Authors
1 Geography and Urban Planning group, Isfahan University, Iran
2 Geography and Urban Planning, Isfahan University, Iran
Abstract
Keywords
Main Subjects
بیان مسئله
خطر طبیعی، پدیده‌ای است که در محدودة سکونت انسان اتفاق افتاده و زندگی او را تهدید می‌کند و ممکن است باعث وقوع بلایایی جانی و مالی زیادی شود (Smith, 2000: 5)؛ به طوری که انسان‌ها از آغاز آفرینش تاکنون همواره با انواع آسیب‌ها و بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان، زلزله و غیره دست به گریبان بوده‌اند و از این بابت آسیب‌های جانی و مالی فراوانی به آنها وارد شده است. این بلایای طبیعی هر ساله، بخش‌های زیادی از اروپا وآسیا را ویران می‌کند (Rashid, 2002: 2).
امروزه برای جلوگیری و کاهش اثرات جانی و مالی چنین مخاطراتی، دانشی به نام «مدیریت بحران» به وجود آمده است. چنین رویکردی بسیاری از بلایا و مخاطرات طبیعی را که رخ داده است یا ممکن است رخ دهد، مدیریت و سامان‌دهی می‌کند؛ از این رو در دنیای امروز مدیریت بحران از جمله مسایلی است که لازم است در فرایند برنامه‌ریزی شهری بدان توجه شود؛ به طوری که رویدادهای بحرانی مربوط به بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان و زلزله به پیش‌زمینة اساسی مدیریت برای ایجاد برنامه‌ریزی و کنترل تبدیل شده است (Nichols, 2013: 21). قبلاً تصور می‌شد وقوع حوادث و بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله در مناطق شهری، آثار و پیامدهای کمتری در مقایسه با این مخاطرات در سطح روستاها دارد؛ اما با توجه به تغییرات مشخصی که در ساختار و سازمان شهرها به وجود آمده، ایمنی آنها در برابر حوادث غیر‌مترقبه بسیار ضروری است (حجازی‌زاده و همکاران، 1390: 32)؛ بنابراین از مهم‌ترین معیارها در برنامه‌ریزی و مکان‌یابی کاربری‌های شهری، عامل ایمنی است (Milan et al, 2016: 114) که به‌خصوص در سال‌های اخیر در قالب بحث مدیریت بحران، بیشتر به آن توجه شده است (Zhang, 2016: 9). این عامل، یکی از مؤلفه‌های مهم در تعیین مکان کاربری‌های شهری است و ایمنی کاربری‌ها در مقابل تهدیدات طبیعی به عنوان یکی از اصلی‌ترین نیازها در مرحلة طراحی شهرها و تأسیسات، حیاتی، حساس و مهم است (Palimiere, 2016: 9). کاربری‌های حساس در شهرها در زمان بحران، نقش مهمی در کاهش آسیب‌پذیری‌ها به عهده دارند و در صورت آسیب‌دیدن، مشکلات مهمی در شهرها به وجود می‌آورند (Alberto, 2016: 10). کاربری‌های حساس شهری در هر شهری متفاوت از شهر دیگر است و این به نوع شهر و فعالیت‌های آن بستگی دارد (حسینی‌خواه، 1394: 20). در این میان، گسترة جغرافیای ایران از نظر احتمال وقوع حوادث طبیعی به‌ویژه سیل و زلزله یکی از آسیب‌پذیرترین بخش‌های کرۀ زمین است. همه ساله، وقوع این حوادث باعث خسارات جانی و مالی فراوانی میشود و گسترة شهرها همواره تجربة تلخی از بروز این‌گونه حوادث دارند (حجازی‌زاده و همکاران، 1390: 32).
قرارگرفتن شهر یاسوج در کنار سه گسل مهم به نام گسل «دنا» در شعاع کمتر از 20 کیلومتر، گسل «زاگرس» در شعاع 70 تا 80 کیلومتر و گسل «قطر ـ کازرون» در شعاع 20 کیلومتر (هاتف و همکاران، 1390: 4) و همچنین در محدودۀ پربارش زاگرس (حسینی‌خواه، 1394: 2) امکان خطرات جانی و مالی زیادی را در صورت وقوع مخاطرات طبیعی در پی خواهد داشت. علاوه بر این، شهر یاسوج مرکز استان کهگیلویه و بویراحمد و پرجمعیت‌ترین شهر استان، به دلیل واقع‌شدن در ارتفاعات رشته‌کوه زاگرس و مکان‌یابی شهر در کنار مسیل‌ها، حوضه‌ها و آبراهه‌های متعدد مخصوصاً رودخانة بشار و قرارگرفتن در کنار گسل‌های متعدد در معرض وقوع حوادث طبیعی شدید و گوناگون است و هر سال، مخاطرات زیادی به‌ویژه زلزله در گوشه و کنار این شهر اتفاق می‌افتد (حسینی‌خواه، 1394: 2).
