Authors
1 Assistant Professor, Geography and Rural Planning, Dept. of Geography,Faculty of Literature and Human Science, University of Zabol, Zabol, Iran
2 Ms.c Student, Geography and Rural Planning, Dept. of Geography, Faculty of Literature and Human Scienc, University of Zabol, Zabol, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
انسان، موجودی اجتماعی است و از عوامل متعدد موجود در محیط اطراف خود تأثیر می‌پذیرد و متقابلاً بر آنها اثر می‌گذارد. انسان با زندگی در اجتماع مجبور به پذیرش ارزش‌ها و هنجارهای موجود در آن است؛ در این میان برخی این ارزش‌ها و هنجارها را نادیده می‌گیرند و ناتوان در تطبیق خود با این موازین و با تخطی از آنها باعث شکل‌گیری پدیده‌ای به نام «جرم» می‌شوند (قاسمی و یازرلو، 1383: 108).
جرم را بیشتر به بیماری اجتماعی تشبیه کرده‌اند؛ ولی نزدیک‌کردن این دو مفهوم دقیقاً درست نیست؛ زیرا بیماری در عالم واقع با نشانه‌ها و نمودارهایی مشخص می‌شود که جنبة محسوس دارند و ممکن است به خودی خود بررسی شوند؛ اما هیچ عملی نیست که به خودی خود جرم باشد. آسیب‌ها و زیان‌های عملی هرقدر چشمگیر و مهم باشند، مرتکبان آنها هنگامی مجرم تلقی می‌شوند که افکار عمومی و اعتقاد گروهی آنان را مجرم بشناسد؛ به بیان دیگر آنچه عملی را به جرم تبدیل می‌کند جنبة عینی و بیرونی آن عمل نیست، بلکه تعیین‌کنندة جرم، قضاوتی است که جامعه دربارة آن دارد.
معنای مطرح‌شده از جرم در دو دستة موسّع و مضیّق طبقه‌بندی می‌شود؛ جرم در معنای موسّع همان تعریف آمده در مباحث جرم‌شناسی و پیشگیری از جرم است؛ یعنی رفتار انسانی که براساس قانون جزا مجازات دارد و در مفهوم مضیّق، همان تعریف قضایی و قانونی از جرم است؛ یعنی هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد (شایگان و جبلی، 1389: 70). درواقع جرم، پدیده‌ای چندبعدی است که وقوع آن به مجموعة پیچیده‌ای از متغیرها و عوامل بستگی دارد؛ جامعه‌شناسی، جرم‌شناسی، معماری و جغرافیا هریک از منظری خاص این پدیده را بررسی کرده‌اند (عموزادة مهدیرجی و شربتی، 1390: 131). جرم وقتی اتفاق می‌افتد که چهار عامل همزمان با هم وجود داشته باشند: 1- قانون، 2- مجرم، 3- هدف و 4- مکان وقوع جرم (حیدری و همکاران، 1390: 12).
جرائم معمولاً تهدیدی جدی برای حیات و تمامیت فردی و دارایی‌های انسان است و زیان‌هایی سنگین به همراه می‌آورد؛ ازجمله رنج انسان‌ها، هدررفتن منابع اقتصادی، سرخوردگی افراد و وخامت کلی در کیفیت زندگی. نواحی روستایی در میان مردم، نواحی برخوردار از آرامش و امنیت شناخته می‌شوند؛ با وجود این از نظر بسیاری از مردم، زندگی روستایی نیز ممکن است تنش‌زا باشد. این وضعیت با انزوا، تنش‌های روانی ناشی از فشارهای اقتصادی، ناتوانی برای پنهان‌شدن در جوامع یکپارچه، کمبود امکانات سرگرم‌کننده و به‌ویژه جرم و اعتیاد مرتبط است. ارتکاب جرم در ساختار نواحی روستایی به‌منزلة معضل یا ناهنجاری نقش ایفا می‌کند. هرچند این معضل نسبت به نواحی شهری در روستاها کمتر شیوع دارد، با وجود این یکی از مسائل اساسی در نواحی روستایی است؛ زیرا تمایل روزافزون به جرم در جوامع روستایی دیده می‌شود که در آن نفوذ فرهنگ‌ها و کج‌رفتاری‌های شهری بی‌تأثیر نبوده و در دهه‌های اخیر وقوع جرم در نواحی روستایی افزایش یافته است (رضوانی و همکاران، 1389: 39).
پیشینة پژوهش
در سال‌های اخیر درزمینة جرم و جنایت پژوهش‌هایی صورت گرفته است؛ ازجمله:
رانسون[1] (2014) آب‌وهوا و تغییرات آب‌وهوایی را بر جرم و جنایت در ایالات متحده بررسی کرده است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد درجه حرارت رابطة مستقیم با رفتار مجرمانه دارد.
جوزف[2] (2015) جرم و جنایت را در بافت روستایی بررسی کرده است. او در مقالة خود پنج حوزة کلیدی را در جرم‌شناسی روستایی ارزیابی کرده است؛ ازجمله جرم و جنایت کشاورزی، جرم و جنایت زیست‌محیطی، مواد مخدر، خشونت و جوامع روستایی و جرم و جنایت ادبیات. نتایج نشان می‌دهد جرم و جنایت در یک بافت روستایی جامع نیست؛ با این حال معتقد است نفرت از جرم و جنایت و نفرت از گروههای جرم در پارک‌ها، مناطق تفریحی‌گردشگری و دیگر مکان‌های عمومی واقع در مناطق روستایی وجود دارد.
والتر[3] (2015) مسیرهای جدید را در درک فمینیستی از جرم و جنایت روستایی مطالعه کرده است. نتایج آن به‌طور خلاصه بررسی ادبیات فمینیستی موجود در جنایات روستایی و واکنش‌های اجتماعی به آنها و مسیرهای جدید در توسعة یک جرم‌شناسی فمینیستی روستایی است.
اسکات و هاگ[4] (2015) ساختارهای اجتماعی جنایت روستایی را در استرالیا بررسی و دربارة چگونگی ظرفیت سازمانی گروههای اجتماعی خاص در تعیین کیفیت جرم و جنایت و نیز جرم و جنایت در محیط‌های جداشده و روستایی بحث کرده‌اند. نتایج نشان می‌دهد در اجتماعی خاص، قدمت و مفاهیم «اجتماع» در تعیین فعالیت‌های افراد یا گروه‌ها مهم است؛ زیرا دربارة ویژگی‌های جرم و جنایت در محیط‌های مشخص بحث می‌کند.
در ایران نیز رضوانی و همکاران (1389) جغرافیای جرم را در نواحی روستایی با تأکید بر سرقت دام در بخش چهار دولی شهرستان قروه بررسی کرده‌اند. نتایج این پژوهش نشان داد از سال 1384 سرقت‌ها سیر صعودی داشته و هر سال تعداد آنها افزایش یافته است؛ علاوه بر این پراکندگی سرقت دام در فصل‌های مختلف متفاوت بوده و بیشترین درصد آن در فصل زمستان رخ داده است که با بیکاری فصلی در این فصل توجیه‌پذیر است.
ذوالفقاری و شایگان (1390) جغرافیای جرم را در شهر تهران مطالعه کرده‌اند. نتایج پژوهش آنها نشان داد ده جرم شایع شهر تهران که امنیت را مختل می‌کنند، قتل، آدم‌ربایی، سرقت، مزاحمت، تجاوز، مواد مخدر، جعل، کلاهبرداری، شرارت، نزاع و درگیری است.
