment. Geomorphologie: Relief, Processus, Environment, 16(2), 215-222. https://doi.org/10.4000/geomorphologie.7942
- Raeisi, R., Dinca, I., Almodaresi, S. A., Swart, M. P., & Boloor, A. (2022). An assessment of geosites and geomorphosites in the Lut Desert of Shahdad Region for potential geotourism development. Land, 11(5), 736. https://doi.org/10.3390/land11050736.
- Reynard, E. (2004). Geotopos, geomorphosites et paysages geomorphologiques. In Reynard, E., and Pralong, J. P. (Eds.), Paysages geomorphologiques, Travaux and Recherches. 27, IGUL, Lausanne, 123-136.
- Reynard, E., Fontana, G., Kozlik, L., & Scapozza, C. (2007). A method for assessing the scientific and additional values of geomorphosites. Geographica Helvetica, 62(3), 148-158. DOI:10.5194/gh-62-148-2007.
- Saadatyfar, R., Zanganeh Asadi, M. A., & Goli Mokhtari, L. (2021). The importance of tourism land and a proposal for geopark: A priority in the economy of the Northwestern region of Neishabour - Khorasan Razavi. Journal of Sustainable Development & Geographic Environment, 3(4), 58-72.  https://doi.org/10.52547/SDGE.3.4.58 (in Persian).
- Salari, M. (2019). Evaluation of geomorphosites and analysis of their strengths and weaknesses using GAM and M-GAM models (Case study: Sardasht city). Journal of Environmental Hazards Management, 6(2), 185-204. https://doi.org/10.22059/JHSCI.2019.283578.481 (in Persian).
- Yamani, M., Azimirad, S., Bagheri, S., & Shakari, S. S. (2012). Investigating geotourism capabilities of geomorphosites in Saymarreh region using the Pralong method. Journal of Geography and Environmental Sustanability, 2(1), 69-88 (in Persian).
- Zanganeh Asadi, M. A., Amirahmadi, A., & Shayan Yeganeh, A. A. (2018). Mechanism of protection of proposed Geopark West of Khorasan Razavi by the Brilha method. Journal of Geography and Planning,  22(63), 117-137 (in Persian).
 

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه

ژئوتوریسم یکی از حوزه‌های جدید گردشگری است که به‌طور کامل از اصول گردشگری تبعیت می‌کند و ترکیبی از زمین‌شناسی، ژئومورفولوژی، چشم‌اندازهای طبیعی، ناهمواری‌ها، سنگ‌ها و کانی‌ها با تأکید بر فرآیندهای به‌وجود‌آورندۀ این اشکال است (Özşahin, 2017: 260). ژئوتوریسم، توریسم را به ژئوسایت‌ها، ژئومورفوسایت و حفاظت ژئودایورسیتی سوق می‌دهد (Newsome & Dowling, 2010: 3). برای تعیین چنین سایت‌هایی لازم است که از سایت‌های مستعد، شناسایی و ارزیابی صورت بگیرد. از مفهوم ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌ها به نظر می‌رسد که برای هدف ارزیابی و تعیین نقاط توریستی خلق شده باشد. ایران گسترۀ وسیعی از پدیده‌های زمین‌شناختی و ژئومورفولوژیکی دارد که ژئوتوریسم به‌تازگی در آن پا گرفته است و مراحل اولیۀ توسعه را طی می‌کند. فلات ایران به‌دلیل جایگاه ویژه و پیچیدۀ خود پدیده‌های مورفولوژیکی شگفت انگیزی همچون غارهای متعدّد، خورها و خلیج‌ها، چشمه‌های آب معدنی و کارستیک، گل‌فشان‌ها، چشمه‌های نفتی، گازفشان‌ها، تالاب‌ها، کویرها و ماسه‌زارها را ایجاد کرده است (قنواتی و همکاران، 1391: 76). نگهداری و کشف ژئودایورسیتی و ارزیابی‌ آن می‌تواند هدف‌های ژئوکانزرویشن (حفاظت از میراث زمین‌شناختی) باشد و به‌عنوان اساس فعالیت‌های ژئوتوریسمی خاص قلمداد شود (Cleal, 2007: 24; Brilha, 2015: 26). شاید یکی از ابزارهای خیلی مهم برای برنامه‌ریزان تهیۀ نقشه‌های ژئوتوریستی و حفاظتی باشد؛ زیرا می‌تواند ضمن درآمدزایی، حفاظت‌ هم صورت بگیرد (Artugyan, 2017: 154).

 

مبانی نظری پژوهش

ژئوسایت‌ها به‌عنوان قسمت‌هایی از زمین خاکی تعریف می‌شوند که اهمیت ویژه‌ای برای تفسیر تاریخ زمین، موضوعات زمین‌شناسی و ژئومورفیک دارند و به‌دلیل درک یا بهره‌برداری انسانی یک ارزش علمی، تاریخی-فرهنگی، روحانی و یا اقتصادی-اجتماعی را نمایش می‌دهند. ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌ها می‌توانند مطابق خصوصیت غالبشان به چند گروه تقسیم شوند؛ برای مثال، رسوب‌شناسی، چینه‌شناسی، آتشفشانی، ژئومورفولوژیک، سنگ‌شناسی یا معدن شناسی (Reynard, 2004: 124). ژئومورفوسایت‌ها اجزا اصلی توسعۀ ژئوتوریسم هستند که به لطف ادراک انسان ارزش‌های خاصی مانند علمی، فرهنگی، تاریخی، زیبایی و اقتصادی-اجتماعی به دست آورده‌اند (Panizza, 2001: 4). Burek & Prosser (2008) تفاوت بین اصطلاح کانزرویشن (حفاظت) و پروتکشن (مراقبت) را اینگونه بیان می‌کنند: «در مراقبت می‌تواند برای متوقف‌کردن تغییرات، پدیده‌ای از دسترس دور نگه داشته شود؛ در‌حالی که کانزرویشن یک فعالیت یا عزمی از حفاظت است که با برجسته‌نمایی پدیده‌های ژئولوژیکی و ژئومورفولوژیکی، فرآیندها و سایت‌ها، ضمن استفاده از آنها، علاقه‌مندان و انسان‌ها به خودی‌خود در حفظ پدیده‌ها کوشا باشند» (Andrasanu, 2009: 15).

دو رویکرد اصلی برای ارزیابی ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌ها وجود دارد: اولین رویکرد بر‌مبنای روش تخصصی و کیفی است و دومین رویکرد مربوط به کمّی‌شدن ارزش سایت‌هاست تا پتانسیل سایت‌ها تعیین شود (Pereira & Pereira, 2010: 216). روش‌های ارزیابی ژئوسایت‌ها تا سال 2001 میلادی بر ارزش علمی ژئوسایت‌ها متمرکز بود؛ ولی اغلب محققان برای ارزیابی ژئوسایت‌ها ارزش مکمل را نادیده می‌گرفتند امروزه مدل‌های زیادی برای ارزیابی ژئوسایت‌ها وجود دارد؛ ولی کارایی آنها در همه‌جا یکسان نیست. به همین منظور، روش‌های گوناگون باید به روش تطبیقی و مقایسه‌ای در مناطق مختلف، آنالیز و بررسی شود (Cocean & Cocean, 2017: 71). در پژوهش حاضر کوشش شده است تا ژئومورفوسایت‌ها و ژئوسایت‌های ژئوپارک پیشنهادی غرب خراسان رضوی براساس مدل بومی شایان یگانه و همکاران ارزیابی و با سه مدل ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها در دنیا (بریلها، کومانسکو، فاسولاس) مطابقت داده شود و در‌نهایت، میزان اهمیت ژئوکانزرویشن منطقه بیان شود.

 

پیشینۀ پژوهش

بررسی آثار منتشر‌شده دربارۀ ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها حکایت از تازه‌بودن این قسمت از ژئوتوریسم دارد.

 Reynard et al. (2007) در پژوهشی با عنوان روشی برای ارزیابی مقادیر علمی و اضافی ژئومورفوسیت‌ها یک مدل را در ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها در درۀ belino در کشور سوئیس ارائه دادند و به این نتیجه رسیدند که ناحیۀ کارستی بیشترین امتیازهای ژئومورفوتوریستی را دارد.

 de Lima et al.(2010) پژوهشی با عنوان فهرست‌بندی میراث زمین‌شناسی در سرزمین‌های بزرگ: پیشنهاد روش‌شناختی در برزیل انجام دادند. آنها با استفاده از معیارهای ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها در گذشته یک روش ارزیابی را معرفی و به‌دنبال آن ژئومورفوسایت‌های برزیل را ارزیابی کردند. نتایج پژوهش این مدل می‌تواند با کمی تغییرات در دیگر نقاط هم استفاده‌کردنی باشد.

Comanescu et al. (2011) پژوهشی با عنوان ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها در درۀ ویستیا (کوه‌های فاگاراس-کارپات، رومانی) انجام دادند. آنها جاذبه‌های ژئومورفوسایت‌های درۀ vista  را بررسی و ارزیابی کردند. نتایج نشان داد که نمرات از ۰/۱۸۷ تا ۰/۴ پراکنده است.

