Reviewing the effects of promoting the second-home tourism on physical development of rural settlements(Case study: Kelardasht County)

Authors

1 Associate Prof, Geography and Rural Planning, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

2 PhD Candidate, Geography and Rural Planning, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

3 MA. Geography and Rural Planning, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.

Abstract

Rural tourism, and consequently second home tourism, can be regarded as the outcome of great economic, social, and cultural development in the society after World War II, such that in our country, especially in mountainous areas beside large cities, also in the shores of Caspian Sea, the number of vacational second homes -primarily used for spending one's leisure time- has significantly increased over last few decades. This study aims at investigating the impact of second home tourism on physical development of rural settlements in Kelardasht County. This is an applied research carried out with a descriptive-analytical method. We benefited library research and field works for data collection. The population included 9 rural settlements situated in Kelardasht County, with a significantly impressive construction of second homes. using Cochran formula, 200 sample households were randomly selected from rural residents and the owners of the rural second homes. Reviewing the dimensions and indices of research variables showed that the highest value in 'promoting rural tourism' (2.50) was related to the village of Paye- qal'e), and the highest value in the variable of 'physical development of rural settlements' was related to the village of Taeb Kala had (3.09). Besides, the impact intensity of the variable of rural tourism development on physical development of second homes, has been achieved about 40 percent, while it is 44.4 percent in rural communities, and about 24.5 percent among of second homes' owners; representing the average impact of second homes tourism on the studied area. According to the step-by-step regression test, in the second step, the index of creating new jobs (with the co-efficient 12 percent), had the highest impact; and the index of new construction (with the co-efficient 8.6 percent) was in the second place, associated with tourism.

Keywords

Main Subjects

Full Text

مقدمه

طرح مسئله

تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان طی سده‌های اخیر، به‌ویژه در زمینة افزایش جمعیت، گسترش شهرنشینی، توسعة راه‌های ارتباطی و وسایل حمل‌ونقل، افزایش اوقات فراغت و بهبود رفاه اجتماعی منجر به توسعة گردشگری در نواحی روستایی یا گردشگری روستایی[1] شده است. البته گردشگری روستایی به‌ منزلة یک فعالیت اجتماعی در نیمة قرن 18 در انگلستان و اروپا ظاهر شد. پیش از آن نیز از نواحی روستایی برای فعالیت‌های تفریحی استفاده می‌شد؛ اما محدود به اشراف، درباریان و قشرهای خاص بود‌ (شارپلی[2]، 2012: 47). توسعة گردشگری روستایی به ‌طور سازمان‌یافته از اواخر قرن نوزدهم و از اروپا آغاز شد. به نظر می‌رسد گردشگری روستایی از نواحی کوهستانی آلمان یا قلمروهای ساحلی فرانسه سرچشمه گرفته باشد (یوتاکا[3]، 1998: 42). به هر حال نواحی روستایی به دلیل داشتن چشم‌اندازها، جاذبه‌های طبیعی و توانمندی‌های متفاوتی که در جذب گردشگر دارند، انواع و اشکال گردشگری را به نمایش می‌گذارند که براساس معیارها و ضوابط تقسیم‌بندی و نیز در بعضی از ویژگی‌هایشان با یکدیگر متفاوتند. هریک از انواع گردشگری براساس نحوه و مدت اقامت گردشگران (کمتر یا بیش از 24 ساعت) در قالب دو الگوی خانه‌های دوم (ساخت یا خرید ویلا) و روزانه (کمپینگ در فضاهای باز و اجارة خانه یا ویلا) رواج می‌یابند و با توجه به شرایط و ویژگی‌هایشان پیامدهایی در نواحی روستایی گردشگرپذیر دارند (رضوانی و دیگران،1390: 25).

گردشگری روستایی با اقامت و بیتوته در نواحی روستایی همراه است و اقامت در خانه‌های دوم، رایج‌ترین شکل فعالیت در زمینة گردشگری روستایی است؛ به همین دلیل شکل‌گیری و گسترش خانه‌های دوم، امروزه مهم‌ترین پیامد توسعة گردشگری در نواحی روستایی به شمار می‌آید (عنابستانی، 1389: 2).

گردشگری خانه‌های دوم، یکی از الگوهای گسترش گردشگری، به‌ویژه در نواحی روستایی و کوهستانی است که با گسترش مالکیت خانه‌های دوم (خانه‌های ییلاقی یا خانه‌های تعطیلات) ایجاد می‌شود. با وجود سابقة نسبتاً زیاد شکل‌گیری خانه‌های دوم در نواحی روستایی، گردشگری خانه‌های دوم به‌تازگی تجدید حیاتی را تجربه می‌کند که بیشتر با توجه به الگوهای جدید تولید و مصرف اقتصادی تشریح‌شدنی است (ویلیامز و هال، 2000: 23). این روند همچنین به‌ منزلة واکنشی در برابر بحران روستایی ناشی از تجدید ساختار کشاورزی در حال گسترش است (دیتر، 2002، 243). در بعضی کشورها، مالکیت خانه‌های دوم به‌ منزلة بخش اجتناب‌ناپذیر زندگی جدید در نظر گرفته‌ شده است و به همین دلیل روستاها بیشتر، مقاصد گردشگری داخلی‌اند (آلسکوگیوس[4]،1993: 27).

توسعة گردشگری خانه‌های دوم به منزلة نوعی از گردشگری در نواحی روستایی بر ابعاد گوناگون توسعه تأثیر گذاشته است؛ این تأثیر هم مثبت و هم منفی است (علیقلی‌زاده فیروزجانی و همکاران، 1389: 36). پیامدهای گردشگری خانه‌های دوم در سه بعد عمدة اقتصادی، اجتماعی - فرهنگی و زیست‌محیطی - کالبدی بررسی می‌شود. یکی از مهم‌ترین پیامدهای آن، پیامدهای کالبدی است؛ زیرا ایجاد این خانه‌ها خود جنبة کالبدی دارند و به ‌صورت فیزیکی بر روستا تأثیر می‌گذارند و اصولاً منظرة آن‌ها در نواحی روستایی در نخستین نگاه، توجه انسان را به خود جلب می‌کند.

همان‌گونه که اشاره شد، نگرش به این پدیده، همواره یک‌سویه نبوده است و اگرچه شرایط ویژة روستا باعث می‌شود افراد زندگی‌‌کردن در یک محیط رمانتیک را تجربه کنند، اما در مقابل توسعة این خانه‌ها، روستاها را در معرض خطر (زیبایی سطحی) قرار می‌دهد. ایجاد دوگانگی در نظام سکونت و ساخت خانه‌ها (نوع معماری)، تغییر وسیع و بی‌ضابطة کاربری زمین‌های روستا، بورس‌بازی املاک و مستغلات، آلودگی محیط ‌زیست و ...، از دیگر پیامدهای منفی این پدیده است (آمار و برنجکار، 1388: 9). برای نمونه گسترش خانه‌های ییلاقی با برهم‌زدن نمای ظاهری روستا، منظره‌های روستایی را خدشه‌دار می‌کند (الوانی، 1382: 8)؛ زیرا در ساخت خانه‌های دوم به هماهنگی و توازن آن‌ها با هویت کالبدی روستا توجه نشده است (ماتیسون و والت، 1982: 29)؛ به ‌این‌ ترتیب با برهم‌زدن زیبایی بصری و تخریب پوشش گیاهی به حس مکانی روستا آسیب وارد می‌کند (وال و اسمیت، 1996: 138). با افزایش درخواست خرید خانه‌های ییلاقی در روستا، ممکن است قیمت‌ها تا جایی افزایش ‌یابد که مردم محلی دیگر توان خانه‌سازی یا خرید خانه را نداشته باشند؛ همچنین ممکن است حضور شهرنشینان در نواحی روستایی، فرهنگ مطلوب و بی‌آلایش روستاییان را کم‌رنگ کند و زمینة بی‌هویتی آنان را فراهم آورد (مهدوی حاجیلویی و همکاران، 1388: 21).

آنچه مسلم است اینکه توسعة گردشگری به‌ طور فزاینده‌ای به‌ صورت یک نوشدارو، افزایش‌دهندة توان اقتصادی، توان زیست در نواحی دورافتاده و محرک تجدید حیات به‌ حساب می‌آید؛ بنابراین اگر گردشگری روستایی به نحوی مناسب برنامه‌ریزی و مدیریت شود، به طور کلی خالق یا محرک فرآیند توسعه‌یافتگی برای دستیابی به پایداری توسعه در نواحی روستایی و نیز پایداری جوامع محلی در همة زیرشاخه‌های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و همچنین فعالیت گردشگری به‌ حساب می‌آید.

گردشگری روستایی، فعالیتی پیچیده است که با دیگر بخش‌های جامعه و اقتصاد ارتباط دارد؛ بدین‌ سان، با بررسی دقیق پیامدهای مختلف گردشگری در فرآیند برنامه‌ریزی از پیامدهای منفی آن جلوگیری می‌شود و پیامدهای مثبت عوامل اقتصادی، اجتماعی و محیطی مرتبط با آن افزایش می‌یابد (قادری، 1382: 18).

شکل‌گیری و گسترش گردشگری خانه‌های دوم در ناحیة کلاردشت و نواحی اطراف آن، خودجوش و بدون برنامه‌ریزی و مدیریت مناسب بوده و به همین دلیل، ترکیبی از پیامدهای مطلوب و نامطلوب را به همراه داشته که گاه موجب بعضی دگرگونی‌های فضایی و اجتماعی - اقتصادی شده است.

 

پرسش و فرضیة پژوهش

این پژوهش با هدف بررسی اثرگذاری رشد بی‌رویة خانه‌های دوم بر سکونتگاه‌های روستایی در شهرستان کلاردشت، در پی پاسخگویی به پرسش زیر است:

رواج گردشگری خانه‌های دوم به چه میزان بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی در شهرستان کلاردشت تأثیرگذار بوده است؟

برای پاسخگویی به پرسش پژوهش، فرضیة زیر مطرح ‌شده است:

رواج گردشگری خانه‌های دوم در شهرستان کلاردشت، پیامدهای مثبتی بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی بر جای گذاشته است.