عباسی‌نژاد و رمضانی (1391) رابطة بین بیکاری و جرم را در ایران (رهیافت داده‌های تلفیقی بین استانی) ارزیابی کرده‌اند. نتایج پژوهش آنها نشان داد رابطة مستقیمی بین بیکاری و آسیب‌های اجتماعی از قبیل قتل عمد، سرقت و خودکشی وجود دارد و آثار تخریبی بیکاری بسیار زیان‌بارتر از تورم است.
اهداف و پرسش‌های پژوهش
توزیع جرم در سطح منطقه از لحاظ جغرافیایی یکسان نیست و در هر منطقه با توجه به ویژگی خاصی که دارد، نوع خاصی از جرم اتفاق می‌افتد. در ایجاد عوامل اولیه برای زیر پاگذاشتن قانون و ارتکاب جرم به دست انسان، چندین عامل ازجمله وسوسه‌های ایجادشده، فضا و محیط مؤثرند؛ از این رو فضای جغرافیایی یک منطقه نقش اساسی در تقویت قانون و اجرای عدالت دارد (شاهیوندی و همکاران، 1388: 154)؛ بنابراین اطلاعات دربارة مکان، نوع جرم، تعداد جرم و همچنین درنظرگرفتن اطلاعات اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و... در محدوده‌های جرم‌خیز و مسئله‌دار کمک شایانی به تحلیل و سیاست‌گذاری برای محدوده‌های آسیب‌پذیر خواهد کرد (عموزادة مهدیرجی و شربتی، 1390: 130)؛ بر این اساس پژوهش حاضر با رویکرد تحلیل جغرافیایی درصدد تبیین، تحلیل و ارزیابی نوع و پراکندگی جرائم در سکونتگاههای روستایی شهرستان نیمروز است؛ زیرا شاهد وقوع بعضی از جرائم و ناامنی‌های حاصل از آنها در این محدوده هستیم. از مهم‌ترین دلایل بروز جرم و جنایت در کل منطقة سیستان و همچنین در روستاهای شهرستان نیمروز، مشکلات معیشتی و اقتصادی مردم با توجه به خشکسالی و پیامدهای ناشی از آن و شرایط ویژة منطقه ناشی از بسته‌شدن مرز به دلیل مشکلات امنیتی است. پرسش‌های مطرح‌شده در این زمینه به شرح زیر است:
1- نوع جرائم در نواحی روستایی شهرستان نیمروز طی فصول سال چگونه است؟
2- پراکندگی جرائم در نواحی روستایی شهرستان نیمروز طی فصول سال چگونه است؟
3- نوع جرائم در نواحی روستایی شهرستان نیمروز بیشتر متأثر از کدام عوامل است؟
مبانی نظری پژوهش
جرم چیست؟ درحقیقت هیچ‌گونه پاسخ روشن و صریحی به این پرسش وجود ندارد. عقاید، استنباط‌ها و تصورات دربارة این موضوع که چه چیزی رفتار مجرمانه را به وجود می‌آورد، همواره در حال دگرگونی و تغییر است. برای دقیق بیان‌کردن این مطلب باید بگوییم از آنجایی که تعریف هر فرد از جرم به علایق و جهان‌بینی خاص او وابسته است، بنابراین هم جرم و هم جرم‌شناسی مفاهیم غیرقطعی هستند (وایت و هینس، 1387: 19)؛ همچنین نکتة جالب توجه در موضوع جرم این است که تعریف آن در کشورهای مختلف نیز متفاوت است؛ به نحوی که ممکن است در کشوری ارتکاب فعلی جرم محسوب شود، ولی انجام همان فعل در کشور دیگری جرم نباشد. از منظر حقوقی، جرم، فعل یا ترک فعلی است که براساس قوانین برای آن مجازات تعیین شده است. براساس مادة 2 قانون مجازات اسلامی مصوب 8/5/1370 هر فعل و ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد، جرم محسوب می‌شود (مداح و خیرخواهان، 1390: 194).
در بحث میزان جرم، میزان جرم عبارت است از رقم ارتکاب جرم در مقایسه با کل جمعیت که یا به‌وسیلة محاسبة میزان مجرمان یا به‌صورتی که بیشتر رایج است، براساس تعداد جرائم ارتکابی در دورة زمانی مشخص اندازه‌گیری می‌شود (صدیق، 1387: 321).
دربارة مکان جرم نیز این‌گونه مطرح است که برای واحد مکان معمولاً سراسر کشور را به علت وحدت حقوق جزا در سراسر آن کشور انتخاب می‌کنند و ممکن است از نظر مکان، واحدها به‌صورت استان‌ها یا حوزه‌های قضایی یا نواحی صنعتی یا نواحی کشاورزی، یا نواحی مذهبی، یا نواحی اقلیت‌های ملی یا مذهبی و ... انتخاب شوند. در مطالعة تطبیقی آمار جنایی از لحاظ مکان باید تغییرات مرزی و وسعت خاک را در نظر گرفت و چون جرائم در طول زمان‌های پی‌درپی به وقوع می‌پیوندند، معمولاً برای واحد زمان، تعداد و انواع جرائم را در یک سال تعیین می‌کنند (کی‌نیا، 1386: 81).
دانشمندان علوم اجتماعی از دیرباز علاقة خاصی به توصیف جغرافیایی جرم داشته‌اند. مطالعة جغرافیایی جرم در جست‌وجوی تحلیل و توصیف خوشه‌های فضایی رفتارهای بزهکاری، چگونگی ساخت‌وساز و نظارت بر فضاها و توضیح چگونگی گسترش اشکال پویایی اجتماعی و سیاسی ترس از جرم و پاسخ اجتماعی به آن است؛ بنابراین جغرافیای جرم، شاخه‌ای از علم جغرافیاست که بر آثار متقابل جرم، فضا و جامعه تأکید دارد و قانون‌شکنی‌ها، تخلفات و تأثیرات جرم را تجزیه‌وتحلیل می‌کند. مطالعات درزمینة جغرافیای جرم به اواسط قرن نوزدهم در اروپا برمی‌گردد؛ زمانی که کارتوگرافیست‌های جرم‌شناسی سعی در نمایش الگوهای منطقهای جرم و تخلفات در محیط‌های سکونتی و فیزیکی داشتند (رضوانی و همکاران، 1389: 44).
مکتب جغرافیایی کتله و میشل گری[5] قائل به تأثیر زیاد عوامل جغرافیایی در ارتکاب به جرم‌اند و اعتقاد دارند نهادهای اجتماعی مانند مذهب و خانواده تا اندازه‌ای زیاد تابع مقتضیات و شرایط جغرافیایی و حتی توسعه و موفقیت وابسته به محیط جغرافیایی هستند. براساس پژوهشی که کتله بنیان‌گذار این مکتب انجام داد، اعلام کرد آدم‌کشی و سایر جرائم علیه اشخاص در نواحی جنوب و به‌ویژه در فصل گرما بیشتر اتفاق می‌افتد و جرائم علیه اموال در نواحی شمال و در فصل سرد بیشتر واقع می‌شود (خسروی‌نیا و موغلی، 1390: 64). وی به کمک اعداد و ارقام، همبستگی و ارتباط محیط جغرافیایی و جرم را نشان داد. به اعتقاد وی جرائم ارتکابی در یک جامعه و نوسانات متناوب آن مانند یک تابع ریاضی وابسته به تغییرات شرایط اقتصادی و اجتماعی زمان و مکان است. پس از آن، پژوهش‌های کتله توجه بسیاری از دانشمندان کشورهای مختلف را جلب کرد و همین امر موجب بروز جنبش‌های علمی جدید و ازجمله ایجاد رشتة جدیدی درزمینة آماری جنایی به نام «کتلتیسم» شد. پژوهش‌های او باعث شد جرم، یک پدیدة اجتماعی تابع متغیر زمان و مکان شناخته شود (پوراحمد و کلانتری، 1381: 56).