Fassoulas et al. (2012) پژوهشی با عنوان ارزیابی کمّی ژئوتوپ‌ها به‌عنوان ابزاری مؤثر برای مدیریت میراث ژئومیراث انجام دادند. آنها روش کمّی ژئوتوپ‌ها را برای محافظت از میراث زمین‌شناسی ارائه کردند. به‌گونه‌ای که بیشتر ارزش‌ها نمره‌ای از 1 تا 10 دارد. نتایج کار الزاماتی را برای مدیریت و حفاظت کافی از میراث جغرافیایی منطقه وضع و اولویت‌های توسعۀ گردشگری پایدار را (ژئوتوریسم و فعالیت‌های گردشگری آموزشی و حفاظت از ژئوتوپ‌ها) بیان می‌کند.

Brilha (2015) در پژوهشی با عنوان فهرست‌برداری و ارزیابی کمّی ژئوسایت‌ها و مکان‌های دارای ژئودایورسیتی نقاط ضعف و قوت ارزیابی‌ها را بررسی و یک معیار برای ارزیابی ژئوسایت‌ها و ژئودایورسیتی بیان می‌کند. در‌نهایت، نتایج این مقاله به ارائۀ فهرست‌برداری و ارزیابی ژئودایورسیتی و ژئوسایت‌ها کمک فراونی کرده است.

Kubalíková & Kirchner (2015) در پژوهشی با عنوان ارزیابی ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌ها به‌عنوان ابزاری برای حفاظت میراث زمین و ژئوتوریسم (مطالعۀ موردی: کوهستان ویزوویکا، ورچوینا بخش جنوب‌شرقی جمهوری چک) ژئومورفوسایت‌ها را در هایلند کشور چک (Vizovická vrchovina Highland (Czech Republic)) ارزیابی و فرصت‌ها، نقاط ضعف و توانایی‌های ژئومورفوسایت‌ها را بررسی کردند. نتایج کار نقاط مستعد را برای توسعۀ گردشگری با مدلی ساده بیان می‌کند.

Cocean & Cocean (2017) در پژوهشی با عنوان ارزیابی دره‌ها برای شناسایی ژئومورفوسایت‌ها و ارزش ژئوتوریسم در کوه‌های اپوسنی رومانی یک مطالعۀ مقایسه‌‌ای دربارۀ ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها در رومانی داشته‌اند و 53 تنگ در کوه‌های Apuseni را ارزیابی کرده‌اند و در نهایت، به این نتیجه رسیده‌اند که مناظر کارستیک و تنگ‌ها می‌توانند محفاظت شوند.

 Carrión-Mero et al.(2020) در پژوهشی با عنوان ارزیابی ژئومورفوسایت ها برای ژئوتوریسم در بخش شمالی "روتا اسکوندیدا" (کیتو، اکوادور) ژئومورفوسایت‌ها را به روش IELIG برای گردشگری در بخش شمالی Ruta Escondida در کیوتو اکوادور ارزیابی و مخاطره‌ها و حفاظت از منطقه را با مدل Swot بررسی کرده‌اند. نتایج کار نشان می‌دهد در این پژوهش ژئومورفوسایت‌ها نمره‌های بالا و خیلی بالای ارزشی را دارند و گاهی خطر‌های تاریخی و فرهنگی آنها را تهدید می‌کند.

 Arora et al. (2020) در پژوهشی با عنوان ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها برای توسعۀ ژئوتوریسم علمی در آندامان شمالی و میانی، هند ژئوسایت‌ها را با مدل رینارد برای توسعۀ ژئوتوریسم در شمال و مرکز  Andamanهند ارزیابی کرده‌‌اند. نتایج نشان می‌دهد جزیرۀ آندامان، ژئومورفوسایت‌های ویژه و بکری دارد که به‌لحاظ بیوتوریسم حائز اهمیت است. دست‌کم چهار ژئومورفوسایت با روش رینارد ارزیابی شده است که می‌تواند باعث توسعه ژئوتوریسم در منطقه شود.

 Raeisi et al.(2022) در پژوهشی با عنوان ارزیابی ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌ها در کویر لوت منطقۀ شهداد برای توسعه بالقوۀ ژئوتوریسم ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌های دشت لوت را به روش رینارد بررسی و ارزیابی کردند و نتیجه گرفتند که ژئومورفوسایت‌های منطقه، ارش فراوانی دارد و می‌تواند منجر به پیشرفت اقتصاد و فرهنگ در صنعت گردشگری شود.

در ایران نیز پژوهش‌های چشمگیری در این زمینه صورت گرفته است.

مقصودی و عرب عامری (1396) در پژوهشی با عنوان ارزیابی کمّی ژئوسایت‌های نمکی استان سمنان با روش‌های بریلها و پرالونگ با تأکید بر ژئوسایت‌های غرب استان ژئوسایت‌های نمکی استان سمنان را با روش بریلها و پرالونگ ارزیابی کردند و نتیجه گرفتند که ژئوسایت‌های گنبد نمکی جنوب سمنان، معدن کوهدشت کهن و معدن ملحه به‌ترتیب بیشترین امتیاز‌ها را دارند.

زنگنه اسدی و همکاران (1397) در پژوهشی با عنوان ارزیابی ژئومورفوسایت‌های ژئوپارک پیشنهادی غرب خراسان رضوی به روش بریلها به‌منظور حفاظت از میراث زمین‌شناختی ژئومورفوسایت‌های غرب خراسان رضوی را به روش بریلها ارزیابی و ارزش‌های حفاظتی آن را بررسی کردند. نتایج پژوهش نشان داد که ژئومورفوسایت‌های حاصل از فرسایش آب در مرتبۀ بالاتری نسبت به دیگر ژئومورفوسایت‌ها قرار دارند.

سالاری (1398) در پژوهشی با عنوان ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها و واکاوری قوت‌ها و ضعف‌های آنها با به‌کارگیری مدل‌های GAM و M-GAM (مطالعۀ موردی: شهرستان سردشت) ژئومورفوسایت‌ها و راه‌های حفاظتی شهرستان سردشت را با استفاده از مدل‌های GAM و M-GAM ارزیابی کرد و نشان داد که ارزش اصلی نسبت به ارزش افزوده عیار بیشتری دارد و در ارزش اصلی عیار حفاظتی نسبت به معیار علمی و زیبایی‌شناختی ارزش بیشتری دارد. از‌طرفی، بیان داشته است که وجود راهبرد ژئوکانزرویشن بسته به توسعۀ زیرساخت‌ها، یک ضرورت است.

مقصودی و همکاران (1398) پژوهشی با عنوان شناسایی و ارزیابی پیش ژئوسایت‌های استان زنجان و ارزیابی تأثیر آن بر توسعۀ گردشگری پایدار انجام دادند. آنها با دو مدل زوروس و کوبالی کوا، پیش‌ژئوسایت‌های استان زنجان و تأثیر آن را بر توسعۀ گردشگری پایدار ارزیابی کرده‌اند. نتایج نشان داد که غار کتله‌خور و کوه‌های رنگی آلاداغ لار در هر دو مدل بیشترین ارزش را دارند. همچنین، نتایج نشان داده است این پیش ژئوسایت‌ها می‌توانند تأثیراتی بر بهبود وضعیت کمّی و کیفی صنایع دستی، افزایش تعامل اجتماعی و بهبود وضعیت معابر داشته باشند.

کامران و همکاران (1399) پژوهشی با عنوان ارزیابی توانمندی‌های ژئوسایت‌های منتخب استان اصفهان با مدل بریلها انجام دادند. آنها با استفاده از مدل بریلها، توانمندی ژئوسایت‌های منتخب استان اصفهان را ارزیابی کردند و نتیجه گرفتند که کویر متین‌آباد بیشترین ارزش علمی را دارد و کویر متین‌آباد، آبشار سمیرم و کوه‌های صفه و کلاه‌قاضی با امتیاز 360 بیشترین ارزش آموزشی را دارند.

سعادتی‌فر و همکاران (1400) در پژوهشی با عنوان اهمیت زمین گردشگری و پیشنهادی برای ژئوپارک: یک اولویت در اقتصاد منطقۀ شمال غرب نیشابور-خراسان رضوی ژئومورفوسایت‌ها را با مدل کومانسکو در غرب نیشابور ارزیابی کردند و نشان دادند که معدن فیروزه، آبشار بار و معادن نمک به‌ترتیب جایگاه اول تا سوم را دارند.

ابراهیم‌پور و همکاران (1401) در پژوهشی با عنوان بررسی توانمندی‌های ژئوتوریستی استان اردبیل با استفاده از مدل کوبالیکوا و مدل فیولت (مطالعۀ موردی: نیر، نمین، سرعین) ژئوتوریسم سه منطقۀ نیر، نمین و سرعین را به‌صورت مقایسه‌ای بررسی کردند و در‌نهایت، دریافتند که منطقۀ سرعین بیشترین و منطقۀ نمین کمترین جاذبۀ ژئوتوریستی را دارد.

