Authors
1 Geography faculty of humanities, Payam-e-Noor University, Tehran, Iran
2 Geography faculty of humanities, Payam-e-Noor University, Shahrekord, Iran
3 Geology, faculty of Basic Sciences, Payam-e-Noor University, Tehran, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
مقدمه
امروزه گردشگری یکی از مهمترین منابع کسب درآمد برای تعداد زیادی از کشورهای جهان به شمار میرود (ثروتی و کزازی، 1385: 3). همچنین گردشگری یکی از روشهای مهم در شناساندن توانهای منطقهای وجذب سرمایههای خارجی در کشورهای جهان (احراری و شاهرخی، 1387: 48) و ابزاری برای پدیدآوردن همدلی، تفاهم، شناخت بینالمللی و تحقق صلح جهانی به شمار میرود؛ بهطوریکه در حال حاضر باید گفت این صنعت یکی از اصلیترین ارکان اقتصاد تجاری جهان است و آثار اقتصادی – اجتماعی آن؛ افزایش درآمدهای ملی و منطقهای، رونق بخشهای مختلف اقتصادی، عمران منطقهای (توسعة شبکههای ارتباطی) و توسعة روابط اجتماعی هستند.( ثنایی مبین و همکاران، 1392: 98)؛ درحالیکه بین انواع گردشگری که در جهان وجود دارند، زمینگردشگری (ژئوتوریسم) بهترین گزینه برای استفاده از طبیعت و مظاهر زمینشناسی آن است.( داولینگ و نیوسام ، 1387: 246). زمینگردشگری یکی از رشتههای تخصصی اکوتوریسم است که به معرفی پدیدههای زمینشناسی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آنها میپردازد. حفظ محیطزیست و چشماندازهای آن، تغییرنکردن و خودداری از دخالت انسان در برهمزدن چهرة زمین از اهداف اصلی زمینگردشگری است. زمینگردشگری علم بررسی و بهرهگیری از شکلهای ناشی از فرایندهای بیرونی برای توسعة گردشگری است. این فرایندها به وجود آمدن شکلهای مختلف خشکیها را با چشماندازهای گوناگون و شرایط زیستی، آبوهوایی و دگرگونی محیطهای مختلف را سبب میشوند و در هر منطقه با ویژگیهای اقلیمی متفاوت، شرایط گوناگونی پدید میآورند (پیشین). زمینگردشگری، نوعی از مفاهیم جدید است که با تأکید بر ویژگیهای انحصاری هر منطقه، سودرسانی گردشگران را به آن منطقه سبب شده است (فلاح تبار و رجائی، 1387: 275).
زمینگردشگری میتواند بسترساز توسعة فرهنگی و پایداری اقتصادی شود و این امکان را برای پژوهشگران و بهرهبرداران به وجود آورده است تا بتوانند محیط را بهتر کنند و کیفیت بازدید را ارتقاء دهند؛ بهطوریکه دخالت انسان به نشاندادن برجستگی ویژه و تازهای از طبیعت منجر شود. در زمینگردشگری کوشش میشود انسان دخالت و تصرفی در محیط نداشته باشد؛ اما بهناچار اگر دخالت و تصرفی انجام شد، این اقدام باید به کمال در طبیعت منجر شود. ایجاد تغییر نباید با محیط، ناسازگاری داشته باشد و چهرة منطقه را دگرگون و ناهمگون کند (رحیمپور، 1388: 1). فری[1] عقیده دارد ژئوتوریسم یعنی همکاری میانرشتهای درونرشتهای اقتصادی، نتیجهبخش و بهسرعت پیشرونده که با زبان ویژة خود سخن میگوید. ژئوتوریسم، بخش جدید تجاری و اشتغالزاست. زمینگردشگری با برنامهریزی مناسب و شناخت مزیت و محدودیتها میتواند نقش مهمی در توسعة ملی و تنوعبخشیدن به اقتصاد منطقه داشته باشد. در این راستا فلیکس تانگ کولی (2006) معتقد است ژئوتوریسم مربوط به به کار گیری منابع میراث زمینشناختی برای گردشگری براساس آموزش است و داراییهای میراث زمینشناختی با تکیه بر ارزشهای ذاتی شکلهای زمینشناسی و زمینریختشناسی (ژئومورفولوژی) بنا نهاده شده است (به نقل از نکوئی صدری، 1384: 46). درحقیقت، زمینگردشگری، زیرمجموعة گردشگری پایدار است و هدف آن حفظ منابع گردشگری در مقاصد است؛ یعنی هدایت گردشگران بهطوریکه محل بازدید برای نسلهای آینده هم همانطور باقی بماند و استفادهشدنی باشد (رحیمپور، 1388: 1).
منطقة اردل یکی از مناطق زمینگردشگری (ژئوتوریستی) درجنوب غربی استان چهار محال و بختیاری، باوجود توانمندی درزمینة توسعة زمینگردشگری هنوز نتوانسته است به جایگاه واقعی خود در این زمینه دست پیدا کند. این شهرستان جاذبههای زمینگردشگری متعددی ازجمله تنگة درکش و ورکش، چشمهها و آبشارهایی همانند آبشار درة عشق، چشمة مولا و سرداب و آبشار لندی دارد. در حال حاضر گردشگران تنها از اندکی از این جاذبهها استفاده میکنند و جاذبههای طبیعی و تاریخی بهدلیل نبود سرمایهگذاری کافی و امکانات، خدمات و زیرساختهای گردشگری نتوانستهاند در توسعة صنعت گردشگری این منطقه مؤثر واقع شوند؛ بنابراین، توسعة صنعت گردشگری با زمینگردشگری میتواند توسعة اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و زیستمحیطی شهرستان را فراهم کند که تحقق آن مستلزم بررسی و شناخت این منابع از یکسو و برنامهریزی و ارائة راهکارهای مناسب از سوی دیگر است؛ بنابراین، پژوهش حاضر نیز بهدنبال بررسی وضعیت جاذبههای زمینگردشگری منطقة اردل و بیان ارتباط آنها با توسعة صنعت گردشگری در این منطقه و بنابراین بهدنبال پاسخگویی به این پرسشهای کلیدی است که توانمندیها و جاذبههای زمینگردشگری منطقة اردل کدامند و ارزش و اهمیت هریک از آنها در توسعة صنعت گردشگری منطقه چقدراست.