دربارة پیشگیری مکانی از جرم، سه دیدگاه یا رویکرد وجود دارد: پیشگیری از جرم با طراحی محیطی، پیشگیری وضعی از جرم و نظریة فضای قابل دفاع.
نظریة پیشگیری از جرم با طراحی محیطی یا به اختصار CPTED[6]رانخستین‌بار جرم‌شناسی به نام سی.ری.جفری[7] وضع کرد. جفری به نظریه‌های دیگر در حوزة پیشگیری از جرم، به‌ویژه آنهایی که به دانشگاه شیکاگو تعلق داشتند، این ایراد را وارد کرد که بیش از حد بر محیط اجتماعی یا رفتار بزهکار تمرکز کرده‌اند؛ بنابراین در نظریة پیشگیری از جرم با طراحی محیطی، محیط زیست (علل فضایی)، یکی از عوامل مؤثر در ارتکاب جرائم در نظر گرفته و با کنترل آن تا حدود زیادی از جرم پیشگیری می‌شود. به‌طور کلی طرح پیشگیری از جرم با طراحی محیطی، از راه طراحی و مدیریت محیط فیزیکی ساختمان‌ها، اماکن مسکونی و محیط‌های تجاری، امنیت عمومی را افزایش و ترس از وقوع جرم را کاهش می‌دهد. درواقع این نوع از پیشگیری شامل تغییر در فضای زندگی و کار مردم در راستای ازبین‌بردن نقاط کور، زمینه‌های تحریک بزهکاران و آمادگی برای هشدار سریع درزمینة جرائم در حال وقوع است (احمدی و همکاران، 1390: 23).
نظریة پیشگیری وضعی از جرم با طراحی محیطی را قرن نوزدهم در انگلستان دانشمندانی چون کلارک و مایهیو[8] با تأکید بر کاهش فرصت‌ها برای وقوع جرم از طریق بهبود طراحی و مدیریت محیط وضع کردند که براساس آن، انسان عقلانی است و با محاسبة خطرات و مزایای هر عمل، مجموعه‌ای از رفتارها را ترجیح می‌دهد. این رهیافت به نظریة فعالیت روزمره بسیار نزدیک است (حاتمی‌نژاد و همکاران، 1391: 69).
نظریة فضای قابل دفاعرا معماری به نام اسکار نیومن[9] در سال 1972 مطرح کرد. وی در کتابی که در همین زمینه نوشت از شکل مجتمع‌های مسکونی در آمریکا به‌شدت انتقاد کرد. میزان زیاد جرم در فضاهای عمومی مربوط به مجتمع‌های مسکونی به علت فرم و طراحی نامناسب آنها، همچنین رشد چشمگیر انبوه‌سازی مساکن بدون توجه به مسئلة تعاملات انسانی و روابط همسایگی در طراحی و معماری این‌گونه از مساکن از مسائل مورد تأکید نیومن است. از نظر او این وضعیت موجب شده است برای ساکنان این‌گونه از مجتمع‌ها تشخیص همسایگان و ساکنان بومی از افراد غیربومی و همچنین بزهکاران و مجرمان دشوار باشد؛ به بیان دیگر کنترل‌های غیررسمی در این محیط‌ها به‌شدت کاهش می‌یابد و این امکان را فراهم می‌کند تا بزهکاران با ترس اندک از دستگیری مرتکب جرم شوند. به همین سبب نیومن و برخی دیگر از معماران روشنفکر مانند ریچارد گاردینر[10] برای تغییر این شرایط و ارتقای ایمنی در ساخت‌وساز واحدهای مسکونی پیشنهاد‌هایی را دربارة طراحی آنها ارائه کردند. هدف اصلی نیومن و همکاران وی این بود که رفتار ساکنان این محیط‌ها را دربارة اتفاقات اطراف و همچنین دیگر ساکنان تغییر و انگیزة آنان را برای نظارت عمومی و حساسیت بیشتر به محیط عمومی اطراف خودشان ارتقا دهند (کلارک، 1387: 345).
بررسی مطالعات پیشین جغرافیای بزهکاری نشان می‌دهد تأکید بیشتر بر عوامل محیط طبیعی (آب‌وهوا، دما، عرض جغرافیایی و...) و تأثیر آن بر انسان و رفتار او بوده است؛ در حالی که در پژوهش‌های کنونی به عوامل مربوط به محیط انسانی (اجتماعی) و شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بیشتر توجه شده است. براساس عقیدة غالب، جرم پیش از اینکه پدیده‌ای جبرگرایانه و ناشی از عوامل قطعی و تغییرناپذیر محیط طبیعی باشد، پدیده‌ای اجتماعی و متأثر از شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه و مکان جرم است (احمدی و همکاران، 1392: 51). چنانچه در محدودة مطالعه‌شده خشکسالی و مشکلات معیشتی، نگاه امنیتی به مرز و مسدودشدن آن و اهمیت پیداکردن بیشتر مسائل اقتصادی به افزایش وقوع جرم و جنایت انجامیده است.
تمامی ناهنجاری‌ها و مفاسد اجتماعی یا هر رفتار انسانی که مخالف نظم عمومی و ارزش‌های جامعه باشد، به هر نحو که از انسان سر بزند، بستر زمانی و مکانی دارد. این ویژگی موجب می‌شود جرم و بزهکاری جنبة جغرافیایی پیدا کند. بزهکار، بزه‌دیده، رفتار مجرمانه و ظرف مکانی و زمانی آن، هر جرم را از دیگر رفتارها متمایز می‌کند. مهم‌تر اینکه تفاوت در شرایط مکانی و ویژگی‌های رفتاری در کنار عامل زمان، توزیع فضایی نابرابری جرائم را در پی دارد. همین امر موجب می‌شود در واحد مکان، ناهنجاری‌های اجتماعی به‌طور یکسان پراکنده نباشد (شاهیوندی و همکاران، 1388: 159).
روش پژوهش
روش پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و همانند سایر پژوهش‌ها دو زیربخش عمده برای انجام دارد؛ بخش اول را مطالعات اسنادی و کتابخانه‌ای به‌منظور بررسی مواردی چون ادبیات نظری موضوع و پیشینة پژوهش به خود اختصاص داده و بخش دوم در قالب پژوهش میدانی و پیمایشی برای جمع‌آوری اطلاعات و سپس تدوین و تکمیل پرسش‌نامه انجام پذیرفته است. پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ در این پژوهش 83/0 برآورد شده که با توجه به آستانه‌های در نظر گرفته‌شده در منابع علمی معتبر، از قابلیت اعتماد مطلوبی برخوردار است.
جامعة آماری همة خانوارهای روستایی شهرستان نیمروز را شامل می‌شود که براساس آمار سال 1390 برابر با 10029 خانوار است. حجم نمونه براساس فرمول کوکران در سطح 95درصد اطمینان (96/1=T) برابر با 370 خانوار تعیین شد که به‌صورت تصادفی 32 روستا از میان 118 روستا با فرمول شارپ انتخاب و پرسش‌نامه در خانوارهای روستاهای نمونه تکمیل شد. در مراحل بعد تحلیل داده‌های گردآوری‌شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS و GIS صورت گرفت و آزمون‌های آنوا، روش آنتروپی، مدل الکتره، کروسکال والیس، ضریب همبستگی اسپیرمن و تحلیل مسیر برای پاسخگویی به پرسش‌ها به کار رفت. در جدول زیر شاخص‌های پژوهش آورده شده که با مطالعة مقالات مرتبط با موضوع، گفت‌وگو با افراد آگاه و اهالی روستاها به دست آمده است (جدول 1).
