Authors
1 M.A of Geography and Urban Planning, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 Professor of Geography and Urban Planning, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
از ابتدای قرن حاضر، جغرافیای سکونت در جهان متحول شده است؛ برخلاف گذشته که بیشتر جمعیت جهان در روستاها زندگی می‌کردند، امروزه شهرها محل زندگی بیشتر مردم جهان است و برآورد می‌شود تا سال 2030م (1409ش) 2میلیارد نفر دیگر به جمعیت شهری جهان افزوده شود. در این میان بیشترین رشد جمعیتی در دهه‌های گذشته در جهان سوم صورت گرفته و بیشتر مربوط به اقشار کم‌درآمد جوامع بوده است. درواقع از قرن 18م، هم‌زمان با انقلاب صنعتی و هجوم جمعیت جویای کار از روستا به شهر، مسئله‌ای به نام مسکن پیش آمده است. از آن زمان تاکنون تلاش‌های بسیاری در این زمینه صورت گرفته؛ اما همچنان 20 درصد جمعیت جهان خانه‌ای در شأن زندگی ندارند (خدائی و میره، 1390: 2).
پاسخ‌گویی به تقاضای مسکن به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین نیازهای جامعه، ازجمله وظایفی است که دولت‌ها را به دخالت اساسی درزمینۀ برنامه‌ریزی و تأمین آن وادار می‌کند (ضرابی و همکاران، 1386: 126). در عصر حاضر مسکن حدود 15 تا 40 درصد از هزینه‌های ماهیانۀ خانوارها را در سراسر جهان به خود اختصاص می‌دهد (اطهاری و جواهری‌پور، 1383: 23). مسکن کوچک‌ترین عنصر سکونتگاه‌ها و مهم‌ترین کاربری شهری قلمداد شده است (زیاری و همکاران، 1389: 29). همچنین مسکن عاملی کلیدی در تعیین دسترسی خانوارها به حمل‌ونقل، الگوهای سفر، خدمات، آموزش، مصرف انرژی و سایر منابع طبیعی است (رهنما و عباس‌زاده، 1378: 57). مسکنِ مناسب نشان‌دهندۀ رفاه عمومی جامعه است و مسکن نامطلوب منجر به پیامدهای زیان‌باری از قبیل بیماری‌ها، بی‌بندوباری‌ها، تباهی و فساد جوانان جوامع می‌شود (Rangwala, 1998: 62). به گفتۀ سازمان بهداشت جهانی (WHO) مسکن مهم‌ترین عامل زیست‌محیطی مرتبط با موقعیت بیماری و امید به زندگی است (هدایت‌نژاد، 1357: 562) و بدون تردید اهمیت بنیادی در ترقی انسان دارد (King and Aldershot, 2005: 605). در مسکن نیازهای انسان به رضایتمندی می‌رسد و بدین‌گونه در کیفیت زندگی انسان اثر می‌گذارد (حکمت‌نیا و انصاری، 1391: 192).
امروزه مسکن از مفهوم تک‌ساحتی خود دور شده است و عواملی همچـون تـأثیرات محیطی و اقلیمی، دوام و انعطاف‌پذیری خانه‌ها، فعالیت‌های اقتصادی و ارتباط آنها با اقتصاد در سطحی گسترده‌تر، بافت‌های فرهنگی و اجتماعی جوامع و تأثیر مسکن بر کاهش فقر، توسعۀ اجتماعی و کیفیت زندگی نیز در زمرۀ ابعاد مهـم مسـکن قرار گرفته‌اند (Golubchikov & Badyina, 2013: 271).
در ایران، مشکل تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد از مسائل اساسی دولت‌ها بوده است و آنها برای رفع این مشکل سیاست‌های مختلفی در پیش گرفته‌اند (عباسی، 1390: 98). برنامۀ مسکن اجتماعی یکی از مؤثرترین سیاست‌ها در راستای تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد جامعه است. این واحدها به دو صورت «اجاره» و «اجاره به‌شرط تملیک» در اختیار بهره‌برداران قرار گرفته است (فخاریان، 1377: 324). کلان‌شهر شیراز همانند سایر کلان‌شهرها ازجمله تهران، اصفهان و... به‌دلیل تقاضای روزافزون مسکن، با مشکل تأمین این نیاز اساسی مواجه است. در راستای تأمین مسکن اقشار آسیب‌پذیر و کم‌درآمد در این کلان‌شهر، برنامۀ دوم توسعۀ سیاست ساخت مسکن اجتماعی در پیش گرفته شده است. در عمل، پروژه‌های مسکن اجتماعی بر بسیاری از جنبه‌های شهری تأثیر می‌گذارد و پیامدهای مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست‌محیطی دارد. به‌طور کلی رضایت مسکونی بخشی از حوزۀ رضایت از زندگی است و رضایت از زندگی ارتباط نزدیکی با رضایت مسکونی دارد (ذبیحی و همکاران، 1390: 104).
بخش مسکن به‌طور معمول بیش از نصف ثروت خانوارها را در کشورهای مختلف به خود اختصاص می‌دهد (رحمانی و فلاحی، 1393: 11). در ایران چگونگی تأمین کیفیت مسکن یکی از مسائل فراروی برنامه‌های این بخش است. تجربۀ کشورهای دیگر نشان می‌دهد پرداختن صرف به امر تأمین کمّی مسکن و نادیده گرفتن جنبه‌های کیفی آن، به مفهوم به مخاطره افکندن بخشی از ذخیرۀ مسکن است که تنها با ملاحظات کمّی ایجاد می‌شود (حبیبی و اهری، 1383: 4). با توجه به اینکه مسکن پدیده‌ای اجتماعی و انسانی است، هر اقدامی برای حل مشکل مسکن در کنار سایر اقدامات، نیازمند مطالعات و پژوهش‌های اجتماعی است. یکی از ابعاد ارزیابی پروژه‌های مسکن اجتماعی اجاره به‌شرط تملیک در کشور، میزان رضایتمندی ساکنان و بررسی ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی آنان است. با توجه به اجرای پروژه‌های مسکن اجتماعی در کلان‌شهر شیراز، ابعاد مختلف این پروژه‌ها و بازتاب آن در زندگی ساکنان و در کل کیفیت زندگی و سیستم شهری، اهمیت ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی ساکنان این مجتمع‌ها که قشر وسیعی از جامعه را تشکیل می‌دهند، مشخص می‌شود. یکی از ابعاد تحلیلی پروژه‌های مسکن اجتماعی، بررسی آنها از دیدگاه ساکنان است که بازتاب آن در رضایتمندی ساکنان نمایان می‌شود. درواقع رضایتمندی ساکنان در موفقیت این پروژه در سطح کلان‌شهر شیراز مؤثر است. در پژوهش حاضر رضایتمندی ساکنان مسکن‌های اجتماعی اجاره به‌شرط تملیک در کلان‌شهر شیراز در ابعاد مختلف تحلیل شده است. ازجمله اهداف اصلی پژوهش، ارزیابی میزان رضایتمندی (در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، زیرساختی - کالبدی و دسترسی) ساکنان از سکونت در مسکن اجتماعی اجاره به‌شرط تملیک در کلان‌شهر شیراز است و اهداف فرعی آن شامل بررسی توسعۀ مسکن‌های اجتماعی ازنظر ساکنان و مطالعۀ وضعیت کیفی آنها در کلان‌شهر شیراز است.