عابدینی و همکاران (1401) در پژوهشی با عنوان ارزیابی توانمندی‌های توسعۀ گردشگری پایدار ژئومورفوسایت‌ها با استفاده از مدل کومانسکو و مدل پائوولووا (مطالعۀ موردی: مسیر توریستی سبلان تا گردنۀ حیران) توانمندی‌های گردشگری پایدار ژئومورفوسایت‌ها را با روش کومانسکو و پالوولوا در منطقۀ سبلان و حیران بررسی مقایسه‌ای کردند. نتایج نشان داد که جنگل فندوقلو در این منطقه نسبت به سایر مناطق توریستی قابلیت بیشتری برای جذب گردشگر دارد. نداشتن برنامه‌ریزی و زیرساخت‌های گردشگری یکی از عامل‌های اصلی برای جاذبۀ کمتر دیگر ژئومورفوسایت‌هاست.

 

روش‌شناسی پژوهش

پژوهش حاضر مبتنی بر تحلیل قیاسی و تطبیقی است که در آن از‌بین مدل‌های مختلف، 3 مدل پرکاربرد در دنیا به‌علاوه یک روش بومی که در سال 1395 به‌عنوان رویکرد جدید در مجلۀ مطالعات گردشگری دانشگاه علامه‌طباطبایی چاپ‌شده، بررسی و مقایسه شده است تا نواقص مدل بومی بررسی شود. برای جمع‌آوری اطلاعات از روش اسنادی، نقشه‌های مبنا و پایه مانند نقشه‌های توپوگرافی با مقیاس 1:50000، زمین‌شناسی با مقیاس 1:100000، روش میدانی، حضور در سایت‌های شناسایی‌شده، عکسبرداری (شکل1 سمت چپ) و برداشت موقعیت ازسوی GPS استفاده شده است. امتیازها ابعاد مختلف محاسباتی و بصری دارد. به همین خاطر از مشاهده‌های مستقیم و نرم‌افزارها (GIS، Envi، Excel و Google Earth) استفاده می‌شود (شکل1 سمت راست).

 

شکل1: برداشت میدانی ژئوسایت‌ها (سمت راست) و آنالیز نرم‌افزاری (سمت چپ) (منبع: نگارندگان، 1401)

Figure 1: Field Survey Of Geosites (Right Side) And Software Analysis (Left Side).

 

مدل بومی شایان یگانه و همکاران (1395) که برای استفاده در ژئوپارک‌های ایران طراحی شده است، با ارزش کلی (رابطۀ 1) و با 8 ارزش علمی (رابطۀ 2)، آموزشی (رابطۀ 3)، ارائۀ خدمات (رابطۀ 4)، محافظت و مراقبت (رابطۀ 5)، فرهنگی (رابطۀ 6)، زیبایی-اکولوژیکی (رابطۀ 7)، اقتصادی (رابطۀ 8) و بومی‌شده (رابطۀ 9) محاسبه شده است.

رابطۀ 1: VTG=(0/2[1]*Vs) + (0/2*Ve) + (0/1* Vts) + (0/1*Vp) +(0/1*Vc) +(0/1*Vae)             +(0/1*Vep) + (0/1 Vi)

به‌گونه‌ای که: Vtg= ارزش کل ژئومورفوسایت،  Vs= ارزش علمی، Ve = ارزش آموزشی، Vts = زیرساخت‌های خدماتی، Vp= ارزش محافظتی و مراقبتی، Vc= ارزش فرهنگی، Vae = ارزش اکولوژیکی و زیبایی‌شناختی، Vep = ارزش اقتصادی و Vi = ارزش بومی‌شده.

هر‌کدام از ارزش‌ها به‌ترتیب نمره‌ای که دارند با رابطه‌های زیر محاسبه می‌شود:

رابطۀ 2:            Vs= ((14[2]*IR)+(8*SK)+(6/5*HE)+(4*M)+(9*D)+(1*F)+(8*I))/ (49/5)

به‌گونه‌ای که: Vs = ارزش علمی،  IR= ذاتی، نادر‌بودن، SK = دانش علمی، HE = تاریخچۀ زمین، M = مورفولوژی، D = تنوع، F = جشنواره و I = کامل‌بودن.

رابطۀ 3:                                Ve=((15*EX)+(5*EF)+(10*EU)+(3*IN))/ 33

به‌گونه‌ای که: Ve = ارزش آموزشی، EX = الگوبودن، شفافیت، EF = تسهیلات آموزشی، EU = استفاده برای آموزش و IN = تفسیر‌پذیری.

رابطۀ 4:                      Vts=((8/5*TS)+(6*LP)+(15* A)+(4*RWV)+5*L))/(38/5)

به‌گونه‌ای که: Vts = ارزش زیرساخت‌های خدمات، TS = خدمات توریستی، LP = محصولات محلی، A = دسترسی، RWV = ارتباط با دیگر ارزش‌ها و L = موقعیت و لجستیک.

رابطۀ 5:        Vp= ((11*PA)+(13*RT)+(9*CP)+(6*V)+(5*IU)+(8*LGP)+(2*RD))/54

به‌گونه‌ای که: Vp= ارزش محافظت و مراقبت، PA = فعالیت‌های مراقبتی، RT = مخاطره‌ها و تهدیدها، CP = وضعیت رایج،  V= آسیب پذیری، IU = شدت استفاده، LGP = حفاظت رسمی و دولتی و RD = میزان تنزل رتبه.

رابطۀ 6:                   Vc=((12*CC)+(8*H)+(5*RA)+(3*R)+(2*L)+(1*S))/31

به‌گونه‌ای که: Vc = ارزش فرهنگی، CC = ملاک فرهنگی، H = تاریخی، RA = مذهبی و هنری، R = آیین و رسوم، L = ادبی و S = سمبولیک.

رابطۀ 7:              Vae =((11/5*EV) + (10/5*AP) + (15*VI) + (3*Co) + (4*DL) + (1*SS) + (3*QO) + (6*NP) + (2*FL)) /56

به‌گونه‌ای که: Vae = ارزش اکولوژیکی-زیبایی‌شناختی، EV = ارزش اکولوژیکی، AP = زیبایی‌شناختی-چشم‌انداز، VI = قابلیت مشاهده، Co = رنگ، DL = تفاوت سطح، SS = ساختار فضایی، QO = کیفیت رخنمون، NP = تعداد نقاط دیدنی و FL = چهارچوب منظره.

رابطۀ 8:               Vep=((7*TS) + (5/5*EP) + (3*NV) + (4*I) + (1*LU) + (3*PD))/(23/5)

به‌گونه‌ای که: EPV = ارزش پتانسیل اقتصادی، TS = ارائۀ زیرساخت‌های توریستی، EP = پتانسیل اقتصادی، NV = تعداد بازدیدکنندگان، I = جاذبه، LU = محدودیت استفاده و PD = تراکم جمعیت.

رابطۀ 9:                                            Vi= (PAE + CCH+ER+RSV+L +LCW)/6

به‌گونه‌ای که: Vi = ارزش بومی‌شده، PAE = آگاهی و سواد عموم مردم، CCH = تغییرات آب‌و‌هوایی، ER = فرسایش‌پذیری، RSV = مذهب و نگاه عمومی جامعه به ژئوتوریسم، L = باغداران و مالکان زمین‌هایی با ژئومورفوسایت و LCW = سطح رفاه جامعه است.

ارزش حفاظتی در مدل شایان یگانه و همکاران با ارزش کل برابر است؛ یعنی هر ژئوسایتی که بیشترین نمره را در کل ارزش‌ها گرفته است، ارزش نگهداری بیشتری را داراست. شایان یگانه ارزش‌ها را از 1 تا 5 نمره‌گذاری کردند؛ به‌طوری که نمرۀ 1 ضعیف‌ترین ارزش و نمرۀ 5 بالاترین ارزش را داراست.

ژوزه بریلها (2015) مانند دیگر محققان از دو معیار اصلی علمی و مکمل استفاده کرده است. در روش بریلها، ژئوسایت‌ها و ژئومورفوسایت‌ها بر‌اساس 4 معیار اصلی علمی، پتانسیل آموزشی، پتانسیل توریستی و مخاطرۀ کاهش رتبه (ارزش حفاظتی) امتیازدهی می‌شوند (رابطۀ 10).

رابطۀ 10:              V port = (35* Dge + 20*Papd+ 20*Lp + 15*Acc + 10*Dp)/100

که در آن V port = ارزش حفاظتی، Dge = قابلیت زوال عنصر زمین‌شناسی، Papd = نزدیکی به فعالیت‌ها و عواملی که باعث تخریب می‌شوند،  Lp= حفاظت قانونی، Acc = در‌دسترس‌بودن و Dp = تراکم جمعیت است. اگر اعداد به‌دست‌آمده کمتر از 200 باشد، ارزش حفاظتی کم و اگر اعداد بین 200-300 باشد، ارزش حفاظتی متوسط و اگر بین 300-400 باشد، ارزش حفاظتی بالاست.

مدل کومانسکو بر پنج ارزش علمی، زیبایی‌شناختی، فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی استوار است که این پنج ارزش با فرمول‌های ارائه‌شده محاسبه شده است؛ البته امتیاز هریک از ارزش‌ها براساس چند زیرمعیار و به‌صورت میانگین‌گیری به دست می‌آید. پس از محاسبات اولیه، زیرمعیارها و ارزش‌ها با رابطۀ 11 ارزش کلی یک ژئومورفوسایت محاسبه می‌شود؛ زیرا ارزیابی حفاظتی را نیز مشخص می‌کند.