جدول- 1: شاخص‌های پژوهش
|
شاخص‌های اجتماعی |
شاخص‌های اقتصادی |
|
ـ پایین‌بودن پایگاه اقتصادی و اجتماعی |
ـ کمی درآمد |
|
ـ ضعف اعتقادات مذهبی |
ـ بیکاری |
|
ـ بی‌توجهی به معیارهای اجتماعی (بایدها و نبایدها) |
ـ بدهکاری |
|
- میزان نارضایتی از وضع زندگی (فرهنگ رقابتی و چشم و هم‌چشمی) |
ـ رکود و نبود فرصت‌های اشتغال |
|
- به‌دست‌آوردن ثروت و قدرت از هر راهی (عامل ارزش‌گذاری افراد) |
ـ ناتوانی در پرداخت اجارة خانه |
|
ـ سطح سواد (بی‌سوادی یا کم‌سوادی) |
ـ مخارج سنگین زندگی |
|
ـ اختلافات اجتماعی (دشمنی‌های قومی و طایفه‌ای) |
ـ تفاوت درآمدی و رفاهی نسبت به دیگران |
|
ـ مسافرت ساکنان روستا (خالی‌شدن مساکن و خلوتی روستا) |
ـ زیادبودن درآمد غیرقانونی نسبت به درآمد قانونی |
|
ـ کم و زیادبودن جمعیت روستا |
ـ تأثیر ارتکاب جرم برای جبران کمبودهای رسیدن به موقعیت اقتصادی |
|
ـ اعتیاد |
|
|
ـ ضعف قوانین |
شاخص‌های کالبدی - محیطی |
|
ـ نبود پایگاه بسیج |
|
|
ـ موقعیت مکانی (دوری و نزدیکی به شهر) |
|
|
ـ بافت نامناسب (کوچه‌های باریک و پرپیچ‌وخم) |
|
|
ـ تاریکی و خلوتی در شب |
|
|
ـ مشکلات ناشی از بادهای 120روزه (سروصدای ایجادشده و کاهش دید ناشی از گردوغبار) |
|
|
ـ مقطعی‌بودن آب برای کشاورزی (که باعث بیکاری فصلی در مشاغل کشاورزی می‌شود) |
|
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
محدودة پژوهش
شهرستان نیمروز، یکی از شهرستان‌های جدید است که براساس تقسیمات جدید کشوری از بخش پشت آب به شهرستان نیمروز تغییر نام داد. ازنظر مشخصات جغرافیایی این بخش بین نقاط 30 درجه و 45 دقیقه تا 31 درجه و 31 دقیقة عرض شمالی و 60 درجه و 45 دقیقه تا 61 درجه و 40 دقیقة طول شرقی با وسعت تقریبی 8175 کیلومترمربع در شمال استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. این منطقه براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1390 جمعیتی حدود 45466 نفر دارد. این شهر شامل دهستان‌های قائم‌آباد، بزی، سفیدآبه و ادیمی است (رضایی‌کیخا، 1393: 5). در زیر موقعیت شهرستان نیمروز آورده شده است (شکل 1).
شکل- 1: موقعیت شهرستان نیمروز، نگارندگان، 1395
یافته‌های پژوهش
وضعیت جرائم طی فصول مختلف سال
با توجه به جدول (2) در بررسی نوع جرائم در فصل بهار ازنظر پاسخگویان، جرائمی از قبیل سرقت محصولات کشاورزی با 9/35درصد و نزاع و درگیری با 7/29درصد، بیشترین میزان وقوع را به خود اختصاص داده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد از آنجا که دو فصل اول سال و به‌ویژه بهار زمان به‌عمل‌آمدن و برداشت محصولات کشاورزی از قبیل غلات و نیز میوه‌هایی از قبیل انگور یاقوتی، خربزه و هندوانه است، بنابراین زمینة وقوع سرقت محصولات کشاورزی فراهم می‌شود. از سوی دیگر از نظر کشاورزان دادن آخرین آب به محصولات بسیار مهم است؛ بر این اساس کمبود آب و دیر تخصیص‌دادن آب به کشاورزان در این زمان مهم، زمینة وقوع اختلافات و درگیری‌هایی را بین برخی افراد فراهم می‌کند و این امر خود اختلافات طولانی‌مدت و نزاع و درگیری‌های شدید را به دنبال خواهد داشت؛ همچنین در این فصل به دلیل تعطیلات بهاره (عید نوروز) بسیاری از جشن‌ها و مراسم شادی برگزار و بخشی از نزاع‌ها و درگیری‌ها به این جشن‌ها مربوط می‌شود. در بررسی نوع جرائم در فصل تابستان از نظر پاسخگویان، جرائمی از قبیل سرقت منزل با 6/54درصد و سرقت محصولات کشاورزی با 6/21درصد، بیشترین میزان وقوع را به خود اختصاص داده‌اند.
یافته‌ها نشان می‌دهد در فصل تابستان به دلیل تعطیلات و بسته‌بودن مدارس و نبود امکانات اوقات فراغت برای نوجوانان زمینة بزهکاری فراهم می‌شود. از سوی دیگر برخی افراد نیز برای گذران اوقات فراغت خود و فرزندان یا فرار از طوفان‌های شن و ماسه در تابستان سفر می‌کنند؛ خالی‌بودن مساکن و خلوتی اماکن مسکونی خود موقعیتی مناسب برای سرقت از منزل است. بادهای 120روزه هم به دلیل محبوس‌کردن افراد در خانه و کاهش سطح کنترل و آگاهی آنها از محیط اطراف خود در این امر تسهیل‌کننده است؛ همچنین چون تابستان زمان برداشت بعضی از محصولات کشاورزی است، سرقت محصولات کشاورزی نیز به میزان تقریباً زیاد در این فصل اتفاق می‌افتد.
در بررسی نوع جرائم در فصل پاییز از نظر پاسخگویان، جرائمی از قبیل سرقت دام با 9/45درصد و سرقت منزل با 8/30درصد، بیشترین میزان وقوع را به خود اختصاص داده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد در این فصل به دلیل کمبود علوفه و افزایش قیمت دام، سرقت دام بیش از سایر جرائم رخ می‌دهد.
در بررسی نوع جرائم در فصل زمستان از نظر پاسخگویان، جرائمی از قبیل سرقت دام با 2/56درصد و سرقت منزل با 2/23درصد، بیشترین میزان وقوع را به خود اختصاص داده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد در این فصل به دلیل کمبود آذوقه و افزایش قیمت دام، سرقت دام به میزان زیاد و بیش از سایر فصول سال رخ می‌دهد. سرمای شدید و بادهای سرد نیز باعث ناآگاهی و کنترل ناکافی افراد بر محیط زندگی‌شان می‌شود و این امر سرقت دام و سرقت سایر وسایل زندگی افراد را آسان می‌کند.
جدول- 2: داده‌های آماری مربوط به جرائم طی فصول سال ازنظر پاسخگویان
|
فصول سال |
فراوانی هر جرم |
|||||
|
نزاع و درگیری |
سرقت دام |
سرقت منزل |
سرقت محصولات کشاورزی |
تخریب یا خرابکاری |
سایر جرائم |
|
|
بهار |
7/29 |
2/13 |
9/15 |
9/35 |
6/4 |
5/0 |
|
تابستان |
3/4 |
1/14 |
6/54 |
6/21 |
1/4 |
4/1 |
|
پاییز |
9/4 |
9/45 |
8/30 |
7/2 |
8/6 |
9/8 |
|
زمستان |
9/5 |
2/56 |
2/23 |
8/3 |
7 |
7/3 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
برای بررسی تفاوت نوع جرائم در فصول مختلف سال از آزمون آنوا استفاده می‌کنیم.