پیشینۀ پژوهش
موریس[1] (1978) در کتاب مسکن، خانواده و جامعه می‌گوید رضایت فردی وابسته به سیستم کاملی از باورها و عقاید ساکنان دربارۀ واحدهای مسکونی است. این باورها لزوماً به خصوصیات کالبدی محیط مربوط است.چین -چون[2](1981) در پژوهش خود با عنوان «رضایتمندی از مسکن در میان ساکنان تایچونگ»، رضایت از فضای کالبدی، موقعیت قرارگیری مسکن و همسایگان و محیط پیرامون را برای بررسی رضایتمندی مسکونی در نظر گرفت. لئو (1999) رضایت مسکونی را در املاک مسکن در هنگ کنک مطالعه کرده است. او در مقالۀ خود عوامل مؤثر بر هر دو سطح فیزیکی و اجتماعی رضایت مسکونی را در میان ساکنان منطقۀ مسکونی انتخاب‌شده در هنگ‌کنگ بررسی کرده است (رضایی و کمائی‌زاده، 1391: 14).توسکانو و آمستوی[3] (2008) در مطالعه‌ای با موضوع ارتباط تعاملات اجتماعی و رضایتمندی از مسکن، رضایتمندی از محیط مسکونی را براساس خصوصیات افراد و خانوارها، ویژگی‌های مسکن و همبستگی اجتماعی بین همسایگان تحلیل کردند (سلطانی، 1393: 70).مولدر و هویمجر[4] (2012) ارتباط مستقیمی را بین رضایتمندی سکونتی و اولویت‌های مسکن اجتماعی و انتخاب مسکن تبیین نموده‌اند. هوانگ و دو[5] (2015) در پژوهشی با عنوان «ارزیابی رضایتمندی سکونتی در مسکن عمومی هوانگژو در چین» اذعـان داشـتند محیط، محله، تسهیلات عمومی و مشخصات واحد مسکونی، از عامل‌های اصلی مؤثر بر رضایتمندی سکونتی به شـمار می‌روند.
عبدیان (1389) در پایان‌نامۀ خود در راستای ارزیابی سیاست مسکن اجتماعی برای تأمین مسکن گروه کم‌درآمد به این نتیجه می‌رسد که مساکن اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک) به گروه هدف یعنی قشر کم‌درآمد رسیده است؛ ولی این مساکن به‌لحاظ کمّی و کیفی، مشکل مسکن قشر کم‌درآمد را با توجه به گستردگی این طیف در جامعه حل نکرده است. حاجی‌نژاد و همکاران (1389) متغیرهای فردی مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی را در بافت قدیم و جدید شیراز بررسی کرده‌اند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که میزان رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط شهری، شدیداً متأثر از متغیرهای میزان تحصیلات است؛ به‌گونه‌ای که آن را به‌عنوان مهم‌ترین متغیر تأثیرگذار در ادراک محیطی مطرح کرده‌اند. ذبیحی و همکاران (1390) رابطۀ بین میزان رضایت از مجتمع‌های مسکونی و تأثیر مجتمع‌های مسکونی بر روابط انسان‌ها را بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که رابطه‌ای قوی بین رضایت از یک مجتمع و تأثیر آن بر روابط افراد وجود دارد. سلطانی و همکاران (1393) در مقالۀ خود با بررسی ویژگی‌های اجتماعی - اقتصادی ساکنان مسکن مهر در چند شهر استان فارس به این نتیجه رسیده‌اند که تفاوت معنی‌داری در برخورداری از شاخص‌های اجتماعی و رضایت کلی از محل سکونت در بین ساکنان شهرهای مختلف وجود دارد. فیروزی و همکاران (1394) در پژوهشی با عنوان «ارزیابی سطح رضایتمندی ساکنان از طرح مسکن مهر در استان خوزستان با تأکید بر مسکن مهر در شهرستان امیدیه» به این نتیجه رسیده‌اند که اهداف کالبدی نسبت‌به اهداف دیگر مؤثرتر واقع شده‌اند و همچنین میان پایگاه اقتصادی - اجتماعی افراد و میزان رضایتمندی از شاخص‌های مسکن پایدار رابطۀ معناداری وجود دارد. ملکی و همکاران (1394) در مطالعه‌ای با عنوان «سنجش رضایتمندی شهروندان از کیفیت سکونتی در طرح مسکن مهر در شیرین‌شهر اهواز» به این نتیجه رسیده‌اند که خانواده‌های اقشار کم‌درآمد، به‌طور متوسط 40 تا 50 درصد درآمد ماهیانۀ خود را بابت اجارۀ مسکن می‌پردازند. به دنبال اهمیت این مسئله و بی‌توجهی بخش خصوصی به مسکن گروه‌های کم‌درآمد، دولت سیاست مسکن مهر را به‌عنوان یکی از سیاست‌های تأمین مسکن اجتماعی مطرح کرد. حاجی حسینی و شهابیان (1394) در پژوهشی با عنوان «بررسی میزان رضایتمندی سکونتی در محلۀ سهیل تهران» به این نتیجه رسیدند که کیفیت مسکن مهم‌ترین عامل مؤثر در میزان رضایت ساکنان محله از محل زندگی خود است و شاخص‌های مربوط به محله و واحد همسایگی در رده‌های بعدی قرار می‌گیرند. مسعودی راد و همکاران (1394) در پژوهشی با عنوان «سنجش پایداری مسکن در سیاست‌های مسکن اجتماعی ایران (مطالعۀ موردی: مسکن استیجاری هزار دستگاه شهر خرم‌آباد)» به این نتیجه رسیدند که شاخص تعلق به مکان کمترین همبستگی و ابعاد اجتماعی بیشترین همبستگی را با کارایی مسکن داشته‌اند. زیاری و همکاران (1396) در پژوهشی با عنوان «تحلیلی بر نقش مسکن اجاره به‌شرط تملیک در تأمین نیاز گروه‌های شهری (مطالعۀ موردی: شهر کرج)» به این نتیجه رسیدند که واحدهای اجاره به‌شرط تملیک ساخته‌شده در محدودۀ موردمطالعه، نیاز کمّی و کیفی تأمین مسکن گروه‌های هدف را برآورده نکرده است و ساکنان از شرایط واگذاری، کیفیت کالبدی منازل و دسترسی به تسهیلات و خدمات شهری رضایت ندارند و تنها دسترسی به خدمات انتظامی رضایت آنها را تأمین کرده است. مطالعۀ پیشینه پژوهش نشان‌دهندۀ آن است که دربارۀ مسکن اجتماعی پژوهش‌های عمده‌ای صورت نگرفته است.