رابطۀ 11:                                 Vt =(20*Vs +20*Vm+20*Vc +20*Va+20*Ve)/100

که در آن  Vt= ارزش کلی (حفاظتی)، Vs = ارزش علمی، Vm = ارزش مدیریتی، Vc = ارزش فرهنگی، Va = ارزش زیبایی‌شناختی و Ve  ارزش اقتصادی است.

Fassoulas et al. (2012) روشی از چند معیار (نمره‌ای از 1 تا 10) را برای بررسی کمّی ژئوسایت‌ها  و با هدف محافظت از میراث زمین‌شناسی ارائه کردند که طبق فرمول رابطۀ 12 محاسبه می‌شود.

رابطۀ 12:                                   Vport ={Scientific +Fecol+ (11- integrity)}/3

که در آن  Vport= ارزش حفاظتی،  Scientific= ارزش علمی، Fecol = نمرۀ اکولوژی (از تقسیم تأثیر نمرۀ حفاظتی بر وضعیت اکولوژی به دست می‌آید) و integrity = کامل‌بودن ژئومورفوسایت است.

در دنیا برای هر ارزیابی و معرفی هر ژئوپارک چند مرحله وجود دارد. ابتدا خود‌اظهاری متخصصان امر است که با‌توجه به پارامترهای متریک و غیر‌متریک که در مدل‌ها قرار دارد، متخصصان نمرۀ ژئومورفوسایت را اعلام می‌کنند؛ برای مثال، وقتی در ارزش مسافت گفته می‌شود تا 10 کیلومتر نمرۀ 1 دارد و بین 10 تا 15 نمرۀ 2 و .... به جامعۀ آماری پاسخ‌دهنده نیازی نیست و خود ارزیاب محلی با‌توجه به داده‌هایی که در‌دسترس دارد، نمره‌گذاری می‌کند. در مرحلۀ بعد ارزیابان یونسکو برای صحت‌سنجی به منطقه می‌آیند و نمره‌ها را می‌سنجند؛ بنابراین نمره‌های محاسبه‌شده با‌توجه به شیوه‌نامه‌‌های هر ارزش ازسوی نویسندگان داده شده است.

به‌طور کلی تفاوت مدل بومی شایان یگانه با دیگر مدل‌ها عبارت است از:

  • تعداد معیارهای ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها 8 ارزش (علمی، آموزشی، ارائۀ خدمات، محافظت و مراقبت، فرهنگی، زیبایی-اکولوژیکی، اقتصادی و بومی‌شده) است. در‌صورتی که بریلها 4 ارزش، کومانسکو 5 ارزش و فاسولاس 4 ارزش را بررسی کرده است.
  • مدل بومی شایان از برآیند و ترکیب تمامی صاحب‌نظران و طراحان مدل تا سال 2017 استفاده کرده‌اند و بسته به تأکید آنها تأکید بیشتری بر ارزش‌ها داشته‌اند.
  • تعدادی از مؤلفه‌ها با‌توجه به تفاوت فرهنگ و مذهب و ... مخصوص ایران است که باید بررسی اختصاصی شده باشد. در‌صورتی که در مدل‌های خارجی به این موارد توجه نشده است.

معرفی منطقۀ بررسی‌شده

محدودۀ مطالعه‌شده با مساحتی معادل 4257 کیلومتر مربع در غرب خراسان رضوی واقع است که طول جغرافیایی منطقۀ بین 56 درجه و 42 دقیقه تا 57 درجه و 38 دقیقۀ شرقی و عرض جغرافیایی آن بین 35 درجه و 42 دقیقه تا 36 درجه و 33 دقیقه شمالی است. نوار افیولیتی واقع در شمال منطقه از سری افیولیتی کرتاسه، سنگ‌های رسوبی همراه و نیز توده‌های نفوذی دیوریت، گابرویی و گرانیتی تشکیل شده است. تنوع رنگ در برونزدهای این رشته کوه در کشور بی‌نظیر است. این منطقه چیدمانی از فرآیندهای ساختمانی، آبی و بادی است (شکل 2).

 

 

 

شکل2: موقعیت جغرافیایی ژئوپارک پیشنهادی و ژئومورفوسایت‌های واقع در آن (منبع: نگارندگان، 1401)

Figure 2: Geographical Location Of The Proposed Geopark And The Geomorphosites Located In It. Source

 

یافته های پژوهش و تجزیه‌و‌تحلیل

44 ژئومورفوسایت در ژئوپارک پیشنهادی غرب خراسان رضوی انتخاب شده است که مشخصات جاذبۀ هر‌کدام در جدول 1 آمده است.

جدول1: مختصات و معرفی برخی از جاذبه‌های ژئومورفوسایت‌ها در ژئوپارک پیشنهادی غرب خراسان رضوی

Table 1: Coordinates And Introduction Of Some Geomorphosite Attractions In The Proposed West Khorasan Razavi Geopark

ردیف

G

نام ژئومورفوسایت

مختصات X  به UTM

مختصات Y به UTM

توضیح ژئوسایت

1

مخروطه‌افکنۀ ریوند

53333

401177

مخروطه‌افکنۀ ریوند بر اثر فرآیندهای تکتونیکی و فرسایشی سه بار تغییر موضع داده است.

2

ناپیوستگی

50598

402646

ناپیوستگی بنگو یک سطح فرسایش است که در روی آن طبقات جوان‌تر قرار گرفته است.

3

بلورهای نمکی

52446

399322

بلورهای نمکی جاذبۀ طبیعی است که در کنارۀ بستر کال شور در ژئوپارک ایجاد شده است.

4

لایه‌های عمود

50588

402722

در کلاته مهدیان نوعی لایه‌های عمود وجود دارد که بر اثر فعالیت‌های تکتونیکی به وجود آمده است.

5

بدلند

50064

402481

این عارضه بیشتر در سازندهای سست از‌قبیل رس‌ها و مارن‌ها دیده می‌شود.

6

برخان

48727

398675

یکی از مشخص‌ترین چهرة تراکم، ماسه است که در ایران، پیکرا نامیده می‌شود.

7

سیف

48372

398416

یکی از اشکال فرسایش تراکمی در ژئوپارک است که به‌شکل تپه‌های ماسه‌ای طولی است.

8

افبولبت ملانژ

50796

403092

منطقۀ افیولیتی ژئوپارک یکی از عمده‌ترین مناطق افیولیتی ایران است که در کنار گسل میامی و در حدود 200 کیلومتر مربع وسعت دارد.

9

قنات شیخ‌السلامی

54969

401464

قنات شیخ‌الاسلامی واقع در ژئوپارک با قدمت 2000 ساله، آب را به سطح زمین می‌رساند.

10

هرم‌های ماسه‌ای

49104

395479

هرم‌های ماسه‌ای ژئوپارک پهنه‌های ماسه‌ای وسیعی است که در جنوب منطقه فراوان است.

11

نبکا

50061

398478

در ژئوپارک پیشنهادی، گونۀ گز از عمده‌ترین گونه‌های میزبان نبکاهاست.

12

لایه‌ای شیلی

50327

402381

در غرب ژئوپارک پیشنهادی، مارن‌های رنگین با لایه‌های متناوب قرمز و سفید دیده می‌شود.

13

توفیت‌های نهاردان

48643

403115

توفیت‌های نهاردان، رسوبات تخریبی آواری یا کربناتۀ حاوی خاکستر آتشفشانی هستند.

14

سیل و درۀ گسلی

49227

403115

در درۀ گسلی واقع در ژئوپارک سیل‌ها و گسل‌های زیادی مشاهده می‌شود.

15

رودخانۀ کال شور

53376

399436

بزرگ‌ترین رودخانه‌ای است که از شمال شرق کشور با شیب متوسط 2/1 درصد از کوه‌های پلنگان فریمان سرچشمه گرفته است و پس از طی250 کیلومتر به دشت کویر منتهی می‌شود.

16

میکرو چین

50502

402845

چین‌خوردگی مذکور بر اثر دخالت سیل اتفاق افتاده است.

17

بندسارها

52040

401576

بندسار از فنون کهنی است که از دیرباز ازسوی ایرانیان برای مهار و بهره‌برداری از سیلاب و جریان‌های سطحی استفاده شده است.

18

آبرنگ‌کردن

51862

402021

گل‌ آلوده‌کردن آب یک روش سنتی و بومی، ارزان و ساده است که مانع هدر‌رفت آب و موجب افزایش بهره‌وری از منابع آب و خاک می‌شود.

19

اشکال قارچی

50809

402955

اشکال قارچی بر اثر فرسایش تفریقی به وجود آمده است و نمای زیبایی دارد.

20

معدن

49985

404167

ژئوپارک پیشنهادی از‌لحاظ کیفیت برخی مواد معدنی در استان بی‌نظیر است و از‌لحاظ کمیت هم رتبۀ بالایی دارد.

21

دایک نهالدان

47711

402715

دایک نهالدان یک دایک بسیار طویل و زیبایی است که حدود 2 کیلومتر طول دارد.

