Investigating the Effects of Implementing Rural Guide Plans on the Reduction of Land Expropriation and the Marginalization of Cities Case Study: Saravan Suburban Villages (Dezak to Aspich)

Gorgich, Safar Ali; Ghanbari, Sirous; Tayebnia, Seyed Hadi

doi:10.22108/sppl.2020.116991.1382

Investigating the Effects of Implementing Rural Guide Plans on the Reduction of Land Expropriation and the Marginalization of Cities Case Study: Saravan Suburban Villages (Dezak to Aspich)

Authors

¹ M.Sc. Student of the Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Geography and Environmental Planning, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran

² Associate Professor, Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Geography and Environmental Planning, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran

³ Assistant Professor, Department of Geography and Rural Planning, Faculty of Geography and Environmental Planning, University of Sistan and Baluchestan, Zahedan, Iran

10.22108/sppl.2020.116991.1382

Abstract

Statement of the Problem: The implementation of the guide plan and the management of agricultural lands around the city of Saravan is one of the important priorities in the development of this city, because the lack of attention to these surrounding settlements has created problems for the cities such as Zahedan, Chabahar and Zabol.
Purpose: The purpose of this study was to analyze and evaluate the implementation of the guide plan in the settlements around Saravan and to show the effects of this project in preventing marginalization and land use changes around Saravan.
Research Method: This study was descriptive-analytical in terms of the method. The statistical population included all 5131 heads of rural households of suburbs of Saravan city and 30 experts and officials of rural development. The sample size was based on the Cochran formula in the five rural settlements that were implementing the plan for 5 years. Thus, three hundred fifty individuals were estimated. The data collection was done using field and library methods; one-sample t-test, correlation tests, and analysis of variance were used to analyze the data in order to test the hypotheses.
Results: The results showed that the implementation of the guide plan in controlling the marginalization has had a desirable effect and an acceptable performance in its developmental goals. The implementation of the guide plan has reduced the marginalization level around the city, and the assignment of the rural land by the Housing Foundation has played an important role in controlling and regulating the expropriation of lands around the city. The average effects of conducting the guide plan on physical, economic, social, and marginalization dimensions were 1.32, 1.98, 1.79 1.78, respectively, which indicated the positive effect of the guide plan on the structure of settlements and the reduction of land expropriation in the suburbs of Saravan city.
Innovation: For the first time, the implementation of the guide plan in the study area was analyzed with the satellite imagery.

Keywords

20.1001.1.22287485.1399.10.3.7.7

Main Subjects

Full Text

مقدمه

یکی از پیامدهای توسعة فیزیکی ناموزون و نامتعادل شهری، حاشیه‌نشینی به شکل غیرقانونی است. اسکان غیرقانونی به سبب گسترش فقر و همچنین به مخاطره انداختن محیط‌زیست و تحمیل هزینه‌های سنگین برای حل مشکلات، تهدیدی جدی برای پایداری و انسجام جامعة شهری تلقی شده است. به‌منظور سامان‌دادن وضعیت فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مناطق سکونتگاهی شهری و روستایی یک کشور، طرح‌های پژوهشی و اجرایی متعددی در نظر گرفته شده است؛ در این زمینه دربارة روستاها، طرح‌های هادی و دربارة شهرها، طرح جامع و تفصیلی مدنظر است. ضرورت بررسی کمّی و کیفی این طرح‌ها ازنظر میزان اثربخشی و کارایی در مواجهه با تنگناهای روستایی و شهری، بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود؛ چنانکه در مراحل مختلف نقشه‌برداری، بررسی و اجرای طرح‌های هادی در طول سال‌های گذشته، سهمی از بودجة عمومی کشور به آن اختصاص یافته است؛ بنابراین آگاهی از دستاوردهای این طرح‌ها برای جامعة روستایی و شهری ایران ضروری است.

