Spatial Inequality Analysis in Utilization of Urban Services (Case study: Yazd city)

Esmailpoor, Najma; Shakibamanesh, Mahdi

doi:10.22108/sppl.2019.112736.1282

Spatial Inequality Analysis in Utilization of Urban Services (Case study: Yazd city)

Authors

¹ Assistant Professor of Geography and Urban Planning, Art and Architecture Faculty, University of Yazd, Yazd, Iran

² Bachelor Student of Urban Planning, Art and Architecture Faculty, University of Yazd, Yazd, Iran

10.22108/sppl.2019.112736.1282

Abstract

One of the main concerns of city planners and managers is how to distribute and allocate resources, and provide urban services fairly in different parts of the city according to the needs of the urban community. The lack of optimal distribution of services between different regions and areas of the city, provides for the emergence of problems aroused by injustices and socio-economic inequalities. This paper aims to investigate and determine the allocation and concentration of resources and urban services; emphasizing on spatial inequality approach in different regions of Yazd. The research method was descriptive-correlative, using library methods for data collection, and utilizing statistical techniques and Williamson's utility models, Shannon Entropy, Topsis, LQ Factor, and Spearman-Pearson Correlation Coefficient. Results indicate unequal distribution of a number of urban facilities and services among different regions of the city. Finally, the way of urban-services spatial distribution indicates the tendency of urban land uses, to focus and polarity in some parts of the city; while there is also no relationship between the services and population-density of the regions. Findings show that this relationship has been existed in the past. Finally, in order to increase spatial inequality in differen regions of Yazd, the priority of suggested land uses was determined, using local-coefficient.

Keywords

20.1001.1.22287485.1398.9.3.5.8

Main Subjects

Full Text

مقدمه

برابری فضایی در برنامه‌ریزی خدمات شهری، موضوعی مهم در بسیاری از کشورهاست (Chang and Liao, 2011: 370; Tsou et al, 2005: 433) و ادبیات مربوط به موضوع نشان می‌دهد «میزان دسترسی به خدمات و تسهیلات شهری» به شاخص سنجش میزان عدالت فضایی تبدیل شده است؛ هرچند به صراحت به آن اشاره نشده باشد (Tsou et al, 2005: 433).

تقویت توسعة متوازن اجتمـاعی- اقتصـادی، افـزایش کیفیت زندگی شهروندان و شناخت محرومیت‌ها در توزیع خدمات، یکی از اصول مهم توسعة پایـدار اسـت (حسـین‌زادة دلیـر، 1392: 128). ازنظر جغرافیایی عدالت اجتماعی شهر مترادف بـا توزیع فضایی عادلانـة امکانـات و منـابع بـین منـاطق مختلف شهری و دستیابی برابر شـهروندان بـه آنهـاست؛ زیرا توزیـع‌نشدن عادلانة خدمات بـه بحران‌هـای اجتماعی و مشکلات پیچیدة فضایی خواهـد انجامید (شریفی، 1385: 6). عمل آگاهانة مدیریت شهری در توزیع فضایی منافع اجتماعی برای کاهش نابرابری‌ها و ارتقای کیفیت محـیط کالبـدی و از طریـق آن ارتقای کیفیت زندگی (لینچ، 1381: 28) و رسـیدن بـه پایداری شهری مستلزم درک و تحلیل وضع موجـود است که در آن برای رفع نابرابری‌ها باید به دنبال تخصیص منابع با مطلوب‌ترین ترکیب ممکن بود (هاروی، 1382: 43)؛ بی‌توجهی به خدمات زیربنایی و عمومی شـهر باعـث بـروز کمبودها و فشار بر تأسیسات موجود می‌شـود. هریک از سطوح تقسیمات کالبدی شهر براساس نیازهای شهروندان، خدمات متعددی را می‌طلبد و بر این اساس خدمات مختلف باید با توجه به آستانة جمعیتی در سطح مناطق توزیع شـوند؛ امری که باعث توسعة متعادل مناطق می‌شود و منطبق بـر عدالت اجتماعی است.

پژوهش صورت‌گرفته در سال 1389 حاکی از وجود تفاوت‌های چشمگیر بین توزیع جمعیت و خدمات در سطح شهر یزد و ناسازگاری میان این دو متغیر اسـت (موسوی و ضرابی، 1389: 1) و درواقع به متعادل‌نبودن و متناسب‌نبودن خدمات با ظرفیت‌های جمعیتی اذعان دارد. پیامد توزیع نامتعادل تحرکات جمعیتی در سطح نواحی شهری، وقوع بورس‌بازی زمین در بعضی نواحی و افت قیمت و ارزش بعضی اراضی و ناپایداری‌های اجتماعی در شهر است؛ بنابراین بررسی امتداد این روند در سال‌های اخیر راهگشای سیاست‌گذاری‌های آتی مدیریت شهری به‌منظور بهبود عدالت فضایی است.

الگوی توزیع مراکز خدمات شـهری ازجملـه عـواملی است که باعث ارزش متفاوت زمین شهری می‌شود و بـه جدایی‌گزینی گروههای انسانی دامن می‌زنـد (حـاتمی‌نـژاد و همکـاران، 1387: 2). توزیـع بهینـة خدمات و امکانات باید به گونه‌ای صورت گیرد که بـه نفع تمامی قشرها و گروههای اجتماعی جامعه باشد. خدمات شهری ازجملـه عوامـل مؤثری هستند که ضمن پاسـخگویی به نیازهـای جمعیتـی و افــزایش منفعـت عمومی، عدالت فضایی، اجتماعی و اقتصادی را برقرار می‌کنند (وارثی و همکاران، 1386: 95). از سویی با طرح نظریه‌های جدید شهری مانند رشد هوشمند، نوشهرگرایی و سیاست‌های مطرح در آنها مبنی بر اختلاط اجتماعی، اختلاط مسکن و... عدالت در توزیع فضایی کاربری‌ها زمینة بروز و تحقق این‌گونه سیاست‌ها را نیز فراهم می‌آورد.

هدف این پژوهش، تحلیل و سنجش نابرابری فضایی در برخـورداری از کاربری‌های حوزة خدمات شهری در نواحی نه‌گانة شـهر یزد، بررسی و شناخت چگونگی توزیع جمعیت و خدمات در این نواحی و بالاخره شناخت تراکم، تمرکز و پراکندگی سرانه‌های شهری در سطح شهر یزد است.

پرسش‌های پژوهش

1- نحوة توزیع فضایی خدمات شـهری در نواحی نه‌گانة شهر یزد چگونه است؟

2- میان تراکم جمعیت با مساحت نواحی و سطح برخورداری نواحی شهر رابطه وجود دارد و این رابطه طی زمان تغییر کرده است؟

پیشینة پژوهش

مفهوم و کارکرد عدالت اجتماعی از اواخر دهة 1960 به بعد وارد ادبیات جغرافیایی شد و بر جغرافیای رادیکال و لیبرال بیش از سایر مکاتب تأثیر گذاشت. از دهة 1970 رویکرد مارکسیستی به تحلیل مسائل شهری در کشورهای پیشرفتة غربی به جریانی نیرومند و تأثیرگذار تبدیل شد. در انگلستان و آمریکا، دیوید هاروی^{^[1]} و در فرانسه هانری لفبور^{^[2]} نظریه‌های جامعه‌شـناختی را درزمینة مسـائل و موضوعات شهری تکمیل کردند. در ایـران نیـز سـابقة بررسـی عدالت اجتماعی به دو دهة اخیر برمی‌گردد؛ ازجمله پژوهش‌ حسین شـکویی و رسـاله‌های عمـاد افروغ، نفیسه مرصوصی، حسـین حـاتمی‌نـژاد و عبـدالنبی شریفی. به‌منظور انتخاب شاخص‌ها و تکنیک‌های مناسب، منابع متعدد بررسی شد که در ادامه نتایج چند پژوهش داخلی آمده است.