22

غار پروند

50582

396176

این غار آهکی در ۷ کیلومتری جنوب‌غربی روستای پروند در ارتفاع ۱۴۰۰ متری دامنۀ غربی کوه پروند قرار دارد. این غار راهروی افقی ندارد و آثار انحلال آهک به‌صورت آستالاگمیت و استالاکتیت خود‌نمایی می کند.

23

دشت ریگی

53449

400295

دشت ریگی ژئوپارک، رخسارۀ بیابانی است که در اثر عمل مشترک آب و باد پدید آمده است.

24

دق سبزوار

51443

398979

دق یا چالۀ سبزوار شامل قسمتی از دامنه‌های جنوبی ارتفاعات جغتای است که در ژئوپارک وجود دارد.

25

نشست روداب

52656

398459

در سال‌های اخیر در اثر افت شدید آب‌های زیر‌زمینی شکاف عمیقی در دشت روداب ایجاد شده است.

26

گدازه منشوری

48624

403168

بازالت‌های منشوری در اثر انجماد پوستۀ خارجی گدازه به وجود می‌آید.

27

اشکال ستونی ساروق

52811

402244

این اشکال در روستای ساروق واقع در زئوپارک بر اثر فرسایش بادی و آبی ایجاد شده است.

28

کوه‌های مخروطی

52759

402380

مخروط‌های آتشفشانی ژئوپارک از گدازه یا مواد آذرآواری و یا از هر دو تشکیل شده است.

29

پناهگاه حیات‌وحش

54696

399557

پناهگاه حیات وحش شیر احمد با مساحت تقریبی 22629 هکتار در قسمتی از ژئوپارک پیشنهادی است.

30

منطقۀ شکار‌ممنوع

50755

397620

این محدوده با وسعت 16900 هکتار در جنوب‌غربی روستای پروند در ژئوپارک واقع است.

31

آبشار بفره

52539

402729

بلندترین آبشار شرق ایران است که ارتفاع آن 98 متر است. درۀ آبشاری بفره حدود 60 آبشار دومتری و 3 آبشار 40 متری است. این رود از چشمه‌ای واقع در کوه پلنگ سرچشمه می گیرد.

32

کویر نمک

49632

399371

پهنه‌ای است که لایۀ نازکی از نمک سراسر سطح آن را پوشانیده و شبیه برفی است که روی زمین نشسته است. شاید بتوان این نوع کویر را معادل کفۀ نمک در‌نظر گرفت.

33

گسل

48038

402660

در ژئوپارک پیشنهادی نمونه‌های تیپیک و زیبایی از گسل وجود دارد که نشان از تکتونیک فعّال منطقه دارد.

34

گالی فرم‌های درختی

55581

401389

سیستم فرسایش رودخانه‌ای است که شبیه طرح شاخه‌های درخت است.

35

ریپل مارک

50285

397740

از فراوان‌ترین اشکال بادی، چین‌و‌شکن‌های سطحی به‌صورت امواجی موازی است.

36

مئاندر

54041

399756

در ژئوپارک پیشنهادی در رودخانه کال شور و رودهای بفره و استیر مئاندرهای زیبایی به چشم می خورد.

37

چشمه

50814

403283

چشمه‌هایی از نمونه‌های خوب برای جذب گردشگر در ژئوپارک پیشنهادی غرب خراسان رضوی است.

38

سد کمیز

50148

402699

سد کمیز در سال ۱۳۶۴ احداث شده است و به‌طور تقریبی، درآمد مردم روستای کمیز واقع در ژئوپارک پیشنهادی بستگی به وجود این سد دارد.

39

اشکال ترسیمی کویر

49205

395361

تلاقی پوشش گیاهی و فرآیندهای بادی، اشکال زیبایی را در هرم‌های ماسه‌ای جنوب ژئوپارک ایجاد کرده است که چشم هر‌کسی را به حیرت وا می‌دارد.

40

آتشفشان گسلی مقیسه

51188

400255

از یک خط، گسلی در امتداد غربی-شرقی مواد آذرین برونزد داشته و نمای زیبایی را خلق کرده است. این سنگ‌های آتشفشانی در شرق ژئوپارک پیشنهادی قرار دارد.

41

کویرهای پفکی

47815

399086

کویرهایی تیره‌رنگ با حفره‌های فراوان شبیه به رد پای چهارپایان است.

42

جوشش‌های نمکی

49309

400702

جوشش‌های نمکی کویر واقع در ژئوپارک پیشنهادی به‌شکل تخم‌مرغ است.

43

پیکان‌های ماسه‌ای

49901

398869

ساده‌ترین شکل تراکم ماسه است که به‌صورت مثلث کشیده‌ای در جهت پشت به باد بوته‌ها تشکیل می‌شود.

44

واریزه

53495

402017

در پایکوه‌های کوه‌های آذرین ژئوپارک، واریزه‌های جالبی ایجاد شده است که چشم‌نواز است.

منبع: نگارندگان، 1401

 

بیشتر ژئومورفوسایت‌ها در نیمۀ شمالی منطقه بوده‌اند و بیشتر از نوع کوهستانی و فرسایش آبی هستند. ژئومورفوسایت‌های جنوب و غرب منطقه از نوع فرسایش بادی هستند. برخی از ژئومورفوسایت‌ها در شکل 3 نشان داده شده است.

 

شکل3: عکس ژئومورفوسایت‌های ژئوپارک پیشنهادی سمت راست: برخان، عکس میانی: کوه مخروطی و عکس سمت چپ: ستون سنگی (اشکال قارچی) (منبع: نگارندگان، 1401)

Figure 3: Geomorphosites Of The Proposed Geopark. Right Photo: Stone Column (Mushroom Shapes), Middle Photo: Conical Mountain And Left Photo: Barkhan.

 

ارزیابی ارزش علمی و آموزشی ژئومورفوسایت‌ها

با ارزیابی علمی و آموزشی 44 ژئومورفوسایت منطقه با مدل‌های شایان یگانه و همکاران، بریلها، کومانسکو و فاسولاس می‌توان گفت توفیت و درۀ گسلی (با نمرۀ بیشتر از4) بیشترین نمره‌های علمی و نشست روداب و واریزه (با نمرۀ بیشتر از 4) بیشترین نمره‌های آموزشی را در روش شایان و همکاران دارند. در مدل بریلها، ژئومورفوسایت‌های هیدرولوژی ارزش علمی فراوانی دارند. ریپل مارک، پیکان‌های ماسه‌ای و کویرهای پفکی نیز به‌ترتیب کمترین نمره‌ها را دارند. فراوانی این اشکال و ناشناخته‌بودن از عوامل اصلی کم‌بودن نمرۀ این ژئومورفوسایت‌هاست. در ارتباط با ارزش آموزشی با استفاده از مدل بریلها، تنها رودخانۀ کال شور توانسته است با ارزش 300 در طبقۀ بالای ارزشی قرار بگیرد. دشت ریگی، نبکا، اشکال قارچی و نشست روداب کمترین نمره‌های ارزش آموزشی را داشته‌اند. در روش فاسولاس، افیولیت ملانژ و رودخانۀ کال شور، بیشترین و اشکال ترسیمی و مئاندر کمترین ارزش‌های آموزشی را دارند. در روش کومانسکو، مخروط افکنۀ ریوند و رودخانۀ کال شور هرکدام با نمرۀ 13 بیشترین و مئاندر و دق سبزوار هر‌کدام با نمرۀ 6/7 کمترین ارزش‌ها را در قسمت علمی دارند. نقشه‌های شکل (4) ارزش علمی هر 4 مدل و ارزش آموزشی را با مدل‌های شایان یگانه و همکاران، فاسولاس و همکاران و بریلها به‌صورت نمودار نشان می‌دهد. نمرۀ فرآیندهای آبی به مراتب بیشتر از فرآیندهای بادی است.

 

شکل4: سمت راست، ارزش علمی ژئومورفوسایت‌ها؛ سمت چپ، ارزش آموزشی ژئومورفوسایت‌ها به‌صورت نمودار. (منبع: نگارندگان، 1401)

Figure 4: Right Side, The Scientific Value Of Geomorphosites; On The Left Side, The Educational Value Of Geomorphosites In The Form Of A Diagram.