 

پیشینة نظری پژوهش

با توجه به پژوهش‌های انجام‌شده، بررسی موضوع معماری خانه‌های دوم و تأثیر آن بر توسعة کالبدی روستاها از سوی جغرافیدانان، موضوعی کاملاً جدید است و سایر پژوهش‌ها به‌ صورت پراکنده به این موضوع پرداخته‌اند. در جدول (1) به طور خلاصه بخشی از آثار داخلی و خارجی در این زمینه آمده است:

جدول- 1: پژوهش‌های انجام‌شده دربارة پیامدهای گردشگری خانه‌های دوم

نتایج

عنوان

نویسنده

سهم بخش کشاورزی در نواحی روستایی این ناحیه به علت تغییرات شدید کاربری زمین‌های کشاورزی برای ساخت‌وساز ویلا (شهرک‌های گردشگری) در حال کاهش است. همچنین تصورات جامعة میزبان از پیامدهای محیطی گردشگری در ناحیه مدنظر منفی است.

نگرش جامعة میزبان به پیامدهای محیطی و اقتصادی گردشگری در نواحی روستایی (بخش مرکزی شهرستان نوشهر)

علیقلی‌زاده و همکاران (1386)

شکل‌گیری گردشگری خانه‌های دوم در نواحی روستایی بر دگرگونی اقتصادی و اجتماعی منطقه تأثیری چشمگیر داشته است. همچنین در این ناحیه، بیشتر ساخت‌وسازها به‌ صورت سلیقه‌ای و بدون برنامه بوده و درنتیجه، به بروز ناهماهنگی در چهره و ساختار محیطی منجر شده است.

نقش و تأثیر خانه‌های دوم بر ساختار اقتصادی و اجتماعی ناحیة کلاردشت

مهدوی و همکاران (1387)

پیامدهای منفی ناشی از حضور مالکان غیربومی قدیمی خانه‌های دوم به لحاظ کالبدی- اجتماعی به‌ مراتب کمتر از پیامدهای متناظر آن از جانب مالکان غیربومی جدید خانه‌های دوم است.

گونه‌شناسی خانه‌های دوم و بررسی پیامدهای کالبدی آن بر نواحی روستایی در منطقة رودبار قصران

ضیایی و صالحی‌نسب (1387)

پیامدهای کالبدی احداث خانه‌های دوم عامل مقاومت ساکنان روستاها در مقابل فرآیند توسعة این خانه‌ها به شمار نمی‌رود و نزدیک به 71 درصد از ساکنان تمایل خود را به ادامة فرآیند ساخت و گسترش خانه‌های دوم اظهار کرده‌اند.

بررسی آثار کالبدی خانه‌های دوم بر توسعة سکونتگاه‌های روستایی در روستاهای ییلاقی شهر مشهد

عنابستانی (1388)

توسعة خانه‌های دوم، به‌ویژه بدون ضابطه، در بلندمدت خطر آشفتگی را در بافت کالبدی موجب می‌شود که نیازمند دوراندیشی و تدوین یک برنامه‌ریزی کالبدی مناسب برای هدایت نظام‌وار و ضابطه‌مند خانه‌های دوم در نقاط روستایی است.

تحلیل جغرافیایی گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی شهرستان بندر انزلی پس از انقلاب اسلامی

آمار و برنجکار (1388)

ساخت خانه‌های دوم بدون طرح و برنامه‌ریزی مشکلاتی را مانند تغییر کاربری زمین‌ها، تغییر بافت سنتی روستاها، ساخت مسکن از شکل سنتی به شکل مدرن و تغییر در چشم‌اندازها موجب شده است.

روند شکل‌گیری و گسترش خانه‌های دوم در حوزه‌های جنگلی - کوهستانی شمال کشور طی سال‌های 85-1345

گلین‌مقدم (1388)

درنتیجة اثرگذاری خانه‌های دوم، تحولات کالبدی - فضایی در ابعاد چهارگانة اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و محیطی نظام سکونتگاهی ایجاد شده است و روستاها از عملکرد سنتی خود فاصله گرفته و درصدد پاسخگویی به نیازهای جدید برآمده‌اند که افراد غیربومی و عناصر شهری مطرح کرده‌اند.

ارزیابی پیامدهای گسترش خانه‌های دوم گردشگری بر ساختار روستاها در روستاهای ییلاقی جواهرده رامسر

رحمانی و خدادادی (1390)

سطح وسیعی از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی، به‌‌ویژه در روستاهای بالادست درة دو هزار تغییر کاربری داده و به خانه‌های دوم تبدیل شده است. بیشتر پیامدهای گردشگری بر زمین‌های باغی و کشاورزی است؛ با تغییر کاربری، وضعیت اقتصادی مردم بهبود یافته و درنتیجه آیندة اقتصادی، وضعیت زندگی و حتی پس‌انداز بهتر شده است.

پیامدهای تغییر کاربری زمین‌ها در نواحی روستایی با تأکید بر توسعة گردشگری خانه‌های دوم در دهستان دوهزار شهرستان تنکابن

رمضان‌زاده لسبویی (1390)

ساخت خانه‌های دوم منجر به تخریب مناظر و چشم‌اندازهای روستایی، افزایش ساخت‌وساز بی‌رویه و کنترل‌نشده، تبدیل باغ و مزرعة روستایی به باغ‌های خانگی در محوطة ویلاها و افزایش زبالة روستایی شده و این امر منجر به واردآمدن خسارات از نظر فیزیکی بر کالبد روستاهاست.

تحلیل آثار خانه‌های دوم بر ساختار روستاهای توریستی از نظر جامعة میزبان در روستاهای برسة تنکابن

فاضل‌نیا و همکاران (1390)

از نتایج آن برمی‌آید که مهم‌ترین پیامدهای گسترش ویلاسازی در نواحی روستایی، کالبدی است که بیش از بقیة پیامدها در وهلة اول به چشم می‌آید. درنتیجه پیامدهای منفی این پدیده در منطقه از بعُد کالبدی بیش از پیامدهای مثبت آن است.

پیامدهای گسترش ویلاسازی (خانه‌های دوم) در نواحی روستایی دهستان تارود شهرستان دماوند

فیروزنیا و همکاران (1390)

گردشگری در این محدوده توانسته است در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی تأثیرات چشمگیری بگذارد و در آینده نیز روند تأثیرگذاری آن همچنان شتابان خواهد بود و راه برگشتی وجود نخواهد داشت.

بررسی آثار اقتصادی، اجتماعی - کالبدی و زیست‌محیطی توسعة گردشگری در سکونتگاههای روستایی دشت ارژن فارس

عنابستانی و همکاران (1391)

بیشتر مساکن بادوام، خانه‌های دومی است که از نظر معماری زیباتر و متفاوت با مساکن قدیمی موجود در روستاست؛ اما در پی این موضوع باید به پیامدهای منفی آن‌ها هم اشاره کرد.

پیامدهای گردشگری خانه‌های دوم بر جنبه‌های کالبدی - فیزیکی مناطق روستایی بخش بندپی شرقی شهرستان بابل

دادورخانی و لاریجانی (1391)

رابطه‌ای قوی بین توسعة گردشگری خانه‌های دوم و تغییرات در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست‌محیطی در سطح روستاهای منطقه وجود دارد. شدت تأثیر متغیر توسعة گردشگری خانه‌های دوم بر تغییرات زندگی روستاییان، متوسط برآورد شده است. سرمایه‌گذاری افراد غیرروستایی بیشترین تأثیر را با ضریب 8/41 درصد در شکل‌گیری انواع تغییرات در زندگی روستاییان داشته است.

تحلیل مقایسه‌ای آثار گردشگری خانه‌های دوم بر توسعة سکونتگاه‌های روستایی از دیدگاه مالکان و اهالی دهستان شیرین‌درة شهرستان قوچان

عنابستانی و صاحبکار (1392)

آن‌ها معتقدند پیامدهای متفاوت خانه‌های دوم، بستگی به موقعیت محلی دارد. بعضی مواقع این پیامدها سودمند است؛ برای نمونه ممکن است مساکن قدیمی در روستاها بازسازی‌ شده یا تبدیل به مساکن جدید شود و زمینة زیباسازی روستاها را فراهم کند؛ اما بعضی مواقع نیز آسیب‌رساننده است.

Tourism.mobility and second homes: between elite landscape and common ground

مالر و همکاران (2004)

به این نتیجه دست‌یافته‌اند که فنلاند چشم‌انداز خانة دوم است. خانه‌های دوم، تقلیدی از زندگی سنتی روستایی است و استفاده از محیط‌ زیست برای فعالیت‌های سنتی‌تفریحی است.

Second home countryside. Representations of the rural in Finnish popular discourses

وپسا و پیتکا (2010)

نتایج نشان‌دهندة دید مثبت ساکنان به گسترش خانه‌های دوم است و فقط تعداد اندکی دید منفی دارند. میزان زیاد رشد ساخت خانه‌های دوم، افزایش حمایت‌های مردم محلی را از سرمایه‌گذاری‌ها در این زمینه نشان می‌دهد.

Conflicts and contestations. Rural populations’ perspectives on the second homes phenomenon

فردریک رای (2011)

نتایج نشان‌دهندة تمایل صاحبان خانه‌های دوم به حفظ حریم خصوصی و فرار از محیط باز است. الگوهای انزوای فضایی در میان خانه‌های دوم در منطقة بررسی‌شده وجود دارد. این الگوها به ‌طور بالقوه پیامدهای زیست‌محیطی چشمگیری دارند. صاحبان خانه‌های دوم نیز به دنبال حفاظت از سرمایه‌گذاری خود در راستای زندگانی روستایی هستند.

Protecting the idyll but not the environment: Second homes, amenity migration and rural exclusion in Washington State

کندو و همکاران (2012)

نتایج پژوهش نشان می‌دهد چگونه مردم محلی و صاحبان خانه‌های، دوم محافظ روستای خود هستند و در همان زمان، به توسعة روستایی می‌اندیشند. با وجود این، هجوم صاحبان خانه‌های دوم هنوز هم بر علل درگیری در بهره‌گیری از زمین‌های موجود در روستا مؤثر است. درواقع، تراکم یک منطقة روستایی با خانه‌های دوم و درنتیجه تحولات تولید بیشتر همراه است.

Second home owners, locals and their perspectives on rural development

فارستاد و فردریک (2013)

 

پژوهش‌های انجام‌شده دربارة این موضوعات یعنی تأثیر خانه‌های دوم بر توسعة سکونتگاه‌های روستایی، به‌ویژه در نواحی روستایی کشور و همچنین بررسی سطح رضایتمندی و کیفیت زندگی روستاییان با وجود خانه‌های دوم به نتایج مطلوبی دست‌یافته‌اند و در پایان راهکارهای مؤثر و کارآمدتری را برای کنترل، کاهش یا جلوگیری از پیامدها و مشکلات و تنگناهای ناشی از آن‌ها در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست‌محیطی ارائه داده‌اند. به اعتقاد این پژوهشگران خانه‌های دوم توسعة اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست‌محیطی سکونتگاه‌های روستایی را در نقاط مختلف کشور امکان‌پذیر کرده و در این زمینه با موفقیت‌های مؤثر و چشمگیری همراه بوده است.