جدول1- جمع‌بندی پیشینة پژوهش

عنوان پژوهش	موضع و سال	شاخص‌ها	روش‌ها و تکنیک‌های استفاده‌شده	خلاصة نتیجة پژوهش
تحلیل نابرابری‌های بین نواحی شهری براساس شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی با استفاده از مدل‌های کمّی و آمار فضایی (شهر مهاباد)	شهر مهاباد- 1396	شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی	ویکور، تحلیل خوشه‌ای، ضریب جینی و ضریب موران (رتبه‌بندی و سطح‌بندی نواحی شهر و سنجش میزان تمرکز و خودهمبستگی فضایی)	نواحی شهر مهاباد با توسعه‌نیافتگی یا توسعة نه‌چندان مطلوب مواجه هستند. تأسیسات و خدمات شهری بیشترین تمرکز را دارند. بیشتر شاخصها در ناحیه‌ای خاص متمرکز و بیشتر کانون‌های برخوردار در شمال و شمال غرب و کانون‌های محروم در جنوب شهر هستند.
سنجش نابرابری‌های فضایی از منظر عدالت اجتماعی (مطالعة موردی: مناطق ده‌گانة شهر تبریز)	شهر تبریز- 1395	معیارها و مؤلفه‌های کاربری	(تحلیل شبکه)، رتبه‌بندی برخورداری با تاپسیس، ویکور، الکتر، تلفیقی کپلند	در توزیع خدمات عدالت فضایی وجود ندارد.
تحلیل نابرابری‌های فضایی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی (شهر مریوان)	شهر مریوان- 1395	سرانة کاربری	ویکور، تکنیک نزدیک‌ترین همسایگی، ضریب همبستگی پیرسون، AHP	توزیع خدمات در محلات شهر عادلانه نیست. در پراکنش فضایی کاربری‌ها بی‌نظمی وجود دارد.

ادامه جدول1- جمع‌بندی پیشینة پژوهش

عنوان پژوهش	موضع و سال	شاخص‌ها	روش‌ها و تکنیک‌های استفاده‌شده	خلاصة نتیجة پژوهش
تحلیل نابرابری‌های فضایی بر پایۀ شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در شهرهای میانه‌اندام (شهر میاندوآب)	شهر میاندوآب- 1395	شاخص‌های ‌کالبدی، اجتماعی و اقتصادی	خودهمبستگی فضـایی (شاخص موران)، تحلیل لکه‌های داغ	الگوی پراکنش نابرابری فضایی از مدل خوشه‌ای پیروی می‌کند و بیش از نصف بلوک‌های شهر محروم‌اند.
تحلیل الگوی نابرابری فضای آموزشی شهرستان‌های کشور	کشور- 1395	تعداد خدمات	مدل ویکور، تکنیک‌های آمار فضایی (خوشه‌بندی فضایی و تحلیل لکه‌های داغ، و...)	شهرستان‌های مرزی نسبت به مرکز نابرابری دارند. نابرابری آموزشی جنسی در آموزش عمومی و تکمیلی وجود دارد.
تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری (مطالعة موردی: نواحی 22گانة شهر سنندج)	شهر سنندج- 1394	سرانة کاربری‌ها	آنتروپی شانون، همبستگی پیرسون، اسپیرمن تاپسیس، ضریب مکانی، میانگین رتبة روش‌ها	نابرابری فضایی زیاد و میزان برخورداری نواحی از کاربری خدمات متعادل نیست.
بررسی نحوة توزیع عوامل کاربری اراضی شهری در طرح‌های توسعة شهری از منظر عدالت اجتماعی(مطالعة موردی: شهر شاهین‌دژ)	شهر شاهین‌دژ- 1394	سرانة کاربری‌ها	آنتروپی شانون، رتبه‌بندی با شاخص ویلیامسون (CV)	توزیع ناعادلانة بعضی فعالیت‌ها- خدمات میان محلات و تمایل کاربری‌ها به تمرکز و قطبی‌شدن
تحلیل توزیع فضایی کتابخانه‌های عمومی شهر یزد	شهر یزد- 1394	تعداد خدمات	ضرایب آنتروپی و جینی ضرایب موران و گری، G، نزدیک‌ترین همسایگی‌و تاکسونومی	وجود نابرابری، الگوی توزیع و تمرکز تصادفی به سمت پراکنده با تمرکز کم، بیان‌کنندة تمرکز فضاهای با دسترسی کم
سنجش تمرکز فضایی و نابرابری منطقه‌ای در زیرساخت‌های حوزة بهداشت و درمان (رهیافت ناپارامتریک)	کشور- 1394	تعداد خدمات	شاخص هرفیندال- هیرشمن، هال- تایدمن، شاخص جامع تمرکز منطقه‌ای، شاخص هانا- کای، شاخص آنتروپی	وجود تمرکز فضایی و نابرابری منطقه‌ای کم در زیرساخت‌های حوزة بهداشت و درمان در بین استان‌های کشور. بیشترین سهم را در تمام شاخص‌ها استان تهران دارد.
بررسی توزیع فضایی امکانات و زیرساخت‌های فرهنگی شهرستان خوزستان	شهرستان خوزستان- 1394	تعداد خدمات	تاپسیس، شاخص کجی و کشیدگی، آزمون مان ویتنی، میانگین، همبستگی پیرسون، تحلیل خوشه‌ای	توزیع امکانات نابرابر و نابرابری در دو سطح جغرافیایی و جمعیتی
بررسی توزیع فضایی مراکز انتظامی و رابطة آن با میزان جرم در شهر یزد	شهر یزد- 1393	تعداد خدمات	ضرایب آنتروپی و جینی ضریب موران و G عمومی، تکنیک‌های مربوط به خودهمبستگی فضایی و تحلیل نزدیک‌ترین همسایگی	نابرابری و ناهماهنگی در توزیع و الگوی توزیع و تمرکز تصادفی به سمت پراکنده با تمرکز زیاد (نقطة داغ). وجود معناداری بین توزیع مراکز انتظامی و میزان جرم در نواحی
نابرابری‌های فضایی دسترسی به کتابخانه‌های عمومی در کشور	کشور- 1392	تعداد خدمات	ضریب جینی، ضریب مکانی و همبستگی	وجود توازن نسبی؛ در ده استان ضریب مکانی کمتر از میانگین کشوری، 20 استان بیش از میانگین
سنجش نابرابری فضایی در برخورداری از شاخص‌های آموزشی با استفاده از روش تاپسیس (مطالعة موردی: استان خوزستان)	خوزستان- 1392	تعداد خدمات	آنتروپی شانون، تاپسیس	وجود نابرابری
ارزیابی عدالت فضایی در پراکنش خدمات شهری (مطالعة موردی: کلان‌شهر تبریز)	شهر تبریز- 1392	سرانة کاربری‌ها	تاپسیس فازی، ضریب پراکندگی مساحت مناطق اولویت اقدام برمبنای برخورداری	نبود عدالت فضایی در پراکنش خدمات؛ منطقة 2 کاملاً برخوردار و مناطق 4 و 11 نابرخوردارند.
تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری یزد	شهر یزد- 1398	سرانة کاربری‌ها	ضـریب آنتروپـی، مدل تاپسیس، ضریب پراکندگی، پیرسون و اسپیرمن	توزیع جمعیت در نواحی نسبتاً متعـادل، بیشترین تراکم در مرکز شهر و محلات مجاور، و کمترین تراکم در پیرامون شهر

در پژوهش‌های خارجی تالن^{^[3]} در پوئبلو^{^[4]}، کلرادو^{^[5]} و مکنون^{^[6]} در جورجیا^{^[7]}، معقولیت توزیع پارک را به کمک مقایسة خوشه‌بندی فضایی امتیازات دسترسی با خوشه‌بندی فضایی متغیرهای اجتماعی- اقتصادی تحلیل کردند که نتایج از مفهوم «نابرابری غیرمنطقی» در توزیع خدمات شهری پشتیبانی نمی‌کند. این پژوهش کاربرد ایده‌هایی از تجزیه و تحلیل داده‌های فضایی- اکتشافی (ESDA) است و رویکرد جدید به پژوهش را دربارة توازن در توزیع پارک‌های شهری نشان می‌دهد (Talen, 1997: 521).