 

ارزیابی ارزش‌های خدماتی، فرهنگی، زیبایی‌شناختی و محافظتی ژئومورفوسایت‌ها

در مدل شایان و همکاران، اشکال ترسیمی، نبکا و سیف کمترین نمره‌ها را در ارائۀ خدمات دارند. این ژئومورفوسایت‌ها در مناطق کویری قرار دارند که با جاده‌ها، سایت‌های فرهنگی و نیز اقامتگاه‌ها فاصله دارند. قنات شیخ‌الاسلامی، افیولیت ملانژ و اشکال ستونی، بیشترین ارزش‌های ارائۀ خدمات را دارند. اشکال قارچی بیشترین و هرم‌های ماسه‌ای کمترین نمره‌های ارزش محافظتی را دارند. آبرنگ‌کردن بیشترین نمرۀ ارزش فرهنگی را دارد. از‌منظر زیبایی و اکولوژیکی افیولیت ملانژها بیشترین و ریپل مارک کمترین نمره را دارند. در معیار توریستی مدل بریلها، قنات شیخ‌الاسلامی بیشترین امتیازها را دارد. در ارزش تنزل رتبه، ناپیوستگی بیشترین ارزش را دارد. در این معیار اغلب ژئومورفوسایت‌ها (30 ژئومورفوسایت) در طبقۀ پایین قرار گرفته‌اند. این امر حکایت از دخالت‌نکردن انسان در نزدیکی ژئومورفوسایت‌ها و دوری از مراکز جمعیتی و مراکز تفریحی دارد. آبشار بفره و غار پروند کمترین نمره‌ها را دارند که دسترسی‌نداشتن انسان به این ژئومورفوسایت‌ها از عوامل اصلی برای این کاهش نمره است. در قسمت زیبایی‌شناختی مدل کومانسکو، ژئومورفوسایت‌های مخروط‌افکنه بیشترین و قنات شیخ‌الاسلامی کمترین ارزش‌ها را دارد. در این ارزش عواملی همچون قابلیت مشاهده، ساختار فضایی، تفاوت سطح، قاب چشم‌انداز و تضاد رنگ‌ها باعث شده است تا ژئومورفوسایت‌هایی همچون غار و اشکال ستونی که به‌ظاهر زیبا هستند، نمره بالایی بگیرند. در مدل فاسولاس، افیولیت ملانژ بیشترین و مئاندر کمترین ارزش‌ها را در قسمت توریستی دارد. از مهم‌ترین دلایل نمره‌های بیشتر در این بخش بحث زیر‌ساخت‌ها به‌ویژه دسترسی و امنیت است که در موارد پیشگفته وجود دارد.

 

ارزیابی ارزش اکولوژی، اقتصادی، مدیریتی، کاربری زمین و بومی‌شدۀ ژئومورفوسایت‌ها

در مدل شایان یگانه و همکاران، آبرنگ‌کردن (65/3)، قنات شیخ‌الاسلامی (49/3) و رودخانۀ کال شور (39/3)، بیشترین و غار پروند (47/1)، اشکال ترسیمی (71/1) و چشمه (92/1) کمترین ارزش اقتصادی را دارند. زیرساخت‌ها، تولید محصولات در مجاورت ژئومورفوسایت‌ها و نزدیکی به جمعیت از‌جمله بالا‌بودن ارزش اقتصادی ژئومورفوسایت‌های ذکر‌شده است. در مدل کومانسکو، مخروط‌افکنه و کال شور هر‌کدام با 8/12و افیولیت ملانژ و سد کمیز هر‌کدام با نمره12 بیشترین و کویر نمک (6)، آبشار بفره و اشکال ترسیمی هر‌کدام با 4/6 کمترین ارزش‌ها را در قسمت اقتصادی دارند. اشکال قارچی (8/12)، سد کمیز (8/11)، میکرو چین و آبرنگ‌کردن هر‌کدام با 6/11 بیشترین و هرم‌های ماسه‌ای (8)، معدن (2/9) آبشار بفره (4/9) کمترین ارزش‌ها را در بخش مدیریتی دارند. در مدل فاسولاس، مخروط‌افکنه (10)، آتشفشان گسلی، گالی فرم‌های درختی، کویر نمک، هرم‌های ماسه‌ای هر‌کدام با نمرۀ 5/7 بیشترین و اشکال بادی، توفیت‌های نهاردان، میکرو چین و غیره با نمرۀ 1 کمترین ارزش‌ها را در بخش اکولوژیکی دارند. در بخش حفاظت و مراقبت، مخروط‌افکنه (6)، افیولیت ملانژ (8/5)، کویر نمک و آتشفشان گسلی هر‌کدام با 5/5 امتیاز بیشترین و مئاندر (1/2) و گسل (2/2) کمترین ارزش‌ها را دارند. بالا‌بودن ارزش‌های علمی، توریستی و اقتصادی از دلایل بالا‌بودن ارزش حفاطتی ژئومورفوسایت‌ها به روش فاسولاس و همکاران است.

 

ارزش حفاظتی ژئومورفوسایت‌های ژئوپارک پیشنهادی غرب خراسان رضوی

نمرۀ ژئوکانزرویشن ژئومورفوسایت‌ها در مدل‌های مختلف محاسبه‌شده و پس از معادل‌سازی و یکسان‌سازی نمره‌ها، در جدول 2 قرار داده شده است. مدیران و برنامه‌ریزان گردشگری باید ژئومورفوسایت‌ها و ژئوسایت‌هایی را برای ژئوکانزرویشن در اولویت قرار بدهند که بیشترین امتیاز را گرفته‌اند. برخی از ژئومورفوسایت‌ها به‌دلیل ارزش علمی و برخی به‌دلیل جنبۀ آموزشی و یا توریستی در اولویت حفاظت قرار می‌گیرند.

جدول2: نمره‌های ژئوکانزرویشن با 4 مدل شایان یگانه و همکاران، بریلها، فاسولاس، کومانسکو و مقایسۀ آنها با یکدیگر

Table 2: Geoconservation Scores With Four Models Of Shayan Yeganeh Et Al., Brillha, Fasolas, Comanescu And Comparing Them With Each Other