 

معرفی محدودة پژوهشی

محدودة پژوهشی، بخش مرکزی شهرستان کلاردشت در استان مازندران است. این شهرستان در ۳۶ درجه و ۲۹ دقیقه عرض شمالی و ۵۱ درجه و ۶ دقیقه طول شرقی استان قرار دارد. کلاردشت، منطقه‌ای کوهستانی در ۴۸ کیلومتری شهر چالوس است و ۱۷۰ کیلومتر با تهران فاصله دارد. این شهرستان با وسعتی حدوداً ۱۵۰۹ کیلومتر مربع، در غرب استان مازندران واقع شده و مرکز آن شهر حسنکیف در جنوب غربی شهرستان چالوس است.

 

شکل- 1: موقعیت محدودة پژوهشی (منبع: استانداری مازندران، 1395)

 

روش پژوهش و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها

روش پژوهش توصیفی - تحلیلی است. بخش اصلی داده‌های استفاده‌شده با مطالعات میدانی، ابزار پرسش‌نامه و مصاحبه، و بخش دیگر آن مانند چارچوب نظری - مفهومی پژوهش، اسناد، مدارک و سرشماری‌ها با روش کتابخانه‌ای به‌ دست ‌آمده است. جامعة آماری در این پژوهش، روستاهایی با بیش از 45 درصد خانه‌های دوم بوده‌اند؛ از کل 19 روستای شهرستان، به روش نمونه‌گیری هدفمند، تعداد 9 روستا با توجه به تعداد خانه‌های دوم به‌ منزلة نمونه انتخاب شده‌اند که تعداد 4546 نفر جمعیت روستایی در قالب 1558 خانوار در این روستاها سکونت داشته‌اند (مرکز آمار ایران، 1395). براساس برآورد حجم نمونه با فرمول کوکران، 195 خانوار روستایی از محدودة پژوهشی برای پرسشگری و تکمیل پرسش‌نامه‌ها برگزیده شد و با توجه به حجم نمونة محدود در روستاهای مکارود، کردیچال، پی‌قلعه و طایب، حجم نمونة نهایی به 200 خانوار روستایی رسید. سپس در قالب دو پرسش‌نامة جدا از ساکنان روستا (100 پرسش‌نامه) و مالکان خانه‌های دوم (100 پرسش‌نامه)، داده‌های مدنظر گرد‌آوری ‌شد. در مرحلة بعد داده‌های گرد‌آوری‌شده، براساس اثرپذیری آن‌ها از توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان کلاردشت، در محیط SPSS، استانداردسازی و طبقه‌بندی‌ و درنهایت آزمون فرضیة پژوهش انجام شد. جدول (2)، تعداد خانوارهای نمونه را به تفکیک روستاهای نمونه نشان می‌دهد.

جدول- 2: بررسی وضعیت روستاهای نمونه در شهرستان کلاردشت

دهستان

روستا

خانوار

جمعیت

حجم نمونه

تعداد خانه‌های دوم

کلاردشت شرقی

پی‌قلعه

133

379

14

84

عثمان‌کلا

71

205

10

21

کردیچال

531

1566

76

154

والت

79

227

10

39

کلاردشت غربی

اویجدان

155

431

16

56

تلوچال

77

205

10

45

طایب‌کلا

118

349

14

71

لش‌سر

81

254

10

63

مکارود

313

930

40

147

جمع

1558

4546

200

680

منابع: مرکز آمار ایران، 1395؛ یافته‌های پژوهش، 1395

 

برای بررسی متغیرهای پژوهش (وضعیت رواج گردشگری خانه‌های دوم و توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی) از دیدگاه جامعة میزبان و میهمان در سطح روستاهای نمونه، پرسش‌هایی به صورت 5 گزینه‌ای لیکرت تهیه و برای سنجش میزان روایی و پایایی آن از 30 پرسش‌نامه به‌ منزلة یک مطالعة مقدماتی در 4 روستا استفاده شد؛ پس از تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها، بعضی از گویه‌های دارای اشکال حذف و چند گویة دیگر نیز جایگزین شدند. استادان و متخصصان روایی پرسش‌نامه را در این زمینه تأیید کردند. سپس میزان پایایی شاخص‌های پژوهش با ضریب آلفای کرونباخ تعیین شد. بر این اساس ضریب پیش‌آزمون برای متغیر رواج گردشگری برابر با 835/0 و توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی برابر با 796/0 به دست آمد (جدول 3).

 

 

جدول- 3: نتایج بررسی روایی و پایایی شاخص‌ها و ابعاد متغیرها

متغیر

شاخص

تعداد پرسش‌ها

آلفای کرونباخ

رواج گردشگری

ساخت‌وساز جدید

7

752/0

اقامت افراد غیربومی

8

505/0

ایجاد مشاغل جدید

11

726/0

رواج گردشگری

25

835/0

توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی

معماری روستایی

7

576/0

تغییرات کالبدی

6

401/0

خدمات زیربنایی

15

784/0

تغییرات محیطی

12

864/0

توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی

40

796/0

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

 

مبانی نظری پژوهش

دربارة خانه‌های دوم تعریف واحدی وجود ندارد؛ در فرهنگ جغرافیای انسانی در این‌باره آمده است: خانه‌های دوم، خانه‌هایی هستند که خانوارهای ساکن در نقاط دیگر خریداری یا به مدت طولانی اجاره می‌کنند. چنین خانه‌هایی معمولاً در نواحی روستایی قرار دارند و برای مقاصد تفریحی استفاده می‌شوند. به آن‌ها خانه‌های آخر هفته و خانه‌های تعطیلات نیز گفته می‌شود (جانستون، 1988: 423).

براساس تعریف مؤسسه ابداعات اجتماعی در آمریکا نیز خانه‌های دوم، خانه‌هایی هستند که کمتر از 91 روز در هر سال تقویمی اشغال می‌شوند. به‌ هر حال می‌توان گفت خانه‌های دوم یا تعطیلات، مساکنی هستند که در نواحی مختلف ازجمله نواحی روستایی ساکنان شهرها معمولاً می‌سازند یا می‌خرند و در روزهای معینی مانند تعطیلات و فصل تابستان بیشتر با هدف فراغت و تفریح از آن‌ها بهره می‌برند (رضوانی، 1381: 73-59).

به‌ طور کلی پدیدة خانه‌های دوم متأثر از عواملی است که سبب توسعة گردشگری روستایی می‌شوند. رشد و گسترش این پدیده در مناطق روستایی بیشتر پس از جنگ جهانی دوم و متأثر از افزایش درآمد و توان مالی، لزوم بهره‌گیری از اوقات فراغت و آسانی در جابه‌جایی به دلیل بهبود شبکه حمل‌ونقل بوده است.

سابقة شکل‌گیری این پدیده در ایران بیشتر است و به دوران قاجار بازمی‌گردد؛ حتی بعضی از روستاهای شمال کشور از گذشته‌های بسیار دور با این پدیده مأنوس بوده‌اند (آمار، 1385: 78-65). از سوی دیگر «روی‌آوری به برپایی و ساخت یک سکونتگاه دوم در نقاط روستایی به‌ منزلة انگیزه‌ای برای انجام سرمایه‌گذاری، عاملی برای ارضای نیاز و کسب حیثیت و وجهة اجتماعی و مکانی برای تدارک روزهای بازنشستگی است» (شاریه، 1372: 235).

در این زمینه مهاجرت‌ مردم روستایی به شهرها و بازگشت موقت آن‌ها به روستاها برای فراغت و دیدار با اقوام و دوستان یا گذراندن تعطیلات در خانه‌هایی که به آن‌ها به ارث رسیده نیز، نقش مؤثری در گسترش خانه‌های دوم داشته است؛ علاوه بر این پدیدة گریز از شهرنشینی[5] و مهاجرت معکوس به نواحی روستایی که از اوایل دهة1800 در جهان شروع ‌شده، زمینه‌ساز افزایش این خانه‌ها در روستاها بوده است (رضوانی، 1381: 73-59)؛ ضمن اینکه سهولت در مالکیت مسکن در نواحی روستایی نیز در این امر مؤثر بوده است.

شکل‌گیری و توسعة خانه‌های دوم در نواحی روستایی به شیوه‌های گوناگون انجام می‌شود: تبدیل مساکن روستایی به خانه‌های دوم، ساخت خانه‌های دوم در زمین‌های تملک‌شدة خصوصی و توسعة این پدیده به دست شرکت‌های ساختمانی (رضوانی، 1382: 183). تقاضای روزافزون گردشگران خانة دوم و رونق فعالیت‌های بورس‌بازی زمین و ویلا، در کنار ضعف بخش کشاورزی در فرآیند تولید، درآمدزایی و اشتغال‌زایی سبب شده است جامعة محلی، زمین‌های کشاورزی و باغ‌های خود را در مقابل تقاضای اغواکننده و میلیونی گردشگران خانة دوم واگذار کنند (قدمی و همکاران، 1389: 21). از سوی دیگر تنوع جغرافیایی باعث شده تا بررسی پیامدهای این پدیده در قالب یک الگوی مشترک کاری مشکل باشد. تغییر فرم، نقش و کارکرد روستاها از بدیهی‌ترین پیامدهای این پدیده است؛ همچنین پیامدهای زیست‌محیطی ناشی از بارگذاری خارج از ظرفیت بر فضا درنتیجة این پدیده جالب ‌توجه است. از جنبة دیگر مشکل تملک زمین، قوانین رسمی و ساختار عرفی حاکم بر تغییر کاربری زمین‌ها، کاهش ظرفیت‌های تولیدی به‌ویژه در بخش کشاورزی، برهم‌خوردن ساختار سنتی و ناهمگونی ساخت‌وساز در نواحی روستایی، ازجمله مهم‌ترین دغدغه‌ها و چالش‌های این پدیده در نواحی روستایی است (ماتیسون و والت، 1982: 29). در جدول (4) به پیامدهای گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی اشاره می‌شود.