مبانی نظری
مسکن معادل کلمۀ لاتین Housing یعنی پناهگاه است (سیف‌الدینی، 1385: 165). مسکن اسم مفعول کلمۀ ساکن است؛ یعنی جایی که محل آرامش و اسکان باشد که این آرامش هم جنبۀ جسمانی و هم جنبۀ روحی را در برمی‌گیرد (اینانلو، 1380: 11). مسکن پدیده‌ای است اجتماعی و انسانی و همانند سایر پدیده‌های انسانی و اجتماعی، ابعاد گوناگونی دارد (زنجانی و همکاران، 1390: 91). همچنین مقولۀ پیچیده‌ای است که دارای ابعاد مختلف مکانی، معماری، کالبدی و فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی، مالی، روان‌شناختی و پزشکی است (زیاری و همکاران،1390: 33). در کل مسکن بیش از سرپناهی صرفاً فیزیکی است و کلیۀ خدمات و تسهیلات عمومی لازم برای بهزیستی انسان را شامل می‌شود و باید حق تصرف نسبتاً طولانی و مطمئن برای استفاده‌کننده از آن فراهم باشد (Knapp, 1982: 35). در دومین اجلاس اسکان بشر که در سال 1996 در استانبول برگزار شد، مسکن مناسب چنین تعریف شد: «سرپناه مناسب تنها به معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست. سرپناه مناسب به معنی آسایش مناسب، فضای مناسب، دسترسی فیزیکی و امنیت مناسب، امنیت مالکیت، پایداری و دوام سازه‌ای، روشنایی، تهویه و سیستم گرمایی مناسب، زیرساخت‌های اولیه مناسب از قبیل آب‌رسانی، بهداشت و آموزش، دفع زباله، کیفیت مناسب زیست محیطی، عوامل بهداشتی مناسب، مکان مناسب و قابلیت دسترسی ازنظر کار و تسهیلات اولیه ... است که همۀ این موارد باید با توجه به استطاعت مردم تأمین شود.» (ملکی،01390: 104)
مسکن اجتماعی واحدهای ارزان‌قیمت و کوچکی گفته است که با استفاده از حمایت‌های دولت (زمین، تسهیلات و یارانه) برای سکونت گروه‌های کم‌درآمد ساخته می‌شود و در مالکیت نهادهای عمومی است (مرکز آمار ایران، 1394). این روش یکی از سیاست‌های دولت در برنامۀ دوم توسعه است و این واحدها به دو صورت اجاره و اجاره به‌شرط تملیک در اختیار بهره‌برداران قرار گرفته است (فخاریان، 1377: 324). مسکن اجتماعی درواقع سیاست و راهبردی در راستای تأمین مسکن گروه‌های کم‌درآمد است و به‌صورت انبوه ساخته می‌شود (عربی‌نژاد، 1375: 93) تفاوت این نوع مسکن با مسکن آزاد و حمایتی این است که در درجۀ نخست، این واحدها خاص مراکز شهری است، در درجۀ دوم به‌صورت انبوه و در درجۀ سوم با دخالت و مشارکت دولت ساخته می‌شوند (ضرابی و همکاران، 1386: 127).
احداث و عرضۀ واحدهای مسکونی استیجاری به‌شرط تملیک، که راهبرد نسبتاً جدیدی در سیاست‌های تأمین مسکن برای گروه‌های کم‌درآمد محسوب می‌شود، از دهۀ1370 در ایران معمول شده است. براساس این راهبرد واحدهای مسکونی به‌صورت استیجاری واگذار می‌شود و وجوه اجاره به‌صورت اقساط ماهانه از کل قیمت تعیین‌شدۀ مسکن، وصول و کسر می‌شود (حیدری و ازگمی، 1389: 72-73). عقد اجاره به‌شرط تملیک برای واگذاری واحدهای مسکونی در ایران در زمرۀ سیاست‌هایی است که با هدف تبدیل مستأجر به مالک آینده در حوزۀ سیاست‌های مسکن استیجاری اجرایی شده است (دژکام، 1374: 420).
رضایت مسکونی یکی از موضوعاتی است که اکثراً درزمینۀ محیط‌های مسکونی مطالعه شده و ثابت شده است بخشی از حوزۀ رضایت از زندگی است. رضایت مسکونی معیار مهمی در شرح کیفیت زندگی ساکنان یک محیط مسکونی و عاملی مؤثر بر تحرک مسکونی است. بین انتخاب محیط مسکونی و رضایتمندی ارتباط عمیقی وجود دارد. رضایت مسکونی معیاری طبیعی است که موفقیت در انتخاب مسکن را قضاوت می‌کند (رضایی و کمائی‌زاده، 1391: 15). درواقع رضایتمندی میزان دستیابی افراد به اهداف مطلوب و همچنین مبین شکاف بین کیفیت خدمات مورد‌انتظار و خدمات دریافت‌شده است. شناسایی عوامل مؤثر در میزان رضایت و نارضایتی سکونتی ساکنان بر تحلیل وضع موجود سکونتی، تصمیمات آتی برای ارتقای سطح کیفی محدوده‌های سکونتی افراد و جلوگیری از تکرار نواقص در سایر مکان‌ها مؤثر است (رفیعیان و همکاران، 1388: 53) یکی از جنبه‌های رضایت از زندگی، رضایت از محیط مسکونی و به‌تبع آن رضایت مسکونی است. امروزه با توسعۀ جوامع انسانی و تغییر شیوۀ زندگی و سکونت مردم، توجه طراحان و برنامه‌ریزان به کیفیت فضاها و محیط ساخته‌شده برای تأمین رضایت ساکنان افزایش یافته است. در نظر گرفتن دیدگاه‌ها و انتظارات ساکنان در طراحی و خلق فضا و... حس تعلق به محیط را در آنها را افزایش می‌دهد و در رضایتمندی ساکنان مجتمع‌های مسکونی مؤثر است. مسکن یا فضای زندگی باید از دو جهت کارا باشد: یکی از جنبۀ مادی؛ یعنی ایجاد محیطی با دسترسی مناسب، امکانات مناسب، نور مناسب، رطوبت و نظایر آن؛ و دیگری ازنظر جواب‌گویی به نیازهای معنوی مردم؛ یعنی ایجاد فضاهای مناسب با طرز زندگی و نوع فرهنگ و آداب و رسوم اجتماعی. در صورتی که این دو شرط باهم به کامل‌ترین نحو تلفیق شوند، سبب ایجاد حس مطلوب به مسکن می‌شوند و درجاتی از رضایت در افراد فراهم می‌آورند (ذبیحی و همکاران، 1390: 104). نکته‌ای که باید در کلیۀ طرح‌های شهری و به‌ویژه طراحی مجتمع‌های مسکونی در نظر گرفته شود، تناسب این پروژه‌ها با ویژگی‌ها و خصوصیات ساکنان آیندۀ آنهاست تا بتوان با ساخت‌وساز مناسب، حس تعلق، رضایت مسکونی و به‌طور کلی، رضایت از زندگی را در این مکان‌ها افزایش داد (رضایی و کمائی‌زاده، 1391: 16). از این رو برای دستیابی به صنعت مسکن پایدار، برنامه‌ریزان مسکن باید فعالیت‌هایشان را با نیازها و خواسته‌های مصرف‌کنندگان هماهنگ کنند (Teck Kong, 2014: 108). بررسی رضایتمندی ساکنان مسکن‌های اجتماعی اجاره به‌شرط تملیک از این مسکن‌ها در کلان‌شهر شیراز، در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، محیطی، زیرساختی - کالبدی الگوی مفهومی پژوهش حاضر را شکل می‌دهد.
|
|
شکل- 1: الگوی مفهومی پژوهش مأخذ: نگارندگان
سؤال و فرضیه‌های پژوهش
برای پژوهش حاضر سؤال و فرضیه‌های زیر تدوین شده است:
- میزان رضایتمندی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی[6] در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی، زیرساختی - کالبدی، زیست محیطی و دسترسی در کلان‌شهر شیراز چگونه است؟
- میزان رضایت ساکنان در بُعد اجتماعی از مسکن‌های اجتماعی در کلان‌شهر شیراز زیاد است.
- میزان رضایت ساکنان در بُعد اقتصادی از مسکن‌های اجتماعی در کلان‌شهر شیراز زیاد است.
- میزان رضایت ساکنان در بُعد زیست‌محیطی از مسکن‌های اجتماعی در کلان‌شهر شیراز زیاد است.
- میزان رضایت ساکنان در بُعد زیرساختی - کالبدی از مسکن‌های اجتماعی در کلان‌شهر زیاد است.
- میزان رضایت ساکنان در بُعد دسترسی از مسکن‌های اجتماعی در کلان‌شهر شیراز زیاد است.