پیشینة تجارب و سوابق پژوهش
در سالهای گذشته، بررسیهای متعددی درزمینة ارزیابی توانمندیهای پایگاههای زمینریختشناسی (ژئومورفوسایتها) و لندفرمهای[2] زمینریختشناختی (ژئومورفولوژیک) گردشگری در ایران انجام شده است که ازجملة آنها میتوان به ارزیابی ژئوسایتهای گردشگری روستاهای بخش چهاردانگة شهرستان ساری با روش فاسیلوس و نیکولاس[3] توسط صالحی و همکاران (1395) اشاره کرد که نشان دادند میان ژئوسایتهای مطالعهشده، چشمههای باداب سورت بیشترین امتیاز را کسب کردهاند و پیشنهاد کردند در این منطقه با سرمایهگذاری و برنامهریزی مناسب باید علاوهبر حفظ ارزشهای علمی و زمینشناختی منطقه، نیازهای حفاظتی و توانمندیهای کاربردی هر پایگاه زمینریختشناسی مدنظر قرار گیرد. میرکتولی و همکاران (1395) میراث زمینشناختی در ژئوپارک چشمة باداب سورت را در روستای اروست شهرستان ساری با روشهای پریرا و رینارد[4] بررسی کردهاند. نتایج بررسی آنها نشان دادند این منطقه در ترکیب با مواریث زمینشناسی، تاریخی، اکولوژیک و فرهنگی، توانمندی چشمگیری در گردشگری پایدار دارد و به رشد اقتصادی، اجتماعی و آموزش منجر می شود. آرا و همکاران (1393) در ارزیابی توان گردشگری لندفرمهای انحلالی براساس الگوی اصلاحشدة پرالونگ (کوچین)[5] و الگوی پرالونگ در منطقة سه غار سرآب، سید عیسی و چهلپله در استان چهار محال و بختیاری نشان دادند براساس روش کوچین، غار سرآب با امتیاز ارزش گردشگری نهایی در اولویت اول و غار چهلپله و سید عیسی در الویت دوم و سوم قرار دارند؛ اما براساس نتایج الگوی پرالونگ، دو غار سرآب و سید عیسی جزء غارهای با جاذبة زیاد منطقه بودهاند. جعفری و همکاران ( 1393) در ارزیابی تواناییهای بالقوة زمینگردشگری در منطقة اورامان با روش رینارد به این نتیجه رسیدند که امتیاز پایگاههای زمینریختشناسی منطقه در دو ارزش مهم علمی (بازسازی عناصر پالئوژئومورفیک و پالئوکلیما) بین صفر و یک و ارزش افزوده (ارزش فرهنگی، تاریخی، زیستمحیطی، اقتصادی و زیباییشناختی) در نظر گرفته شدهاند. باتوجهبه بررسی ژئوسایتها و مقایسة امتیازهای بهدستآمده میتوان چنین نتیجه گرفت که ارزش علمی لندفرمهای مد نظر از ارزش افزودة آنها بیشتر بوده است. مقصودی و همکاران (1393) پایگاههای زمینریختشناسی (ژئومورفوسایتهای) منطقة تخت سلیمان را با روش فاسیلوس ارزیابی کردند. آنان به این نتیجه رسیدند که پایگاههای زمینریختشناسی منطقه از نظر شاخص علمی و برخی از شاخصهای گردشگری مانند چشمانداز و دسترسی، شرایط مطلوبی دارند؛ ولی از نظر شاخصهای حفاظتی، فرهنگی و هنری نیازمند تقویت هستند.
در بخش پژوهشهای خارجی نیز رینارد و همکاران (2007 ) روش نوینی در ارزیابی پایگاههای زمینریختشناسی ارائه کردهاند. در این روش دربارة تعیین ارزش علمی و مکمل در پایگاههای زمینریختشناسی بحث میشود؛ با این تفاوت که در این پژوهش ارزش اقتصادی، بومشناختی و زیباییشناختی، معیارهایی مستقل در نظر گرفته میشوند و در پایان، پایگاههای زمینریختشناسی بالقوة منطقه انتخاب و معرفی میشوند. همچنین شیوة یادشده به این نتیجه میرسد که در گذشته تنها به ارزشهای علمی توجه میشد؛ ولی با ایجاد ژئوپارکها و مسئلة حفاظت باید ارزشهای مکمل در کنار ارزشهای علمی بررسی شوند. فاسیلوس و همکاران (2012) در بررسی ژئوپارک سیلوریتیس[6] یونان، روش جدیدی برای ارزیابی ژئوسایت یادشده ارائه کردند. این شیوه، شش معیار اصلی دارد و درپایان، ارزشهای علمی، حفاظتی و گردشگری هر پایگاه زمینریختشناسی بهتفکیک مشخص شدهاند. جوسان و ایلیز (2009) در پژوهشی با عنوان «پایگاه زمینریختشناسی (ژئومورفوسایت) و ناهمواریها»، پایگاههای زمینشناسی (ژئوسایتها) را لندفرمهایی معرفی میکنند که منظرة ویژهای را از ناهمواریها باتوجهبه عوامل مورفوژنیک و زمینشناسی نمایش میدهند. مکانی معین بهتنهایی میتواند اهمیت ویژهای داشته باشد و در این مورد، علاوهبراین میتوان به ناهمواریها اشاره کرد؛ اما در بسیاری از موارد مکانی معین چندین اهمیت دارد.
هوز و همکاران (2011) در پژوهشی با عنوان «ارزیابی مقدماتی ژئوسایتها با الگوی GAM و کاربرد آن در کوههای فروسکا گورا[7] ، تواناییهای زمینگردشگری را نشان دادند. این الگو از نموداری متشکل از 9 زمینه به دست آمده است که در آن میتوان ژئوسایتها را ردهبندی و به 9 منطقة مناسب گردشگری تقسیم کرد (علمی، آموزشی، زیباییشناسی، نمایشی، نگهداری و حفاظت). این الگو میتواند علاوهبر ارزیابی ژئوسایتها، به حفظ میراثهای طبیعی و گردشگری کمک ارزشمندی کند و سپس مسیری برای آینده نشان دهد.
بیزواس و همکاران (2013) با بررسی توسعة زمینگردشگری در منطقة کوچگجرات هند به این نتیجه رسیدند که برای پیشرفت فعالیتهای زمینگردشگری در منطقة کوچ که میراثهای زمینشناسی نادری دارد، نیاز به زیرساختهایی است که متأسفانه در این مناطق بهدلیل فعالیتهای انسانی در حال نابودی هستند. چارماین و فونگ (2015) ژئوپارک هنگ کنگ را با روش بازدیدکنندگان شاغل، عکاسی[8] کردند. آنان از گردشگران خواستند تا هنگام سیاحت در میراث زمینشناختی و سفرنامة خود، از شکلهای زمینریختشناسی عکس بگیرند و دربارة آنها آگاهی پیدا کنند. این مسئله باعث شد، گردشگران بدانند ژئوپارک باوجود عناصر زیباییشناختی و حفاظتی، همیشه با زمینشناسی و زمینریختشناسی همراه است و برای گسترش میراث زمینشناختی و حفاظت جغرافیایی باید خدماتی برای رضایت و جذب گردشگر ارائه کرد. درمجموع، باوجود بررسیهای انجامشده دربارة ارزیابی و توانسنجی ژئومورفوسایتهای داخل و خارج از کشور، باتوجهبه اهمیت صنعت گردشگری و توانمندیهای درخور توجه کشور، ضرورت انجام پژوهشهایی در این زمینه بیش از پیش احساس میشود.