جدول- 4: پیامدهای ایجاد و گسترش خانه‌های دوم در روستاها

پیامدها

مثبت

منفی

اقتصادی

اشتغال‌زایی، کسب سرمایه، ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در بخش ساخت‌وساز، خرده‌فروشی و مسافرکشی، افزایش دادوستد، دریافت عوارض و مالیات، درآمدزایی، ایجاد بازار مناسب برای محصولات کشاورزی

تهدیدی برای کشاورزی، تبدیل مزارع و باغ‌ها به باغ‌های خانگی کم‌بازده، رکود کشاورزی در برابر خدمات، نبود توجیه اقتصادی، افزایش بهای زمین‌ها، افزایش قیمت زمین و مسکن، مشکل تهیة مسکن برای روستاییان، افزایش هزینة تهیة مسکن، افزایش قیمت کالا و خدمات

اجتماعی-  فرهنگی

تطبیق دو سیستم مختلف ارزشی به بخش‌هایی از محیط روستا، افزایش شناخت نواحی روستایی، گسترش فرهنگ روستا، گسترش ضوابط و قوانین در نواحی روستایی و بین مردم، رواج استفاده از وسایل رفاهی، گسترش امنیت، افزایش مشارکت، افزایش حس تعلق خاطر به محل سکونت

ایجاد رقابت و ازبین‌رفتن پیوستگی جامعة روستایی، تضعیف یا تشدید مهاجرت روستاییان به شهر، ایجاد اختلاف و کشمکش، کاهش امکان خانه‌سازی برای روستاییان، تغییر مفهوم «کار» نزد روستاییان، تعارض اجتماعی و فرهنگی میان روستاییان و صاحبان خانه‌های دوم، اختلال در فرهنگ روستایی، اعتراض و انتقاد عمومی به دلیل خالی‌بودن روستا در بیشتر روزهای سال، مهاجرت جوانان، گسیختگی ساختار اجتماعی، رنجش روستاییان و واکنش رفتار منفی محلی، ازدیاد تخلفات اجتماعی، تسلط خانه‌دومی‌ها بر روستاییان

کالبدی

افزایش ساخت‌وسازهای جدید، افزایش امکانات بهداشتی‌درمانی و سهولت دسترسی به آنها، کاهش زمین‌های متروک، اتصال روستاها، بهبود تأسیسات و تجهیزات، تغییر نوع مصالح و سبک معماری

تسطیح دامنة کوه‌ها، تغییر کاربری زمین‌ها، ایجاد دوگانگی در محیط زیست ساخته‌شده، تغییر چشم‌اندازها، فرسایش، آلودگی، تغییر در ترکیب مجموعة گیاهان و جانوران، خطر زیبایی سطحی، افزایش هزینة نگهداری از تأسیسات، تنزل بصری، قطعه‌قطعه‌شدن زمین‌ها

منبع: یافته‌های نگارندگان براساس: صالحی‌نسب، 1384: 23؛ علیقلی‌زاده فیروزجانی و همکاران، 1389: 36؛ شاریه، 1373: 38؛ رضوانی و صفایی، 1384: 113؛ عنابستانی، 2014: 62؛ علیقلی‌زاده فیروزجانی و همکاران، 1386: 8؛ فشارکی، 1374: 56؛ عنابستانی، 1388: 170؛ شارپلی، 1380: 87؛ وانگ، 2006: 18 و پیسون، 1984: 286

یافته‌های پژوهش

بررسی وضعیت رواج گردشگری خانه‌های دوم در روستاهای نمونه

برای بررسی وضعیت رواج گردشگری خانه‌های دوم از دیدگاه جامعة میزبان و میهمان در سطح روستاهای نمونه از شاخص‌های ساخت‌وسازهای جدید، اقامت افراد غیربومی و ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری استفاده ‌شده است؛ به تفکیک پرسش‌های هر شاخص بررسی می‌شود.

الف) بررسی ساخت‌وسازهای جدید و تغییر کاربری در منطقة پژوهشی

این شاخص شامل 7 پرسش (میزان اتصال روستاها به هم، مجاورت و نزدیکی روستاها، میزان سرمایه‌گذاری در زمینه‌های مسکن، کارگاه‌ها و واحدهای دامی و باغی، سرمایه‌گذاری در زمینة فعالیت‌های تولیدی - کالبدی، زیرساخت‌های خدماتی - رفاهی مربوط به گردشگری و گسترش ساخت‌وسازهای اخیر) است که میزان تأثیر گردشگری خانه‌های دوم در این گویه‌ها بررسی شد. به ‌طور متوسط میانگین پاسخ جامعه به گویه‌های مربوط به شاخص ساخت‌وسازهای جدید در کل نشان می‌دهد درصد زیادی از پاسخگویان از این شاخص رضایت داشته‌اند. بیشترین تأثیر گردشگری در بخش مسکن با 02/3 درصد و کمترین تأثیر آن در زمینة فعالیت‌های تولیدی - کالبدی با 11/2 درصد بوده است. با توجه به نظرسنجی انجام‌شده و براساس جدول زیر، 7/4 درصد از پاسخگویان گسترش بافت مسکونی را به شکل ساخت‌وساز بی‌رویه، ویلاسازی و خانه‌سازی، 1/36 درصد به سمت زمین‌های کشاورزی دیمی، 5/9 درصد به سمت زمین‌های کشاورزی آبی و 8/40 درصد به سمت باغ‌ها بیان کرده‌اند.

جدول- 5: توزیع فراوانی گسترش بافت مسکونی از نگاه جامعة میهمان و میزبان

گسترش بافت مسکونی

فراوانی

درصد

درصد معتبر

سایر

15

7/5

8/9

ساخت‌وساز بی‌رویه، ویلاسازی، خانه‌سازی

8

4/0

4/7

زمین‌های کشاورزی دیمی

61

30/5

36/1

زمین‌های کشاورزی آبی

16

8/0

9/5

به سمت باغ‌ها

69

34/5

40/8

جمع

169

84/5

100

بدون پاسخ

31

15/5

  

جمع کل

200

100

  

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

ب) بررسی اقامت افراد غیربومی در منطقة پژوهشی

این شاخص شامل 8 گویه دربارة انگیزه مهاجرت و قشرهای مهاجرت‌کرده به روستاهای نمونه است و به ‌طور متوسط میانگین پاسخ آن‌ها به گویه‌های مربوط به شاخص اقامت افراد غیربومی در کل نشان می‌دهد در بین انگیزه‌های مهاجرت به روستاهای نمونه، اقلیم مناسب با 11/3 درصد از بیشترین و تنوع فعالیت‌های معیشتی از کمترین میانگین انگیزه‌های مهاجرت افراد به روستاهای نمونه است. همچنین بیشترین جذب مهاجر در بازنشستگان با 63/3 درصد و خوش‌نشینان با 44/3 درصد بوده و کارمندان و تحصیل‌کردگان با 54/2 کمترین درصد را داشته‌اند.

ج) ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری در منطقة پژوهشی

این شاخص شامل 11 پرسش است که میزان تأثیر گردشگری خانه‌های دوم را بر مشاغل مختلف از دیدگاه دو جامعة هدف بررسی کرده است؛ به ‌طور متوسط، میانگین پاسخ افراد به گویه‌های مربوط به شاخص ایجاد مشاغل جدید در کل نشان می‌دهد درصد کمی از پاسخگویان با این شاخص موافق بوده‌اند و بیشتر رضایت کمی از اشتغال‌زایی ناشی از گردشگری در روستا داشته‌اند. بیشترین اشتغال در شغل‌های وابسته به ساخت‌وساز و ساختمان با 38/3 درصد و کمترین اشتغال در زمینة استقرار کارگاههای تولیدی با 11/2 درصد بوده است.

جدول- 6: توزیع فضایی و آمار توصیفی رواج گردشگری خانه‌های دوم و شاخص‌های آن

روستا

رواج گردشگری

ساخت‌وسازهای جدید

اقامت افراد غیربومی

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

اویجدان

2/67

2/711

2/529

2/763

پی‌قلعه

2/50

2/449

2/352

2/697

تلوچال

2/53

2/562

2/310

2/713

طایب‌کلا

2/66

2/886

2/488

2/608

عثمان‌کلا

2/79

2/814

2/685

2/875

کردیچال

2/72

2/711

2/470

2/988

لش‌سر

2/78

2/576

2/659

3/104

مکارود

2/79

2/764

2/641

2/978

والت

2/77

2/696

2/645

2/969

کل

2/712

2/706

2/907

2/523

انحراف معیار

0/553

0/740

0/593

0/655

کمترین

1/5

1/0

1/6

1/1

بیشترین

4/3

4/6

5/0

4/2

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

 

وضعیت رواج گردشگری خانه‌های دوم روستایی به تفکیک روستاهای نمونهدر جدول (6) نشان می‌دهد به ‌طور متوسط میانگین پاسخ‌ها به گویه‌های مربوط به رواج گردشگری خانه‌های دوم روستایی در کل در سطح متوسطی قرار داشته است. همچنین با بررسی میانگین کل مشاهده می‌شود اقامت افراد غیربومی بیشترین تأثیر و متغیر ایجاد مشاغل جدید کمترین تأثیر را دارد. با بررسی متغیر رواج گردشگری مشاهده می‌شود بیشترین تأثیرپذیری متعلق به روستاهای مکارود و عثمان‌کلاست و روستای پی‌قلعه کمترین تأثیرپذیری را از گردشگری خانه‌های دوم دارد.

بررسی وضعیت توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی

برای بررسی وضعیت توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی از دیدگاه جامعة میزبان و میهمان در سطح روستاهای نمونه از شاخص‌های معماری روستایی، تغییرات کالبدی، خدمات زیربنایی و تغییرات محیطی استفاده‌ شده است؛ به تفکیک پرسش‌های هر شاخص بررسی می‌شود (جدول شماره 7).