امروزه در کشور، کمتر شاهد رهیافت‌های توسعة پایدار و راهبرد توسعة شهری در حاشیة شهرها هستیم؛ از این رو تصرف اراضی شهری و میزان جرم‌ها و آسیب‌های شهری بیشتر شده است. در همین زمینه طرح‌های هادی روستایی با هدف بهره‌مندی بیشتر روستاییان از خدمات توسعه و عمران روستایی همانند سایر نقاط روستایی، در روستاهای استان سیستان و بلوچستان نیز اجرا شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد فقط در 30درصد روستاهای استان، این طرح‌ها به شکل نسبتاً کامل اجرا شده و در سایر روستاها نیز در حال اجراست (بنیاد مسکن انقلاب اسلامی سیستان و بلوچستان، 1397). از این میان، اجرای طرح‌های هادی و مدیریت زمین‌های کشاورزی در اطراف شهر سراوان، یکی از اولویت‌ها برای توسعة این شهر مرزی بوده است؛ زیرا بی‌توجهی به این سکونتگاههای پیرامونی، مشکلاتی را برای این شهر همانند شهرهای زاهدان، چابهار و زابل ایجاد می‌کند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل و ارزیابی اجرای طرح‌های هادی در سکونتگاههای پیرامون شهر سراوان در پی آن است تأثیرات اجرای طرح‌های هادی را بر جلوگیری از حاشیه‌نشینی و تغییرات کاربری اراضی پیرامون شهر نشان دهد؛ بنابراین در این زمینه به‌دنبال پاسخگویی به پرسش و فرضیه‌های زیر است:

پرسش:

اجرای طرح‌های هادی در روستاهای پیرامون شهر سراوان بر مهار و کنترل تصرفات اراضی و حاشیه‌نشینی شهری مؤثر بوده است؟

فرضیه‌ها:

اجرای طرح‌های هادی در روستاهای منطقة پژوهش، نقش مهمی در کنترل و مهار تصرفات اراضی حاشیة شهر سراوان داشته است.
اجرای طرح‌های هادی در روستاهای منطقة پژوهش، حاشیه‌نشینی را در شهر سراوان کنترل و مهار کرده است.

پیشینة پژوهش

دربارة آثار اجرای طرح‌های هادی و تأثیرات محلی و منطقه‌ای آن در ایران و جهان پژوهش‌های زیادی انجام شده است.

قورچی (1378) در پایان‌نامة خود با عنوان «پیامدهای فضایی‌مکانی طرح‌های هادی روستایی»، به این نتیجه رسیده که یکی از دستاوردهای مهم اجرای طرح‌های هادی و بهسازی، بهبود سطح زندگی در روستاهای مدنظر است.

عظیمی و جمشیدیان (1384) در مقاله‌ای «آثار کالبدی اجرای طرح‌های هادی روستاهای محدودة غرب گیلان» را بررسی کردند. آنها دریافتند اجرای طرح‌های هادی روستایی باعث پیشرفت نسبی زندگی و افزایش امیدواری مردم به سکونت در روستاهای گیلان غرب شده است.

عنابستانی (1388) در پژوهشی آثار اجرای طرح‌های هادی روستایی را ارزیابی کرده است. یافته‌ها نشان می‌دهد اجرای طرح‌های هادی به امیدواری روستاییان به سکونت در روستاها منجر شده و به‌لحاظ خدمات‌رسانی موفق بوده است؛ در حالی که به‌لحاظ زیست‌محیطی و جلب مشارکت مردم موفق نبوده است.

یاسوری (1383) در پژوهشی «ضرورت‌های اجرای طرح‌های هادی روستایی برای کاهش مشکلات شهری» را بررسی کرده است. نتایج نشان می‌دهد طرح‌های هادی بیشترین آثار را بر بعد فیزیکی‌کالبدی روستاها دارد؛ ازجمله موجب بهبود وضعیت معابر و وضعیت کالبدی و بهبود نسبی وضعیت مسکن شده است.

عنابستانی و اکبری (1391) در پژوهشی با موضوع طرح‌های هادی روستایی دریافتند بیشترین اثرگذاری طرح‌های هادی در روستاها بر بعد بازگشایی و نوسازی شبکة معابر روستایی بوده است؛ ولی در سایر متغیرها، یعنی مسکن روستایی و کاربری اراضی چندان موفق نبوده است.

محمدی و همکاران (1396) در «ارزیابی و تحلیل تأثیرات اجرای طرح‌های هادی روستایی بر بهبود کیفیت زندگی روستاییان؛ نمونة مطالعه: روستاهای بخش خاوومیرآباد شهرستان مریوان»، به این نتیجه رسیده‌اند که اجرای طرح‌های هادی درزمینة ارتقا و بهبود ابعاد اقتصادی و اجتماعی کیفیت زندگی روستاییان ناموفق بوده و درمقابل موجب ارتقا و بهبود سطح کیفیت زندگی روستاییان در دو بعد محیطی و کالبدی شده است.