در پژوهش جائو و همکاران (2011) امکانات خدمات عمومی شهر گوانگژو واجد الگوی توزیع فضایی هسته- مرزی است. تفاوت‌های زیادی در ارائة خدمات عمومی در مناطق مختلف وجود دارد و توزیع خدمات با توزیع جمعیت هماهنگ نیست. سطح عمومی تأسیسات شهر کم و توزیع آن نامتعادل است. عوامل اصلی تأثیرگذار بر نحوة توزیع شامل ویژگی‌های محیط جغرافیایی، تجمع تاریخی، توسعة اقتصادی و اصلاح نهادها و سیاست‌هاست و آن را نتیجة تعامل قانون اکولوژی شهری و «مکانیزم تصمیم‌گیری حرفه‌ای» می‌دانند (Jao, 2011: 436).

تسو و همکاران (2005) سه ویژگی را برای تسهیلات عمومی شهر برشمردند: تفکیک فضایی و طیف خدمات/تأثیر تسهیلات؛ ترجیح ساکنان برای استفاده از انواع تسهیلات و اندازه‌های مختلف یک نوع از تسهیلات که هر سه تأثیرات متفاوتی بر ساکنان دارند. نتیجة بررسی آنها درزمینة برابری فضایی خدمات عمومی برمبنای دسترسی یکپارچه، در شهر رِن-د^{^[8]} تایوان حاکی از اختلاف معنادار توزیع آن در سطح شهر است (Tsou et al, 2005: 433).

اهمیت پژوهش حاضر در قیاس با پژوهش‌های مشابه داخل از حیث انتخاب تکنیک، تلفیقی از تکنیک‌های پرکاربرد و در عین حال غیرهمپوشان مانند ضریب ویلیامسون (توجه به میانگین و انحراف معیار)، مدل تاپسیس (مقایسه با ایده‌آل و ضرایب منتج از آنتروپی شانون) و درنهایت ضریب مکانی (به‌منظور مقایسة تمرکز) است. همانند بیشتر پژوهش‌ها از سرانة کاربری‌های خدماتی استفاده شده است و تعدادی از کاربری‌ها مانند اقامتی‌گردشگری با توجه به فراگیرنبودن نیاز در تمام سطح شهر از دایرة سنجش کنار گذاشته یا با سایر کاربری‌ها ادغام شده‌اند (خدمات بانکی ذیل خدماتی). آخرین پژوهش مشابه صورت‌گرفته با محوریت شهر یزد، قدیمی و بر پایة داده‌های سال 1384 است (رجوع شود به موسوی و ضرابی، 1389). از سوی دیگر با توجه به ثبت بافت تاریخی شهر یزد در سازمان میراث جهانی (یونسکو)، انجام پژوهش به‌منظور مقایسة بهبودیافتن یا نیافتن وضعیت لازم است.

تحلیل توزیع فضایی در پژوهش حاضر جز در موارد اندک همانند پژوهش‌های پیشین بر پایة شاخص سرانة کاربری‌های خدماتی است (برای آگاهی از جزئیات آن به بخش معرفی متغیرها و شاخص‌ها مراجعه شود)؛ این امر امکان مقایسة نتایج را با یکدیگر فراهم کرده و از دیگر مزایای پژوهش حاضر، پیشنهاد و اولویت‌بندی نهایی تخصیص برمبنای نوع هر کاربری در هر ناحیه است.

تعاریف، دیدگاهها و مبانی نظری پژوهش

اواخر دهة 1960 با افزایش نزاع‌ها و تنش‌های شهری در جوامع غربی، برنامه‌ریزی شهری با نظریات ‌دیوید هاروی به سـوی «عـدالت اجتمـاعی» گرایش یافت. جاذبه‌های دستیابی بـه یک جامعة عادلانه به شکل‌گیری طیـف گســتردة جنبش‌های عدالت اجتماعی منجر شد. با پذیرش شرایط اجتماعی و محیطی و طرح آنها در چهارچوب فضـایی، ظرفیتی برای وحدت «جنبش‌های عدالت‌خواه» زیر یک چتر مشترک پدید می‌آید که در آینده به برنامه‌ریزان در پیدایی جوامـع عادلانـه و پایدارتر کمک می‌کند. مفهوم «عدالت اجتماعی» در شهر، در نگهداری منافع گروههای مختلف اجتماعی بـه‌طور عام و گروههای هدف به‌طور خاص با گسـترش بهینة منابع شهر، درآمدها و هزینه‌هاست (Grary, 2002: 697). نظریة عدالت اجتماعی راولز دو اصل بنیادین دارد: 1- هر شخص در رقابـت آزاد بـا دیگـران بایـد حقوق مساوی داشته باشد؛ 2- نابرابری‌های اقتصـادی- سیاسـی بایـد به گونـه‌ای باشند که پیشرفت هر فرد به‌طور منطقی تضمین و دسترسی به مشاغل، فرصت‌ها و خدمات برای همه مهیا باشد (Rawls, 1972: 121).

ماهیت عدالت اجتماعی در قالب سه معیار مطرح می‌شود: 1- نیاز: افراد در بهره‌برداری از منابع و امتیازات حق مساوی دارند، ولی نیازشان مشابه نیسـت. تسـاوی در بهره‌برداری از دیدگاه نیاز افراد، در تخصیص نابرابر منافع جلوه‌گر می‌شود؛ 2- منفعت عمومی: مسلماً افرادی کـه در ایجـاد منـافع عمومی شهروندان شرکت می‌کنند نسبت به سایرین مـدعی حـق بیشتری هستند؛ 3- اسـتحقاق: افـرادی کـه با مشاغل سخت و پرمشـقت در ارتباط‌انـد نسـبت بـه سایرین حق بیشتری دارند (Runciman, 1966: 21)؛ اما عدالت فضایی در شهرها بدان معناست که مکان زندگی هر فـرد، وی را از اسـتحقاق اجتمـاعی محروم نکند و نابرابری‌های فضایی فقط هنگامی موجـه باشد که بهبود حیات همگانی را در پـی داشـته باشـد (اطهاری، 1381: 28).

توجه به اهمیت توزیع کاربری خدمات در نواحی شهری براسـاس نیاز بـه خدمات، عاملی مهم در پایداری زندگی شـهری اسـت (Feyzan, 1997: 353). اگـر در جریـان برنامـه‌ریزی شهری، تعیین کاربری‌ها طوری انجام شود که توزیع متوازن سرانه‌ها را با توجه به اصول درست مکان‌یابی مدنظر قرار دهد، تا حـد زیـادی بـه حصـول عدالت اجتماعی مدد خواهد رساند. مؤلفه‌های عدالت فضایی ازنظر جان راولز بـرای به‌کارگیری در خدمات شهری عبارت‌اند از: الـف- فرصت‌های برابـر بایـد نقطـة شـروع باشـد؛ ب- یک سطح حداقل معین برای خـدمات وجـود داشته باشد؛ ج- پیش از اینکه نتایج توزیع شناخته شود باید روی قاعـدة تخصـیص توافق حاصل شود (Greer, 2002: 264).