جدول- 7: نظر اعضای جامعة نمونه دربارة شاخص‌های توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی نمونه

میانگین

گویه‌ها

شاخص

میانگین

گویه‌ها

شاخص

85/2

تغییر در کاربری زمین‌ها

شاخص تغییرات کالبدی

11/3

تغییر و بهبود ساختمان‌ها و بهره‌گیری از مصالح بادوام

شاخص معماری روستایی

07/3

افزایش تعداد واحدهای مسکونی و تجاری

34/3

ایجاد ساختمان‌های نو با مصالح جدید و مقاوم

36/3

افزایش ساخت‌وساز

74/2

افزایش هزینة ساخت مسکن با مصالح و معماری جدید

92/2

تغییر کالبد مساکن

24/3

تغییر یا حذف مکان‌های معیشتی اهالی روستا

01/3

هماهنگ‌نبودن بافت کالبدی روستاها

14/3

بهبود کیفیت مساکن (مقاوم‌سازی خانه‌های دوم)

00/3

ساخت‌وساز کنترل‌نشده و بی‌رویه در روستا

02/3

ایجاد سبک معماری زیبا در احداث بناهای مسکونی

61/2

بهبود وضعیت جاده‌ها و خدمات روستایی

00/3

تغییر در بافت سنتی مسکن ساکنان روستا

20/3

گردشگری خانه‌های دوم موجب تغییر نظام محله‌بندی روستا شده است؟

90/2

تغییر نوع مصالح و سبک معماری

06/3

بهبود کیفیت مساکن بومی

93/2

تأثیر عوامل قومی در شکل‌گیری نظام محلات

شاخص تغییرات محیطی

85/2

حکم‌فرمابودن نظام محله‌بندی در روستا

شاخص خدمات زیربنایی

48/2

تأثیر توپوگرافی در شکل‌گیری نظام محلات روستا

65/2

دفع آب‌های سطحی روستا از طریق جوی آب

70/2

تأثیر معابر در شکل‌گیری نظام محلات روستا

55/2

دفع‌نشدن آب‌های سطحی و رهاشده در کوچه و خیابان

89/2

تأثیر عناصر محیطی در شکل‌گیری نظام محلات

69/2

میزان تغییر دفع آب‌های سطحی با احداث خانه‌های دوم

25/3

تخریب باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی

71/2

بهبود وضعیت جاده‌ها و خدمات‌رسانی بهتر به روستا

93/2

دخل و تصرف در مراتع و زمین‌های ملی

79/2

گسترش راههای ارتباطی و اتصال روستاها به هم

23/3

ساخت خانه‌ها در حریم رودخانه‌ها و آلودگی ...

00/3

بهسازی داخلی روستا

08/3

برهم‌زدن و تخریب چشم‌انداز و آرامش روستا و تسطیح دامنة کوه‌ها

94/2

بهبود وضعیت خیابان، جاده و خدمات روستایی

65/2

بهبود خدمات بهداشتی

10/3

ساخت مسکن و اجارة آن به گردشگران

89/2

بهبود ارتباطات (پست و مخابرات و تلفن)

34/3

کاهش دسترسی ساکنان روستا به زمین‌های مسکونی و افزایش قیمت زمین‌ها

69/2

افزایش امکانات تفریحی - رفاهی برای ساکنان محلی

84/2

افزایش امکانات و ایستگاه‌های خرید محلی

24/3

کاهش زمین‌های متروک و بی‌استفاده

46/2

امکانات اداری و مالی (بانک‌ها)

90/2

پراکندگی و تخریب بافت با ارزش و قدیمی روستا

53/2

افزایش تأسیسات آموزشی

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

الف) شاخص معماری روستایی

در این شاخص، بیشترین تأثیر گردشگری خانه‌های دوم بر ایجاد ساختمان‌های نو با مصالح جدید و مقاوم با میانگین 34/3 بوده است و از سویی نیز جامعة نمونه، از افزایش هزینة ساخت مسکن با مصالح و سبک معماری جدید با میانگین 74/2 کمترین میزان رضایتمندی را داشته‌اند که ممکن است ناشی از درآمد کم این جامعه باشد.

ب) شاخص تغییرات کالبدی

در این شاخص از نظر پاسخگویان پیامدهای گردشگری خانه‌های دوم در روستاهای نمونه در سطح متوسط بوده است؛ افزایش ساخت‌وساز با میانگین 36/3 بیشترین و بهبود وضعیت جاده‌ها و خدمات روستایی با میانگین 64/2 کمترین تأثیر را از گردشگری خانه‌های دوم گرفته‌اند.

ج) شاخص خدمات زیربنایی

در شاخص خدمات زیربنایی، تأثیر گردشگری خانه‌های دوم در سطح متوسط بوده و گویة بهسازی داخلی روستا با میانگین 3 بیشترین رقم را داشته است و سایر گویه‌ها با میانگین کمتر از 3، تأثیر کمتری از گردشگری خانه‌های دوم دریافت کرده‌اند.

د) شاخص تغییرات محیطی

در این شاخص، تأثیر گردشگری خانه‌های دوم زیاد و کاهش دسترسی روستاییان به زمین‌های مسکونی و افزایش قیمت زمین با ‌میانگین 34/3، بیشترین تغییرات در نتیجة احداث خانه‌های دوم بوده است.

براساس داده‌های جدول (8) به ‌طور متوسط میانگین پاسخ‌ها به گویه‌های مربوط به توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی نمونه درنتیجة رواج گردشگری خانه‌های دوم روستایی در کل در سطح زیادی رضایت‌بخش بوده است. با بررسی میانگین کل مشاهده می‌شود معماری روستایی، بیشترین تأثیر و خدمات زیربنایی، کمترین تغییر را درنتیجة شکل‌گیری خانه‌های دوم دریافت کرده است. همچنین با بررسی متغیر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی مشاهده می‌شود روستای طایب‌کلا، بیشترین تأثیر و روستای عثمان‌کلا، کمترین تأثیر را از شکل‌گیری خانه‌های دوم پذیرفته‌اند.

جدول- 8: توزیع فضایی و آمار توصیفی توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی و شاخص‌های آن

روستا

توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی

معماری روستایی

تغییرات کالبدی

خدمات زیربنایی

تغییرات محیطی

اویجدان

2/93

2/930

3/066

2/729

2/985

پی‌قلعه

3/08

3/096

3/250

2/706

3/255

تلوچال

3/05

3/371

3/104

2/875

2/833

طایب‌کلا

3/09

3/490

3/212

2/438

3/207

عثمان‌کلا

2/86

2/914

2/678

2/682

3/173

کردیچال

2/99

3/216

3/033

2/776

2/955

لش‌سر

2/89

3/040

3/070

2/685

2/780

مکارود

2/95

3/200

2/855

2/617

3/117

والت

3/01

3/329

3/028

2/637

3/055

کل

983/2

190/3

030/3

701/2

015/3

انحراف معیار

335/0

635/0

538/0

585/0

766/0

کمترین

2/1

4/1

7/1

0/1

0/1

بیشترین

0/4

7/4

0/5

5/4

0/5

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

بررسی تأثیر رواج گردشگری خانه‌های دوم بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی

به‌ منظور تعیین تأثیر رواج گردشگری خانه‌های دوم بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی، دو جامعة روستاییان و ساکنان بررسی شد. در بررسی رابطة رواج گردشگری خانه‌های دوم و توسعة کالبدی ابتدا نرمال‌بودن متغیرها به کمک آزمون کولموگروف - اسمیرنوف مطالعه شد. سطح معنا‌داری این آزمون برای متغیرهای پژوهش به تفکیک روستاهای نمونه در تمامی موارد بیش از 05/0 بود؛ بنابراین داده‌ها نرمال است و می‌توان از آزمون ضریب همبستگی پیرسون برای بررسی رابطة متغیرها در روستاها استفاده کرد. پس از بررسی ارتباط بین متغیرهای بررسی‌شده در روستاها، به بررسی ارتباط این دو متغیر در کل و در دو جامعة ساکنان روستاها و ساکنان خانه‌های دوم پرداخته می‌شود. با توجه به نتیجة آزمون همبستگی در جدول (9)، تمامی مقادیر احتمال آزمون برای ارتباط بین ابعاد توسعه با رواج گردشگری (به ‌جز تغییرات کالبدی) کمتر از 05/0 است؛ یعنی بین ابعاد توسعه با رواج گردشگری در کل ارتباط معنا‌داری از لحاظ آماری وجود دارد. این ارتباط در تمام ابعاد به ‌جز تغییرات کالبدی مثبت است؛ به این مفهوم که با افزایش رواج گردشگری، سکونتگاه‌های روستایی توسعه می‌یابد.

جدول- 9: نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین ابعاد توسعه با رواج گردشگری در دو جامعه و کل

گروه

متغیر بررسی‌شده

ضریب همبستگی

سطح معنا‌دار

نتیجة آزمون

کل پاسخگویان

معماری روستایی

0/218

0/002

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

تغییرات کالبدی

-0/105

0/137

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود ندارد

خدمات زیربنایی

0/350

0/000

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

تغییرات محیطی

0/192

0/007

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها

0/323

0/000

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

ساکنان خانه‌های دوم

معماری روستایی

0/159

0/117

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود ندارد

تغییرات کالبدی

-0/183

0/068

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود ندارد

خدمات زیربنایی

0/245

0/014

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

تغییرات محیطی

0/246

0/014

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها

0/239

0/017

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

روستاییان

معماری روستایی

0/329

0/001

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

تغییرات کالبدی

-0/091

0/366

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود ندارد

خدمات زیربنایی

0/458

0/000

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

تغییرات محیطی

0/147

0/145

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود ندارد

توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها

0/409

0/000

رابطة معنا‌دار با رواج گردشگری وجود دارد

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

 

بررسی توزیع فضایی ارتباط بین ابعاد توسعة کالبدی سکونتگاههای روستایی و رواج گردشگری

مقدار احتمال آزمون همبستگی پیرسون به همراه ضریب همبستگی پیرسون در جدول (10) درج شده است. نتیجة آزمون حاکی است رابطة بین متغیر بررسی‌شده و رواج گردشگری معنا‌دار است؛ بر همین اساس مشاهده می‌شود رابطة رواج گردشگری با شاخص توسعة کالبدی در روستاهای عثمان‌کلا، کردیچال و مکارود به ترتیب با شدت‌های 714/0، 403/0 و 537/0 است.