جدول- 3: تحلیل واریانس یک‌راهه (ANOVA) برای مقایسة نمرة نوع جرم در فصول مختلف سال
|
مؤلفه |
درجة آزادی |
مجموع مربع‌ها |
F |
سطح معناداری |
نتیجه |
|
|
میزان جرم |
بین گروه‌ها |
3 |
416/50 |
790/8 |
000/0 |
معنا‌دار |
|
درون گروه‌ها |
1476 |
811/2821 |
||||
|
کل |
1479 |
227/2872 |
||||
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
با توجه به جدول (3) سطح معناداری به‌دست‌آمده 000/0 است. میان فصل‌های مختلف سال و میزان جرم تفاوت معناداری دیده شد که حاکی است بین ارتکاب انواع جرم در فصول مختلف سال تفاوت معناداری وجود دارد.
در ادامة پژوهش حاضر برای وزن‌دهی داده‌ها از روش آنتروپی شانون استفاده شد. ایدة این روش این است که هرچه پراکندگی و مقادیر یک شاخص بیشتر باشد، آن شاخص نسبت به دیگر شاخص‌ها اهمیت بیشتری دارد (Momeni, 2006: 14).
همان‌گونه که جدول (4) نتایج حاصل از وزن‌دهی آنتروپی شانون را براساس شمارة هر معیار نشان می‌دهد، هریک از معیارهای مطالعه‌شده وزن‌های متفاوتی دارند؛ به گونه‌ای که جمع این وزن‌ها باید برابر با عدد یک باشد. در این پژوهش جرم‌های سرقت دام و سرقت منزل بیشترین اهمیت (0.209) و جرم تخریب یا خرابکاری کمترین اهمیت (0.175) را دارند.
جدول- 4: نتایج حاصل از مدل آنتروپی شانون و وزن هریک از معیارها
|
فصول سال |
وزن هر جرم |
||||
|
نزاع و درگیری |
سرقت دام |
سرقت منزل |
سرقت محصولات کشاورزی |
تخریب یا خرابکاری |
|
|
بهار |
0.662 |
0.102 |
0.127 |
0.560 |
0.204 |
|
تابستان |
0.095 |
0.108 |
0.436 |
0.337 |
0.182 |
|
پاییز |
0.109 |
0.354 |
0.245 |
0.042 |
0.302 |
|
زمستان |
0.131 |
0.434 |
0.186 |
0.059 |
0.311 |
|
جمع |
0.997 |
0.989 |
0.993 |
0.998 |
0.999 |
|
وزن |
0.201 |
0.209 |
0.209 |
0.206 |
0.175 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
وضعیت پراکندگی جرائم طی فصول مختلف سال
با توجه به جدول (5)، در بررسی پراکندگی جرائم طی فصول سال از نظر پاسخگویان، فصل تابستان با 7/35درصد و زمستان با 6/31درصد، بیشترین میزان وقوع جرم (پراکندگی) را به خود اختصاص داده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد تابستان به دلیل تعطیلات، نبود امکانات اوقات فراغت، مسافرت افراد به دلایل مختلف، بادهای 120روزه و مشکلات ناشی از آن، برداشت محصولات کشاورزی و ...، بیشترین میزان وقوع جرم را نسبت به سایر فصول ازنظر پاسخگویان به خود اختصاص داده است. در رتبة بعدی زمستان است که به دلیل سرما و بادهای شدید، کمبود آذوقة دام، افزایش قیمت دام و شرایط سخت زندگی میزان چشمگیری از وقوع جرم را به خود اختصاص داده است.
جدول- 5: اطلاعات مربوط به پراکندگی جرائم طی فصول سال ازنظر پاسخگویان
|
ردیف |
فصول |
فراوانی |
درصد |
|
1 |
بهار |
61 |
5/16 |
|
2 |
تابستان |
132 |
7/35 |
|
3 |
پاییز |
31 |
4/8 |
|
4 |
زمستان |
117 |
6/31 |
|
5 |
فرقی ندارد |
29 |
8/7 |
|
6 |
جمع |
370 |
100 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
درزمینة پراکندگی جرائم طی فصول سال از آزمون کروسکال والیس استفاده شد. با توجه به جدول (6) سطح معناداری که از آزمون کروسکال والیس به دست آمده است و همچنین جدول پراکندگی وقوع جرم در فصول مختلف سال مشخص شد وقوع جرائم در فصل‌های مختلف کم یا زیاد می‌شود.
جدول- 6: آزمون آماری کروسکال والیس
|
Chi-square |
260/23 |
|
درجة آزادی |
4 |
|
سطح معناداری |
000/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
در ادامه با بهره‌گیری از مدل الکتره، فصل‌های سال ازنظر وقوع میزان جرم و جنایت اولویت‌بندی شد. این مدل برمبنای روابط غیررتبه‌ای است؛ بنابراین پاسخ‌های به‌دست‌آمده به‌صورت مجموعه‌ای از رتبه‌هاست که در آن پس از ماتریس بی‌مقیاس‌شده، پارامترهای هماهنگی و ناهماهنگی، درجة اعتبار و روابط غیررتبه‌ای برای مقایسة زوجی گزینه‌ها از طریق ترکیب شاخص‌های مقادیر هماهنگی و ناهماهنگی محاسبه می‌شود. جدول (7) ماتریس نهایی حاصل از این مدل را نشان می‌دهد که حاصل‌ضرب عناصر ماتریس هماهنگ مؤثر و ماتریس ناهماهنگ مؤثر است.
جدول- 7: ماتریس نهایی براساس مدل الکتره
|
فصل |
بهار |
تابستان |
پاییز |
زمستان |
|
بهار |
- |
0 |
1 |
1 |
|
تابستان |
1 |
- |
1 |
1 |
|
پاییز |
0 |
0 |
- |
0 |
|
زمستان |
1 |
0 |
1 |
- |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
براساس جدول (7) امتیاز نهایی هر روستا، حاصل اختلاف بین اعداد برد و باخت هریک از فصل‌ها، محاسبه شد که نتایج آن در جدول (8) آمده است. این اعداد هرچه بزرگ‌تر و مثبت باشند، نشان‌دهندة وقوع جرم و جنایت بیشتر در آن فصل است و هرچه کمتر و به سمت منفی باشند، نشانة وقوع جرم و جنایت کمتر در آن فصل سال است. همان‌طور که ملاحظه می‌کنید بیشترین جرائم در روستاهای مدنظر در فصل تابستان و کمترین جرائم در فصل پاییز روی داده است؛ بنابراین با توجه به این موضوع، پراکندگی جرائم در نواحی روستایی شهرستان نیمروز طی فصول سال متفاوت است.