مبانی نظری پژوهش
زمینگردشگری (ژئوتوریسم) شاخة جدیدی از بومگردی(اکوتوریسم) است که با تکیه بر پدیدههای زمینشناسی به موضوع گردشگری میپردازد. دیدن انواع فرسایشهای آبی، بادی، شیاری و خندقی، بازدید ازگسلها، غارنوردی و دیدن پدیدههای چکندهسنگ یا استالاگتیتی[9] و چکیدهسنگ یا استالاگمیتی[10] از دیدگاه زمینشناسی، بازدید از لایهبندیهای مشخص روی ارتفاعات و مشاهدة چینخوردگیها، مخروطافکنهها و واریزهها قسمتی از فعالیتهای مربوط به زمینگردشگری را تشکیل میدهند (زاهدی، 1380: 42-41). واژة «ژئوتوریسم»[11]، از سه کلمة «geo» بهمعنی زمین، «tour» بهمعنی گشت و «ism» بهمعنی مکتب و عمل، تشکیلشده و بهمعنی گردشگری زمینشناسی و نیز یکی از گرایشهای تخصصی بومگردی (اکوتوریسم) است و به معنی پدیدههای زمینشناختی به گردشگران با حفظ هویت مکانی آنها میپردازد. مفهوم زمینگردشگری از ابتدای دهة 1990 میلادی به بعد در کشورهای ایالات متحدة آمریکا، ایرلند، انگلیس و اسپانیا توسعه یافت. در اواسط دهة 1990، زمینگردشگری بهطور فزایندهای در صنعت گردشگری و بین سیاستمداران، طرفداران حفظ محیطزیست، جغرافیدانان، زمینشناسان و مجامع علمی همانند آن بررسی شد (حاج علیلو و نکوئی صدری، 1390: 48).
نخستین پژوهشهای زمینگردشگری توسط هوز دربارة مواردی مانند مکانهای زمینشناختی و زمینریختشناختی (ژئومورفولوژیک) یا ژئوسایتها انجام شدند (Novelli, 2005, 28). فلیکس تانگ کولی (2006) مفهوم زمینگردشگری را دربارة بهکارگیری منابع میراث زمینشناختی برای گردشگری براساس آموزش بیان میکند و داراییهای میراث زمینشناختی را با تکیه بر ارزشهای ذاتی شکلهای زمینشناختی و ژئومورفولوژی در نظر میگیرد (نکوئی صدری، 1384: 46).
زمینگردشگری فرصتهای عظیمی برای توسعة اقتصادی، بهویژه برای مناطق دور و حاشیهای فراهم میکند. ظهور زمینگردشگری بخشی از همگرایی گردشگری طبیعتمحور است که بر موضوعات زمین و گردشگری پایدار تأکید دارد (Brilha,2009,35). واژة «زمینگردشگری» معمولا در مفهومی بسیار وسیعتر به کار میرود که نهتنها بخش جدیدی از بازار گردشگری است، بلکه رهنمودی اصولی برای کمک به حفظ طبیعت بیجان و توسعة پایدار به شمار میرود. در مجلة جغرافیای ملی، زمینگردشگری شکلی از گردشگری تعریف شده است که حفظ و ارتقاء ویژگیهای جغرافیایی منطقه ازجمله محیط، فرهنگ، زیباییها، میراث و حتی بهبود وضعیت اقتصادی ساکنان آن را باعث میشود (National geographic center for sustainable destinations ,2008). زمینگردشگری از علوم مختلفی مانند زمینریختشناسی (ژئومورفولوژی)، ژئوفیزیک و اقلیمشناسی بهره میبرد و کارشناسان علوم زمین و علاقهمندان به طبیعت را برای بازدید از جاذبههای زمین دعوت میکند. زمینگردشگری به معنای گردشگری جغرافیایی است و بهطور ضمنی بر ویژگیهای زمینشناختی و زمینریختشناختی تأکید دارد که خود بستر همة فعالیتهای انسانی و ویژگیهای جغرافیایی هستند (ثروتی و کزازی، 1385: 6). زمینگردشگری، گردشگری آگاهانه و مسئولانه در طبیعت با هدف تماشا و شناخت پدیدهها و فرایندهای زمینشناختی و آموختن شیوة شکلگیری و سیر تکامل آنهاست. نکات درخورتوجه در این تعریف عبارتند از: 1) آگاهانه: زمینگردشگر (ژئوتوریست) با هدف و برنامة قبلی به منطقهای سفر میکند؛ 2) مسئولانه: زمینگردشگر به ارزش و حساسیت پدیدههای زمینشناختی آگاه است و در هنگام بازدید، از هرگونه آسیبزدن به آنها خودداری میکند و دیگران را نیز از آن باز میدارد؛ 3) طبیعت: فعالیتهای زمینگردشگری در محیطهای طبیعی انجام میشوند و بازدید از موزههای علوم زمین بهتنهایی نمیتواند فعالیت زمینگردشگری باشد؛
4) آموزش: یکی از اهداف زمینگردشگری، آموزش مفاهیم پایة علوم زمین به همگان بهویژه کودکان و نوجوانان است (امری کاظمی، 1392: 452)؛ بنابراین باتوجهبه ادراک انسانی میتوان گفت، مکانهای زمینریختشناختی دو ارزش مهم علمی (بازسازی عناصر جغرافیای دیرینه) و ارزش افزوده (فرهنگی، تاریخی، بومشناختی، اقتصادی و زیباشناختی) دارند (Reynard, 2005:181). درمجموع، به اهمیت این مکانها نهتنها از نظر علمی بلکه از جنبههای دیگر و ویژگیهای مرتبط با بومشناختی، اقتصاد و فرهنگ نیز توجه میشود. بههرحال، ارزش علمی این مکانها در پژوهشهای مربوط به گردشگری باید هدف اصلی باشد و ارزشهای دیگر در مراتب بعدی اهمیت قرار میگیرند(Panizza and Piacente, 2003:4). درواقع ارزیابی مکانهای زمینریختشناختی باید بر سه معیار استوار باشد شامل: 1- کیفیت ذاتی مکان؛ 2- تهدیدهای بالقوه و نیازمندیهای حفاظتی؛
3- جنبههای کاربردی. تهیة فهرست مکانهای زمینریختشناختی باید باتوجهبه کیفیت علمی مکان، تعریف سطوح محافظت، امکان بهرهبرداری آموزشی و تفریحی، توانمندی مکان برای فعالیتهای اقتصادی انجام شود (مختاری، 286،1392). وقتی بر نقش زمینریختشناسی و فرایندهای مرتبط با آن در مسائل مربوط به گردشگری بدینصورت تأکید میشود و از سوی دیگر بر استفاده از الگوبندیهای عاملمحور که ابزاری برای حفظ و مدیریت صحیح منابع طبیعی استفادهشده هستند، بهطور فزایندهای تأکید میشود؛ بنابراین نیازمند ارائة روشهای جامع در توسعة ارزشهای علمی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن هستیم (Reynard and Panizza, 2005:186). زمینریختشناسی و گردشگری آثار متقابل بر همدیگر دارند و هویت زمینریختشناختی منطقه میتواند در ایجاد یا تقویت جاذبههای گردشگری آن مؤثر باشد. ازآنجاکه گردشگری، فعالیتی اقتصادی و اجتماعی است که دائماً در قلمرو فضایی اتفاق میافتد، بررسی این پدیدهها باید با روشهای جغرافیایی انجام شود تا امکان تحلیل مسائل و آثار آن برای کاهش عواقب محیطی فراهم شود (Mihai et al, 2009:134). بدیهی است اگر برنامهریزان گردشگری کشور، جاذبههای زمینگردشگری را در برنامههای توسعة گردشگری خود قرار دهند، قطعاً احتمال موفقیت بیشتری در افزایش ارزش مکانهای زمینریختشناختی فراهم خواهد شد.