شکل- 1: نقشۀ گسل‌ها و زمین‌لرزه‌های رخ‌داده در منطقه
به طور کلی، هدف اصلی از انجام پژوهش حاضر، ارزیابی آسیب‌پذیری کاربری‌های حساس شهر یاسوج در هنگام وقوع بحران است. اهداف فرعی پژوهش عبارتند از:
- بررسی وضعیت آسیب‌پذیری نواحی شهر یاسوج در هنگام وقوع بحران؛
- ارائۀ راهبردها و راهکار‌های مناسب به منظور کاهش آسیب‌های جانی و مالی ناشی از مخاطرات.
فرضیة پژوهش حاضر نیز این است:
- میزان آسیب‌پذیری نواحی چهارگانۀ شهر یاسوج در هنگام مخاطرات طبیعی یکسان نیست و با یکدیگر متفاوت است.
بنابراین شناخت و بررسی آسیب‌پذیری کاربری‌های حساس و مهم شهر یاسوج و انتخاب راهکار‌های مناسب در ایمن‌سازی و کاهش این آسیب‌ها در مقابل بلایای طبیعی و انسانی ضرورت اجتناب‌ناپذیری است. به بیان دیگر بررسی و واکاوی میزان آسیب‌پذیری کاربری‌های شهر یاسوج در صورت وقوع بحران و شناخت بخش‌های آسیب‌پذیر و ارائة راهبردها و راهکار‌هایی برای کاهش این میزان، اهمیت و ارزش زیادی دارد.
پیشینة پژوهش
واژة «بحران» بیش از 5 قرن پیش در دولت‌های مختلف دنیا به شیوه‌های گوناگون مطرح شده است. مک فامارو، عبارت «مدیریت بحران» را برای نخستین بار با توجه به امکان درگیری موشکی آمریکا و کوبا به کار برد. موضوع مدیریت بحران در بلایای طبیعی اولین بار در سال 1898 در هشتمین کنفرانس جهانی زلزله در آمریکا از زبان دکتر فرانس پریس مطرح شد. در ایران در سال 1386، قانون مدیریت بحران کشور به تصویب مجلس رسید که به صورت یک سازمان مستقل تا امروز ادامه دارد. به طور کلی تاکنون تحقیق یا پژوهشی در خصوص مدیریت بحران در شهر یاسوج انجام نشده است. در زمینة موضوع پژوهش، مطالعاتی در جهان و ایران صورت گرفته است که به طور خلاصه به برخی از آنها اشاره میشود.
گیووینازی و همکاران (2008) در مقاله‌ای چگونگی استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی در فرایند بازسازی زلزلۀ 1994 نورث ریج آمریکا و همکاری سازمان‌های بین‌المللی و محلی در بازسازی زلزلۀ 2004 سوماترا و سونامی را توضیح داده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که اطلاعات و به‌روزرسانی آنها نقش اساسی در شرایط پس از زلزله دارد.
لنتادا و همکاران (2009) در پژوهشی ضمن مدل‌سازی آسیب‌پذیری شهر بارسلون با استفاده از مدل RISK-U و به‌کارگیری مدل‌های موجود در زمینة تخمین خسارات، ارزیابی خسارات انسانی و اقتصادی شهر بارسلون را انجام داده‌ند. توان آنه تران و همکاران (2012) در پژوهشی عامل اصلی آسیپ‌پذیری واحدهای مسکونی را پایین‌بودن درآمد خانوارها بیان کرده‌اند که این عامل به کاهش مقاومت ساختمان‌ها و رعایت‌نکردن ساخت و ساز و نکات ایمنی آن منجر شده است. هامانی و همکاران (2013) در مقاله‌ای با ارائة مدلی در زمینة مدیریت بحران حمل و نقل و بلایای طبیعی به این نتیجه رسیده‌اند که شریان‌های حیاتی شهر باید خارج از مناطق سیل‌خیز و زلزله‌خیز طراحی شوند. الکساندرا (2015) در مقاله‌ای با مطالعۀ شیوة تغییرات و نابه‌سامانی‌های صورت‌گرفته در کاربری‌ها هنگام بحران، آسیب‌پذیرترین قسمت شهر را بخش سکونتی و تجاری شهری معرفی کرده‌اند.