ازمیانعواملاثرگذاربرتغییراتکاربریاراضی، عواملجمعیتی،مهم‌ترینعواملمحسوب می‌شوندکهبر سایرعواملنیزتأثیرگذارند (خاکپور وهمکاران، 1386: 46). دگرگونی در نظام کاربری زمین در نواحی روستایی به یک نظام کاربری اراضی شهری بدون برنامه و غیراستاندارد منجر شده است (پوراحمد و همکاران، 1390: 132).

با توجه به سرعت تغییرات در جوامع انسانی، یکی دیگر از عوامل موفقیت طرح‌های توسعه، آگاهی از تحولات و نیازهای روستاییان است. پژوهش‌های اخیر در مناطق روستایی انگلستان نشان می‌دهد دسترسی بهتر و بیشتر به خدمات روستایی نیازمند درک کامل از نیازهای در حال تغییر سریع جامعة روستایی است. چنین تغییری و حجم تقاضاهای ساکنان جامعة روستایی، عوامل تأمین‌کنندة این خدمات را متحول خواهد کرد (Moseley & Owen‚ 2008: 93- 103).

مارک اسکات^{^[1]} (2007) در مقاله‌ای مسائل و مشکلات مسکن روستایی و برنامه‌ها و سیاست‌های مرتبط با آن را در کشور ایرلند بررسی کرده است. نتایج پژوهش حاکی از بعضی سیاست‌های نادرست درزمینة مسکن روستایی ایرلند است و بر ارائة مسکن پایدار تأکید دارد.

فیشر و همکاران^{^[2]} (2005) در ارزیابی آثار اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی پروژه‌های روستایی در چین نشان دادند بیشترین تأثیر این پروژه‌ها بر ابعاد اقتصادی و زیست‌محیطی بوده است.

لانگوهمکاران^{^[3]}(2011)درپژوهشخود به این نتیجه رسیدند که ابعاد زیست‌محیطی پروژه‌های توسعة روستایی تا حد زیادی ضعیف بوده و حتی اجرای این طرح‌ها به‌واسطة ایجاد تغییرات فیزیکی زیاد در سطح روستا باعث آسیب‌رساندن به محیط‌زیست مناطق روستایی شده است.

سیفریدوبوجوروا^{^[4]}(2015) درپژوهشیمسائلوچالش‌هایعمدةتوسعةروستاییرابررسیکردند.براساسنتایجپژوهش،آثاراقتصادی، اجتماعی و اکولوژیکی،مهم‌ترینآثاراجرایطرح‌هاوپروژه‌هایتوسعةروستاییبهشمارمی‌روند.

بسیاریازپژوهشگرانوصاحب‌نظراناین حوزه،توسعةروستاییراشاملپنجبعداساسی دانسته‌اند:مدیریتمنابعطبیعی،توسعةفیزیکیروستاهاوامورزیربنایی،مدیریتمنابعانسانی،توسعةکشاورزیوتوسعةفعالیت‌هایغیرکشاورزی(Gibson & Cahill‚ 2010: 38).

مبانی نظری پژوهش

الف-مفاهیم

طرح‌‌ هادی

طرح‌ هادی، فراهم‌کردن بستر تجدید حیات و هدایت روستا به‌لحاظ ابعاد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی است (سازمان شهرداری‌های کشور، 1382: 35).

ارزیابی طرح‌های‌ هادی

فرایند شناخت اهمیت یا ارزش‌گذاری فعالیت‌هایی است که درزمینة‌ برنامه‌های توسعه با مشی معین انجام می‌شود و منظور از آن، تعیین کارایی اقدامات انجام‌شده برای اجرا، کفایت منابع به کار رفته برای دستیابی به اهداف و همچنین پایداری و اثربخشی آنهاست (سعیدی، 1387: 35). ارزیابی کیفیت تهیه و اجرای طرح‌های هادی از یک‌سو و قابلیت و میزان دستیابی این طرح‌ها به اهداف از پیش تعیین‌شده از سوی دیگر، مباحثی اصلی و بنیادین در این طرح‌ها محسوب می‌شود. اعمال مدیریت درست و بهبود عملکردها و همچنین افزایش کارایی این طرح‌ها، مستلزم ارزیابی طرح‌های هادی است (بنیاد مسکن، 1388: 2).

کاربری اراضی^{^[5]}

کاربری اراضی به معنای نحوة کاربری زمین یا بهره‌برداری از اراضی دردسترس است. در مباحث برنامه‌ریزی، این مفهوم بیشتر در قالب اصطلاح برنامه‌ریزی کاربری زمین به کار می‌رود و منظور از آن برمبنای نظر پیترهال[6]، تعیین و تبیین امور مختلف کاربری زمین و نظارت بر آنها حین گسترش و رشد سکونتگاهها براساس برنامه‌های از پیش تعیین‌شده است که درنهایت شالوده‌های تصمیم‌سازی را درزمینة نظارت بر روندهای توسعه تشکیل می‌دهد.