ردیف

G

نام ژئومورفوسایت

مختصات X  به UTM

مختصات Y به UTM

نمرۀ کانزرویشن به روش شایان یگانه و همکاران از نمرۀ 5

نمرۀ کانزرویشن به روش بریلها از نمرۀ 1600

نمرۀ کانزرویشن به روش فاسولاس و همکاران از نمره 10

نمرۀ کانزرویشن به روش کومانسکو از نمرۀ 1

انحراف معیار

روشها

تفاوت روش شایان یگانه با میانگین

تفاوت روش شایان یگانه با بریلها

تفاوت روش شایان یگانه با روش فاسولاس

تفاوت روش شایان یگانه با روش کومانسکو

1

مخروط‌افکنۀ ریوند

53333

401177

37/3

1015

6

556/0

39/0

33/0

06/0

41/0

85/0

2

ناپیوستگی

50598

402646

71/2

915

2/4

43/0

75/0

45/0

37/0-

11/0

05/1

3

بلورهای نمکی

52446

399322

73/2

970

6/2

424/0

51/1

75/0

76/0-

73/2

05/1

4

لایه‌های عمود

50588

402722

59/2

835

4/3

396/0

86/0

62/0

20/0-

61/1

05/1

5

بدلند

50064

402481

79/2

875

1/4

414/0

76/0

62/0

07/0-

32/1

25/1

6

برخان

48727

398675

64/2

860

5/3

38/0

96/0

71/0

20/0-

70/1

37/0

7

سیف

48372

398416

58/2

830

3/2

4/10

35/1

1

09/0-

79/2

29/1

8

افبولبت ملانژ

50796

403092

37/3

940

8/5

572/0

45/0

68/0

84/0

88/0

99/0

9

قنات شیخ‌السلامی

54969

401464

39/3

1075

1/4

558/0

27/1

1

07/0

72/2

20/1

10

هرم‌های ماسه‌ای

49104

395479

60/2

790

1/4

386/0

59/0

57/0

13/0

93/0

21/1

11

نبکا

50061

398478

59/2

750

8/3

41/0

59/0

70/0

43/0

32/1

02/1

12

لایه‌ای شیلی

50327

402381

58/2

800

1/3

43/0

97/0

83/0

22/0

16/2

93/0

13

توفیت‌های نهاردان

48643

403115

92/2

915

7/2

434/0

38/1

98/0

14/0

83/2

23/1

14

سیل و درۀ گسلی

49227

403115

93/2

850

6/2

446/0

36/1

1/1

26/0

01/3

11/1

15

رودخانۀ کال شور

53376

399436

84/3

1025

3/5

63/0

85/0

05/1

01/1

08/2

12/1

16

میکروچین

50502

402845

54/2

805

4/2

422/0

25/1

90/0

05/0

68/2

86/0

17

بندسارها

52040

401576

24/3

915

3/4

532/0

81/0

84/0

53/0

92/1

93/0

18

آبرنگ‌کردن

51862

402021

54/3

1005

2/4

586/0

17/0

10/1

63/0

74/2

05/1

19

اشکال قارچی

50809

402955

11/3

900

7/4

454/0

76/0

89/0

50/0

46/1

59/1

20

معدن

49985

404167

14/3

880

6/4

524/0

61/0

71/0

55/0

1/48

81/0

21

دایک نهالدان

47711

402715

50/2

765

1/3

394/0

84/0

70/0

09/0

80/1

93/0

22

غار پروند

50582

396176

65/2

805

8/2

412/0

11/1

97/0

26/0

46/2

17/1

23

دشت ریگی

53449

400295

63/2

730

2/4

442/0

39/0

53/0

52/0

92/0

67/0

24

دق سبزوار

51443

398979

40/2

730

6/3

412/0

57/0

60/0

32/0

31/0

76/0

25

نشست روداب

52656

398459

91/2

850

8/4

424/0

55/0

50/0

15/0

63/0

22/1

26

گدازۀ منشوری

48624

403168

77/2

845

3

414/0

12/1

93/0

10/0

38/2

24/1

27

اشکال ستونی

52811

402244

98/2

840

4

428/0

83/0

97/0

55/0

80/1

52/1

28

کوه‌های مخروطی

52759

402380

94/2

940

3/4

496/0

75/0

60/0

01/0-

53/1

90/0

29

پناهگاه حیات‌وحش

54696

399557

32/3

840

4/4

564/0

78/0

90/0

07/1

87/1

68/0

30

منطقۀ شکار‌ممنوع

50755

397620

28/3

840

4/4

56/0

76/0

88/0

03/1

83/1

68/0

31

آبشار بفره

52539

402729

96/2

925

3/4

468/0

75/0

65/0

02/0

47/1

13/1

32

کویر نمک

49632

399371

88/2

910

5/5

45/0

54/0

21/0

16/0-

02/0

01/1

33

گسل

48038

402660

50/2

830

2/2

388/0

33/1

85/0

27/0-

67/2

02/1

34

گالی فرم درختی

55581

401389

78/2

1015

7/4

424/0

93/0

30/0

84/0-

82/0

25/1

35

ریپل مارک

50285

397740

40/2

755

3/2

38/0

14/1

83/0

0

42/2

92/0

36

مئاندر

54041

399756

33/2

790

1/2

396/0

31/1

84/0

15/0-

71/2

82/0

37

چشمه

50814

403283

67/2

830

4/3

46/0

91/0

78/0

25/0

04/2

84/0

38

سد کمیز

50148

402699

32/3

930

2/5

546/0

57/0

76/0

68/0

33/1

03/1

39

اشکال ترسیمی

49205

395361

36/2

910

6/2

398/0

28/1

45/0

97/0-

08/2

73/0

40

آتشفشان گسلی

51188

400255

67/2

895

5/5

456/0

46/0

03/0

32/0-

23/0-

70/0

41

کویرهای پفکی

47815

399086

86/2

790

1/4

472/0

59/0

7/0

57/0

44/1

79/0

42

جوشش‌های نمکی

49309

400702

86/2

790

1/4

472/0

59/0

70/0

57/0

44/1

79/0

43

پیکان‌های ماسه‌ای

49901

398869

61/2

755

7/3

444/0

58/0

61/0

4/0

38/1

68/0

44

واریزه

53495

402017

44/3

935

4/3

53/0

29/1

24/1

76/0

05/3

15/1

جمع

69/246

5/238

45/169

9/201

7/38

5/32

13/8

3/77

7/44

منبع: نگارندگان، 1401

 

نتایج جدول 2 نشان می‌دهد که ژئومورفوسایت‌هایی که نیاز به حفاظت بیشتر دارند، به‌طور تقریبی در همۀ مدل‌ها مشابه هم هستند. انحراف معیار و پراکندگی داده‌ها در کل ارزیابی‌ها به کمتر از 87/0 می‌رسد. روش شایان و همکاران به روش بریلها در امتیاز‌ها نزدیک‌تر است؛ زیرا نهایت اختلاف این مدل در‌مجموع به 8 نمره و اختلاف در هر ژئومورفوسایت به 18/0 نمره می‌رسد. این اختلاف برای هر ژئومورفوسایت در مدل کومانسکو به ۱ و فاسولاس به 75/1نمره می‌رسد. اگر داده‌های ارزیابی این جدول به‌صورت نمودار شکل 5 نشان داده شود، نمرۀ ژئوکانزرویشن ژئومورفوسایت‌ها و نیز تفاوت و تشابه انوع مدل‌ها بیشتر مشخص می‌شود. در یک نگاه کلی نمره‌های ژئوکانزرویشن در ارتفاعات شمال و شرق نقشه نسبت به نواحی کویری در جنوب نقشه بیشتر است. رودخانۀ کال شور، آبرنگ‌کردن، قنات شیخ‌الاسلامی، افیولیت ملانژها، سد کمیز، واریزه، مخروط‌افکنه، آبخوانداری، بندسارها و اشکال قارچی بیشترین نمره ها را برای ژئوکانزرویشن دارند.

 

شکل5: نقشۀ ژئوکانزرویشن با نمودار هر‌یک از ژئومورفوسایت‌ها با 4 مدل شایان یگانه و همکاران، بریلها، فاسولاس و همکاران و کومانسکو (منبع: نگارندگان، 1401)

Figure 5: Geoconservation Map With A Diagram Of Each Geomorphosite With Four Models By Shayan Yeganeh Et Al., Brillha, Fasoulas Et Al., And Comanescu.

 

نتیجه‌گیری

بر‌اساس یافته‌های پژوهش حاضر می‌توان نتیجه گرفت که مدل شایان یگانه و همکاران پوشش خوبی از ارزیابی توان ژئومورفوتوریستی دارد. پس از ارزیابی توان ژئومورفوتوریسم برای هر ژئوپارک می‌توان میزان حفاظت از آن را نیز محاسبه کرد. رودخانۀ کال شور، آبرنگ‌کردن، قنات شیخ‌الاسلامی، افیولیت ملانژها، سد کمیز، واریزه، مخروط‌افکنه، آبخوانداری، بندسارها و اشکال قارچی به‌ترتیب 10 ژئومورفوسایتی هستند که بیشترین نمره‌های ژئوکانزرویشن را دارند. اشکال ترسیمی، ریپل مارک، مئاندر، دایک نهالدان، دق سبزوار، گسل، لایه‌های عمود، هرم‌های ماسه‌ای، میکروچین و دشت ریگی به‌ترتیب ضعیف‌ترین نمره‌ها را در ژئوکانزرویشن دارند. درمجموع، می‌توان گفت که ژئومورفوسایت‌هایی که زیرمجموعۀ آبی هستند در همۀ مدل‌ها بیشترین نمره‌ها را گرفته‌اند و در‌مقابل، ژئومورفوسایت‌های فرسایش بادی کمترین نمره‌ها را دارند. برخی ژئومورفوسایت‌ها از‌قبیل آبرنگ‌کردن، کوه‌های مخروطی، سد کمیز و توفیت‌های نهاردان در رتبۀ اول قرار نگرفته بودند؛ اما از آنجایی که به‌طور تقریبی در هر چهار معیار نمره‌های بالایی داشتند، در لیست 10 ژئومورفوسایت اول قرار گرفتند. فراوانی ژئومورفوسایت‌ها، نبود زیرساخت‌های توریستی و دور‌بودن از مراکز جمعیتی و خدماتی باعث شده است که اشکال بادی نتوانند نمره‌های لازم را برای قرار‌گرفتن در لیست بالای ارزشی کسب کنند. با اختلاف بسیار کم در مدل‌های بریلها، کومانسکو و فاسولاس نیز از‌بین 10 ژئومورفوسایت‌ بالای لیست حداقل 7 ژئومورفوسایت در بالاترین ارزش حفاظتی قرار دارند. آنچه از مقایسۀ مدل‌ها با یکدیگر می توان نتیجه گرفت این است که مدل شایان یگانه و همکاران با مدل بریلها بیشترین مطابقت را داشته است و برای ارزیابی مناطق افیولیتی و کویری می‌توان از مدل بریلها نیز استفاده کرد. مدل بومی شایان یگانه برای مناطق کوهستانی و دشتی گرم و خشک طراحی شده است و به نظر می‌رسد برای مناطق ساحلی و سرد و مرطوب تغییرات اندکی باید داده شود.

 

[1] . در قسمت رویکردها گفته شد که تمامی مدل‌ها معتقدند 40 درصد ارزش یک ژئومورفوسایت به دو ارزش علمی و آموزشی بستگی دارد. بنابر این 60 درصد ارزش دیگر به ارزش‌های اقتصادی، زیر‌ساخت‌های خدماتی، محافظتی و مراقبتی، فرهنگی، اکولوژیکی و زیبایی‌شناسی و بومی اختصاص پیدا می‌کند.

[2] . همان‌طور که در مقالۀ سال 1395 دانشگاه علامه‌طباطبایی برای مدل بومی شایان یگانه طراحی شده است از برآیند تأثیر و تأکید مدل‌های مختلف جهانی به دست آمده است؛ یعنی اگر از 15 نفر 14 نفر تأکید داشته باشند ضرایب 14 خواهد شد.