روش پژوهش
پژوهش حاضر ازنظر هدف، از نوع تحقیقات کاربردی و ازنظر ماهیت و روش، از نوع توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است. ازنظر جامعۀ آماری، کلیۀ مجتمع‌های اجاره به‌شرط تملیک در کلان‌شهر شیراز در نظر گرفته شده است که در پژوهش حاضر شامل 7 مجتمع با جمعاً 3729 واحد استیجاری دولتی است. با استفاده از فرمول برآورد نمونۀ کوکران (حافظ‌نیا، 1394: 167) تعداد و حجم نمونۀ واحدهای موردمطالعه برابر با 348 نمونه تعیین شد. اطلاعات و داده‌های موردنیاز پژوهش با استفاده از روش‌های اسنادی و میدانی (پرسشنامه) جمع آوری شده است. تعداد نمونه برای هر مجتمع با روش وزن‌دهی مشخص شده و نمونه‌برداری به روش نمونه‌گیری خوشه‌ای یک‌مرحله‌ای و به‌صورت تصادفی بوده است. سازه‌های پژوهش شامل متغیرهای رضایتمندی ساکنان مسکن‌های اجاره به‌شرط تملیک از این مسکن‌ها در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، زیست‌محیطی، زیرساختی - کالبدی و دسترسی است. برای تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیه‌ها از نرم‌افزار SPSS و آزمون آماری T تک‌نمونه‌ای
(One- Sample Test) استفاده شده است. برای سنجش پایایی گویه‌های مرتبط با هر متغیر و کل گویه‌ها از ضریب آلفای کرونباخ بهره گرفته شده است. مقدار آلفای محاسبه برای همۀ گویه‌های مورداستفادۀ پژوهش حاضر 908/0 به دست آمده که حاکی از معتبر بودن توصیف و روابط میان آنها ازنظر علمی است. جدول (1) تعداد نمونۀ هر مجتمع و حجم نمونه را نشان می‌دهد.
شاخص‌های پژوهش در 5 دستۀ کلی اجتماعی، اقتصادی، زیرساختی - کالبدی، زیست‌محیطی و دسترسی دسته‌بندی شده که هرکدام زیرشاخص‌هایی دارند. گویه‌ها و زیرشاخص‌ها در شاخص اجتماعی شامل مشارکت در امور، ارتباط با همسایگان، همبستگی اجتماعی، منزلت اجتماعی و...، در شاخص اقتصادی شامل هزینۀ خرید، اقساط وام و نحوۀ بازپرداخت آن، تسهیلات و خدمات ارائه‌شده، در شاخص زیست‌محیطی شامل آب‌وهوای محل زندگی، وضعیت پاکیزگی و بهداشت، فضای سبز و باز، سیستم جمع‌آوری و دفع زباله، در شاخص زیرساختی -کالبدی شامل مساحت و سطح زیربنا، طرح و نقشه، نورگیری، وضعیت تهویه، منظر و سیما و... و در شاخص دسترسی شامل دسترسی به مراکز آموزشی، حمل‌ونقل عمومی، مراکز خرید، محل کار، فضاهای ورزشی، فضاهای سبز و ... است.
جدول- 1: مجتمع‌ها و تعیین تعداد نمونۀ متناسب با واحدهای هریک از مجتمع‌ها
|
نام مجتمع |
تعداد واحدهای هر مجتمع |
درصد واحدها |
تعداد نمونه هر مجتمع |
|
سلمان فارسی |
550 |
74/14 |
51 |
|
ایثار |
375 |
05/10 |
35 |
|
بهمن |
72 |
93/1 |
7 |
|
صدف 1 و 2 |
500 |
40/13 |
46 |
|
دلگشا |
400 |
72/10 |
38 |
|
بوعلی |
912 |
45/24 |
85 |
|
اسکان 1 و 2 و 3 و 4 |
920 |
67/24 |
86 |
|
جمع کل واحدها |
3729 |
100 |
348 |
مأخذ: مسکن و شهرسازی شهر شیراز، 1394 و محاسبات نگارندگان
محدوده و قلمرو پژوهش
شهرستان شیراز در مرکز استان فارس قرار دارد و مساحت آن 10479 کیلومترمربع (54/8 درصد از کل مساحت استان) است. شیراز در بخش مرکزی شهرستان در حدود 71/1 درصد مساحت شهرستان و حدود 15/0 درصد از کل مساحت استان فارس را شامل می‌شود. کلان‌شهر شیراز 32 درصد جمعیت استان فارس و 89 درصد جمعیت شهرستان شیراز را در خود جای داده است (سالنامۀ آماری شهر شیراز، 1392). کلان‌شهر شیراز به 10 منطقۀ شهرداری تقسیم شده و جمعیت کل این کلان‌شهر در سال 1392، 1503271 نفر بوده است (وبگاه شهرداری شیراز: 1394). موقعیت شهر شیراز در سطح کشور، استان فارس و شهرستان شیراز در شکل (1) نشان داده شده است.
شکل- 2: موقعیت جغرافیایی شهر شیراز در کشور، استان و شهرستان
مأخذ. مرکز آمار ایران
شکل- 3: موقعیت مجتمع‌های مسکونی موردمطالعه در کلان‌شهر شیراز
مأخذ شهرداری شیراز
شکل (3) موقعیت مجتمع‌های مسکونی اجاره به‌شرط تملیک در کلان‌شهر شیراز را نشان می‌دهد. پروژه‌های اجاره به‌شرط تملیک (استیجار دولتی) در سطح کلان‌شهر شیراز هم‌زمان با تصویب طرح مسکن اجتماعی در راستای تأمین مسکن اقشار کم‌درآمد و اقشار هدف در برنامۀ دوم توسعه در کشور، ساخته و به اقشار هدف واگذار شده است. سایت‌های مسکن‌های اجاره به‌شرط تملیک در کلان‌شهر شیراز عمدتاً در پهنۀ جنوب‌شرقی این شهر و دو سایت دیگر در غرب واقع شده‌اند. تعداد خانوارهای ساکن در این مجتمع‌ها 3729 خانوار است. الگوی سکونتی در مجتمع‌ها به‌صورت مجموعه‌سازی و آپارتمانی است.
نتایج مطالعه
برای بررسی و شناخت وضعیت موجود رضایتمندی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی اجاره به‌شرط تملیک در کلان‌شهر شیراز ازنظر اجتماعی، اقتصادی، زیرساختی - کالبدی، محیطی و دسترسی، پرسشنامه‌ای تهیه و میان ساکنان مجتمع‌ها توزیع شد. تحلیل اطلاعات گردآوری‌شده با نرم‌افزار SPSS صورت گرفت و نتایج توصیفی و تحلیلی آن ارائه می‌شود.
نتایج توصیفی
براساس اطلاعات جدول (2)، میزان رضایتمندی ساکنان در بُعد اجتماعی بیشتر و تنها دربارۀ میزان مشارکت ساکنان در امور مربوط به مجتمع‌ها کمتر از حد متوسط، با میانگین 96/2 است. بر این اساس ساکنان تمایل بیشتری به ارتباط با همسایگان دارند. رضایت از همسایگان ساکن در مجتمع‌های مسکونی (ازنظر منزلت اجتماعی، مشارکتی، فرهنگی و...) در حد متوسط است. بیش از 42 درصد بیان کرده‌اند که آسیب‌های اجتماعی موجود در مجتمع مسکونی (جرم، چاقوکشی، اعتیاد، دزدی و...) کم است. رضایتمندی از انجام کارهای گروهی (ورزشی، فرهنگی، مذهبی) در مجتمع‌ها متوسط است و بیش از 40 درصد، میزان رضایتمندی خود را زیاد توصیف کرده‌اند. ساکنان تعلق روحی زیادی به زندگی در این مجتمع‌ها دارند و زندگی در این مجتمع‌ها را به مکان زندگی قبلی‌شان ترجیح می‌دهند. با توجه به اینکه افراد ساکن در این مسکن‌های اجتماعی وضعیت اقتصادی چنان بالایی ندارند، میزان تناسب را در حد متوسط دانسته‌اند و تنها 28 درصد به‌طور کامل از تناسب با پایگاه اجتماعی و اقتصادی اعلام رضایت کرده‌اند. میزان امنیت، استقلال و حفظ حریم شخصی خانوار با زندگی در این مجتمع‌ها زیاد است و میانگین به‌دست‌آمده برطبق پاسخ‌های ساکنان 49/3 است. میانگین میزان تأمین آسایش روانی و فکری با زندگی در مجتمع مسکونی 61/3 است و بیشتر از 59 درصد ساکنان از آسایش روانی و فکریِ زندگی در این مسکن‌ها اعلام رضایت کرده‌اند؛ همچنین 55 درصد میزان کسب احترام با زندگی در مجتمع مسکونی فعلی را زیاد دانسته‌اند و این نشان می‌دهد فراهم کردن مسکن برای قشرهای کم‌درآمد متناسب با پایگاه اجتماعی و اقتصادی آنها رضایت بیشتری را به دنبال دارد.