هدف عدالت فضایی، توزیع عادلانة نیازهای اساسـی، امکانات، تسهیلات و خدمات شهری در میان محلات و مناطق مختلف شهر است؛ چنانکه هیچ محلـه یـا منطقه‌ای نسـبت بـه منطقـه یـا محلة دیگـر ازنظـر برخورداری برتـری فضــایی نداشــته و اصل دسترسی برابر رعایـت شـده باشـد؛ بـه علاوه ازلحـاظ سرانة برخورداری با توجه بـه میـزان جمعیـت در هـر منطقه از شـهر اخـتلاف زیـادی وجـود نداشـته باشـد (هـاروی، 1382: 106).

تجارب جهانی نشان می‌دهد موفقیت در عرصة برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری و توزیع عادلانة منابع و خدمات شهری به همکاری و هماهنگی دو دسته عوامل بستگی دارد: یکی وجود قوانین و سیاست‌های کلان مناسب درزمینة نحوة استفاده از زمین و دیگری استفاده از روش‌های کارآمد در تهیه و اجرای طرح‌های شهری و برنامة کاربری زمین (زیاری، 1389: 2). تالن (1998) فرایند نگاشت عدالت در توزیع فضایی را به‌صورت شکل 1 خلاصه کرده است.

تعیین مشخصات عینی عدالت

ورود داده:

موقعیت/ فاصله جمعیت/مشخصة مسکن ویژگی تسهیلات

تعدیل:

سنجش دسترسی

تعیین نیاز

تجزیه و تحلیل داده‌های فضایی:

تک‌متغیره/ دومتغیره/ چندمتغیره

شناسایی خوشه‌های فضایی:

ارزیابی بصری

ارزیابی رسمی

شکل 1- فرایند نگاشت عدالت (Talen, 1998: 26)

روش پژوهش

ماهیت پژوهش کاربردی، روش آن توصیفی و همبستگی و شـیوة گردآوری داده‌ها، اسنادی و کتابخانه‌ای به‌ویژه با استفاده از داده‌های مندرج در طرح تفصیلی مصوب 1396 شهر یزد است. با توجه به جدول پیشینه و تواتر استفاده، از شاخص سرانة کاربری‌هـای خـدماتی در نواحی نه‌گانة شهر یزد شامل تجاری- خدماتی، آموزشی، مذهبی، فرهنگی، درمانی، ورزشی، فضای سبز، تأسیسات، تجهیزات و معابر به‌منظور بررسی توزیع آن و برای تعیین سطح برخورداری از تکنیک‌های ضریب پراکندگی، تاپسیس و ضریب مکانی استفاده شد. محاسبات این مرحله به کمک نرم‌افزار اکسل صورت گرفت. جامعة آماری شامل 9 ناحیة شهر یزد واقع در 3 منطقة شهر اسـت. از ضریب همبستگی پیرسون برای محاسبة رابطة میان مساحت و جمعیت نواحی طی سال‌های 1375- 1395 و از ضریب همبستگی اسپیرمن برای تعیین رابطه بین رتبة برخورداری و رتبة تراکمی نواحی طی سال‌های 1385- 1390 در نرم‌افزار SPSS استفاده شد. قلمرو پژوهش شامل محدودة قانونی شهر یزد است که مطابق سرشـماری 1395، 442730 نفر جمعیـت^{^[9]}، 3 منطقـه، 9 ناحیه و 43 محلة شهری دارد

(نقشة 1).

نقشة 1- تقسیمات کالبدی شهر یزد (منبع: ترسیم نگارندگان براساس مهندسین مشاور آرمانشهر، 1396: 116)

جدول 1- مساحت و جمعیت شهر یزد به تفکیک نواحی (1375- 1390)

تراکم جمعیت 1395	تراکم جمعیت 1390	تراکم جمعیت 1385	تراکم جمعیت 1375	مساحت هکتار	*جمعیت 1395	جمعیت 1390	جمعیت 1385	جمعیت 1375	ناحیه	منطقه
36	26	37	26	1072	38501	39535	28285	27350	1	1
44	50	49	47	910	40416	44340	45656	42920	2
40	37	42	35	1983	78917	83875	73941	70270	کل نواحی
59	62	73	67	1395	81924	102308	87159	93899	1	2
46	45	50	38	983	45633	48722	43796	37301	2
33	31	31	27	858	28138	26619	26691	23200	3
50	52	59	44	1015	51037	59437	53043	44248	4
49	50	56	47	4251	206732	236815	210689	198648	کل نواحی
65	58	55	26	1264	82746	72789	69329	33050	1	3
29	23	24	13	1973	56702	46883	45381	24793	2
27	16	16	10	664	17633	10838	10938	6733	3
40	32	33	17	3901	157081	130510	125648	64576	کل نواحی
44	40	45	33	10134	442730	451200	410278	333494	محدودة طرح تفصیلی

(منبع: مهندسین مشاور آرمانشهر، 1396: 134؛ مرکز آمار ایران، 1395 و محاسبات نگارندگان)

یافته‌های پژوهش

بررسی رابطة میان جمعیت و مساحت نواحی شهر یزد

برای بررسی وجود رابطه بین جمعیت و مساحت نواحی طی سال‌های 1375، 1385، 1390 و 1395 از ضریب همبستگی پیرسون به کمک نرم‌افزار spss استفاده شد. نتایج بیان‌کنندة نبود رابطه بین سال‌های 1375 تا 1390 است. اگرچه در سال 1395 همبستگی مثبت معادل 068/0 محاسبه شده، اما این رابطه به استناد سطح معناداری (sign)، معنادار ارزیابی نشده است.

جدول 3-تحلیل همبستگی مساحت و جمعیت سال‌های 1375، 1385، 1390 و 1395

1375
				مساحت	جمعیت 1375
مساحت		همبستگی پیرسون		1	.000
		سطح معناداری			.000
		تعداد ناحیه		9	9
1385
			مساحت		جمعیت 1385
مساحت	همبستگی پیرسون		1		.000
	سطح معناداری				.000
	تعداد ناحیه		9		9
1390
			مساحت		جمعیت 1390
مساحت	همبستگی پیرسون		1		.000
	سطح معناداری				.000
	تعداد ناحیه		9		9
1395
			مساحت		جمعیت 1395
مساحت	همبستگی پیرسون		1		.000
	سطح معناداری				.068
	تعداد ناحیه		9		9

منبع: نگارندگان (خروجی نرم‌افزار spss)

وضعیت توزیع خدمات شهری و رتبه‌بندی نواحی شهر یزد

روش ویلیامسون: ویلیامسون^{^[10]} نخستین‌بار بحث نابرابری درآمدی را به مناطق تعمیم داد. روش وی، شیوة مناسبی برای تحلیل وضعیت عدالت در شهر و چگونگی توزیع خدمات شهری است (Tadjoedin, 2003: 1). برای سنجش اینکه تا چه حد مقدار یک شاخص به‌طور نامتعادل در بین مناطق توزیع شده است، از روش ضریب اختلاف (CV) استفاده می‌شود که گاهی آن را عامل ویلیامسون نیز می‌نامند. ضریب اختلاف با استفاده از رابطة 1 محاسبه می‌شود.

رابطة 1

رابطة 1: Xi= مقدار یک شاخص در منطقه‌ای خاص، X= میانگین شاخص i و N= تعداد مناطق است. مقدار زیاد (CV) نابرابری بیشتر را در توزیع این شاخص نشان می‌دهد (کلانتری، 1381: 140).