جدول- 8: رتبه‌بندی نهایی فصل‌ها براساس میزان و پراکندگی وقوع جرم
|
رتبة فصل |
فصل‌های سال |
|
3 |
بهار |
|
1 |
تابستان |
|
4 |
پاییز |
|
2 |
زمستان |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
وضعیت میزان جرائم در هریک از روستاهای نمونة شهرستان نیمروز
در بررسی میزان جرم در 32 روستای نمونه، روستاهای ده‌افسری، بزی‌علیا، کنگ پیران و محمدآباد هرکدام با میانگین 2، کمترین و روستاهای ده فتح‌الله، سه‌قلعه، فقیرلشکری و دلارامی به ترتیب با میانگین‌های 51/3، 40/3، 28/3 و 15/3 بیشترین میزان جرم را به خود اختصاص داده‌اند؛ از این رو نتایج نشان می‌دهد روستاهای ده فتح‌الله، سه‌قلعه، فقیرلشکری و دلارامی به دلیل داشتن جمعیت زیاد و جوان، بیکاری زیاد، اعتیاد برخی افراد و نزدیکی به مراکز شهری میزان زیادی از وقوع جرم را دارند. شکل (2) وضعیت جرائم را در روستاهای نمونه نشان می‌دهد.
شکل- 2: وضعیت جرائم در روستاهای نمونه، نگارندگان، 1395
وضعیت میزان جرائم در هریک از دهستان‌های شهرستان نیمروز
در بررسی میزان جرم در 4 دهستان شهرستان نیمروز، دهستان‌های بزی و سفیدآبه به ترتیب با میانگین‌های 24/2 و 70/2، کمترین و دهستان‌های قائم‌آباد و ادیمی به ترتیب با میانگین‌های 24/3 و 96/2، بیشترین میزان جرم را به خود اختصاص داده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد دهستان‌های قائم‌آباد و ادیمی به دلیل داشتن جمعیت زیاد و جوان، بیکاری زیاد، اعتیاد برخی افراد و نزدیکی به مراکز شهری میزان بیشتری از وقوع جرم را نسبت به دهستان‌های بزی و سفیدآبه دارند. شکل (3) وضعیت جرائم را در سطح دهستان‌ها نشان می‌دهد.
شکل- 3: وضعیت جرائم در سطح دهستان‌های شهرستان نیمروز، نگارندگان، 1395
وضعیت شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی - محیطی در روستاها
برای تحلیل وضعیت شاخص‌های اقتصادی در روستاهای شهرستان نیمروز، شاخص‌هایی با توجه به بررسی‌های انجام‌گرفته در منطقه انتخاب و در تک‌تک روستاهای مطالعه‌شده بررسی شد که بدین شرح است؛ با توجه به جدول (9)،در بررسی شاخص‌های مدنظر در روستاهای مطالعه‌شده شاخص‌های تفاوت درآمدی و رفاهی و ناتوانی در پرداخت اجاره‌خانه به ترتیب با میانگین‌های 55/3 و 71/3، کمترین و شاخص‌های بیکاری و زیادبودن درآمد غیرقانونی به ترتیب با میانگین‌های 22/4 و 12/4، بیشترین وزن را به خود اختصاص داده‌اند. نتیجه آنکه شاخص‌هایی همچون بیکاری و زیادبودن درآمدهای غیرقانونی، مهم‌ترین عوامل اقتصادی وقوع جرم در روستاهای نمونه ازنظر پاسخگویان است؛ از این رو ایجاد فرصت‌های اشتغال و کارآفرینی از سوی بخش‌های دولتی و خصوصی و نیز افزایش نظارت و نظم و امنیت در نواحی روستایی از سوی نهادهای مسئول در این زمینه سودبخش است.
جدول- 9: فراوانی، میانگین وزنی و انحراف معیار شاخص‌های اقتصادی در روستاهای نمونه ازنظر پاسخگویان
|
شاخص‌های اقتصادی |
فراوانی هر شاخص |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
||||
|
بسیار کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
بسیار زیاد |
||||
|
کمی درآمد |
6/1 |
8/7 |
2/22 |
7/39 |
6/28 |
85/3 |
947/0 |
24/0 |
|
بیکاری |
1/1 |
3 |
5/10 |
2/43 |
2/42 |
22/4 |
833/0 |
19/0 |
|
بدهکاری |
2/2 |
8/7 |
8/20 |
6/47 |
6/21 |
78/3 |
943/0 |
24/0 |
|
رکود و نبود فرصت‌های اشتغال |
2/2 |
5/3 |
5/13 |
1/45 |
7/35 |
08/4 |
906/0 |
22/0 |
|
ناتوانی در پرداخت اجاره‌خانه |
3 |
6/7 |
3/24 |
9/44 |
3/20 |
71/3 |
969/0 |
26/0 |
|
مخارج زندگی |
6/1 |
9/8 |
4/22 |
1/41 |
9/25 |
80/3 |
975/0 |
25/0 |
|
تفاوت درآمدی و رفاهی |
3 |
9/11 |
8/26 |
2/43 |
1/15 |
55/3 |
984/0 |
27/0 |
|
زیادبودن درآمد غیرقانونی |
2/2 |
3 |
8/10 |
1/48 |
9/35 |
12/4 |
875/0 |
21/0 |
|
جبران کمبودهای موقعیت اقتصادی |
1/9 |
5/6 |
2/16 |
9/45 |
5/29 |
94/3 |
941/0 |
23/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
جدول- 10: فراوانی، میانگین وزنی و انحراف معیار شاخص‌های اجتماعی در روستاهای نمونه ازنظر پاسخگویان
|
شاخص‌های اجتماعی |
فراوانی هر شاخص |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
||||
|
بسیار کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
بسیار زیاد |
||||
|
پایین‌بودن پایگاه اقتصادی و اجتماعی افراد |
3 |
9/11 |
4/35 |
3/40 |
5/9 |
41/3 |
922/0 |
27/0 |
|
ضعف اعتقادات مذهبی |
2/2 |
6/7 |
2/22 |
7/49 |
4/18 |
74/3 |
916/0 |
24/0 |
|
بی‌توجهی به معیارهای اجتماعی |
8/3 |
6/7 |
23 |
2/43 |
4/22 |
72/3 |
013/1 |
27/0 |
|
وضع زندگی (فرهنگ رقابتی و چشم و هم‌چشمی) |
1/5 |
8/7 |
3/17 |
50 |
7/19 |
71/3 |
032/1 |
27/0 |
|
ثروت و قدرت از هر راهی (عامل ارزش‌گذاری افراد) |
3 |
7 |
3/20 |
2/52 |
6/17 |
74/3 |
929/0 |
24/0 |
|
سطح سواد (بی‌سوادی یا کم‌سوادی) |
1/5 |
9/11 |
4/32 |
8/36 |
8/13 |
42/3 |
033/1 |
30/0 |
|
اختلافات اجتماعی (دشمنی‌های قومی و طایفه‌ای) |
3/4 |
8/7 |
8/17 |
2/49 |
8/20 |
74/3 |
012/1 |
27/0 |
|
مسافرت ساکنان روستا (خالی‌شدن مساکن و خلوتی روستا) |
7/2 |
6/8 |
1/14 |
8/50 |
8/23 |
84/3 |
972/0 |
25/0 |
|
کم و زیادبودن جمعیت روستا |
3 |
1/8 |
6/17 |
7/49 |
6/21 |
78/3 |
970/0 |
25/0 |
|
اعتیاد |
7/2 |
5/6 |
2/12 |
1/34 |
6/44 |
11/4 |
029/1 |
25/0 |
|
ضعف قوانین قضایی |
6/1 |
8/7 |
2/22 |
3/43 |
1/24 |
81/3 |
943/0 |
24/0 |
|
نبود پایگاه بسیج |
6/1 |
7 |
8/23 |
8/47 |
7/19 |
77/3 |
900/0 |
23/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
برای تحلیل وضعیت شاخص‌های اجتماعی در روستاهای شهرستان نیمروز، شاخص‌هایی با توجه به بررسی‌های انجام‌گرفته در منطقه انتخاب و در تک‌تک روستاهای مطالعه‌شده بررسی شد که بدین شرح است؛ با توجه به
جدول (10)،در بررسی شاخص‌های مدنظر در روستاهای مطالعه‌شده، شاخص‌های سطح سواد (بی‌سوادی یا کم‌سوادی) و وضع زندگی (فرهنگ رقابتی و چشم و هم‌چشمی) به ترتیب با میانگین‌های 42/3 و 71/3، کمترین و شاخص‌های اعتیاد و مسافرت ساکنان روستا (خالی‌شدن مساکن و خلوتی روستا) به ترتیب با میانگین‌های 11/4 و 84/3، بیشترین وزن را به خود اختصاص داده‌اند. یافته‌ها نشان می‌دهد شاخص‌هایی همچون اعتیاد و مسافرت ساکنان روستا (خالی‌بودن مساکن و خلوتی روستا)، از مهم‌ترین عوامل اجتماعی وقوع جرائم در روستاها ازنظر پاسخگویان است.