References

منابع
ابراهیم‌پور، حبیب؛ نعمتی، ولی و نظافت تکله، بهروز (1401). بررسی توانمندی‌های ژئوتوریستی استان اردبیل با استفاده از مدل کوبالیکوا و مدل فیولت: مطالعۀ موردی نیر، نمین، سرعین). جغرافیا و روابط انسانی، 5 (3)، 161- 144.
زنگنه اسدی، محمدعلی؛ امیراحمدی، ابوالقاسم و شایان یگانه، علی اکبر (1397). ارزیابی ژئومورفوسایت‌های ژئوپارک پیشنهادی غرب خراسان رضوی به روش بریلها به‌منظور حفاظت از میراث زمین‌شناختی. نشریۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی، 22 (63)، 137-117.
سالاری، ممند (1398). ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها و واکاوری قوت‌ها و ضعف‌های آنها با به‌کارگیری مدل‌های GAM و M-GAM: مطالعۀ موردی شهرستان سردشت. مدیریت مخاطرات محیطی (دانش مخاطرات سابق)، 6 (2)، 185-204.
سعادتی‌فر، رضا؛ زنگنه اسدی، محمد‌علی و گلی مختاری، لیلا (1400). اهمیت زمین گردشگری و پیشنهادی برای ژئوپارک: یک اولویت در اقتصاد منطقۀ شمال غرب نیشابور-خراسان رضوی. دو فصلنامۀ توسعۀ پایدار محیط جغرافیایی، 3 (4)، 58-72.
شایان یگانه، علی‌اکبر؛ زنگنه اسدی، محمد‌علی و امیر احمدی، ابوالقاسم (۱۳۹۵). نگرشی نوین در ارزیابی ژئومورفوسایت‌ها و ژئوسایت‌ها در ایران. مطالعات مدیریت گردشگری، 11 (34)، 41-64.
عابدینی، موسی؛ همتی، طاهر؛ نظافت تکله، بهروز و خیاطی، آیلار (1401). ارزیابی توانمندی‌های توسعۀ گردشگری پایدار ژئومورفوسایت‌ها با استفاده از مدل کومانسکو و مدل پائوولووا: مطالعۀ موردی: مسیر توریستی سبلان تا گردنۀ حیران. فصلنامۀ فضای گردشگری، 11 (44)، 19-37.
قنواتی، عزت ا...؛ کرم، امیر و فخاری، سعیده (1391). مروری بر روند تحولات ژئوتوریسم و مدل‌های مورد استفادۀ آن در ایران، فصلنامۀ جغرافیایی سرزمین، 34، 91- 75.
کامران، حسن؛ علیزاده، محمد و نیک‌بخت، ریحانه (1399). ارزیابی توانمندی‌های ژئوسایت‌های منتخب استان اصفهان با مدل بریلها. جغرافیا (فصلنامۀ علمی-پژوهشی و بین‌المللی انجمن جغرافیایی ایران)، 18 (64)، 5-22.
مقصودی، مهران و عرب عامری، علیرضا (1396). ارزیابی کمّی ژئوسایت‌های نمکی استان سمنان با روش‌های بریلها و پرالونگ با تأکید بر ژئوسایت‌های غرب استان. پژوهش‌های جغرافیای طبیعی، 49 (2)، 241-258.
مقصودی، مهران؛ گنجائیان، حمید؛ صفدری، المیر و عبدالملکی، میلاد (1398). شناسایی و ارزیابی پیش ژئوسایت‌های استان زنجان و ارزیابی تأثیر آن بر توسعۀ گردشگری پایدار. فصلنامۀ مطالعات مدیریت گردشگری، 14 (48)، 149-178.
 
Persian References
Abedini, M.‚ Hemmati, T.‚ Nezafat Tekle, B.‚ & Khayati, A. (2022). Evaluating the capabilities of sustainable tourism development of geomorphosites using the comanescu model and the pavlova model (case study: sabalan tourist route to hiran pass). Tourism Space Quarterly11 (44), 19-37. ]in Persian[
ghanavati, E.‚ Karam, A., & Fakhari, S. (2012). Review on process geotorism evolutions and models that used in iran. Territory‚ 9 (2)‚ 77-93. ]in Persian[
Ebrahimpour, H.‚ Nemati, V.‚ & nezafat taklhe, B. (2022). Investigating the geotourism capabilities of ardabil province using the kubalikova model and the fiolet model (case study: nir, nemin, sarein). Geography And Human Relations, 5 (3), 161-144. ]in Persian[
Kamran, H.‚ Alizadeh, M.‚ & Nik Bakht, R. (2019). Evaluation of the capabilities of selected geosites of isfahan province with braille model. Geography (Quarterly Scientific-Research And International Journal Of The Geographical Society Of Iran), 18 (64), 5-22. ]in Persian[
Maghsoudi, M., & Arabameri, A.R. (2017). Quantitative assessment of salt geomorphosites in Semnan Province using brilha and pralong methods with emphasis on west province geosites. Physical Geography Research Quarterly, 49 (2), 241-258. ]in Persian[
Maghsoudi‚ M., Gganjaeian, H., Safdari, E., & Abdolmalki, M. ( 2020). Identification and evaluation of pre-geosites of zanjan province and its impact on sustainable tourism development. Tourism Management Studies14 (48), 149-178. ]in Persian[
 Saadatyfar, R., Zanganeh Asadi, M. A., & Goli Mokhtari, L. (2021). The importance of tourism land and a proposal for geopark: A priority in the economy of the Northwestern region of Neishabour - Khorasan Razavi. Two Quarterly Magazines Of Sustainable Development Of Geographical Environment 3 (4), 58-72. ]in Persian[
Shayan Yeganeh, A. A.‚ Zanganeh Asadi, M.A.‚ & Amirahmadi, A. (2016). A new approach to assessing iran’s geomorphosites and geosites as one of the geopark introducing tools. Tourism Management Studies, 11 (34)‚ 41-64. ]in Persian[
Salari, M. (2019). Evaluation of geomorphosites and analysis of their strengths and weaknesses using gam and m-gam models case study: Sardasht city. Environmental Hazards Management, 6 (2)‚ 185-204. ]in Persian[
Zanganeh Asadi, M.A., Amirahmadi, A., & shayan yeganeh, A.A. (2018). Mechanism of protection of proposed geopark west of khorasan razavi by brilha method. Geography And Planning, 22 (63), 117-137. ]in Persian[
Andrasanu, A. (2009). Geoeducation - a key part of geoconservation abstract. Geologia: Studia universitatis babeş-bolyai.
Arora, K., Rajput, S., & Anand, R. (2020). Geomorphosites assessment for the development of scientific geo-tourism in north and middle andamans india. Geojournal Of Tourism And Geosites, 32 (4)‚ 1244-1251.
Artugyan‚ L. (2017). Geomorphosites assessment in karst terrains: anina karst region (banat mountains, romania). Geoheritage‚ 9 (2), 153–162.
Brilha‚ J. (2015). Inventory and quantitative assessment of geosites and geodiversity sites: A review geoheritage. The european association for conservation of the geological heritage.
Burek, C. V., & Prosser, C. D. (2008). The history of geoconservation: An introduction. London: Geological society.
Carrión-Mero, p., Ayala-Granda, A., Serrano-Ayala, S., Morante-Carballo, F., Aguilar-Aguilar, M., Gurumendi-Noriega, M., Paz-Salas, N., Herrera-Franco, G., & Berrezueta, E. (2020). Assessment of geomorphosites for geotourism in the northern part of the ruta escondida (quito, ecuador). Sustainability‚ 12 (20), 1-23.
Cleal, C. J. (2007). Geoconservation – what on earth are we doing? in hlad, b., & herlec, u., regional conference on geoconservation: Geological heritage in the south-european europe.book of abstracts. Ljubljana: Environmnetal agency of the republic of slovenia. retrieved from.
Cocean‚ G.‚ Cocean‚ P. (2017). An assessment of gorges for purposes of identifying geomorphosites of geotourism value in the apuseni mountains (romania). Geoheritage‚ 9 (1)‚ 71–81.
Comanescu‚ L., Nedelea, A.‚ & Dobre‚ A. (2011). Evaluation of geomorphosites in vistea valley (fagaras mountains-carpathians romania). International Journal Of The Physical Sciences, 6 (5), 1161-1168.
Fassoulas‚ C.‚ Mouriki‚ D.‚ Dimitriou-Nikolakis‚ P.‚ & Iliopoulos‚ G. (2012). Quantitative assessment of geotopes as an effective tool for geoheritage management. Geoheritage‚ 4 (3)‚ 177–193.
De Lima‚ F. B.‚ Brilha‚ J.‚ & Salamuni‚ E. (2010). Inventorying geological heritage in large territories: A methodological proposal applied to brazil. Geoheritage, 2, 91–99.
Kubalíková L., & Kirchner‚ K. (2015). Geosite and geomorphosite assessment as a tool for geoconservation and geotourism purposes: A case study from vizovická vrchovina highland (eastern part of the czech republic). Geoheritage, 12 (8)‚ 5-14.
Newsome, D., & Dowling, R. K. (2010). Geotourism: The tourism of geology and landscape. Oxford: Good fellow publishers Ltd.
zşahin, E. (2017). Geodiversity assessment in the ganos (Isıklar) mount (NW Turkey). Environmental Earth Sciences, 76 (7), 271.
Panizza, M. (2001). Geomorphosites: Concepts methods and example of geomorphological survey. Chinese Science Bulletin, 46 (26), 4-6.
Pereira, P., & Pereira, D. (2010). Methodological guidelines for geomorphosite assessment. Geomorphologie Relief Processus Environnement, 1 (3), 215-222.
Raeisi, R., Dinca, I., Almodaresi, S.A., Petronella (Nellie) Swart, M., & Boloor, A. (2022). An assessment of geosites and geomorphosites in the lut desert of shahdad region for potential geotourism development. Land, 11 (5), 736
Reynard‚ E., Fontana‚ G., Kozlik‚ L.‚ & Scapozza‚ C. (2007). A method for assessing the scientific and additional values of geomorphosites. Geographica Helvetica, 62 (3), 148-158.
Reynard, E. (2004). Geotopos geomorphosites et paysages geomorphologiques. Paysages Geomorphologiques Travaux And Recherches, 27, 123-136.

Files

History

  • Receive Date: 30 January 2023
  • Revise Date: 11 April 2023
  • Accept Date: 10 May 2023

Share

How to cite

Statistics