جدول 4- سرانة کاربری‌های خدماتی شهر یزد و رتبه‌بندی نواحی براساس شاخص ویلیامسون- 1390

منطقه-ناحیه

نام کاربری‌ها

تجاری و خدماتی

آموزشی

مذهبی

فرهنگی

درمانی

ورزشی

پارک و فضای سبز

تأسیسات شهری

تجهیزات شهری

شبکه

انحراف معیار

میانگین

ضریب تغییرات

رتبه

1-1

5/75

3/49

1/28

0/13

0/24

0/92

11/76

1/39

0/87

43/44

12/63

6/93

1/82

1-2

2/73

3/36

1/19

0/20

0/93

1/98

4/00

0/14

0/19

62/21

18/22

7/69

2/37

2-1

4/13

3/85

2/00

0/30

0/50

1/23

2/04

0/32

0/80

35/94

10/36

5/11

2/03

2-2

6/88

2/52

0/74

0/11

3/65

1/25

7/86

0/31

0/00

67/40

19/62

9/07

2/16

2-3

1/53

0/19

0/16

0/12

0/05

0/11

0/49

0/08

0/03

289/83

86/86

29/26

2/97

2-4

5/41

3/96

0/93

0/14

1/44

0/46

4/97

0/39

0/05

44/80

13/00

6/26

2/08

3-1

4/31

2/88

0/43

0/01

0/25

0/78

1/06

2/81

0/46

44/89

13/11

5/79

2/27

3-2

5/26

6/02

0/56

0/14

0/59

0/85

5/44

1/44

1/36

79/24

23/15

10/09

2/29

3-3

25/37

4/05

1/74

0/04

0/30

7/71

8/53

2/65

0/14

99/43

29/05

14/99

1/94

انحراف معیار

6/73

1/46

0/57

0/08

1/06

2/18

3/53

1/01

0/45

74/82

میانگین

6/82

3/37

1/00

0/13

0/88

1/70

5/13

1/06

0/43

85/24

ضریب تغییرات

0/99

0/43

0/57

0/60

1/20

1/28

0/69

0/96

1/04

0/88

رتبه

(منبع: نگارندگان)

برمبنای میزان شاخص ویلیامسون محاسبه‌شده برای کاربری‌ها در سال 1390 (جدول 4)، کاربری‌های ورزشی، درمانی و تجاری در سطح نواحی شهر یزد به‌صورت نامتعادل و کاربری‌های آموزشی، مذهبی و فرهنگی به‌صورت نسبتاً متعادل توزیع شده‌اند؛ به علاوه رتبه‌بندی نواحی نشان می‌دهد ناحیة 1-1، منطقة 3-3 و ناحیة 1-2 به ترتیب توزیع متعادل‌تر کاربری‌های خدماتی و توسعة بیشتری نسبت به سایر نواحی دارند. ناحیة 2-3 و 2-1 به ترتیب نابرابرترین توزیع کاربری‌های خدماتی منتخب را دارند.

روش تاپسیس: نخست با به‌کارگیری 10 شاخص در نواحی نه‌گانة شهر یزد، ماتریس مربوط تنظیم و سپس با استفاده از مدل آنتروپی شانون شاخص‌ها وزن‌دهی و نتایج در جـدول 5 خلاصه شد. با توجه به ارقام مندرج در جدول، کاربری‌های فرهنگی، درمانی، ورزشی، تجهیزات شهری و تأسیسات شهری بیشترین اوزان را کسب کرده‌اند.

در مرحلة بعد با انجام مراحل هشت‌گانة مـدل تاپسـیس رتبه‌بندی نواحی نه‌گانة شهر یزد انجام شد: تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری، وزن‌دهی شاخص‌ها، کمّی‌سازی ماتریس تصمیم‌گیری، تشکیل ماتریس بی‌مقیاس‌شده، یافتن ماتریس بی‌مقیاس‌شدة موزون، یافتن ایده‌آل‌های مثبت و منفی، یافتن فاصلة هر شاخص از جواب‌های ایده‌آل برای هر گزینه و درنهایت تعیین نزدیکی نسبی هر گزینه به پاسخ ایده‌آل، و درنهایت نتایج در جدول 6 خلاصه شد.

جدول 5- وزن‌دهی به شاخص‌ها با استفاده از روش آنتروپی شانون(منبع: نگارندگان)

کاربری‌های منتخب	آنتروپی شانون (Ej)	درجة انحراف (Dj)	وزن نرمال‌شده ((Wj
تجاری و خدماتی	0/48	0/52	0/07
آموزشی	0/35	0/65	0/09
مذهبی	0/17	0/83	0/12
فرهنگی	0/03	0/97	0/14
درمانی	0/05	0/95	0/13
ورزشی	0/13	0/87	0/12
کاربری‌های منتخب	آنتروپی شانون (Ej)	درجة انحراف (Dj)	وزن نرمال‌شده ((Wj
پارک و فضای سبز	0/69	0/31	0/04
تأسیسات شهری	0/18	0/82	0/11
تجهیزات شهری	0/13	0/87	0/12
معابر	0/67	0/33	0/05

پایه‌های نظری این تکنیک بر این رابطه اسـتوار است که نخست ایده‌آل‌های مثبـت (کارآمدترین حالت) و ایده‌آل‌های منفی (ناکارآمدترین حالت) را برای هریک از شــاخص‌ها و ســپس فاصلـة هـر گزینه از ایده‌آل‌های مثبت و منفی را محاسـبه می‌کند. گزینة منتخب، گزینه‌ای اســت که کمترین فاصله را از ایده‌آل‌های مثبت و بیشترین فاصله را از ایده‌آل‌های منفی داشته باشد. این تکنیـک بــه گونه‌ای طراحی شـده است که بتوان نوع شاخص‌ها را ازلحاظ تأثیر مثبت یا منفی‌داشــتن بــر هدف تصمیم‌گیری در مدل دخالت داد و نیز اوزان و درجة اهمیت هر شاخص را در مدل وارد کرد (اصغرپور، 1385: 87).

جدول 6- رتبه‌بندی نواحی شهر یزد به روش تاپسیس(منبع: نگارندگان)

رتبه	تاپسیس ((cl	فاصلة منفی (d-)	فاصلة مثبت d+))	ناحیه- منطقه
5	0/341746	0/090294	0/17392	1-1
6	0/308578	0/078421	0/175716	1-2
3	0/41055	0/11824	0/169764	2-1
2	0/42187	0/12326	0/168915	2-2
9	0/172426	0/046266	0/222059	2-3
8	0/280258	0/07155	0/183751	2-4
7	0/287716	0/079912	0/197834	3-1
4	0/403263	0/113383	0/167781	3-2
1	0/503215	0/155449	0/153462	3-3

روش شاخص LQ: برای اندازه‌گیری میزان تعادل یا نامتعـادلی توزیع کاربری‌ها با توجه به توزیـع جمعیـت در سطح شهر از این شاخص استفاده می‌شود (Jahan & Oda, 2000: 868)؛ حد متعارف ضریب مکانی عدد 1 است که نشـان می‌دهـد تعادل بین سرانة کاربری‌ها برقرار است. ایـن تعادل صرفاً نظری است و در عمل همواره با اعداد بیشتر یا کمتر از 1 مواجـه هسـتیم کـه نشـان می‌دهد در مکان مدنظر، سرانة مـدنظر بیشـتر یـا کمتر از سرانة سطح بیشتر از خود است. برای بررسی تمرکز فضـایی کاربری‌هـای خـدماتی در سطح شـهر یزد از رابطة 2 اسـتفاده شد:

رابطه

L.Q =(ni/p) / (Ni/P(

در این رابطه: ni میـزان خـدمت در ناحیة بررسی‌شده، P جمعیت ناحیة بررسی‌شده، Ni میزان خدمت در سطح

شهر و P جمعیت شهر است و هرچه LQ محاسبه‌شده بیشتر باشد، نشانة سطح برخورداری و درنتیجه رفاه بیشتر ناحیه است. بـراساس داده‌های جـدول 7، ناحیة 3-3، ناحیة 2-3 و ناحیة 1-1 بـه ترتیـب بیشترین رتبه و ناحیة 3-2، ناحیة 1-3 و ناحیة 4-2 به ترتیــب کمترین میزان برخورداری را کسب کرده‌اند.