برای تحلیل وضعیت شاخص‌های کالبدی - محیطی در روستاهای شهرستان نیمروز، شاخص‌هایی با توجه به بررسی‌های انجام‌گرفته در منطقه انتخاب و در تک‌تک روستاهای مدنظر بررسی شد که بدین شرح است؛ با توجه به جدول (11)، در بررسی شاخص‌های مدنظر در روستاهای مطالعه‌شده، شاخص مقطعی‌بودن آب برای کشاورزی با میانگین 61/3، کمترین و شاخص‌های تاریکی و خلوتی در شب، بافت نامناسب (کوچه‌های باریک و پرپیچ‌وخم) و مشکلات ناشی از بادهای 120روزه (سروصدای ایجادشده و کاهش دید ناشی از گردوغبار) به ترتیب با میانگین‌های 4 و 91/3، بیشترین وزن را به خود اختصاص داده‌اند؛ از این رو نتایج پژوهش نشان می‌دهد شاخص‌هایی همچون تاریکی و خلوتی در شب، بافت نامناسب (کوچه‌های باریک و پرپیچ‌وخم) و مشکلات ناشی از بادهای 120روزه (سروصدای ایجادشده و کاهش دید ناشی از گردوغبار)، از مهم‌ترین شاخص‌های کالبدی- محیطی وقوع جرم در روستاهای این شهرستان ازنظر پاسخگویان است؛ این امر توجه ویژة نهادهای مربوطه را درزمینة روشنایی روستاها و افزایش کنترل هنگام شب و نیز تعریض و گسترش کوچه‌ها می‌طلبد.
جدول- 11: فراوانی، میانگین وزنی و انحراف معیار شاخص‌های کالبدی ـ محیطی ازنظر پاسخگویان
|
شاخص‌های کالبدی ـ محیطی |
فراوانی هر شاخص |
میانگین |
انحراف معیار |
ضریب تغییرات |
||||
|
بسیار کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
بسیار زیاد |
||||
|
موقعیت مکانی (دوری و نزدیکی به شهر) |
9/1 |
4/8 |
6/18 |
7/42 |
4/28 |
87/3 |
980/0 |
25/0 |
|
بافت نامناسب (کوچه‌های باریک و پرپیچ‌وخم) |
4/1 |
2/6 |
3/20 |
8/43 |
4/28 |
91/3 |
923/0 |
23/0 |
|
تاریکی و خلوتی در شب |
4/2 |
2/3 |
8/17 |
9/44 |
6/31 |
4 |
919/0 |
22/0 |
|
مشکلات ناشی از بادهای 120روزه |
4/1 |
6/4 |
20 |
2/49 |
9/24 |
91/3 |
865/0 |
22/0 |
|
مقطعی‌بودن آب برای کشاورزی |
5/3 |
5/10 |
5/26 |
7/39 |
7/19 |
61/3 |
027/1 |
28/0 |
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
درزمینة بررسی رابطة عوامل اقتصادی، اجتماعی و کالبدی - محیطی با نوع جرم در نواحی روستایی از آزمون «ضریب همبستگی اسپیرمن» استفاده شده است. این آزمون رابطة عوامل مختلف را با نوع جرم نواحی روستایی شهرستان نیمروز به ما نشان دهد. برای این کار نخست میانگین شاخص‌های عوامل اقتصادی، عوامل اجتماعی و عوامل کالبدی و از سوی دیگر میانگین شاخص‌های جرم را به دست آوردیم و سپس رابطة بین آنها را با آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن محاسبه کردیم.
جدول- 12: نتایج آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن برای سنجش رابطة عوامل اقتصادی با میزان جرم
|
شاخص‌ها |
عوامل اقتصادی |
نوع جرم |
|
|
عوامل اقتصادی |
ضریب همبستگی |
000/1 |
995/0 |
|
سطح معناداری |
000/0 |
000/0 |
|
|
تعداد |
370 |
370 |
|
|
نوع جرم |
ضریب همبستگی |
995/0 |
000/1 |
|
سطح معناداری |
000/0 |
000/0 |
|
|
تعداد |
370 |
370 |
|
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
همان‌طور که از جدول بالا (جدول 12) مشخص است، مقدار معناداری 000/0 با سطح کمتر از 01/0 و از طرف دیگر نمرات حد کم و زیاد همة شاخص‌ها مثبت است؛ بنابراین با 99درصد اطمینان بین میانگین شاخص‌های عوامل اقتصادی و میانگین انواع جرم در روستاهای شهرستان نیمروز رابطة معناداری وجود دارد. همان‌طور که ملاحظه می‌شود چون ضریب همبستگی به‌دست‌آمده (995/0) زیاد است، نشان می‌دهد عوامل اقتصادی رابطة مثبت بسیار زیادی با وقوع جرائم در این مناطق دارند.
جدول- 13: نتایج آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن برای سنجش رابطة عوامل اجتماعی با میزان جرم
|
شاخص‌ها |
عوامل اجتماعی |
میزان جرم |
|
|
عوامل اجتماعی |
ضریب همبستگی |
000/1 |
552/0 |
|
سطح معناداری |
0.000 |
0.000 |
|
|
تعداد |
370 |
370 |
|
|
نوع جرم |
ضریب همبستگی |
552/0 |
000/1 |
|
سطح معناداری |
0.000 |
0.000 |
|
|
تعداد |
370 |
370 |
|
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
با توجه به جدول بالا (جدول 13)، مقدار معناداری 000/0 با سطح کمتر از 01/0 و از طرف دیگر نمرات
حد کم و زیاد همة شاخص‌ها مثبت است؛ بنابراین با 99درصد اطمینان بین میانگین شاخص‌های عوامل اجتماعی و میانگین انواع جرم در روستاهای شهرستان نیمروز رابطة معناداری وجود دارد. همان‌طور که ملاحظه می‌شود چون ضریب همبستگی به‌دست‌آمده 552/0 است، نشان می‌دهد عوامل اجتماعی رابطة مثبت نسبتاً زیادی با وقوع جرم در این مناطق دارند.
براساس (جدول 14)، مقدار معناداری 000/0 با سطح کمتر از 01/0 و از طرف دیگر نمرات حد کم و زیاد همة شاخص‌ها مثبت است؛ بنابراین با 99درصد اطمینان بین میانگین شاخص‌های عوامل محیطی و میانگین انواع جرم در روستاهای شهرستان نیمروز رابطة معناداری وجود دارد. همان‌طور که ملاحظه می‌شود چون ضریب همبستگی به‌دست‌آمده 361/0 است، نشان می‌دهد عوامل محیطی رابطة مثبت متوسط رو به زیادی با وقوع جرم در این مناطق دارند.