حاشیة شهری^{^[7]}

عرصه‌ای در کنار یک حوزة کلان‌شهری و برخوردار از ویژگی‌های روستایی‌شهری است. این عرصه، ترکیبی از کاربری‌ها و ویژگی‌های اجتماعی‌اقتصادی شهری و نیمه‌شهری است (حسین‌زاده دلیر، 1370: 43).

توسعه

مفهومی چندبعدی است و در دوره‌های مختلف، پژوهشگران برداشت‌های گوناگونی از آن به دست داده‌اند؛ تعریف آن نیز از پنج دهة گذشته با توجه به روندهای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی تغییر کرده است (رضوانی، 1389: 129).

برنامه‌ریزی روستایی

تدوین رابطۀ درست بین نیازهای جامعة روستایی و امکانات و منابع طبیعی بالقوه و بالفعل روستاست (آسایش، 1383: 45).

مراکز روستایی

آخرین سطوح از سلسله‌مراتب فضایی در مقولة برنامه‌ریزی است. دامنة جمعیت هر مرکز روستایی تا 1000 نفر در نوسان است. دامنة حداکثر شعاع دسترسی در روستا حدود یک کیلومتر است. ازنظر ردۀ خدماتی، روستا باید دست‌کم دبستان داشته باشد (زیاری و خطیب‌زاده، 1391: 259).

قلمرو روستا

کل محدودۀ یک سکونتگاه یا یک مجموعۀ یکپارچۀ روستایی است. این قلمرو زمین‌های اشتراکی، شبکۀ آب‌ها، زمین‌های موات و بایر و نیز زمین‌هایی را دربرمی‌گیرد که خانه‌ها بر آن بنا شده است (شمس، 1385: 61).

تغییر کاربری اراضی

تغییر کاربری زمین شامل تغییر نوع کاربری‌ها و تغییر در نحوة پراکنش و الگوهای فضایی فعالیت‌ها و کاربری‌هاست (پوراحمد و همکاران، 1390: 134 به نقل از Briassoulis, 2000: 12)؛ به بیان دیگر، تغییر کاربری اراضی یعنی تغییر در نوع استفاده از زمین که امروزه در دنیا لزوماً تغییر در سطح زمین نیست؛ بلکه تغییر در تراکم و مدیریت زمین نیز مدنظر است (پرنون، 1389: 40).

ب- راهبردها و رویکردها

- راهبرد تحولات اشتغال براثر تغییر کاربری اراضی کشاورزی

دربارة تبدیل اراضی کشاورزی پژوهش‌های متعددی انجام شده است. پژوهشی در امریکا در فاصلة 1930 تا 1980 نشان داده کاهش اراضی کشاورزی درنتیجة تغییر کاربری اراضی کشاورزی و افزایش ساخت‌وسازهای مسکونی و غیرمسکونی در پیرامون کلان‌شهرها بوده است (Medley et al., 1995: 400).

آنتروپ[8] بروز تغییرات شدید در کاربری زمین و تغییرات ساختاری در استفاده از آن را به دلیل الگوهای متفاوت شهرنشینی و تغییر کاربری اراضی کشاورزی توسط دولت می‌داند (Anas, 1999: 401).

- راهبردهایتوسعةروستایی

راهبردهایی که درزمینة توسعة روستایی در ایران، چه در قالب برنامه‌های پنج‌ساله و چه در چهارچوب طرح‌های توسعة روستایی در سطوح ملی، منطقه‌ای و محلی، کم و بیش استفاده شده است (رضوانی، 1383: 111)؛ شامل:

راهبرد مراکز رشد روستایی با تأکید بر نظریة قطب رشد؛
راهبرد توسعة روستا- شهری یا اگروپلیتن[9] بر پایة مدل «مرکز- پیرامون» (صرافی، 1377: 123)؛
راهبرد برنامه‌ریزی مراکز روستایی به‌مثابة برنامه‌ریزی سلسله‌مراتب سکونتگاهها (مطیعی لنگرودی، 1384: 97)؛
راهبرد نیازهای اساسی^{^[10]}، از پرنفوذترین این راهبردها که سازمان جهانی کار (I.L.O) (1973) آن را تدوین کرد و چند سال بعد در سال 1976، کشورهای جهان در کنفرانس جهانی اشتغال تصویب کردند (صرافی، 1377: 118). درنهایت این راهبرد بر کیفیت زندگی روستایی تأثیر چشمگیری نگذاشت؛ زیرا به تعبیر میسرا[11]، راهبردی نبود که علل فقر را ریشه‌کن کند. بعضی کشورهای در حال توسعه آن را طرحی می‌دیدند که کشورهای صنعتی برای جلوگیری از صنعتی‌شدن آنها طراحی کردند (ازکیا و غفاری، 1383: 30).