جدول- 10: نتایج ضریب همبستگی پیرسون بین ابعاد توسعة کالبدی و رواج گردشگری در روستاها

روستا

اویجدان

پی‌قلعه

تلوچال

طایب‌کلا

عثمان‌کلا

کردیچال

لش‌سر

مکارود

والت

ضریب همبستگی پیرسون

0/287

-0/215

-0/409

0/086

0/714

0/403

0/179

0/537

0/150

سطح معناداری

0/281

0/461

0/240

0/769

0/020

0/000

0/621

0/000

0/678

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

 

بررسی اثرگذاری ابعاد رواج گردشگری بر توسعة کالبدی سکونتگاههای روستایی مطالعه‌شده

در این پژوهش برای تعیین سهم نسبی ابعاد متغیر مستقل (رواج گردشگری) در متغیر وابسته در دو جامعة میهمان و میزبان از روش رگرسیون گام‌به‌گام استفاده‌ شده است. در این روش متغیری که بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته دارد، ابتدا وارد الگو می‌شود و متغیرهای دیگر دوباره برای ورود به الگو بررسی می‌شوند. پس از بررسی فرضیات زیربنایی رگرسیون و اعتبار آنها، داده‌های پرت تشخیص داده‌ شد که پس از حذف آنها، رگرسیون مربوط به ابعاد رواج گردشگری بر توسعة کالبدی سکونتگاههای روستایی از دیدگاه دو جامعة میزبان و گردشگر و در تمام ابعاد توسعة کالبدی برازش داده ‌شد و نتایج به‌ صورت زیر به دست آمد:

جدول- 11: نتایج رگرسیون متغیر وابسته توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی از دیدگاه دو جامعه

جامعه

گام

R

ضریب تعیین

آمارة

دوربین- واتسن

آمارة F

سطح معنادار

نتیجه

میزبان

1

0/444

0/197

2/206

24/040

0/000

الگو معنا‌دار است

مالکان خانه‌های دوم

1

0/245

0/060

1/758

6/268

0/014

الگو معنا‌دار است

توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها

1

0/365

0/133

 

29/744

0/000

الگو معنا‌دار است

2

0/399

0/166

1/987

18/314

0/000

الگو معنا‌دار است

شاخص معماری

1

0/226

0/051

1/818

10/645

001/0

الگو معنا‌دار است

تغییرات کالبدی

1

0/14

0/02

1/83

4/1

0/04

الگو معنا‌دار است

خدمات زیربنایی

1

0/386

0/149

 

34/308

0

الگو معنا‌دار است

2

0/411

0/169

2/07

19/762

0

الگو معنا‌دار است

تغییرات محیطی

1

0/206

0/042

1/955

8/739

0/003

الگو معنا‌دار است

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

 

با توجه به نتیجه به‌دست‌آمده مشاهده می‌شود سطح معنا‌دار الگو در گام اول کمتر از 05/0 بوده است؛ بنابراین الگو معنا‌دار است. بنا بر ضریب تعیین در جامعة میزبان متغیرهای مستقل در الگو 7/19 درصد، در جامعة گردشگر 6 درصد و در کل جامعة نمونه 9/39 درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین می‌کنند؛ یعنی شدت تأثیر متغیر توسعة گردشگری خانه‌های دوم بر توسعة کالبدی سکونتگاههای روستایی حدود 40 درصد برآورد شده است. این درصد برای شاخص‌های مختلف متغیر مستقل نیز در جدول زیر مشخص ‌شده است.

جدول- 12: اثرگذاری شاخص‌های گردشگری خانه‌های دوم بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی بر پایة رگرسیون گام‌به‌گام

جامعه

متغیرهای الگو

ضریب متغیر

ضریب بتا

آمارة t

سطح معنا‌دار

نتیجه

جامعة میزبان

عرض از مبدأ

2/431

 

20/794

0/000

در الگو معنا‌دار است

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

0/218

0/444

4/903

0/000

در الگو معنا‌دار است

ساخت‌وسازهای جدید

0/195

-

1/666

0/099

در الگو معنا‌دار نیست

اقامت افراد غیربومی

-0/107

-

-0/937

0/351

در الگو معنا‌دار نیست

مالکان خانه‌های دوم

عرض از مبدأ

2/496

 

12/737

0/000

در الگو معنادار است

اقامت افراد غیربومی

0/171

0/245

2/504

0/014

در الگو معنا‌دار است

ساخت‌وسازهای جدید

0/063

-

0/574

0/567

در الگو معنا‌دار نیست

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

0/095

-

0/842

0/402

در الگو معنا‌دار نیست

توسعة کالبدی

(کل جامعه)

عرض از مبدأ

2/439

 

28/16

0/000

در الگو معنا‌دار است

ایجاد مشاغل جدید در ارتباط با گردشگری

0/120

0/25

3/090

0/002

در الگو معنا‌دار است

ساخت‌وسازهای جدید

0/086

0/20

2/470

0/014

در الگو معنا‌دار است

اقامت افراد غیربومی

-0/003

-

-0/039

0/969

در الگو معنا‌دار نیست

شاخص معماری

عرض از مبدأ

430/3

 

807/7

000/0

در الگو معنا‌دار است

اقامت افراد غیربومی

348/0

226/0

263/3

001/0

در الگو معنا‌دار است

ساخت‌وسازهای جدید

330/1

-

665/1

980/0

در الگو معنا‌دار نیست

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

850/0

-

231/1

307/0

در الگو معنا‌دار نیست

تغییرات کالبدی

عرض از مبدأ

3/27

 

25/46

000/0

در الگو معنا‌دار است

ساخت‌وسازهای جدید

-0/1

-0/14

-2/02

0/04

در الگو معنا‌دار است

اقامت افراد غیربومی

-0/04

-

-0/45

0/65

در الگو معنا‌دار نیست

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

0/01

-

0/1

0/92

در الگو معنا‌دار نیست

خدمات زیربنایی

عرض از مبدأ

1/72

 

10/654

0/00

در الگو معنا‌دار است

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

0/25

0/29

3/652

0/00

در الگو معنا‌دار است

ساخت‌وسازهای جدید

0/13

0/17

2/142

0/00

در الگو معنا‌دار است

اقامت افراد غیربومی

0/007

 

0/091

0/928

در الگو معنا‌دار نیست

تغییرات محیطی

عرض از مبدأ

2/409

 

11/375

0/000

در الگو معنا‌دار است

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

0/240

0/206

2/956

0/000

در الگو معنا‌دار است

ساخت‌وسازهای جدید

0/075

-

0/886

0/377

در الگو معنا‌دار نیست

اقامت افراد غیربومی

-0/020

-

-0/244

0/807

در الگو معنا‌دار نیست

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

 

در جدول بالا برای هریک از پارامترهای الگوی رگرسیون، مقادیر برآورد پارامترها، انحراف معیار برآورد پارامترها، برآورد پارامترهای الگوی رگرسیون استانداردشده، آمارة آزمون و سطح معنا‌داری برآورد پارامترها گزارش‌ شده است. با توجه به آزمون رگرسیون گام‌به‌گام در مرحلة دوم شاخص ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری با ضریب 12 درصد بیشترین تأثیر را داشته و پس ‌از آن ساخت‌وسازهای جدید با ضریب 6/8 درصد در ردیف دوم قرار گرفته است. در این آزمون اقامت افراد غیربومی تأثیری بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها نداشته است.
جدول (13) وضعیت اثرگذاری شاخص‌های متغیر رواج گردشگری خانه‌های دوم را بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی و ابعاد آن نشان می‌دهد؛ به ‌نحوی ‌که در شاخص تغییرات معماری، اقامت افراد غیربومی نقش زیادی (3/48 درصد) داشته و در مقابل، در توسعة خدمات زیربنایی، ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری نقش مهم‌تری (25 درصد) داشته است.

جدول- 13: ضریب تأثیر متغیرهای رواج گردشگری خانه‌های دوم بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی و ابعاد آن در منطقه

ساخت‌وسازهای جدید

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

اقامت افراد غیربومی

عرض از مبدأ

متغیر وابسته

086/0

120/0

-

439/2

توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها

-

-

483/0

430/3

شاخص معماری روستایی

10/0

-

-

27/3

شاخص تغییرات کالبدی

13/0

25/0

-

72/1

شاخص خدمات زیربنایی

-

24/0

-

409/2

شاخص تغییرات محیطی

-

-

171/0

496/2

مالکان خانه‌های دوم

-

218/0

-

431/2

روستاییان

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

 

مقایسة نظرات روستاییان و مالکان خانه‌های دوم دربارة رواج گردشگری خانه‌های دوم و توسعة کالبدی

به ‌منظور مقایسة نظرات ساکنان روستا و مالکان خانه‌های دوم در شاخص‌ها و متغیرهای فرضیة اول، با توجه به اینکه تعداد داده‌ها بیش از 30 است، بنابراین توزیع میانگین نمونه‌ها بنا بر قضیة حد مرکزی نرمال است؛ درنتیجه از آزمون t دو نمونة مستقل برای آزمون میانگین هر متغیر در دو جامعه استفاده می‌شود. در این آزمون، ابتدا برابری واریانس‌ها (به کمک آزمون لونز) بررسی می‌شود و در صورتی ‌که فرض برابری واریانس‌ها پذیرفته شود (سطح معنا‌دار آزمون لونز بیش از 05/0 باشد)، از آزمون t با فرض برابری واریانس‌ها و در غیر این صورت از آزمون t با توجه به فرض نابرابری واریانس‌ها استفاده می‌شود. نتایج در جدول زیر درج شده است.

 

 

جدول- 14: مقایسة نظرات مالکان و ساکنان در رواج گردشگری و توسعة کالبدی

شاخص‌ها و متغیرها

گروه

میانگین

انحراف معیار

آمارة F آزمون لونز

سطح معنا‌دار

آمارة t

درجة آزادی

سطح معنا‌دار

ساخت‌وسازهای جدید

گردشگر

2/696

0/701

0/924

0/338

-0/181

198/000

0/857

میزبان

2/715

0/781

اقامت افراد غیربومی

گردشگر

2/830

0/509

9/945

0/002

-1/847

186/100

0/066

میزبان

2/984

0/659

ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری

گردشگر

2/500

0/670

0/033

0/856

-0/482

198/000

0/631

میزبان

2/545

0/643

رواج گردشگری

گردشگر

2/675

0/507

4/285

0/040

-0/927

193/128

0/355

میزبان

2/748

0/596

معماری روستایی

گردشگر

3/135

0/690

1/815

0/179

-1/223

197/000

0/223

میزبان

3/245

0/574

تغییرات کالبدی

گردشگر

3/056

0/579

1/526

0/218

0/700

198/000

0/485

میزبان

3/003

0/495

خدمات زیربنایی

گردشگر

2/730

0/601

0/189

0/664

0/714

198/000

0/476

میزبان

2/671

0/569

تغییرات محیطی

گردشگر

3/004

0/763

0/335

0/564

-0/211

197/00

0/833

میزبان

3/027

0/772

توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها

گردشگر

2/979

0/354

1/430

0/233

-0/159

198/000

0/874

میزبان

2/986

0/317

منابع: یافته‌های پژوهش، 1395

 

همان‌طور که در جدول بالا مشاهده می‌شود سطح معنا‌دار به‌دست‌آمده برای تمامی شاخص‌ها و متغیرهای بررسی‌شده، بیش از 05/0 بوده که نشان‌دهندة تفاوت معنا‌دار نداشتن نظرات مالکان خانه‌های دوم و روستاییان است.