جدول- 14: نتایج آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن برای سنجش رابطة عوامل محیطی با میزان جرم
|
شاخص‌ها |
عوامل محیطی |
میزان جرم |
|
|
عوامل محیطی |
ضریب همبستگی |
000/1 |
361/0 |
|
سطح معناداری |
0.000 |
0.000 |
|
|
تعداد |
370 |
370 |
|
|
نوع جرم |
ضریب همبستگی |
361/0 |
000/1 |
|
سطح معناداری |
0.000 |
0.000 |
|
|
تعداد |
370 |
370 |
|
منبع: یافته‌های پژوهش، 1395
در پایان مدل تحلیل مسیر به کار گرفته شد که نشان داد عوامل اقتصادی بیشترین سهم را در این زمینه دارند. میزان تأثیر این متغیر 414/0 = b است؛ بدین صورت که با کمی درآمد، افزایش بیکاری و ...، میزان جرم نیز افزایش می‌یابد. عوامل اجتماعی در مرتبة دوم تبیین قرار دارند. میزان تأثیر این متغیر 280/0 = b و میزان اثرگذاری عوامل محیطی در وقوع جرم 153/0 = b است.
|
عوامل اجتماعی |
|
عوامل محیطی |
|
وقوع جرم |
|
414/0 |
|
153/0 |
|
280/0 |
|
عوامل اقتصادی |
نمودار- 1: مدل تحلیلی عوامل مختلف تأثیرگذار بر وقوع جرم
شاخص‌های پژوهش در روستاهای نمونه
در بررسی شاخص‌های اقتصادی در 32 روستای نمونه، روستاهای ده میرخان و امامی به ترتیب با میانگین‌های 37/3 و 44/3، کمترین و روستاهای چرک و احمدآباد به ترتیب با میانگین‌های 17/4 و 16/4، بیشترین وزن را به خود اختصاص داده‌اند؛ از این رو نتایج نشان می‌دهد پاسخگویان در روستاهای ده میرخان و امامی بر شاخص‌های اقتصادی تأکید کمتر و پاسخگویان در روستاهای چرک و احمدآباد بر شاخص‌های اقتصادی وقوع جرائم تأکید بیشتری داشته‌اند. شکل (4)، وضعیت شاخص‌های اقتصادی را در روستاهای نمونه نشان می‌دهد.
شکل- 4: وضعیت شاخص‌های اقتصادی در روستاهای نمونه، نگارندگان، 1395
در بررسی شاخص‌های اجتماعی در 32 روستای نمونه، روستاهای حسین‌آباد خواجه و ده‌رضا به ترتیب با میانگین‌های 14/3 و 45/3، کمترین و روستاهای فتح‌الله و کنگ پیران به ترتیب با میانگین‌های 12/4 و 04/4، بیشترین وزن را به خود اختصاص داده‌اند؛ از این رو نتایج نشان می‌دهد پاسخگویان در روستاهای حسین‌آباد خواجه و ده‌رضا بر شاخص‌های اجتماعی تأکید کمتر و پاسخگویان در روستاهای فتح‌الله و کنگ پیران بر شاخص‌های اجتماعی مؤثر بر جرم تأکید بیشتری داشته‌اند. شکل (5)، وضعیت شاخص‌های اجتماعی را در روستاهای نمونه نشان می‌دهد.
شکل- 5: وضعیت شاخص‌های اجتماعی در روستاهای نمونه، نگارندگان، 1395
در بررسی شاخص‌های کالبدی - محیطی در 32 روستای نمونه، روستاهای حسین‌آباد خواجه و حسن‌آباد به ترتیب با میانگین‌های 02/3 و 37/3، کمترین و روستاهای کنگ پیران و ده‌علیم به ترتیب با میانگین‌های 50/4 و 40/4، بیشترین وزن را به خود اختصاص داده‌اند؛ از این رو نتایج نشان می‌دهد پاسخگویان در روستاهای حسین‌آباد خواجه و حسن‌آباد بر شاخص‌های کالبدی - محیطی تأکید کمتر و پاسخگویان در روستاهای کنگ پیران و ده‌علیم بر شاخص‌های کالبدی - محیطی مؤثر بر وقوع جرائم تأکید بیشتری داشته‌اند. شکل (6)، وضعیت شاخص‌های کالبدی - محیطی را در روستاهای نمونه نشان می‌دهد.
شکل- 6: وضعیت شاخص‌های کالبدی - محیطی در روستاهای نمونه، نگارندگان، 1395
نتیجه‌گیری
جرم و انحراف از هنجارهای رسمی تاریخچه‌ای به قدمت زندگی انسان دارد و از زمان‌های بسیار دور توجه اندیشمندان را جلب کرده است. درواقع جرم و انحراف، چراغ پرخطری است که نشان از کمبودها و نقایص جامعه و معمولاً علل و عوامل مختلفی دارد. نواحی روستایی نیز از این پدیده مستثنی نیستند و به‌ویژه در سال‌های اخیر بر جرم و جنایت در نواحی روستایی ایران افزوده شده است. این پژوهش تأییدکنندة پژوهش رضوانی و همکاران (1389) مبنی بر تغییر جرائم طی فصول مختلف سال است؛ همچنین هماهنگ با پژوهش شاهیوندی و همکاران (1388) مبنی بر اینکه توزیع جرم در سطح منطقه از لحاظ جغرافیایی یکسان نیست و در راستای نتایج پژوهش عباسی‌نژاد و رمضانی (1391) که مسئلة بیکاری و مشکلات معیشتی را باعث شیوع جرائم در سطح منطقة مطالعه‌شده دانسته‌اند.
نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد در بررسی نوع جرائم در فصل بهار جرائمی از قبیل سرقت محصولات کشاورزی با 9/35درصد و نزاع و درگیری با 7/29درصد، فصل تابستان جرائمی از قبیل سرقت منزل با 6/54درصد و سرقت محصولات کشاورزی با 6/21درصد، فصل پاییز جرائمی از قبیل سرقت دام با 9/45درصد و سرقت منزل با 8/30درصد و فصل زمستان جرائمی از قبیل سرقت دام با 2/56درصد و سرقت منزل با 2/23درصد، بیشترین میزان وقوع را به خود اختصاص داده‌اند.
در بررسی پراکندگی جرائم طی فصول سال، فصل تابستان با 7/35درصد و زمستان با 6/31درصد، بیشترین میزان وقوع جرم (پراکندگی) را داشته‌اند؛ همچنین از لحاظ میزان وقوع جرم در 32 روستای نمونه، روستاهای ده‌افسری، بزی علیا، کنگ پیران و محمدآباد هرکدام با میانگین 2، کمترین و روستاهای ده فتح‌الله، سه‌قلعه، فقیرلشکری و دلارامی به ترتیب با میانگین‌های 51/3، 40/3، 28/3 و 15/3، بیشترین میزان جرم را دارند. در بررسی میزان جرم در 4 دهستان شهرستان نیمروز، دهستان‌های بزی و سفیدآبه به ترتیب با میانگین‌های 24/2 و 70/2، کمترین و دهستان‌های قائم‌آباد و ادیمی به ترتیب با میانگین‌های 24/3 و 96/2، بیشترین میزان جرم را به خود اختصاص داده‌اند؛ همچنین مهم‌ترین عوامل مؤثر بر وقوع جرم در محدودة پژوهش عوامل اقتصادی است.
با توجه به نتایج به‌دست‌آمده درزمینة نوع و پراکندگی جرائم طی فصول سال در نواحی روستایی نکات زیر پیشنهاد داده می‌شود:
)