جدول 7-رتبه‌بندی نواحی شهر یزد به روش LQ (منبع: نگارندگان)

شمارة

ناحیه-

منطقه

مقدار ضریب مکانی (LQ) کاربری‌های خدماتی

رتبة نواحی

تجاری و خدماتی

آموزشی

مذهبی

فرهنگی

درمانی

ورزشی

پارک و فضای‌سبز

تأسیسات شهری

تجهیزات شهری

شبکة معابر

میانگین

1-1

1/13

1/00

1/20

0/85

0/26

0/80

2/70

1/44

1/73

0/66

1/18

1-2

0/53

0/96

1/12

1/27

1/01

1/71

0/92

0/14

0/37

0/94

0/90

2-1

0/81

1/10

1/88

1/94

0/54

1/06

0/47

0/34

1/59

0/54

1/03

2-2

1/35

0/72

0/70

0/73

3/96

1/08

1/80

0/32

0/00

1/02

1/17

2-3

0/30

0/06

0/15

0/80

0/06

0/10

0/11

0/09

0/06

4/38

0/61

2-4

1/06

1/13

0/87

0/93

1/56

0/40

1/14

0/40

0/10

0/68

0/83

3-1

0/84

0/82

0/40

0/06

0/27

0/67

0/24

2/91

0/90

0/68

0/78

3-2

1/03

1/72

0/53

0/91

0/64

0/74

1/25

1/49

2/71

1/20

1/22

3-3

4/97

1/16

1/63

0/24

0/32

6/67

1/96

2/75

0/28

1/50

2/15

رتبه‌بندی نواحی شهر یزد براساس تلفیق مدل‌ها

در این مرحله نتایج حاصل به روش تاپسـیس، ضـریب مکـانی و ویلیامسون تلفیق میانگین رتبة نهایی نواحی تعیین و نتایج در جدول 8 خلاصه شد. در رتبه‌بندی تلفیقی، ناحیة 3-3 و 1-1 ازنظر توزیع خدمات وضـعیت نسـبتاً متعـادلی در مقایسـه بـا نـواحی دیگـر و ناحیة 3-2 و 1-3 وضعیت بحرانی و نامطلوب‌تری دارند؛ به علاوه با رجوع به نتایج رتبه‌بندی نواحی شهر یزد در پژوهش موسوی و ضرابی (1389) وضعیت توزیع فضایی خدمات شهری نسبت به گذشته مقایسه شد. براساس این مقایسه، ناحیة 3-3 با فاصلة نسبتاً چشمگیر از سایر نواحی و در مرتبة بعد ناحیة 1-2 و 1-1 شاهد بیشترین پیشرفت و بهبود رتبه بوده‌اند؛ درمقابل ناحیة 3-2 و 1-3 نیز به ترتیب واجد بیشترین تنزل رتبه بوده‌اند. با توجه به اشتراک شاخص‌های بررسی‌شده در پژوهش یادشده و پژوهش حاضر- به‌جز شاخص کاربری اقامتی- این مقایسه از جایگاه مناسبی برخوردار است. نقشة 2 رتبه‌بندی تلفیقی نواحی 9گانة شهر یزد را در سال 1390 نشان می‌دهد.

جدول 8- رتبه‌بندی توزیع خدمات شهری در نواحی شهر یزد با تلفیق مدل‌ها(منبع: نگارندگان)

ناحیه-منطقه	رتبة lq	رتبة cv	رتبة topsis	رتبة تلفیقی میانگین رتبه‌ها	رتبة کنونی	رتبة سابق	اختلاف	مجذور اختلاف	اولویت اقدام
1-1	3	1	5	3/00	2	8	6	36	7
1-2	6	8	6	6/67	6	9	3	9	3
2-1	5	3	3	3/67	3	10	7	49	6
2-2	4	5	2	3/67	3	3	0	0	6
2-3	9	9	9	9/00	8	2	-6	36	1
2-4	7	4	8	6/33	5	7	2	4	4
3-1	8	6	7	7/00	7	6	-1	1	2
3-2	2	7	4	4/33	4	5	1	1	5
3-3	1	2	1	1/33	1	11	10	100	8

نقشة 2- رتبه‌بندی نواحی شهر یزد براساس تلفیق مدل‌ها (منبع: ترسیم نگارندگان)

بررسی رابطة تراکم جمعیتی و درجة برخورداری نواحی شهر یزد

بررسی رابطة تراکم جمعیتی نواحی و رتبة تلفیقی نواحی بـا اسـتفاده از «ضـریب همبسـتگی اسپیرمن» صورت گرفت. براساس آن میان این دو متغیر در سال 1385 در سطح اطمینان 95درصد، رابطة معنادار و برابر 67/0 وجود دارد و مناطق با تراکم بیشتر رتبة برخورداری بیشتری داشته‌اند؛ اما در سال 1390 همبستگی بین جمعیت و رتبة خدماتی وجود ندارد (جدول 9).

جدول 9- تحلیل همبستگی تراکم و رتبة برخورداری سال‌های 1385 و 1390(منبع: نگارندگان) (خروجی نرم‌افزار spss)

سال 1390			سال 1385
تعداد	ضریب همبستگی	سطح معناداری	تعداد	ضریب همبستگی	سطح معناداری
9	0/000	0/000	9	0/67	0/000

اولویت‌بندی تخصیص کاربری‌های خدماتی در نواحی 9گانة شهر یزد

مقایسة میزان سرانه‌های وضع موجود در نواحی شـهر یزد برمبنای آمار سال 1396 صورت گرفته است و اختصـاص کاربری‌ها باید متناسب با اولویت‌بندی نواحی شهر باشـد. طبیعتاً در نواحی‌ای که سرانة کاربری‌ها نسبت بـه منطقـة مربوط یا کل شهر کمتر باشد (عـدد ضـریب مکـانی سرانه کمتر از یک است)، این نواحی در تخصیص کاربری‌های جدید خدماتی در اولویت قرار می‌گیرند. همچنین نواحی‌ای که سرانة بیشتری دارند (عـدد ضـریب مکانی سرانة آنها بیش از 1 است)، اولویتی برای تخصیص کاربری جدید خدماتی نخواهند داشت.

با توجه به قاعدة استورجس اولویت‌بندی در 4 طبقه انجام شد (جدول 10). طول دسته‌ها 5/0 واحد است و بدین ترتیب اولویت‌های اول و دوم ضریب مکانی زیر 1 و اولویت‌های سوم و چهارم بالای 1 دارند. هرچند این اولویت‌بندی صرفاً از زاویة سرانه‌هاست، اما از میان مجموعة شرایط و عوامل مؤثر در تعیین کمّی و کیفی کاربری‌ها و چگونگی دسترسی و پراکنش آنهـا در سطح شهر، سرانه‌ها نقش مهمی دارند. به این ترتیب اولویت نیاز به کاربری‌ها در سطح ناحیه مشخص شـده است و با لحاظ‌کردن سایر شرایط و عوامل می‌توان در طول برنامه‌ریزی‌ها، با توجه به میزان سـرانه‌های پیشـنهادی برای هر کاربری براساس نیـاز و اولویـت در سـطوح مختلف برای رفع نیازها کوشید و سطح لازم برای هر کـاربری را در سـطوح مختلـف شـهری بـه آنهـا اختصاص داد. در برخوردارترین ناحیة شهر (3-3)، اولویت تخصیص کاربری شامل کاربری فرهنگی و درمانی و استقرار تجهیزات شهری و در محروم‌ترین ناحیة شهر (3-2) اولویت تخصیص کاربری شامل کاربری مذهبی است.