 

نتیجه‌گیری

گردشگری روستایی به‌ منزلة یک فعالیت اقتصادی، ضمن اثرگذاری مطلوب بر نظام درآمد و اشتغال در یک ناحیه، پیامدهای دیگری نیز دارد. از این بین، خانه‌های دوم از آثار و پیامدهای گردشگری در نظام کالبدی و بافت سکونتگاهی روستاهایی است که پذیرای گردشگران و ماندگاری موقت آن‌ها برای بهره‌گیری از چشم‌اندازها و شرایط مطلوب روستاها هستند.

در کشورمان و در نواحی کوهستانی شمال کشور، اگرچه نفوذ و گسترش پدیدة خانه‌های دوم سابقه‌ای دیرین دارد، ولی در دهة اخیر درنتیجة بهبود شبکه‌های ارتباطی، شناساندن توانمندی‌های این مناطق و در کنار آن، اشباع محدوده‌های جلگه‌ای و ساحلی، روند گسترش این پدیده سرعت زیادی داشته است. در این بین، اگر گردشگری روستایی و مالکیت خانه‌های دوم به نحوی مناسب برنامه‌ریزی و مدیریت شود، خالق یا محرک یک فرآیند توسعه‌یافته برای دستیابی به پایداری توسعه در نواحی روستایی و نیز پایداری جوامع محلی در همة زیرشاخه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و خود صنعت گردشگری است.

پیامدهای محلی گردشگری خانه‌های دوم از مکانی به مکان دیگر متفاوت است. این موضوع را مالر و همکارانش مطالعه کرده‌اند. آن‌ها معتقدند چشم‌اندازهای متفاوت خانه‌های دوم، بستگی به موقعیت محلی دارد. در بعضی مواقع این پیامدها سودمند است؛ برای نمونه ممکن است مساکن قدیمی در روستاها بازسازی‌ یا تبدیل به مساکن جدید شوند و زمینة زیباسازی روستاها را فراهم کند. بعضی پیامدها نیز آسیب رساننده است. در پژوهش حاضر میانگین توسعة گردشگری خانه‌های دوم در منطقة بررسی‌شده برابر با 7/2 از دیدگاه روستاییان و مالکان خانه‌های دوم ارزیابی ‌شده است که در میان شاخص‌های سه‌گانه، وضعیت اقامت افراد غیربومی با میانگین 91/2، مؤثرترین شاخص و ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری با میانگین 5/2، کم‌تأثیرترین شاخص بوده است.

در پژوهش حاضر شدت تأثیر متغیر توسعة گردشگری خانه‌های دوم بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی حدود 40 درصد برآورد شده است. این نسبت در جامعة روستاییان حدود 4/44 درصد و در بین مالکان خانه‌های دوم حدود 5/24 درصد است که تأثیر متوسط گردشگری خانه‌های دوم را در سطح منطقه نشان می‌دهد. ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری، بیشترین تأثیر را با ضریب بتای 25 درصد در شکل‌گیری انواع تغییرات توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی داشته است. تفاوت معناداری در دیدگاه مالکان و اهالی به توسعة گردشگری خانه‌های دوم و تغییرات در ابعاد اقتصادی و زیست‌محیطی زندگی روستاییان وجود دارد؛ بنابراین نتایج پژوهش حاضر با نتایج پژوهش عنابستانی و صاحبکار (1392)، رمضان‌زاده لسبویی (1390)، خسروی‌نژاد و همکاران (1392) و ظاهری و همکاران (1391) همخوانی دارد و نتایج پژوهش‌های پیشین را تأیید می‌کند.

بررسی ابعاد و شاخص‌های متغیرهای پژوهش نشان می‌دهد کمترین مقدار متغیر رواج گردشگری در روستای پی‌قلعه (50/2) و بیشترین مقدار این متغیر در روستای لش‌سر (78/2) و مکارود (79/2) است. دربارة متغیر توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی، کمترین مقدار این متغیر در روستای عثمان‌کلا (86/2) و بیشترین مقدار این متغیر در روستای طایب‌کلا (09/3) است.

با توجه به آزمون رگرسیون گام‌به‌گام در مرحلة دوم شاخص ایجاد مشاغل جدید مرتبط با گردشگری با ضریب 12 درصد بیشترین تأثیر را دارد و پس ‌از آن ساخت‌وسازهای جدید با ضریب 6/8 درصد در ردیف دوم قرار گرفته است؛ در این آزمون اقامت افراد غیربومی تأثیری بر توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها نداشته است.

در بررسی نظرات ساکنان روستا و مالکان خانه‌های دوم در متغیرهای رواج گردشگری و توسعة کالبدی و شاخص‌های آن از آزمون t دو نمونة مستقل برای آزمون میانگین هر متغیر در دو جامعه استفاده شد. سطح معنا‌دار به‌دست‌آمده برای تمامی شاخص‌ها و متغیرهای بررسی‌شده بیش از 05/0 بوده که نشان‌دهندة تفاوت معنا‌دار نداشتن نظرات مالکان خانه‌های دوم و روستاییان است.

همچنین نتایج آزمون همبستگی نشان می‌دهد تمامی مقادیر احتمال آزمون برای ارتباط بین ابعاد توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی با رواج گردشگری خانه‌های در سطح کمتر از 05/0 با ضریب 323/0 معنادار است؛ بنابراین فرضیة صفر آزمون رد می‌شود. این ارتباط در تمام ابعاد مثبت است؛ به این مفهوم که با افزایش رواج گردشگری، سکونتگاه‌های روستایی از نظر کالبدی توسعه می‌یابد. ضریب همبستگی بین دو متغیر در گروه مالکان خانه‌های دوم و روستاییان بین 239/0 تا 409/0 در نوسان است؛ به ‌نحوی ‌که روستاییان اعتقاد بیشتری به نقش خانه‌های دوم در توسعة کالبدی سکونتگاه‌ها دارند. براساس نتایج به‌دست‌آمده می‌توان پذیرفت رواج گردشگری خانه‌های دوم در منطقة پژوهشی، زمینه‌ساز توسعة کالبدی سکونتگاه‌های روستایی شده است؛ یعنی فرضیة پژوهش با اطمینان
95 درصد تأیید می‌شود.

 

پیشنهادها

با توجه به نتایج پژوهش پیشنهادهای زیر برای بهبود وضعیت سکونتگاه‌های روستایی راهگشاست:

  • با توجه به اینکه شوراها و دهیاران در مدیریت روستایی نقش مهمی دارند، با اعطای امتیازات بیشتر به آنان در زمینة حفاظت از منابع روستا از تغییرات بی‌رویه و آسیب به منابع حیاتی در روستاها جلوگیری می‌شود.
  • بعضی راهکارهای قانونی و مدیریتی برای رفع مشکلات منطقه:

ü         برنامه‌ریزی و نظارت بر ساخت مساکن روستایی با مشارکت نهادهای دولتی و مردمی

ü         برنامه‌ریزی و نظارت بر کاربری زمین‌ها با مشارکت مردم محلی

ü         نصب تابلوهای هشداردهنده برای جلوگیری از تخریب جنگل‌ها و حفظ محیط‌ زیست

ü         تشویق افرادی که از ساخت‌وسازهای سنتی برای خانه‌های دوم استفاده می‌کنند.

ü         تعیین مجازات قانونی برای کسانی که با ساخت خانه‌های دوم به شکل مدرن، چشم‌اندازهای سنتی روستاها را بر هم می‌زنند.

  • استفاده از مصالح بومی سازگار با اقلیم: استفاده از مصالح بومی سازگار با اقلیم در هر منطقه، نه‌تنها موجب کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و صرفه‌جویی در مصرف انرژی می‌شود، بلکه کاملاً با محیط اقلیمی خود سازگار و در مقابل عوامل محیطی انعطاف‌پذیر است؛ به‌ طوری ‌که انعطاف‌پذیری هریک از این مصالح در مقابل کنش و واکنش‌های اقلیمی منطقه پاسخ‌های مناسب را دربر داشته است.
  • توجه به پیامدهای خانه‌های دوم در روستاهای کوهستانی، به‌ویژه از نظر تخریب چشم‌انداز روستا: با توجه به آسیب‌پذیربودن محیط روستا لازم است رشد و گسترش این پدیده در چارچوب برنامه‌ریزی و مدیریت درست صورت گیرد تا ضمن تأمین فضای فراغتی برای شهرنشینان، بهره‌مندی اقتصادی و اجتماعی روستاییان به منزلة جامعة میزبان افزایش یابد و پیامدهای منفی این پدیده از بُعد اکولوژیکی به کمترین حد برسد.
  • ساخت و تجهیز مکان‌هایی برای اقامت گردشگران برای جلوگیری از آسیب‌رساندن به باغ‌های کشاورزی و احداث کمپ و اردوگاههای تفریحی در پیرامون نواحی روستایی.