همزمان با اشاعة این راهبرد، نظریات متعددی دربارة دگرگونی راهبردهای متداول ابراز شد؛ ازجمله فریدمن^{^[12]} و دوگلاس^{^[13]} با نگرش فضایی، توسعة اگروپلیتن (منظومه‌های کشت شهری) را پیشنهاد کردند. در قالب این راهبرد، روستا به شهر آورده و شهر نیز به روستا برده می‌شود و هر روستاشهر در قالب مجموعه‌ای منفرد، برنامه‌ریزی ویژة خود را دارد. سیاست تجمیع و متمرکزساختن روستاها از این رویکرد الهام گرفته است (ازکیا، 1383: 32).

- رویکرد فضایی‌کالبدی

این رویکرد بر ابعاد مکانی برنامه‌ریزی توسعه در زمینه‌های موقعیت، فاصله‌یابی، مقیاس و اندازه، توزیع و پراکندگی و سلسله‌مراتب تأکید دارد. بدون توجه به ابعاد فضایی‌کالبدی، توسعه در زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی آثار نامطلوبی دارد و پایداری لازم را نخواهد داشت؛ همین‌طور تأکید صرف بر جنبه‌های فضایی‌کالبدی، بدون توجه به ابعاد اقتصادی‌اجتماعی توسعه، سرمایه‌گذاری‌ها را هدر می‌دهد و بر فرایند دستیابی به توسعه بی‌تأثیر است.

- رویکرد کارکردگرایی

در این رویکرد به شیوه‌ای کارکردگرایانه، تمام جامعة روستایی بین افراد تقسیم می‌شود که هر کدام فعالیتی مشخص و هریک از این فعالیت‌ها به مساحت معینی زمین نیاز دارد (مهدی‌زاده، 1379: 73- 74).

به‌طور کلی با توجه به مطالب بیان‌شده، مدل مفهومی پژوهش در قالب شکل زیر ترسیم شده است.

روابط متوازن شهر- روستا

توسعة کالبدی‌محیطی روستا

جلوگیری از حاشیه‌نشینی

پیرامون شهرها

توسعة زیرساخت‌های روستایی

توسعة اجتماعی و اقتصادی

افزایش قیمت زمین و مسکن

جلوگیری از

تغییرات کاربری اراضی

اجرای طرح‌های هادی

شکل- 1: مدل مفهومی پژوهش

روش‌شناسی پژوهش

روش پژوهش

این پژوهش براساس هدف، کاربردی است؛ چون هماهنگ با بهبود شرایط و توسعة منطقه‌ای است؛ در عین حال براساس ماهیت و روش، جزو پژوهش‌های توصیفی‌تحلیلی است؛ چون چیستی و چگونه‌بودن موضوع و ابعاد آن را بررسی و وضع ارتباط بین متغیرها را تحلیل می‌کند.

حجم جامعة آماری، تمامی 5131 سرپرست خانوار روستایی پیرامون شهر سراوان و 30 مسئول ذی‌ربط منطقة پژوهش است و حجم نمونه براساس فرمول کوکران 350 نفر تعیین شد. ضریب آلفای کرونباخ به‌دست‌آمده، 78/0 است؛ از آنجا که این مقدار بیش از 7/0 است، پایایی مناسبی دارد. روش گردآوری اطلاعات لازم نیز به دو صورت کتابخانه‌ای و میدانی و تحلیل اطلاعات با بهره‌گیری از نرم‌افزار Spss است.

محدودة پژوهش

شهرستان سراوان با توجه به شکل 2، بین 62 درجه و 20 دقیقه طول جغرافیایی و 27 درجه و 22 دقیقه عرض جغرافیایی قرار گرفته است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا، 1165 متر و مسافت آن تا تهران، 1906 کیلومتر است.