برای بررسی و ارزیابی پایگاههای زمینریختشناسی، الگوها و روشهای مختلفی ابداع و پیشنهاد شدهاند (جدول 1). الگوهای ارزیابی زمینگردشگری با بررسی و ارزیابی توانمندیهای زمینگردشگری درسطوح ناحیهای و ملی کوشش میکنند مکانهای با توانمندیهای زمینگردشگری را شناسایی و برای برنامهریزیها واقدامات بعدی معرفی کنند. این شیوهها و الگوها قبل از آنکه بیانکنندة واقعیتهای بیرونی باشند، متاثر از برداشتها و نتیجهگیریهای پژوهشگر هستند. فرایند شناخت در پژوهشگران، بیشتر پیرو چارچوبهای معرفتی آنهاست؛ بنابراین هر پژوهشگری که به بررسی و برانداز پدیدهای می پردازد، از دریچة شناخت معیّن، چنین فرایندی در ذهن خود پردازش می کند (قنواتی و همکاران، 1391 :82).
جدول- 1: معرفی برخی الگوهای ارزیابی پایگاه زمینریختشناسی (ژئومورفوسایتها) در زمینگردشگری از جدید به قدیم
|
ردیف |
الگو |
پژوهشگر |
روش |
ابزار |
شاخصها |
|
1 |
الگوی پریرا periera |
2007 |
کیفی/ کمّی |
ارزشگذاری براساس شاخصهای عددی |
ارزش ژئومورفولوژی و ارزش مدیریتی مناطق |
|
2 |
الگوی رینارد Reynard |
2006 |
کیفی/ کمّی |
مشاهدات میدانی تصاویر ماهوارهای وعکس هوایی –نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی |
ارزش علمی (تکامل، شاخصبودن، نادربودن و ارزشهای جغرافیایی دیرینه) ومکمل (ارزشهای فرهنگی، تاریخی، مذهبی،زمینتاریخی و اقتصادی) |
|
3 |
الگوی پرالونگ (Peralong) |
پرالونگ 2005 |
کیفی |
مشاهدات میدانی – تصاویر ماهوارهای وعکس هوایی–نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی |
چهار جنبه (زیبایی ظاهری، علمی، فرهنگی - تاریخی و اجتماعی - اقتصادی) |
|
4 |
الگوی اکولوژی (Ecology) |
مخدوم در ایران 2003 |
کیفی |
مشاهدات میدانی – تصاویر ماهوارهای وعکس هوایی –نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی |
شناسایی منابع وجمعآوری اطلاعات، تجزیه وتحلیل و جمعبندی دادهها و تهیة نقشة توان کاربری سرزمین |
|
5 |
الگوی ای.اچ.پی (AHP) |
ویراکون 2002 |
کیفی/کمّی |
GIS (Expert Choice) |
مشخصکردن عناصر و تصمیمگیری و اولویتدادن |
|
6 |
الگوی تاپسیس (Topsis) |
مالچوفسکی 1996 |
کمّی |
GIS مبنا (ادریسی) |
ماتریس نرمالشده - بیشترین عملکرد هر شاخص - کمترین عملکرد هر شاخص - تعیین معیار فاصلهای برای گزینة ایدئال و... |
|
7 |
الگوی فازی (Fuzzy) |
لطفیزاده 1965 |
کمّی |
GISمبنا (توابع فازی) |
استفاده از عملکنندههایی مانند ضرب جبری، جمع جبری و OR، AND و عملکنندة منطقی گامای فازی و درجة عضویت |
|
8 |
الگوی سوات SWOT)) |
آلبرت هامفری 1960 |
کیفی |
مشاهدات میدانی - تصاویر ماهوارهای و عکس هوایی –نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی |
شناسایی ضعفها و قوتها ازمحیط داخلی و فرصتها و تهدیدها از محیط خارجی |
|
9 |
Freemanالگوی فریمن |
فریمن 1984 |
کیفی/ کمّی |
تدوین راهکار |
بررسی محیطی، تدوین راهبردی، اجرای راهکار، کنترل و ارزیابی |
|
10 |
الگوی لئوپولد Leopold)) |
لئوپولد 1949 |
کیفی/کمّی |
مشاهدات میدانی – تصاویر ماهوارهای و عکس هوایی –نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی |
عامل فیزیکی، عامل زیستی، عواملی که بشر علاقه دارند و استفاده میکنند. |
منبع: قنواتی و همکاران، 1391 : 83
همانطورکه در جدول (1) مشاهده میشود، روشهای متعددی برای ارزیابی و تعیین نقاط جذاب درمحوطههای زمینگردشگری وجود دارند که در ژئومورفولوژی، بیشتر بر دادهها و روشهای ارزیابی عددی تأکید میشود. الگوسازی به کشف واقعیتهای جدید کمک میکند؛ به انجام پژوهش و دستکاری بیشتر منجر میشود و انگیزهای برای ابداع الگوهای پژوهشی بیشتر است. الگوها میزان مطلقبودن را نسبت به دنیای واقعی بهویژه با ارائة الگوهای ریاضی از کمترین به بیشترین افزایش می دهند (تایلور،2000 :20). افزون بر این روشها و الگوها، روش نیکولاس (2007) روش نسبتا جدیدی است که در آن معیارهای ویژهای برای تعیین هریک از جنبههای گردشگری در مکانهای زمینریختشناختی ازجمله علمی، آموزشی، تنوع زمینشناختی، بومشناختی (اکولوژیک)، زیباشناختی، تهدیدات بالقوه، نیازهای حفاظتی و توانایی استفاده، به کار برده شده است و با چنین معیارهایی، میزان توان گردشگری هریک از پایگاههای زمینریختشناسی بهصورت کیفی و کمّی و بهطور دقیق و علمی اولویتبندی میشود.