[1] Rural Tourism

[2] Sharpley

[3] Yutaka

[4] Aleskogius

[5] Counter- urbanization

References

1- آمار، تیمور، (1385)، بررسی و تحلیل گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی؛ مطالعة موردی: بخش خورگام شهرستان رودبار، فصلنامة چشم‌انداز جغرافیایی، سال 1، شمارة 1، 78-65.
2- آمار، تیمور و برنجکار، افسانه، (1388)، تحلیل جغرافیایی گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی شهرستان بندر انزلی پس از انقلاب اسلامی، فصلنامة چشم‌انداز جغرافیایی (علمی - پژوهشی) سال 4، شمارة 9، 7-21.
3- آمار، تیمور، (1391)، آسیب‌شناسی توسعة گردشگری در سکونتگاه‌های روستایی استان گیلان با رویکرد عدالت مکانی - فضایی؛ مطالعة موردی: دهستان دیلمان (شهرستان سیاهکل)، همایش ملی توسعة روستایی.
4- دادورخوانی، فضیله و محمدزاده لاریجانی، فاطمه، (1391)، تحلیل تطبیقی نظرات سهم‌بران دربارة آثار گردشگری خانه‌های دوم بر جنبه‌های کالبدی- فیزیکی مناطق روستایی؛ مطالعة موردی: روستاهای ییلاقی بخش بندپی شرقی شهرستان بابل، مجلة مسکن و محیط روستا، دورة 31، شمارة 140، 83-100.
5- رحمانی، بیژن و خدادادی، پروین، (1391)، ارزیابی پیامدهای گسترش خانه‌های دوم گردشگری بر ساختار روستاها؛ مطالعة موردی: روستاهای ییلاقی جواهرده رامسر، فصلنامة جغرافیایی فضای گردشگری، دورة اول، شمارة 3، 21-48.
6- رضوانی، محمدرضا و صفایی، جواد، (1384)، گردشگری خانه‌های دوم و آثار آن بر نواحی روستایی، فرصت یا تهدید؟، فصلنامة پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 54، 121- 109.
7- رضوانی، محمدرضا، (1381)، تحلیل روند ایجاد و گسترش خانه‌های دوم در نواحی روستایی، فصلنامة پژوهش‌های جغرافیایی، شمارة 45، 73-59.
8- رضوانی، محمدرضا، بدری، سید علی، سپهوند، فرخنده و اکبریان رونیزی، سعید رضا، (1391)، گردشگری خانه‌های دوم و آثار آن بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان روستایی؛ مطالعة موردی: بخش رودبار قصران، شهرستان شمیرانات، مطالعه و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال 4، شمارة 13، 23-40.
9- رضوانی، محمدرضا، اکبریان رونیزی، سعید رضا، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و بدری، سید علی، (1390)، تحلیل مقایسه‌ای آثار اقتصادی گردشگری خانه‌های دوم با گردشگری روزانه بر نواحی روستایی با رویکرد توسعة پایدار، پژوهش‌های روستایی، سال 2، شمارة 4، 20-33.
10- رمضان‌زاده لسبویی، مهدی، (1390)، پیامدهای تغییر کاربری اراضی در نواحی روستایی با تأکید بر توسعة گردشگری خانه‌های دوم (دهستان دو هزار، شهرستان تنکابن)، پژوهش‌های روستایی، سال 2، شمارة 4، 47-64.
11- سازمان ایرانگردی و جهانگردی، (1381)، برنامة ملی توسعة گردشگری، سازمان ایرانگردی و جهانگردی.
12- شارپلی، ریچارد، (1380)، گردشگری روستایی، ترجمه رحمت‌الله منشی‌زاده و همکاران، انتشارات منشی، چاپ دوم، تهران.
13- شاریه، ژان برنار، (1373)، شهرها و روستاها، ترجمه سیروس سهامی، انتشارات نیکا، مشهد.
14- صالحی‌نسب، زهرا، (1384)، گردشگری خانه‌های دوم و آثار آن بر نواحی روستایی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.
15- ضیایی، محمود و صالحی‌نسب، زهرا، (1387)، گونه‌شناسی گردشگران خانه‌های دوم و بررسی آثار کالبدی آن‌ها بر نواحی روستایی؛ مطالعة موردی: رودبار قصران، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارة 66، 71-84.
16- علیقلی‌زاده فیروزجانی، ناصر، قدمی، مصطفی و رمضان‌زاده لسبویی، مهدی، (1389)، نگرش و گرایش جامعة میزبان به توسعة گردشگری در نواحی روستایی؛ نمونة مطالعاتی: دهستان کلیجان، شهرستان تنکابن، پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی)، دورة 42، شمارة 71، 35-48.
17- علیقلی‌زاده فیروزجانی، ناصر، بدری، سید علی و فرجی سبکبار، حسنعلی، (1386)، نگرش جامعة میزبان به آثار محیطی و اقتصادی گردشگری در نواحی روستایی؛ مطالعة موردی: بخش مرکزی شهرستان نوشهر، فصلنامة علمی‌پژوهشی روستا و توسعه، دورة 10، شمارة 1، 1-22.
18- عنابستانی، علی‌اکبر و صاحب‌کار، ناهید، (1392)، تحلیل مقایسه‌ای آثار گردشگری خانه‌های دوم بر توسعة سکونتگاه‌های روستایی از دیدگاه مالکان و اهالی؛ مطالعة موردی: دهستان شیرین‌دره، شهرستان قوچان، فصلنامة گردشگری و چشم‌انداز آینده، سال 3، شمارة 4، 7-25.
19- عنابستانی، علی‌اکبر، (1388)، بررسی آثار کالبدی خانه‌های دوم بر توسعة سکونتگاه‌های روستایی؛ مطالعة موردی: روستاهای ییلاقی شهر مشهد، فصلنامة روستا و توسعه، دورة 12، شمارة 4، 149-166.
20- عنابستانی، علی‌اکبر، (1389)، فرآیند شکل‌گیری خانه‌های دوم روستایی و عوامل مؤثر بر آن؛ مطالعة موردی: روستاهای ییلاقی غرب مشهد، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شمارة 104، 103-107.
21- عنابستانی علی‌اکبر، سعیدی، عباس و درویشی، حسن، (1391)، بررسی آثار اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و زیست‌محیطی توسعة گردشگری در سکونتگاههای روستایی از دیدگاه گردشگران و روستاییان؛ مطالعة موردی: دشت ارژن فارس، مجلة علمی‌تخصصی برنامه‌ریزی فضایی، سال 2، (پیاپی 6)، شمارة 1، 6-20.
22- فاضل‌نیا، غریب، کیانی، اکبر و رمضان‌زاده لسبویی، مهدی، (1390)، تحلیل آثار خانه‌های دوم بر ساختار روستاهای توریستی از نظر جامعة میزبان؛ مطالعة موردی: روستای برسه، شهرستان تنکابن، چشم‌انداز جغرافیایی (مطالعه انسانی)، سال 6، شمارة 15، 119-102.
23- فشارکی، پریدخت، (1373)، جغرافیای روستایی، مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.
24- فیروزنیا، قدیر، رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا و ولی‌خانی، محبوبه، (1390)، پیامدهای گسترش ویلاسازی (خانه‌های دوم) در نواحی روستایی (دهستان تاررود شهرستان دماوند)، فصلنامة علمی‌پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، دورة 9، شمارة 31، 149-170.
25- قادری، اسماعیل، (1382)، نقش گردشگری روستایی در توسعة روستایی پایدار، پایان‌نامه دوره دکتری، به راهنمایی رکن‌الدین افتخاری، عبدالرض، دانشگاه تربیت مدرس.
26- قدمی، مصطفی، عقیلی‌زاده فیروزجانی، ناصر و بردی آنامرادنژاد، رحیم، (1389)، بررسی نقش گردشگری در تغییرات کاربری اراضی مقصد، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، سال 1، شمارة 3، 42-21.
27- گلین‌مقدم، خدیجه، (1388)، روند شکل‌گیری و گسترش خانه‌های دوم در حوزه‌های جنگلی - کوهستانی شمال کشور طی سال‌های 85-1345، فصل‌نامة چشم‌انداز جغرافیایی (علمی‌پژوهشی)، سال 4، شمارة 9، 191-112.
28- مهدوی حاجیلویی، مسعود، قدیری معصوم، مجتبی و سنایی، مهدی، (1387)، نقش و تأثیر خانه‌های دوم بر ساختار اقتصادی و اجتماعی ناحیة کلاردشت، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دورة 40، شمارة 65، 19-31.
29- الوانی، سید مهدی، (1372)، سازوکارهای لازم برای توسعة پایدار جهانگردی، خلاصة مقالات برگزیدة دومین اجلاس جهانگردی (فرهنگ و توسعه)، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
30- Aleskogius, H, (1993), Recreation cultural life and Tourism, National Altas of Sweden, Stockholm: SNAG.
31- Anabestani, A. (2014). Effects of second home tourism on rural settlements development in Iran (case study: Shirin-Dareh Region). International Journal of Culture, Tourism and Hospitality Research, 8(1), 58-73.
32- Dieter, K. Muler, (2002), Second home Ownership and sustainable Development in Northern Sweden, Tourism and Hospitality Research, vol.3 Number4, ABI/INFORM Global, p343-355.
33- Farstad, Maja, Fredrik Rye, Johan, (2013), Second home owners, locals and their perspectives on rural development, Journal of Rural Studies,30 (1):41-51
34- Fredrik Rye, Johan, (2011), Conflicts and contestations. Rural populations’ perspectives on the second homes phenomenon, Journal of Rural Studies, 27 (2):263-274
35- Johnston, R.J, (1988), Dictionary of Human Geography, Second edition, Blackwell, Oxford.
Kondo, Michelle c, Rivera, Rebeca; Rullman Jr. Stan, (2012), Protecting the idyll but not the environment: Second homes, amenity migration and rural exclusion in Washington State, Landscape and Urban Planning, 106 (2): 174– 182
36- Mathieson, A. and Wall, G. (1982), Tourism: Economic, Physical and Social Impact, Harlow, Longman.
37- Muller, D. K. (2004a). Mobility, tourism and second homes. In LEW, A.A. Hall, C.M. and Williams, A.M. (Eds) A companion to Tourism, pp.387-398. Oxford: Blackwell.
38- Sharpley, R and J. (1977), an Introduction to Rural Tourism, International Thomson Business Press, UK.
39- Pacione, M. (1984). Rural geography. Harper and Row. ‏
40- Sharpley, R., (2002), Rural Tourism and the Challenged of Tourism Diversification: The Case of Cyprus, Tourism Management, vol 23. PP. 233-344
41- Sharpley, Richard (2012), “Rural tourism and the challenge of tourism diversification”. Tourism Management. Vol. 47, PP. 35-46.
42- Vepsa¨ la¨inen, Mia; Pitka¨nen, Kati; (2010), Second home countryside. Representations of the rural in Finnish popular discourses, Journal of Rural Studies, 26 (1) 194–204
43- Wang, X. (2006). The second home phenomenon in Haikou, China (Master's thesis, University of Waterloo) ‏, Ontario, Canada.
44- Wall and Smith, (1982), Tourism Alternatives: Potential and Problems in the Develoment of Tourism, Philadelphia: University of Pennsylvania Press.
45- William, A.M. and Hall, C.M., (2000), Tourism and Migration: New relationships between production and consumption, Tourism Geographies, 2, 1, 5-27.
46- Yutaka, Arahi, (1998), Rural Tourism in Japan, The regeneration of rural communities Tokyo, Japan.
47- Aleskogius, H, (1993), Recreation cultural life and Tourism, National Altas of Sweden, Stockholm: SNAG.
Spatial Planning
Volume 7, Issue 3
November 2017
Pages 1-24

Files

History

  • Receive Date: 29 February 2016
  • Revise Date: 21 October 2017
  • Accept Date: 27 November 2017

Share

How to cite

Statistics