ازنظر اقتصادی نتایج نشان می‌دهد میزان رضایت از هزینۀ احداث یا خرید مسکن اجاره به‌شرط تملیک در بین ساکنان مطلوب است و با وضعیت اقتصادی موجود آنها تطابق دارد؛ به‌طوری که 58 درصد ساکنان از هزینۀ احداث رضایتمندی زیادی دارند. بیش از 60 درصد ساکنان از نحوۀ واگذاری مسکن از سوی متولیان رضایت دارند و بیش از 60 درصد نیز به اقساط وام مسکن واحد مسکونی فعلی و نحوۀ بازپرداخت تمایل نشان داده‌اند؛ اما از تسهیلات و خدمات ارائه‌شده در واحد مسکونی و مجتمع رضایت کمتری دارند. میانگین 93/2 به‌دست‌آمده در بین ساکنان نشان می‌دهد خدمات ارائه‌شده کم و نیازمند برنامه‌ریزی برای توزیع عادلانۀ امکانات در این مجتمع‌هاست (جدول 2).
جدول- 2: درصد فراوانی و میانگین رضایتمندی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی در ابعاد اجتماعی و اقتصادی
|
میانگین |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
گویه‌ها |
|
|
96/2 |
16 |
72 |
170 |
62 |
28 |
فراوانی |
مشارکت ساکنان در امور مربوط به مجتمع و محیط مسکونی |
|
6/4 |
7/20 |
9/48 |
8/17 |
8 |
درصد |
||
|
50/3 |
56 |
111 |
135 |
44 |
2 |
فراوانی |
تمایل یا رضایتمندی به ارتباط با همسایگان ساکن در این مجتمع و میل به همبستگی اجتماعی |
|
1/16 |
9/31 |
8/38 |
6/12 |
6/0 |
درصد |
||
|
12/3 |
14 |
97 |
161 |
68 |
8 |
فراوانی |
رضایت از همسایگان ساکن در مجتمع مسکونی (ازنظر منزلت اجتماعی، مشارکتی، فرهنگی و ....) |
|
4 |
9/27 |
3/46 |
5/19 |
3/2 |
درصد |
||
|
39/3 |
40 |
107 |
160 |
32 |
9 |
فراوانی |
نبود آسیب‌های اجتماعی موجود در مجتمع مسکونی (جرم، چاقوکشی، اعتیاد، دزدی و ...) |
|
5/11 |
7/30 |
46 |
2/9 |
6/2 |
درصد |
||
|
17/3 |
21 |
121 |
119 |
69 |
18 |
فراوانی |
ارزیابی رضایتمندی از انجام کارهای گروهی (ورزشی، فرهنگی، مذهبی) در مجتمع |
|
6 |
8/34 |
2/34 |
8/19 |
2/5 |
درصد |
||
|
57/3 |
19 |
199 |
99 |
24 |
7 |
فراوانی |
تعلق روحی شهروندی به شهر با زندگی در این مکان و مجتمع |
|
5/5 |
2/57 |
4/28 |
9/6 |
2 |
درصد |
||
|
15/3 |
2 |
98 |
203 |
41 |
4 |
فراوانی |
میزان تناسب مسکن با پایگاه اجتماعی و فرهنگی |
|
6/0 |
2/28 |
3/58 |
8/11 |
1/1 |
درصد |
||
|
22/3 |
22 |
109 |
150 |
56 |
11 |
فراوانی |
میزان سازگاری واحد مسکونی و مجتمع با باورهای فرهنگی و مذهبی |
|
3/6 |
3/31 |
1/43 |
1/16 |
2/3 |
درصد |
||
|
49/3 |
42 |
126 |
140 |
39 |
1 |
فراوانی |
میزان امنیت، استقلال و حفظ حریم شخصی خانوار با زندگی در این مجتمع |
|
1/12 |
2/36 |
2/40 |
2/11 |
3/0 |
درصد |
||
|
61/3 |
38 |
169 |
110 |
29 |
2 |
فراوانی |
میزان تأمین آسایش روانی و فکری با زندگی در مجتمع مسکونی |
|
9/10 |
6/48 |
6/31 |
3/8 |
6/0 |
درصد |
||
|
43/3 |
7 |
186 |
118 |
25 |
12 |
فراوانی |
میزان کسب احترام و منزلت اجتماعی با زندگی در مجتمع مسکونی فعلی |
|
2 |
4/53 |
9/33 |
2/7 |
4/3 |
درصد |
||
|
60/3 |
22 |
90 |
67 |
10 |
4 |
فراوانی |
هزینۀ احداث یا خرید مسکن اجاره به‌شرط تملیک |
|
39/11 |
63/46 |
71/34 |
18/5 |
07/2 |
درصد |
||
|
69/3 |
39 |
79 |
57 |
13 |
5 |
فراوانی |
نحوۀ واگذاری مسکن |
|
20/20 |
93/40 |
53/29 |
73/6 |
59/2 |
درصد |
||
|
67/3 |
41 |
74 |
59 |
12 |
7 |
فراوانی |
اقساط وام مسکن واحد مسکونی فعلی و نحوۀ بازپرداخت |
|
24/21 |
34/38 |
56/30 |
21/6 |
62/3 |
درصد |
||
|
93/2 |
9 |
89 |
154 |
62 |
34 |
فراوانی |
تسهیلات و خدمات ارائه‌شده در واحد مسکونی و مجتمع |
|
6/2 |
6/25 |
3/44 |
8/17 |
8/9 |
درصد |
||
براساس نتایج جدول (3)، میزان رضایتمندی ساکنان در بُعد زیست‌محیطی به غیراز جمع‌آوری و دفع زباله زیاد است. بیش از 84 درصد ساکنان از آب‌وهوای منطقه سکونی‌شان رضایت زیادی دارند. بیشتر از 59 درصد ساکنان میزان رضایتمندی از وضعیت زیست‌محیطی مجتمع محل زندگی (ازنظر پاکیزگی و رعایت بهداشت و تمیز بودن) را زیاد عنوان کرده‌اند و بیش از 68 درصد میزان رضایتمندی از فضای سبز، باز و مشترک درون مجتمع‌ها را زیاد دانسته و اعلام رضایت کرده‌اند؛ اما در کل از خدمات‌دهی برای جمع‌آوری زباله‌ها رضایت کمتری دارند (جدول 3).