مواد و روشها
پژوهش حاضر، از جنبة هدف، کاربردی و از جنبة ماهیت و روش، توصیفی – تحلیلی و پیمایشی بوده است که برای جمعآوری دادهها و اطلاعات ضروری از دو روش اسنادی و کتابخانهای و روش میدانی استفاده شده است. جامعةآماری این پژوهش نیز خبرگان و مسئولان مرتبط با موضوع در سطح شهرستان و استان در نظر گرفته شده است که بهصورت تمامشماری از تعداد 110 نفر از خبرگان (اساتید دانشگاه، متخصصین و نیز گروه کوهنوردی) و مسئولان (مدیران و کارشناسان بخش گردشگری سازمان میراث فرهنگی استان و شهرستان) مربوطه در سطح شهرستان و استان پرسشگری شده است. برای تجزیه و تحلیل مکانهای زمینریختشناختی در راستای توسعة صنعت گردشگری منطقة اردل از روش نیکولاس (2007) استفاده شد. در این روش، معیارهای ویژههای برای تعیین هریک از جنبههای گردشگری در مکانهای زمینریختشناختی ازجمله علمی، آموزشی، تنوع زمینشناختی، بومشناختی، زیباشناختی، تهدیدات بالقوه، نیازهای حفاظتی و توانایی استفاده مشخص شده است. با چنین وضعیتی، میزان توان گردشگری هریک از مکانهای یادشده، اولویتبندی میشوند. ارزش علمی و آموزشی براساس شاخصهایی مانند وضعیت مکان، کمیابی، نمایندگی و نمونة فرایندی زمینریختشناختی محاسبه میشود. در این ارزش، استفاده از جذابیتهای علمی مکان زمینریختشناختی، باتوجهبه بهرهبرداری آموزشی با ابزارهای مختلف حمایتی، جایگاه بالایی دارد. تنوع زمینشناختی طبق مفاهیم جهانی، تنوع زمینشناسی و تنوع زمینریختشناختی[12] را در هر مکان در بر میگیرد. در اینجا تعداد عوارض مرتبط نسبت به کل شکلها و فرایندهای زمینریختشناختی منطقه سنجیده میشود. در ارزیابی، ارزش بومشناختی و زیباشناختی به نادربودن گونهها، تنوع (تعداد گونهها) و دینامیک طبیعی (توانایی محیط در توسعة طبیعی)، پوشش گیاهی و جانوری و همچنین به جنبة زیبایی ظاهری مکان زمینریختشناختی بستگی دارد. در ارزش فرهنگی، وجود بناهای تاریخی، فرهنگی و باستانشناسی در مکان زمینریختشناختی ارزیابی میشود و کیفیت آنها میتواند در میزان امتیازدهی مؤثر باشد؛ اگرچه این معیارها به ارائة تحلیلی کامل از مکان بررسیشده در همة ابعاد بومشناختی، فرهنگی و تاریخی قادر نیست، درنهایت میتواند یک ارتباط مناسب بین زمینریختشناسی مکان و گردشگری برقرار کند .(Nickolas& Zouros, 2007:169-80) در معیار تهدیدهای بالقوه و نیازهای حفاظتی، شاخصهایی مانند حفاظت قانونی و آسیبپذیری مدنظر است که با افزایش علاقهمندی به مکانهای زمینریختشناختی، خطر آسیب و تخریب آنها را افزایش داده است. به همان نسبت نیز اجرای فنون علمی حفاظت و مدیریت این مکانها اهمیت یافته است. این معیار، سطح حفاظت مکان زمینریختشناختی را بررسی میکند و در پایان، معیار توانایی استفاده براساس چهار شاخص توانایی تشخیص، توزیع جغرافیایی، توان دسترسی و توانمندی اقتصادی محاسبه میشود؛ بنابراین هرچه مکان زمینریختشناختی، دید و دسترسی بهتری به مسیرهای حملونقل داشته باشد، توانمندی بیشتری درزمینة جذب بازدیدکنندگان و نیز برنامهریزی و توسعة گردشگری دارد. میزان امتیازدهی به این معیارها در هر شاخص، بین صفر تا 5 نمره و در بعضی از معیارها بین صفر تا 10 است (همان). در این پژوهش برای امتیازدادن به هریک از ارزشهای بالا بر این اساس، جمع این معیارها، توانمندی مکان زمینریختشناختی را در توسعة گردشگری منعکس میکند. درمجموع هرچه عدد بهدستآمده به 100 نزدیکتر باشد، نشاندهندة توانمندی زیاد آن در برنامهریزی گردشگری خواهد بود (جدول 2).
جدول- 2: معیارهای بهکاررفته برای ارزیابی مکانهای زمینریختشناختی با روش نیکولاس
|
امتیازها |
ارزیابی |
معیارها |
ردیف |
|
70- 0 |
ارزش علمی و آموزشی |
|
1 |
|
10- 0 |
این شاخص به ساختار یا فرایند مکان زمینریختشناختی و درجهای از سطح حفاظتی اعمالشده بستگی دارد. |
وضعیت مکان |
1 - 1 |
|
10- 0 |
این شاخص بهصورت تعداد مکانهای مشابه موجود در سطوح مختلف است (بینالمللی، ملی، منطقهای و محلی). |
کمیابی |
2 - 1 |
|
10- 0 |
به درجهای که یک مکان، نمونة بارز فرایند زمینریختشناختی ویژه باشد. |
نمایندگی |
3 - 1 |
|
10- 0 |
بستگی به مفیدبودن مکان برای کمک به عموم مردم که ساختار یا فرایند زمینریختشناختی را درک کنند. |
نمونه |
4 - 1 |
|
10- 0 |
به تعداد شکلهای زمینریختشناسی و زمینشناختی جذاب و متنوع در هر مکان بستگی دارد. |
تنوع زمینشناختی |
2 |
|
10- 0 |
تعیین ویژگیها با توصیف بینالمللی یا با قوانین ملی یا منطقهای (پایگاه میراث طبیعی جهان یا ذخیرهگاه زیستکره، پارک ملی یا بناهای تاریخی طبیعی، پارک طبیعی منطقهای، مکان حفاظتشدة محلی). |
ارزش اکولوژیک و زیباشناختی |
3 |
|
10- 0 |
تعیین ویژگیها با توصیف بینالمللی یا با قوانین ملی یا منطقهای(پایگاه میراث طبیعی جهان، بناهای تاریخی-فرهنگی ملی، چشماندازهای فرهنگی یا چشمانداز چشمگیر بسیار زیبا، بنای تاریخی منطقهای، بنای تاریخی محلی) |
ارزش فرهنگی |
4 |
|
10- 0 |
تهدیدهای بالقوه و نیازهای حفاظتی |
|
5 |
|
5- 0 |
سطح حفاظت مکان زمینریختشناختی (انتخاب بینالمللی، پارک یا بنای تاریخی ملی، حفاظت با قوانین ملی، حفاظت منطقهای، حفاظت ضعیف یا بدون حفاظت). |