جدول 10- اولویت‌بندی تخصیص کاربری‌های خدماتی به نواحی شهر یزد

شمارة ناحیه- منطقه	تجاری خدماتی	آموزشی	مذهبی	فرهنگی	درمانی	ورزشی	پارک و فضای سبز	تأسیسات شهری	تجهیزات شهری	شبکة معابر
1-1	سوم	سوم	سوم	دوم	اول	دوم	چهارم	سوم	چهارم	دوم
1-2	دوم	دوم	سوم	سوم	سوم	چهارم	دوم	اول	اول	دوم
2-1	دوم	سوم	چهارم	چهارم	دوم	سوم	اول	اول	چهارم	دوم
2-2	سوم	دوم	دوم	دوم	چهارم	سوم	چهارم	اول	اول	سوم
شمارة ناحیه- منطقه	تجاری خدماتی	آموزشی	مذهبی	فرهنگی	درمانی	ورزشی	پارک و فضای سبز	تأسیسات شهری	تجهیزات شهری	شبکة معابر
2-3	اول	اول	اول	دوم	اول	اول	اول	اول	اول	چهارم
2-4	سوم	سوم	دوم	دوم	چهارم	اول	سوم	اول	اول	دوم
3-1	دوم	دوم	اول	اول	اول	دوم	اول	چهارم	دوم	دوم
3-2	سوم	چهارم	اول	دوم	دوم	دوم	سوم	سوم	چهارم	سوم
3-3	چهارم	سوم	چهارم	اول	اول	چهارم	چهارم	چهارم	اول	سوم

نتیجه‌گیری و پیشنهادها

با واضح‌ترشدن اهمیت عدالت اجتماعی و فضایی در شهرهای امروزی و با توجه به اینکه نابرابری در توزیع خدمات شهری امکانات بخشی از جامعه را که متأثر از این بی‌عدالتی قرار گرفته‌اند، در رقابتی نابرابر مستحیل می‌کند، در این پژوهش سعی شده است پراکنش خدمات شهری از منظر عدالت اجتماعی ارزیابی شود. بدین منظور نخست شاخص‌های مؤثر بر عدالت فضایی شامل سرانة کاربری‌های خدماتی منتخب، گزینش و سپس به‌منظور رتبه‌بندی از تلفیق امتیاز سه مدل ضریب مکانی، تاپسیس و شاخص مرکزیت استفاده شد. این روش‌ها از حیث تواتر کاربرد در پژوهش‌های مشابه و همچنین رویکردهای رتبه‌بندی مختلف اشتراک دارند.

نتایج نشان‌دهندة نامتوازنی زیاد در توزیع کاربری‌های خدماتی است. ناحیة 3-3 در بالاترین و ناحیة 3-2 در پایین‌ترین سطح برخورداری از خدمات قرار گرفته‌اند. مقایسة رتبة برخورداری طی زمان نشان‌دهندة جهش بعضی نواحی (ناحیة 3-3) و تنزل رتبه برای نواحی دیگر است (ناحیة 3-2). تحلیل همبستگی نشان‌دهندة نبود رابطة معنادار میان جمعیت و نواحی بوده است. از سویی رابطة معناداری در گذشته بین رتبه و تراکم جمعیتی وجود داشته است که اکنون برقرار نیست. در پایان این پژوهش برمبنای ضریب مکانی اولویت برای کاربری‌های پیشنهادی در هر ناحیه مشخص شد.

[1]- David Harvey

[2]- Henri Lefebvre

[3]- Talen (1997)

[4]- Pueblo

[5]- Colorado

[6]- Macon

[7]- Georgia

[8]- Ren- de

[9] - *داده‌های جمعیتی سال 1395 از همپوشانی داده‌های دیجیتال مرکز آمار ایران بر محدودة تقسیمات نواحی شهر یزد با تلاش نگارندگان به دست آمده است.

[10]- Williamson

References

1- احمدی، رضا، ترابی، ذبیح‌الله، ملکی، سعید، ولی‌زاده، زینب، رضایی، عبدالعلی، (1395)، بررسی توزیع فضایی امکانات و زیرساخت‌های فرهنگی شهرستان خوزستان، فصلنامة مجلس و راهبرد، شمارۀ 85، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1999- 222.

2- اسماعیل‌پور، نجما، حاضری، مهین، ایرجی، سمانه، (1394)، تحلیل توزیع فضایی کتابخانه‌های عمومی ‌شهر یزد، جغرافیا و برنامه‌ریزی، شمارۀ 52، دانشگاه تبریز، 1- 24.

3- اسماعیل‌پور، نجما، حاضری، مهین، دستا، فرزانه، (1393)، بررسی توزیع فضایی مراکز انتظامی و رابطة آن با میزان جرم در شهر یزد، جغرافیا و مطالعات محیطی، شمارۀ 11، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، 23- 36.

4- اصغرپور، محمدجواد، (1385)، تصمیم‌گیری‌های چندمعیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، تهران، 400 ص.

5- اطهاری، کمال، (1381)، عدالت در فضا، هفت شهر، شـمارة 9 و 10، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران، 25- 34.

6- پریزادی، طاهر، حسینی، فرشته، بهبودی مقدم، حسین، (1395)، تحلیل نابرابری‌های فضایی توزیع خدمات شهری از منظر عدالت فضایی (شهر مریوان)، آمایش جغرافیایی فضا، شمارۀ 21، دانشگاه گلستان، 91- 102.

7- حاتمی‌نژاد، حسین، فرهودی، رحمت‌الله، محمدپورجابری، مرتضــی، (1387)، تحلیل نابرابری اجتماعی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری (شـهر اسـفراین)، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارة 65، مؤسسة جغرافیا - دانشگاه تهران، 71- 81.

8- حســین‌زادة‌دلیر، کریم، (1392)، برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، انتشـارات سـمت، چـاپ دوازدهم، تهران، 268 ص.

9- دربان آستانه، علیرضا، طهماسبی، سیامک، رضایی، پانیذ، (1395)، تحلیل الگوی نابرابری فضای آموزشی شهرستان‌های کشور، مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، شمارۀ 9، دانشگاه مازندران، 31- 50.

10- روستایی، شهریور، بابایی، الی‌ناز، کاملی‌فر، زهرا، (1392)، ارزیابی عدالت فضایی در پراکنش خدمات شهری (مطالعة موردی: کلان‌شهر تبریز)، آمایش جغرافیایی فضا، شمارۀ 10، دانشگاه گلستان، 82- 101.

11- روستایی، شهریور، کریم‌زاده، حسین، رحمتی، خسرو، (1395)، تحلیل نابرابری‌های فضایی بر پایة شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی در شهرهای میانه‌اندام (شهر میاندوآب)، پژوهش‌های جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دورۀ 4، شمارۀ 3، دانشگاه تهران، مؤسسة جغرافیا، 449- 471.

12- زیاری، کرامت‌الله، (1389)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، تهران، 190 ص.

13- سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان یزد، (1395)، سالنامة آماری، 764 ص.

14- ساسان‌پور، فرزانه، مصطفوی‌صاحب، سوران، احمدی، مظهر، (1394)، تحلیل نابرابری فضایی در برخورداری از کاربری‌های خدمات شهری (مطالعة موردی: نواحی 22گانة شهر سنندج)، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شمارۀ 23، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرودشت، 95- 114.