جدول- 3: درصد فراوانی و میانگین رضایتمندی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی در بعد زیست‌محیطی
|
میانگین |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
گویه‌ها |
|
|
07/4 |
78 |
219 |
47 |
4 |
0 |
فراوانی |
آب‌وهوای منطقه و محل زندگی |
|
4/22 |
9/62 |
5/13 |
1/1 |
0 |
درصد |
||
|
69/3 |
61 |
145 |
120 |
16 |
6 |
فراوانی |
وضعیت زیست‌محیطی مجتمع محل زندگی (ازنظر پاکیزگی و رعایت بهداشت و تمیز بودن) |
|
5/17 |
7/41 |
5/34 |
6/4 |
7/1 |
درصد |
||
|
66/3 |
52 |
184 |
67 |
31 |
14 |
فراوانی |
فضای سبز، باز و مشترک درون مجتمع |
|
9/14 |
9/52 |
3/19 |
9/8 |
4 |
درصد |
||
|
84/2 |
19 |
45 |
192 |
44 |
48 |
فراوانی |
ارزیابی از سیستم جمع‌آوری و دفع زباله در مجتمع |
|
5/5 |
9/12 |
2/55 |
6/12 |
8/13 |
درصد |
||
مأخذ: نتایج مستخرج از پرسشنامه
نتایج حاصل از رضایتمندی ساکنان در بعد زیرساختی - کالبدی نشان‌دهنده آن است که میزان رضایتمندی در شاخص مساحت و زیربنای مسکن در حد متوسط است و ساکنان تا حدودی از آن رضایت دارند. همچنین رضایتمندی از طرح و نقشۀ موجود متوسط است. ازنظر نورگیری ساختمان، وضعیت تهویه و فضای بهداشتی، وضعیت گرمایش و سرمایش ساختمان رضایتمندی بیش از 64 درصد، با میانگین 59/3 است. رضایت از کیفیت مصالح و اجزای به‌کاررفته در مسکن کمتر از حد متوسط با میانگین 90/2 است. رضایتمندی از سیستم دفع فاضلاب در مجتمع و واحد مسکونی حد متوسط را نشان می‌دهد. به‌نظر ساکنان، مجتمع‌ها روشنایی خوبی دارد و آنها از این نظر با مشکل مواجه نیستند و بیش از 48 درصد، از منظر و سیمای مجتمع‌های مسکونی رضایت بیشتری دارند. با توجه به اینکه در کل، بررسیِ شاخص، نشان‌دهندۀ وضعیت مطلوب در این مجتمع‌ها از دیدگاه ساکنان و بیان‌کنندۀ مدیریت خوب مجموعه‌ها و مجتمع‌هاست، ساکنان، میزان رضایت از مدیریت مجموعه‌ها را با میانگین 82/3، زیاد عنوان کرده‌اند (جدول 4).
جدول- 4: درصد فراوانی و میانگین رضایتمندی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی در بعد زیرساختی - کالبدی
|
میانگین |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
گویه‌ها |
|
|
01/3 |
38 |
78 |
100 |
115 |
17 |
فراوانی |
مساحت و سطح زیربنای مسکن |
|
9/10 |
4/22 |
8/28 |
33 |
9/4 |
درصد |
||
|
01/3 |
3 |
81 |
196 |
53 |
15 |
فراوانی |
طرح و نقشه مسکن |
|
9/0 |
3/23 |
3/56 |
2/15 |
3/4 |
درصد |
||
|
59/3 |
68 |
121 |
116 |
36 |
7 |
فراوانی |
نورگیری ساختمان، وضعیت تهویه و فضای بهداشتی، وضعیت گرمایش و سرمایش ساختمان |
|
5/19 |
8/34 |
3/33 |
3/10 |
2 |
درصد |
||
|
90/2 |
2 |
113 |
107 |
100 |
26 |
فراوانی |
کیفیت مصالح و اجزای به‌کاررفته در مسکن |
|
6/0 |
5/32 |
7/30 |
7/28 |
5/7 |
درصد |
||
|
16/3 |
22 |
118 |
123 |
62 |
23 |
فراوانی |
ارزیابی از سیستم دفع فاضلاب در مجتمع و واحد مسکونی |
|
3/6 |
9/33 |
3/35 |
8/17 |
6/6 |
درصد |
||
|
55/3 |
39 |
159 |
110 |
36 |
4 |
فراوانی |
وضعیت روشنایی محیط مجتمع مسکونی |
|
2/11 |
7/45 |
6/31 |
3/10 |
1/1 |
درصد |
||
|
82/3 |
110 |
110 |
94 |
25 |
9 |
فراوانی |
مدیریت مجموعه |
|
6/31 |
6/31 |
27 |
2/7 |
6/2 |
درصد |
||
|
30/3 |
17 |
151 |
125 |
30 |
25 |
فراوانی |
منظر و سیمای مجتمع مسکونی |
|
9/4 |
4/43 |
9/35 |
6/8 |
2/7 |
درصد |
||
مأخذ: نتایج مستخرج از پرسشنامه
شاخص‌های دسترسی نشان‌دهندۀ رضایتمندی زیاد ساکنان در این زمینه است؛ به‌طوری که بیشترین پاسخ‌ها در حد متوسط است. میانگین دسترسی به خدمات انتظامی و امنیتی 32/3 است و بیش از 50 درصد بیان کرده‌اند دسترسی به فضاهای ورزشی، فضاهای سبز و پارک‌ها زیاد است. پاسخ‌ها به‌لحاظ دسترسی به خدمات موردنیاز روزانه در محدودۀ محیط مسکونی، نشان از رضایتمندی زیادی دارد. همچنین نتایج به‌دست‌آمده حاکی از دسترسی زیاد به مراکز آموزشی، بهداشتی و درمانی، حمل‌ونقل عمومی و مراکز خرید است و در کل میزان دسترسی‌ها در این مجتمع‌ها زیاد است (جدول 5).
جدول- 5: درصد فراوانی و میانگین رضایتمندی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی در بعد دسترسی
|
میانگین |
بسیار زیاد |
زیاد |
متوسط |
کم |
بسیار کم |
گویه‌ها |
|
|
30/3 |
5 |
137 |
174 |
21 |
11 |
فراوانی |
دسترسی به محل کار |
|
4/1 |
4/39 |
50 |
6 |
2/3 |
درصد |
||
|
32/3 |
6 |
135 |
170 |
30 |
7 |
فراوانی |
میزان دسترسی به خدمات انتظامی و امنیتی |
|
7/1 |
8/38 |
9/48 |
6/8 |
2 |
درصد |
||
|
42/3 |
64 |
114 |
94 |
56 |
20 |
فراوانی |
دسترسی عمومی ساکنان مجتمع به فضاهای ورزشی |
|
4/18 |
8/32 |
27 |
1/16 |
7/5 |
درصد |
||
|
33/3 |
28 |
140 |
108 |
62 |
10 |
فراوانی |
دسترسی عمومی ساکنان مجتمع به فضاهای سبز و پارک‌های شهری |
|
8 |
2/40 |
31 |
8/17 |
9/2 |
درصد |
||
|
32/3 |
6 |
148 |
153 |
34 |
7 |
فراوانی |
دسترسی به خدمات موردنیاز روزانه در محدودۀ محیط مسکونی |
|
7/1 |
5/42 |
44 |
8/9 |
2 |
درصد |
||
|
64/3 |
63 |
147 |
93 |
41 |
4 |
فراوانی |
دسترسی مسکن به مراکز آموزشی و مدارس |
|
1/18 |
2/42 |
7/26 |
8/11 |
1/1 |
درصد |
||
|
26/3 |
26 |
127 |
130 |
41 |
24 |
فراوانی |
دسترسی مسکن به مراکز بهداشتی و درمانی |
|
5/7 |
5/36 |
4/37 |
8/11 |
9/6 |
درصد |
||
|
78/3 |
93 |
139 |
73 |
34 |
9 |
فراوانی |
رضایتمندی از دسترسی به حمل‌ونقل عمومی و سرویس‌دهی خط واحدها |
|
7/26 |
9/39 |
21 |
8/9 |
6/2 |
درصد |
||
|
12/3 |
24 |
84 |
164 |
61 |
15 |
فراوانی |
دسترسی مسکن به مراکز خرید |
|
9/6 |
1/24 |
1/47 |
5/17 |
3/4 |
درصد |
||
مأخذ: نتایج مستخرج از پرسشنامه
نتایج تحلیلی
سنجش میزان رضایتمندی اجتماعی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک):
برای بررسی سنجش میزان رضایتمندی اجتماعی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک) از آزمون T تک‌نمونه‌ای استفاده شده است. با توجه به طیف پاسخ‌ها، مقدار آزمون برابر 3 در نظر گرفته شده است. بر این اساس، چنانچه میانگین پاسخ‌ها برای هریک یا کل شاخص‌ها بیشتر از 3 باشد، شاخص ازنظر جامعۀ موردآزمون، در سطح بهتری قرار دارد و چنانچه میانگین پاسخ‌ها مساوی یا کمتر از 3 باشد، شاخص متوسط یا ضعیف است؛ بنابراین در آزمون مدنظر فرض‌های H0 و H1برای بررسی وضعیت میانگین دیدگاه‌های جامعه با استفاده از نمونۀ گرفته‌شده به شرح زیر مطرح می‌شوند:
H0:µ3 ≥ ردّ فرضیه
H1:µ 3 < تأیید فرضیه
همان‌گونه که در جدول (6) مشاهده می‌شود P- مقدار (P-value) به‌دست‌آمده کمتر از 05/0 است؛ بنابراین فرض صفر مبنی بر برابری میانگین با عدد 3 پذیرفته نمی‌شود. حد بالا و پایین فاصلۀ اطمینان هر دو مثبت است و میانگین جامعه مدنظر بیشتر از مقدار آزمون‌شده است؛ بنابراین رضایتمندی اجتماعی ساکنان در سطح مناسبی قرار دارد؛ پس فرضیۀ پژوهش تأیید می‌شود.