حفاظت قانونی |
1 - 5 |
|
5- 0 |
میزان تهدیدهای بالقوه (تهدید کنترلنشدنی، فشار قوی، تهدید متوسط، تهدید کنترلشده، تهدید ضعیف، بدون تهدید). |
آسیبپذیری |
2 - 5 |
|
20- 0 |
توانایی استفاده |
|
6 |
|
5- 0 |
سطح تشخیص (بینالمللی، ملی، منطقهای، محلی، شناختهشده تنها با جامعة محلی، ناشناخته). |
توان تشخیص |
1 - 6 |
|
5- 0 |
درصد فضای اشغالشده با مکان زمینریختشناختی دربارة سطح کلی منطقه |
توزیع جغرافیایی |
2 - 6 |
|
5- 0 |
سطح توان دسترسی به وسیله (جادة مهم منطقهای یا ملی، محلی، خاکی یا با پای پیاده، تنها با اجازه یا دسترسیناپذیر). |
توان دسترسی |
3 - 6 |
|
5- 0 |
تعداد بازدیدکنندگان هر سال (بیشتر از 75000، بیشتر از 50000، بیشتر از 20000، بیشتر از 5000، کمتر از 5000 یا بدون بازدیدکننده). |
توان استفاده |
4 - 6 |
Source: Nickolas & Zouros, 2007:169-80
معرفی اجمالی منطقة بررسیشده
شهرستان اردل به مرکزیت شهر اردل در90 کیلومتری جنوبغرب استان چهارمحال و بختیاری قرار گرفته است. این شهرستان 2 بخش دارد که شامل 4 شهر و 4 دهستان است. محدودة شهرستان اردل در موقعیت 50 درجه و 10دقیقه تا 50 درجه و 43 دقیقة طول شرقی و از 31 درجه و 39 دقیقه تا 32 درجه و 13دقیقة عرضشمالی واقع شده است و ارتفاع آن از سطح دریا 1804 متر است. (طرح جامع شهرستان اردل، 1391: 6). این شهرستان بهدلیل ویژگیهای خاص طبیعی، توانمندیهای زمینشناختی و میراثهای تاریخی و فرهنگی یکی از مناطق منحصربهفرد گردشگری است که مکانهای زمینریختشناختی و زمینساختی را در خود جای داده است. ویژگیهای زمینشناسی، زمینریختشناختی و سامانههای ژئومورفیکی فعال در منطقه و ارزیابی ارزشهای برخی از مکانهای زمینریختشناختی موجود در منطقة شهرستان اردل مهمترین اهدافی هستند که در این پژوهش بررسی شدهاند. باتوجهبه طبیعت زمینشناسی منطقة اردل، تعداد 8 جاذبه از جاذبههای زمینگردشگری این منطقه شامل غار اردل، تنگة درکش و ورکش، محدودة آبشار درة عشق، محدودة رودخانة ارمند، محدودة تالاب سولقان، آبشار تنگ زندان یا کرودیکن، محدودة چشمة مولا و سرداب و آبشار لندی (جدول 3)، سبب شدهاند که منطقة شهرستان اردل، منطقة نمونة گردشگری و زمینگردشگری استان شناخته شود. همة این عوامل زمینة مناسبی برای توسعه و پیشرفت این منطقه فراهم کردهاند که میتواند این منطقه را به مرکز زمینگردشگری و گردشگری در غرب کشور تبدیل کند (شکل 1).
شکل- 1: موقعیت جغرافیایی منطقة اردل در استان و کشور
جدول- 3: خلاصهای از ویژگیهای جاذبههای زمینگردشگری (ژئوتوریستی) منطقة بررسیشده
|
نام جاذبه |
موقعیت |
ویژگیهای طبیعی |
|
1- محدودة آبشار زرد لیمه |
در منطقة دیناران در فاصلة 30 کیلومتری غرب اردل |
این آبشار یکی از سرچشمههای رودخانة کارون است. در طول مسیر با شیبهای خطرناک و پرتگاههای عمیق وجود دارد که در دامنههای کوه مافارون (ماهآفرین) و کوه سفید کوتک واقع هستند. راستپلهها، پرتگاههای مثلثی، درزههای مزدوج و اسکارپ گسلی همگی رخدادهای زمینساختاری هستند که بهدلیل عملکرد و وضعیت زمینشناسی و تکتونیک فعال در منطقه تشکیل شدهاند (سازمان میراث فرهنگی استان چهار محال و بختیاری، 1392) (شکل 2). |
|
2- تنگة درکش و ورکش |
ده کیلومتری جونقان به سمت اردل |
این مکان یکی از گذرگاههای مهم خوزستان به اصفهان است که در دورههای مختلف به اسامی همچون راه ایلامی به گابیان، راه دزپارت، راه اتابکان، راه سلطانی صفوی و راه بختیاری شهرت داشته است. عبور و گذر از این منطقه بهدلیل داشتن گذرگاهها و درههای عمیق کوهستانی برای عشایر دشوار بوده است. بهدلیل شیبهای تند به سمت بالا و پایین در این مسیر، افراد مجبور میشدند زین یا همان جل چهارپایان بارکش را گاهی به جلو (درکش) و گاهی به عقب (ورکش) بکشند و دلیل نامگذاری به تنگه درکش و ورکش هم همین مسئله بوده است (منبع پیشین). این تنگه در امتداد گسلهای اصلی و فرعی موازی با زاگرس شکل گرفته است (شکل 3) |
|
3- چشمة مولا |
در مجاورت روستای آلیکوه از توابع شهرستان اردل |
چشمة مولا یکی از چشمههای استان است که در مجاورت روستای آلیکوه از توابع شهرستان اردل قرار دارد و در دامنة رشته ارتفاعات زاگرس و درنتیجه، رخداد گسل اردل شکل گرفته است (شکل 4). اطراف این چشمه مناظر و چشماندازهایی دیده میشوند که سبب شدهاند این منطقه به یکی از گردشگاههای شهرستان اردل تبدیل شود (باقری،1384: 44) |
|
4- محدودة آبشار درة عشق |
در منطقة مشایخ شهرستان اردل در نزدیکی روستای درة عشق |
این آبشار با ارتفاع 100 متر در 70 کیلومتری شهر شلمزار و 110 کیلومتری شهرکرد قرار دارد (شکل 5). در کنار این آبشار رود کارون جریان دارد و در اطراف آبشار، انارستانها و شالیزارهای روستای درة عشق و دورک شاهپوری قرار گرفتهاند و فصول بهار و تابستان وقت مناسبی برای بازدیدکنندگان است. یکی از ویژگیهای این آبشار اینست که نه از قله یا میان کوه بلکه از دل کوه مانند چاهی بیرون میجهد، (همان منبع: 45). این آبشار نیز دال بر رخداد فعالیتهای تکتونیک در منطقه است. |
|
5- منطقة حفاظتشدة جنگلی هلن میانکوه |