این شهرستان با مساحت 16096 کیلومترمربع، 8 دهستان به نام‌های گشت، حومه، ناهوک، جالق، کلگان، کوهک و اسفندک، کشتگان و بم‌پشت دارد و مردم شهرستان با گویش بلوچی صحبت می‌کنند (استانداری سیستان و بلوچستان، 1397). براساس سرشماری سال 1395، شهرستان سراوان 39437 خانوار شهری و 19827 خانوار روستایی دارد و متوسط بعد خانوار در آن برابر با 5/4 نفر است.

جدول- 1: تعداد خانوارهای شهرستان سراوان و تغییرات آن طی سال‌های 1345 تا 1395

شرح	سال
شرح	1345	1355	1365	1375	1385	1390	1395
تعداد خانوار شهر	1168	1833	3990	5328	6319	11772	19437
بعد خانوار شهر	6/4	0/5	7/5	3/6	5/6	6/4	5/4
بعد خانوار شهری کشور	9/4	8/4	8/4	9/4	6/4	5/3	3/3

منبع: مرکز آمار ایران، سرشماری‌های 1345 تا 1395

شکل- 2: موقعیت سیاسی بخش‌های شهر سراوان در استان و شهرستان

تجزیه و تحلیل یافته‌های پژوهش

جدول 2، بررسی روند تحولات جمعیتی روستاهای مطالعه‌شده را نشان می‌دهد. جمعیت این روستاها با توجه به دسترسی‌های مناسب در سرشماری سال‌های 1375- 1395 افزایش چشمگیری داشته است.

- بررسی روند تحولات کالبدی‌فضایی روستاهای مطالعه‌شده

جدول 3، تحولات کالبدی روستاهای مطالعه‌شده را با توجه به افزایش جمعیت نشان می‌دهد که تغییرات کاربری اراضی کشاورزی و تبدیل آنها را به فضاهای مسکونی طی 15 سال براساس تصاویر ماهواره‌ای مربوط به سال‌های 2003 و 2018 در شکل‌های 3 تا 7 نشان می‌دهد.

جدول- 2: جمعیت‌شناسی روستاهای مطالعه‌شده

تغییرات نسبت به سال 75	جمعیت (نفر)				نام آبادی	ردیف
افزایش (نفر)	1395	1390	1385	1375	نام آبادی	ردیف
5986	7566	6078	5023	1580	دزک	1
2019	2969	2376	1969	950	پره کنت	2
3162	4159	3851	3441	997	زنگیان	3
1186	1981	1426	1249	795	کهنک محمدی	4
1569	2819	3667	3186	1250	آسپیچ	5

منبع: مرکز آمار ایران، سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن سال‌های 1375، 1385، 1390 و 1395

جدول- 3: تحولات کالبدی و جمعیتی روستاهای نمونه

وسعت فضاهای تصرف‌شده (هکتار)	وسعت (هکتار)		جمعیت (نفر)		نام آبادی	ردیف
مدت 15 سال	2018	2003	1395	1375	نام آبادی	ردیف
129	288	159	7566	1580	دزک	1
5/1	49	5/47	2969	950	پره کنت	2
49	187	138	4159	997	زنگیان	3
29	254	225	1981	795	کهنک محمدی	4
37	151	114	2819	1250	آسپیچ	5

منبع: مرکز آمار ایران، 1395 و یافته‌های پژوهش، 1397

برای بررسی تغییرات کاربری اراضی روستاهای نمونه از تصاویر ماهواره‌ای (2003 و 2018) استفاده شده است.[14] بررسی تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد بیشترین تغییرات در فرم و جهات روستایی به دلیل افزایش ساخت‌وسازها در روستای آسپیچ روی داده و این روستا در جهت شمال، شرق و جنوب شرق توسعة کالبدی داشته است. در سایر روستاها رشد و توسعة روستا موزون و متوازن بوده است.

از دیدگاه مردم، میزان اثرگذاری اجرای طرح‌های هادی (به‌مثابة متغیر مستقل) در روستاهای مدنظر بر کاهش تصرف اراضی پیرامون شهر سراوان بر شاخص‌های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و اراضی پیرامونی (به‌مثابة متغیرهای وابسته) ارزیابی و بر این مبنا تأثیرات عالی میانگین بیش از 3، تأثیرات بسیار خوب از 5/2 تا 3، تأثیرات خوب از 2 تا 5/2، تأثیرات نسبتاً خوب از 5/1 تا 2، تأثیرات متوسط از 1 تا 5/1، تأثیرات نسبتاً کم از 5/0 تا 1 و تأثیرات کم زیر 5/0 در نظر گرفته شد.

شکل- 3: تحولات کالبدی روستای آسپیچ