جدول- 6: سنجش میزان رضایتمندی اجتماعی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک)
|
One-Sample Test |
||||||||
|
Test Value = 3 |
||||||||
|
رضایتمندی اجتماعی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک) |
Mean |
Std. Deviation |
t |
df |
Sig. (2-tailed) |
Mean Difference |
95% Confidence Interval of the Difference |
|
|
Lower |
Upper |
|||||||
|
3.328 |
.59292 |
10.323 |
347 |
.000 |
.32811 |
.2656 |
.3906 |
|
مأخذ: یافته‌های پژوهش
سنجش رضایتمندی اقتصادی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک):
برای بررسی سنجش میزان رضایتمندی اقتصادی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک) از آزمون T تک‌نمونه‌ای استفاده شده است. با توجه به طیف پاسخ‌ها، مقدار آزمون برابر 3 در نظر گرفته شده است. بر این اساس، چنانچه میانگین پاسخ‌ها برای هریک یا کل شاخص‌ها بیشتر از 3 باشد، شاخص ازنظر جامعۀ موردآزمون، در سطح بهتری قرار دارد و چنانچه میانگین پاسخ‌ها مساوی یا کمتر از 3 باشد، شاخص متوسط یا ضعیف است؛ بنابراین در آزمون مدنظر فرض‌های H0 و H1برای بررسی وضعیت میانگین دیدگاه‌های جامعه با استفاده از نمونۀ گرفته‌شده به شرح زیر مطرح می‌شوند:
H0:µ3 ≥ ردّ فرضیه
H1:µ 3 < تأیید فرضیه
همان‌گونه که در جدول (7) مشاهده می‌شود P- مقدار (P-value) به‌دست‌آمده کمتر از 05/0 است؛ بنابراین فرض صفر مبنی بر برابری میانگین با عدد 3 پذیرفته نمی‌شود. حد بالا و پایین فاصلۀ اطمینان هر دو مثبت و میانگین جامعۀ مدنظر بیشتر از مقدار آزمون‌شده است؛ بنابراین رضایتمندی اقتصادی ساکنان در سطح مناسبی قرار دارد؛ پس فرضیۀ پژوهش تأیید می‌شود.
جدول - 7: سنجش میزان رضایتمندی اقتصادی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک)
|
One-Sample Test |
||||||||
|
Test Value = 3 |
||||||||
|
رضایتمندی اقتصادی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک) |
Mean |
Std. Deviation |
t |
df |
Sig. (2-tailed) |
Mean Difference |
95% Confidence Interval of the Difference |
|
|
Lower |
Upper |
|||||||
|
3.5087 |
.77511 |
8.60 |
347 |
.000 |
.50872 |
.3921 |
.6254 |
|
مأخذ: یافته‌های پژوهش
سنجش رضایتمندی ساکنان در بعد زیست‌محیطی از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک):
براساس بررسی صورت‌گرفته و طیف درنظرگرفته شده در پاسخ‌ها، چنانچه میانگین پاسخ‌ها برای هریک یا کل شاخص‌ها بیشتر از 3 باشد، شاخص ازنظر جامعۀ موردآزمون، در سطح بهتری قرار دارد و چنانچه میانگین پاسخ‌ها مساوی یا کمتر از 3 باشد، شاخص متوسط یا ضعیف است؛ بنابراین در آزمون مدنظر فرض‌های H0 و H1برای بررسی وضعیت میانگین دیدگاه‌های جامعه با استفاده از نمونۀ گرفته‌شده به شرح زیر مطرح می‌شوند:
H0:µ3 ≥ ردّ فرضیه
H1:µ 3 < تأیید فرضیه
همان‌گونه که در جدول (8) مشاهده می‌شود P- مقدار (P-value) به‌دست‌آمده کمتر از 05/0 است؛ بنابراین فرض صفر مبنی بر برابری میانگین با عدد 3 پذیرفته نمی‌شود. حد بالا و پایین فاصلۀ اطمینان هر دو مثبت و میانگین جامعۀ مدنظر بیشتر از مقدار آزمون‌شده است؛ بنابراین رضایتمندی ساکنان در بعد زیست‌محیطی در سطح مناسب و زیادی قرار دارد؛ پس فرضیۀ پژوهش تأیید می‌شود.
جدول- 8: سنجش میزان رضایتمندی ساکنان در بعد زیست‌محیطی از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک)
|
One-Sample Test |
||||||||
|
Test Value = 3 |
||||||||
|
رضایتمندی ساکنان در بعد زیست‌محیطی از مسکن (اجاره به‌شرط تملیک) |
Mean |
Std. Deviation |
t |
df |
Sig. (2-tailed) |
Mean Difference |
95% Confidence Interval of the Difference |
|
|
Lower |
Upper |
|||||||
|
3.5618 |
0.67033 |
15.634 |
347 |
0.5617 |
0.4911 |
0.6325 |
3.5618 |
|
مأخذ: یافته‌های پژوهش
رضایتمندی ساکنان در بعد زیرساختی - کالبدی از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک):
بررسی رضایتمندی ساکنان در این شاخص نشان می‌دهد چنانچه میانگین پاسخ‌ها برای هریک یا کل شاخص‌ها بیشتر از 3 باشد، شاخص ازنظر جامعۀ موردآزمون، در سطح بهتری قرار دارد و چنانچه میانگین پاسخ‌ها مساوی یا کمتر از 3 باشد، شاخص متوسط یا ضعیف است؛ بنابراین در آزمون مدنظر فرض‌های H0 و H1برای بررسی وضعیت میانگین دیدگاه‌های جامعه با استفاده از نمونۀ گرفته‌شده به شرح زیر مطرح می‌شوند:
H0:µ3 ≥ ردّ فرضیه
H1:µ 3 < تأیید فرضیه
همان‌گونه که در جدول (9) مشاهده می‌شود P- مقدار (P-value) به‌دست‌آمده کمتر از 05/0 است؛ بنابراین فرض صفر مبنی بر برابری میانگین با عدد 3 پذیرفته نمی‌شود. حد بالا و پایین فاصلۀ اطمینان هر دو مثبت و میانگین جامعۀ مدنظر بیشتر از مقدار آزمون‌شده است؛ بنابراین رضایتمندی ساکنان در بعد زیرساختی - کالبدی در سطح مناسبی قرار دارد؛ پس فرضیۀ پژوهش تأیید می‌شود.