بین سه شهرستان اردل، لردگان و کیار |
این منطقه با مساحت بالغ بر 40231 هکتار، منطقهای حفاظتشده است که بین سه شهرستان اردل، لردگان و کیار واقع شده است. حدود 71 درصد از مساحت منطقه را جنگل با گونة غالب بلوط تشکیل میدهد (شکل 6). رودخانههای کارون، ارمند و دوپلان از منابع آبی منطقه هستند. همچنین چشمههای متعددی نیز در آن جاری هستند و از منابع آب آنجا به شمار میروند ( عسگری سودجانی و همکاران، 1394: 240-241) |
|
6- محدودة آبشار تنگ زندان یا کردیکن |
بین شهرستانهای اردل، لردگان و بروجن |
تلاقی گسلهای فرعی و اصلی بزرگ در منطقة حفاظتشدة سبزکوه به رخداد دره و آبشارهای متعددی با مساحتی بالغ بر 54 هزار و 291 هکتار بین شهرستانهای اردل، لردگان و بروجن منجر شده است. دره، ۱۰ آبشار مرتفع دارد که مهمترین آنها شامل آبشارهای آتشگاه، درة عشق، تونل کوهرنگ و تنگ زندان هستند (شکل 7). آبشار 100 متری تنگ زندان با هشت آبشار کوچک در شمال منطقة حفاظتشدة سبزکوه قرار دارد و بین بومیهای منطقه به آبشار دودی یا کرودیکن معروف است که پس از سرازیرشدن از دل صخره، درنهایت به رودخانة سبزکوه میریزد (همان منبع: 132-133) |
|
7- محدودة آبشار لندی |
در منطقة شلیل از توابع شهرستان اردل |
آبشار لندی یکی از آبشارهای دائمی در منطقة شلیل از توابع شهرستان اردل است. طول تقریبی این آبشار 40 متر و عرض تاج آن 3 متر است. آب این آبشار به رودخانة بازفت وارد میشود و درنهایت، در پشت سد کارون4 انباشته میشود (منبع پیشین: 122-123)(شکل 8). |
|
8-محدودة چشمة سرداب رستمی |
در 3 کیلومتری روستای رستم آباد شهرستان اردل |
سرداب رستمی نام چشمه و آبشاری است به همین نام که در 20 کیلومتری شمال غرب شهر اردل از توابع استان چهار محال و بختیاری واقع شده است (شکل 9) . این چشمه آبی سرد دارد که از دل ارتفاعات سربهفلککشیدة زاگرس سرچشمه میگیرد و پس از طی مسافتی کوتاه به رودخانة خروشان کاج (از سرشاخههای اصلی کارون) میریزد. |
|
شکل- 2: محدودة آبشار زرد لیمه |
شکل- 3: تنگة درکش و ورکش |
|
شکل- 4: چشمة مولا |
شکل- 5: آبشار درة عشق |
|
شکل- 6: منطقة حفاظتشدة جنگلی هلن میانکوه |
شکل- 7: آبشار تنگ زندان یا کردیکن |
|
شکل- 8: آبشار لندی |
شکل- 9: چشمة سرداب رستمی |
(منبع: نگارندگان، 1395)
یافتههای پژوهش
همانطورکه گفته شد در پژوهش حاضر نیز شناسایی و ارزیابی جاذبههای زمینگردشگری منطقة اردل و ویژگیهای زمینگردشگری آنها براساس مشاهدات میدانی و کتابخانهای بهطور اجمالی بررسی شد؛ سپس برای تعیین میزان اهمیت و ارزش کلی هریک از مکانها معیارهای ششگانه، از روش نیکولاس بهره گرفته شد و دادههای گردآوریشده تجزیه و تحلیل شدند. با این روش این امکان ایجاد شد که از یک سو، ارزشهای گردشگری جاذبههای مختلف زمینگردشگری و از سوی دیگر، توانمندیهای گردشگری آنها با هم مقایسه شوند (جدول 4 و شکلهای 9 و 10).
باتوجهبه مطالب پیشین، در ادامه با شناسایی مکانهای زمینریختشناختی و فرهنگی موجود در منطقه این مکانها در جدول (2) و برمبنای شاخصهای گفتهشده، امتیازدهی انجام شد. میزان امتیاز بین صفر (کمترین نمره) و حداکثر 5 یا 10 (بیشترین نمره) است. عارضهای که امتیاز صفر به آن تعلّق میگیرد، کمترین ارزش علمی یا ارزش افزوده است و عارضهای که نمرة 5 در معیارهای تهدیدهای بالقوه و نیازهای حفاظتی و تواناییهای استفاده و همچنین نمرة 10 در معیارهای ارزش علمی و آموزشی به آن تعلق گرفته است، بیشترین میزان ارزش را در مقایسه با دیگر عوارض دارد. بر این اساس، هرکدام از ارزشهای مکان زمینریختشناختی با امتیاز ویژهای بیان میشود و درنهایت، ارزش کلی آن مکان از جنبة معیارهای اصلی و فرعی بررسی و تعیین میشود.
جدول- 4: نحوة ارزیابی و امتیاز بهدستآمده برای جاذبهها و مکانهای زمینریختشناختی (ژئومورفولوژیک) با روش نیکولاس
|
آبشار تنگ زندان یا کردیکن |
رودخانة ارمند |
تالاب سولقان |
تنگة درکش و ورکش |
غار اردل |
چشمة مولا و سرداب |
محدودة آبشار لندی |
محدودة آبشار درة عشق |
امتیازها |
جاذبههای زمینگردشگری (ژئوتوریستی) معیارها |
|
|
46/45 |
05/44 |
92/40 |
78/42 |
75/39 |
76/42 |
87/42 |
44/46* |
70- 0 |
ارزش علمی و آموزشی |
1 |
|
11/6 |
55/5 |
02/5 |
62/5 |
87/4 |
06/6 |
35/5 |
30/6** |
10- 0 |
وضعیت مکان |
1 - 1 |
|
15/6 |
08/6 |
44/5 |
74/5 |
70/5 |
41/5 |
91/5 |
50/6 |
10- 0 |
کمیابی |
2 - 1 |
|
15/6 |
70/5 |
35/5 |
58/5 |
86/4 |
41/5 |
53/5 |
66/5 |
10- 0 |
نمایندگی |
3 - 1 |
|
75/6 |
80/6 |
20/6 |
59/6 |
10/6 |
65/6 |
56/6 |
84/6 |
10- 0 |
نمونه |
4 - 1 |
|
15/7 |
07/7 |
53/6 |
70/6 |
61/6 |
91/6 |
16/7 |
73/7 |
10- 0 |
تنوع زمینشناختی |
2 |
|
42/6 |
23/6 |
06/6 |
03/6 |
88/5 |
01/6 |
07/6 |
42/6 |
10- 0 |
ارزش بومشناختی و زیباشناختی |
3 |
|
69/6 |
58/6 |
28/6 |
49/6 |
69/5 |
29/6 |
25/6 |
97/6 |
10- 0 |
ارزش فرهنگی |
4 |
|
24/6 |
46/6 |
21/6 |
05/6 |
51/5 |
98/5 |
98/5 |
50/6 |
10- 0 |
تهدیدهای بالقوه و نیازهای حفاظتی |
5 |
|
71/2 |
87/2 |
79/2 |