15- شریفی، عبدالنبی، (1385)، عدالت اجتماعی و شهر: تحلیلی بر نابرابری‌های منطقه‌ای در شهر اهواز، استاد راهنما: حاتمی‌نژاد، حسین، دانشگاه تهران، گروه جغرافیـا و برنامه‌ریزی شهری.

16- شهیکی تاش، محمدنبی، کاظم‌زاده، عماد، (1394)، سنجش تمرکز فضایی و نابرابری منطقه‌ای در زیرساخت‌های حوزة بهداشت و درمان (رهیافت ناپارامتریک)، اقتصاد و توسعة منطقه‌ای، شمارة 10، دانشگاه فردوسی مشهد، 57- 80.

17- عزت‌پناه، بختیار، سبحانی، نوبخت، رشیدی، اصغر، حصاری، ابراهیم، (1394)، بررسی نحوة توزیع عوامل کاربری اراضی شهری در طرح‌های توسعة شهری از منظر عدالت اجتماعی (مطالعة موردی: شهر شاهین‌دژ)، پژوهش‌های بوم‌شناسی شهری، دورة 6، شمارۀ 2، دانشگاه پیام نور، 49- 64.

18- عسگری، علی، رازانی، اسد، رخشانی، پدرام، (1381)، برنامه‌ریزی کاربری اراضی شهری (سیستم‌ها و مدل‌ها)، جلد اول، انتشارات نور علم، چـاپ اول، همدان، 136 ص.

19- فصیحی، حبیب‌الله، (1393)، نابرابری‌های فضایی دسترسی به کتابخانه‌های عمومی‌ در کشور، تحقیقات اطلاع‌رسانی و کتابخانه‌های عمومی، دورة ۲۰، شمارۀ ۲، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، 211- 228.

20- کلانتری، خلیل، (1381)، برنامه‌ریزی و توسعة منطقه‌ای (تئوری‌ها و تکنیک‌ها)، انتشارات خوشبین، چاپ اول، تهران، 288 ص.

21- لیـنچ، کـوین، (1381)، تئـوری شـکل خـوب شـهر، ترجمة سـید حسین بحرینی، انتشارات دانشگاه تهران، چـاپ دوم، تهران، 698 ص.

22- مرکز آمار ایران، (1395)، پایگاه دادة دیجیتال (GIS وExcel ).

23- موسوی، میرنجف، ضرابی، اصغر، (1389)، تحلیل فضایی پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در نواحی شهری یزد، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، شمارة 97، مشهد، 27- 46.

24- مهندسین مشاور آرمانشهر، (1396)، طرح تفصیلی شهر یزد، شهرداری یزد، 614 ص.

25- مهندسین مشاور عرصه، (1388)، طرح جامع شهر یزد: جلد بررسی منطقه، شهرداری یزد، 19 ص.

26- میرآبادی، مصطفی، رجبی، آزیتا، مهدوی حاجیلویی، مسعود، (1396)، تحلیل نابرابری‌های بین نواحی شهری براساس شاخص‌های اجتماعی، اقتصادی و کالبدی با استفاده از مدل‌های کمّی و آمار فضایی (شهر مهاباد)، فصلنامة مطالعات مدیریت شهری، شمارۀ 32، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، 69- 85.

27- نظم‌فر، حسین، عشقی چهاربرج، علی، بهروزی، مستجاب، علوی، سعیده، (1395)، سنجش نابرابری‌های فضایی از منظر عدالت اجتماعی (مطالعة موردی: مناطق ده‌گانة شهر تبریز)، فصلنامة تحقیقات جغرافیایی، پیاپی 120، مشهد، 205- 222.

28- نظم‌فر، حسین، علی‌بخشی، آمنه، (1393)، سنجش نابرابری فضایی ‌در برخورداری از شاخص‌های آموزشی با استفاده از روش تاپسیس (مطالعة موردی: استان خوزستان)، مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، شمارۀ 6، دانشگاه مازندران، 115- 134.

29- وارثی، حمیدرضا، قائدرحمتی، صـفر، باسـتانی‌فـر، ایمان، (1386)، بررسی اثرات توزیـع خـدمات شهری در عدم تعادل فضـایی جمعیـت، نمونة موردی: مناطق شهر اصفهان، مجلة جغرافیا و توسعه، شمارة 9، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 91- 106.

30- هاروی، دیوید، (1382)، عـدالت اجتمـاعی و شـهر، ترجمة محمدرضا حائری، بهروز منادی‌زاده و فرخ حسامیان، انتشارات شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری، جلد اول، چاپ اول، تهران، 372 ص.

31- Chang, H.S., & Liao, C.H., (2011). Exploring an integrated method for measuring the relative spatial equity in public facilities in the context of urban parks, Journal of Cities, (5) 28, Elsevier Publishing, Pp 361- 371.

32- Feyzan, E., (1997). The distribution of urban public services: the case of parks and recreational services in Ankara, Journal of Cities, (6) 14, Elsevier Publishing, Pp 353- 361.

33- Gray, R., (2002). The social accounting project and Accounting Organizations and Society Privileging engagement, imaginings, new accountings and pragmatism over critique?, Accounting, Organizations and Society, (7) 27, University of Glasgow, Pp 687- 708.

34- Greer, J.R., (2002), Equity in the Spatial Distribution of Municipal Services: How to Operationalize the Concepts and Institutionalize a Program, University of Texas, Dallas.

35- Hewko, J.Neil., (2001), Spatial Equity in the Urban Environment: Assessing Neighbourhood Accessibility to Public Amenities, University of Alberta, Canada, 115 p.

36- Iveson, K., (2011), Social or Spatial justice? Marcuse and Soja, On the right to the city, Journal of Cities, (2) 15, Elsevier Publishing, Pp 259- 250.

37- Jahan. S., Oda, T., (2000). Distribution of Public Facilities in Dhaka, Bangladesh: A Spatial Analysis, Bulletin of the Faculty of Human Development, (2) 7, Kobe University, Pp 865- 874.

38- Jao, J., (2011). Spatial analysis on urban public service facilities of Guangzhou City during the economy system transformation, Geographical Research, (3) 30, China, Pp 424- 436.

39- Rawls, J., (1972). A Theory of Justice, The Journal of Philosophy (cleared on press of Oxford), (9) 70, Pp 245- 263.

40- Runciman, W.G., (1966). Relative Deprivation and Social Justice: A Study of Attitudes to Social Inequality in Twentieth Century Britain, Gregg Revivals, London, 338 p.

41- Tadjoedin, M.Z., (2003). Aspiration to Inequality: Regional Disparity and Centre-Regional Conflicts in Indonesia, conference on spatial inequality in Aasi, united nations university center, tokyo, 28- 29 March.

42- Talen, E., (1997). The social equity of urban service distribution: An exploration of park access in Pueblo, Colorado, and Macon, Georgia, Urban Geography, (6) 18, Taylor & Francis Online, Pp 521- 541.

43- Talen, E., (1998). Visualizing Fairness: Equity Maps for Planners, Journal of the American Planning Association, (1) 64, Taylor & Francis Online, Pp 22- 38.

44- Tsou, K.W., Hung, Y.T., & Chang, Y.L., (2005), An accessibility-based integrated measure of relative spatial equity in urban public facilities, Cities, (6) 22, Elsevier Publishing, Pp 424– 435.

Spatial Inequality Analysis in Utilization of Urban Services (Case study: Yazd city)

Full Text

References

Volume 9, Issue 3
October 2019
Pages 71-88

Files

History

Share

How to cite

Statistics

Spatial Inequality Analysis in Utilization of Urban Services (Case study: Yazd city)

Full Text

References

Volume 9, Issue 3October 2019Pages 71-88

Files

History

Share

How to cite

Statistics

Volume 9, Issue 3
October 2019
Pages 71-88