جدول- 9: سنجش میزان رضایتمندی ساکنان در بعد زیرساختی-کالبدی از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک)
|
One-Sample Test |
||||||||
|
Test Value = 3 |
||||||||
|
رضایتمندی ساکنان در بعد زیرساختی از مسکن (اجاره به‌شرط تملیک) |
Mean |
Std. Deviation |
t |
df |
Sig. (2-tailed) |
Mean Difference |
95% Confidence Interval of the Difference |
|
|
Lower |
Upper |
|||||||
|
3.2945 |
0.58066 |
9.463 |
347 |
0.29454 |
0.2333 |
0.3558 |
3.2945 |
|
مأخذ: یافته‌های پژوهش
سنجش رضایتمندی ساکنان در بعد دسترسی از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک):
براساس آزمون صورت‌گرفته، چنانچه میانگین پاسخ‌ها برای هریک یا کل شاخص‌ها بیشتر از 3 باشد، شاخص ازنظر جامعۀ موردآزمون، در سطح بهتری قرار دارد و چنانچه میانگین پاسخ‌ها مساوی یا کمتر از 3 باشد، شاخص متوسط یا ضعیف است؛ بنابراین در آزمون مدنظر فرض‌های H0 و H1برای بررسی وضعیت میانگین دیدگاه‌های جامعه با استفاده از نمونۀ گرفته‌شده به شرح زیر مطرح می‌شوند:
H0:µ3 ≥ ردّ فرضیه
H1:µ 3 < تأیید فرضیه
همان‌گونه که در جدول (10) مشاهده می‌شود P- مقدار (P-value) به‌دست‌آمده کمتر از 05/0 است؛ بنابراین فرض صفر مبنی بر برابری میانگین با عدد 3 پذیرفته نمی‌شود. حد بالا و پایین فاصلۀ اطمینان هر دو مثبت و میانگین جامعۀ مدنظر بیشتر از مقدار آزمون شده است؛ بنابراین رضایتمندی ساکنان در بعد دسترسی در سطح مناسبی قرار دارد؛ پس فرضیۀ پژوهش تأیید می‌شود.
جدول - 10: سنجش میزان رضایتمندیساکنان دربعد دسترسی از مسکن‌های اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک)
|
One-Sample Test |
||||||||
|
Test Value = 3 |
||||||||
|
رضایتمندی ساکنان در بعد دسترسی از مسکن اجتماعی (اجاره به‌شرط تملیک) |
Mean |
Std. Deviation |
t |
df |
Sig. (2-tailed) |
Mean Difference |
95% Confidence Interval of the Difference |
|
|
Lower |
Upper |
|||||||
|
3.3423 |
0.60110 |
10.622 |
347 |
0.000 |
0.2789 |
0.4056 |
0.5077 |
|
مأخذ: یافته‌های پژوهش
نتیجه‌گیری
یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که میزان رضایتمندی ساکنان از مسکن‌های اجتماعی اجاره به‌شرط تملیک در همۀ ابعاد و شاخص‌ها در کلان‌شهر شیراز زیاد است. پس از انجام آزمون تی تک‌نمونه‌ای، میانگین به‌ترتیب در بُعد اجتماعی برابر با 32/3، در بُعد اقتصادی 50/3، در بُعد زیست‌محیطی 56/3، در بُعد زیرساختی - کالبدی 29/3 و در بُعد دسترسی برابر با 34/3 است. در کل نتایج بیان‌کنندۀ میزان زیاد رضایتمندی در میان ساکنان واحدهای مسکونی اجاره به‌شرط تملیک در کلان‌شهر شیراز است که یکی از دلایل این امر سازگاری پایگاه و وضعیت اقتصادی و اجتماعی ساکنان با انتخاب این مجتمع‌ها و سکونت در آنهاست. همچنین نتایج نشان‌دهندۀ آن است که مسکن اجتماعی اجاره به‌شرط تملیک در تأمین مسکن گروه‌های هدف در کلان‌شهر شیراز نقش دارد؛ بنابراین توسعۀ چنین مسکن‌هایی با توجه به ابعاد کمّی و کیفی و انطباق با نیازهای اقشار هدف، نقش بسیار مهمی در تأمین مسکن مدنظر در کلان‌شهرها با سطح رضایتمندی مطلوب ساکنان ایفا می‌کند. همچنین نتایج نشان می‌دهد میزان همبستگی میان ساکنان و کسب منزلت اجتماعی در این مجتمع‌ها زیاد است. یکی از دلایل این امر هم‌ردیف بودن اقشار هدف و یکسان بودن پایگاه اقتصادی و اجتماعی آنان است که با اجتماع در این مساکن اجتماعی در کنار هم همزیستی دارند. این میزان رضایتمندی در شهرهای مختلف متفاوت است؛ مطالعات مسعودی‌راد و همکاران (1394) دربارۀ مسکن استیجاری هزار دستگاه شهر خرم‌آباد نشان داده است که شاخص تعلق به مکان کمترین همبستگی و ابعاد اجتماعی بیشترین همبستگی را با کارایی مسکن داشته‌اند. مطالعات زیاری و همکاران (1396) در پژوهشی با عنوان «تحلیلی بر نقش مسکن اجاره به‌شرط تملیک در تأمین نیاز گروه‌های شهری (مطالعۀ موردی: شهر کرج)» نشان داده است که واحدهای اجاره به‌شرط تملیک ساخته‌شده در محدودۀ موردمطالعه نیاز کمّی و کیفی تأمین مسکن گروه‌های هدف را برآورده نکرده است و ساکنان از شرایط واگذاری، کیفیت کالبدی منازل و دسترسی به تسهیلات و خدمات شهری رضایت ندارند و تنها دسترسی به خدمات انتظامی رضایت آنها را تأمین کرده است. مسکن و تأمین آن برای گروه‌های کم‌درآمد شهری یکی از مهم‌ترین مسائل مدیریت شهری از گذشته تاکنون بوده است. به نظر می‌رسد سیاست‌های اعمال‌شده در این زمینه به‌دلیل نامتناسب بودن با وضعیت اقتصادی و اجتماعی اقشار کم‌درآمد شهری چندان چاره‌ساز نبوده است؛ اما نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد میزان رضایتمندی بیشتر از حد متوسط است و برخلاف مطالعات انجام‌شده، با وضعیت اقتصادی و اجتماعی اقشار ساکن در مجتمع‌های اجاره به‌شرط تملیک در شهر شیراز همخوانی دارد؛ بنابراین با توجه به نتایج این پژوهش و در راستای بهره‌گیری بیشتر و بهتر از تجارب این سیاست و بهبود وضعیت ساکنان فعلی پیشنهاد می‌شود مخاطب‌سنجی و اولویت‌بندی دقیق‌تر برای عرضۀ مسکن به گروه‌های هدف واقعی صورت گیرد که البته مستلزم تعیین شرایط واگذاری متناسب با توان آنها و ارائۀ طیف متنوع‌تر مسکن ازلحاظ کیفیت (متراژ، تعداد اتاق، نوع ساخت و...) برای ایجاد حق انتخاب برای متقاضیان و ترکیب گونه‌های مختلف مسکن در مجموعه‌های مسکونی برای ایجاد تنوع اجتماعی و انجام مطالعات علمی با هدف ارزیابی این سیاست در مقیاس کلان برای بهره‌گیری از تجارب موجود در تصمیم‌سازی‌های آتی است.
)