61/2 |
33/2 |
76/2 |
74/2 |
3 |
5- 0 |
حفاظت قانونی |
1 - 5 |
|
52/3 |
58/3 |
41/3 |
43/3 |
17/3 |
22/3 |
24/3 |
50/3 |
5- 0 |
آسیبپذیری |
2 - 5 |
|
21/12 |
74/13 |
86/12 |
14/13 |
92/11 |
22/13 |
10/12 |
10/13 |
20- 0 |
پتانسیل استفاده |
6 |
|
59/3 |
49/3 |
17/3 |
31/3 |
12/3 |
38/3 |
39/3 |
58/3 |
5- 0 |
تشخیصپذیری |
1 - 6 |
|
35/3 |
65/3 |
35/3 |
52/3 |
24/3 |
51/3 |
25/3 |
60/3 |
5- 0 |
توزیع جغرافیایی |
2 - 6 |
|
66/2 |
32/3 |
32/3 |
32/3 |
05/3 |
29/3 |
85/2 |
22/3 |
5- 0 |
توان دسترسی |
3 - 6 |
|
59/2 |
26/3 |
3 |
97/2 |
49/2 |
03/3 |
59/2 |
68/2 |
5- 0 |
توانایی استفاده |
4 - 6 |
|
91/63 |
25/64 |
99/59 |
97/61 |
18/57 |
97/61 |
95/60 |
04/66 |
100 |
مجموع |
|
* جمع میانگین نظرهای پاسخگویان ** میانگین نظرهای پاسخگویان منبع: یافتههای پژوهش، 1394
شکل- 9: امتیازهای بهدستآمده برای جاذبهها و مکانهای زمینریختشناختی با روش نیکولاس
شکل- 10: ارزشیابی و رتبهبندی جاذبههاو مکانهای زمینریختشناختی شهرستان اردل با روش نیکولاس
بر اساس نتایج بهدستآمده (جدول 2 و شکلهای 9 و 10) جاذبههای زمینگردشگری محدودة پیرامونی آبشار درة عشق و غار اردل بهترتیب با 04/66 و 18/57 نمره، بیشترین و کمترین امتیاز را بین جاذبههای زمینگردشگری به دست آوردند. همچنین جاذبههای زمینگردشگری محدودة پیرامونی رودخانة ارمند، آبشار تنگ زندان یا کرودیکن، چشمة مولا و سرداب و تنگة درکش و ورکش، آبشار لندی و تالاب سولقان بهترتیب با امتیازهای 64، 63، 61، 60 و 59 در رتبههای دوم تا ششم قرار گرفتند. زیبایی ظاهری، کمیاببودن و همچنین وجود دیگر پدیدههای زمینریختشناسی در کنار آبشار درة عشق، دلیل امتیاز زیاد این جاذبه بوده است و به آن نسبت به دیگر جاذبههای زمینگردشگری منطقه برتری بخشیده است. یکی از مسائلی که باید به آن توجه شود، حفاظت قانونی و جلوگیری از آسیبپذیری همة جاذبههای زمینگردشگری منطقة بررسیشده است؛ بنابراین در کنار جوانب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ...، جایگاه زمینریختشناختی عاملی کلیدی برای تحقق توسعة پایدار صنعت گردشگری است که برای آثار متقابل فعالیت انسانی و جاذبههای زمینگردشگری ضروری به نظر میرسد.
نتیجهگیری
در حال حاضر با روش زمینگردشگری میتوان به پیشرفت گردشگری، حفاظت از میراث جغرافیایی مناطق، بهرهمندی جوامع محلی و تقویت زیرساختهای گردشگری تجاری سازگار با محیط دست پیدا کرد. پژوهش حاضر ضمن ارائة مبانی نظری موضوع در حد امکان، کوشش کرد تا رابطهای بین وجوه زمینگردشگری منطقة اردل و ویژگیهای زمینریختشناسی آن برقرار کند و آن را در قالب مکانهای زمینریختشناختی در قسمتهای مختلف منطقه بررسی و مقایسه کند. برای نیل به این هدف، جاذبههای زمینگردشگری منطقه با شش معیار روش نیکولاس (ارزش علمی و آموزشی، تنوع زمینشناختی، ارزش بومشناختی و زیباشناختی، ارزش فرهنگی، تهدیدهای بالقوه و نیازهای حفاظتی و توانایی استفاده) تجزیه و تحلیل شد. مطابق با نتایج بهدستآمده، محدودة پیرامونی آبشار درة عشق با امتیاز نهایی 66 و محدودة پیرامونی رودخانة ارمند با کسب امتیاز 64 در ردیف جاذبههای زمینگردشگری با ارزش بالای گردشگری قرار گرفتهاند. همچنین جاذبههای زمینگردشگری محدودة پیرامونی آبشار تنگ زندان یا کرودیکن، محدودة چشمة مولا و سرداب، تنگة درکش و ورکش، تالاب سولقان و غار اردل بهترتیب با امتیازهای 63، 61، 59 و 57 در رتبههای دوم تا هفتم قرار گرفتند. زیبایی ظاهری، کمیاببودن و همچنین وجود دیگر پدیدههای زمینریختشناسی در کنار آبشار درة عشق، دلیل امتیاز زیاد این جاذبه بوده است و آن را بر دیگر جاذبههای زمینگردشگری منطقه برتری بخشیده است. بنابر آنچه گفته شد، همة مکانهای زمینگردشگری منطقة بررسیشده، ارزشهای زیادی دارند؛ اما افزایش چشمگیر حضور گردشگران در دهههای گذشته و سرعتگرفتن در سرمایههای زمینگردشگری منطقة اردل ، ضرورت نیاز به حفاظت اینگونه نواحی را بیش از پیش نمایان میکند. باتوجهبه این نتایج باید برای استفاده از این جاذبهها بر نقش زیربنایی ویژگیهای زمینشناختی و زمینگردشگری درمعماری چشماندازهای طبیعی و فرهنگی، برنامهریزی مناسب انجام شود. بر این مبنا، پیشنهاد میشود، باتوجهبه افزایش روزافزون ورود گردشگران به این منطقه، زیرساختها و خدمات ضروری همانند حملونقل و راه دسترسی مناسبتر و اختصاص امکاناتی بیشتر مانند خدمات، زیرساختها، تسهیلات اقامتی، پذیرایی، پارکینگ، سرویسهای بهداشتی و سایر موارد برای رفاه گردشگران فراهم شود تا از این راه، سود اقتصادی فراوانی از جذب گردشگران، عاید مردم منطقه شود.
[1] Feri
[2] Geomorpho sites and landforms
[3] Fasilous and Nicholas
[4] Pereira and Reynard
[5] Pralong (Kochin)
[6] Sylveritys
[7] Frvska Gora
[8] Visitor Employed Photography( VEP)
[9] ( (Stalactiteشکل ستونی از مواد معدنی است که به صورت قندیلی از سقف غار آویخته باشد.
[10] Stalagmite)) کل ستون مانند که از کف غار به طرف بالا رشد میکند.
[11] Geotourism
[12] Geomorphological diversity
)