محمدی و همکاران (1385) در مقاله‌ای، جایگاه سیستم هشدار و پیش‌بینی سیل و نقش آنها را در کاهش اثر مخرب سیلاب‌ها بررسی کرده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که این سیستم‌ها تا حد شایان توجهی، خسارات جانی و مالی را کاهش می‌دهد. حجازی‌زاده و همکاران (1390) در مقاله‌ای با استفاده از آمار بارندگی 55 سال اخیر و استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، 5 دسته کانال با سطح مقطع‌های متفاوت برای جمع‌آوری و انتقال آب‌های سطحی شهر بهارستان پیشنهاد داده‌اند. بهمئی (1394) در پایان نامۀ کارشناسی ارشد خود به این نتیجه رسیده است که ساخت و سازهای شهر امیدیه بر اساس شاخص‌های آسیب‌پذیری شریان‌های حیاتی، آسیب‌پذیری سازه‌ها، مراکز و کاربری‌های مرتبط با مدیریت بحران، آسیب‌پذیری مراکز نظامی و انتظامی شهر، آسیب‌پذیری تجهیزات شهری، آسیب‌پذیری کاربری‌های حساس شهر و غیره، طراحی نشده و توسعه نیافته است؛ این مسئله به توجه جدی مدیران و برنامه‌ریزان شهری نیازمند است.
مفاهیم و مبانی نظری
ریشة واژة Crisis از کلمة یونانی Krinein به معنی نقطة عطف[1] به‌ویژه دربارة بیماری است. همچنین به معنی بروز زمان خطر دربارۀ مسایل سیاسی و اقتصادی است. در عین حال، بحران، نقطة حساس[2] تلقی میشود و ممکن است از یک تحول مناسب یا نامناسب مانند مرگ و زندگی، تعادل یا ناپایداری ناشی باشد (اسماعیلیان، 1390: 134). بحران‌ها از لحاظ ماهیت، بزرگی و شدت متفاوتند، اما همة آنها پیامدهایی به بار می‌آورند که توانایی کارکردی سازمان یا نظام را مختل می‌کند. روبرتز[3] تصریح می‌کند که به‌راستی تعریف بحران، کار ساده‌ای نیست؛ زیرا این مفهوم از نبود یک بار معنایی، تکنیکی، عملیاتی و مورد اجماع به سبب ماهیت بهره‌وری فراگیر آن، رنج می‌برد (قائد رحمتی، 1387: 34). ملوین[4] معتقد است بحران در اثر وقوع ناگهانی و غیرمنتظرة حادثه یا اتفاقی به وجود می‌آید که توجه فوری و آنی به آن برای اتخاذ تصمیمی فوری ضروری است (تقوایی و همکاران، 1388: 45)؛ بنابراین از دیدگاه زبان‌شناسانه، مفهوم بحران به مصداق خاص و ثابتی برنمی‌گردد. به بیان دیگر، هیچ رابطة ذاتی، ماهیتی و پایداری بین مفهوم و مصداق بحران وجود ندارد (ترابی، 1388: 23). قبل از رخداد بحران، ارزیابی میزان آسیب‌پذیری کاربری‌های شهری از تلفات جانی و مالی احتمالی می‌کاهد؛بنابراین، ارزیابی آسیب‌پذیری ساختمان‌های موجود، نوعی پیش‌بینی خسارت آنها در مقابل حوادث محتمل است (زهرایی و همکاران، 1384: 287). میزان این خسارت در بازۀ شدت صفر تا صد گفته میشود ((Keller, 2007: 3.
آسیب‌پذیری پیرو میزان در معرض‌بودن افراد جامعه (cutter et al, 2008: 52) و میزان حساسیت آنها در مقابل حوادث و سوانح از یک‌سو (بزان و همکاران، 1391: 2) و تأثیرپذیری افراد در مقابل شرایط فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی، محیطی و روانی حادثه از سوی دیگر است (پورموسوی و همکاران، 1391: 34). در موضوعات مربوط به مباحث زلزله، آسیب‌پذیری به صورت میزان تحمل، پایداری یا نجات از اثرات یک بلای طبیعی در بلند مدت (mileti, 1999: 106) و جلوگیری یا کاهش میزان آسیب‌پذیری در کوتاه مدت است. بنابراین برای جلوگیری و کاهش این بلایا و کاهش اثرات آنها دانشی به نام «مدیریت بحران» به وجود آمده است تا اثرات بلایا را به حداقل برساند (Bertrandet al, 1986: 15). بر اساس نظریة پیرسون و کلایر، مدیریت بحران، تلاش نظام‌یافته برای پیشگیری از بحران‌ها و بلایا است (Mc et al, 1987: 8).
سیستم جامع مدیریت بحران، مخاطرات محتمل و منابع موجود را ارزیابی و به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کند که منابع موجود با مخاطرات موازنه شود و با استفاده از منابع موجود، بحران در کنترل درآید (تقوایی و همکاران، 1387: 37). کاربری‌های حساس در شهرها در زمان بحران، نقش مهمی در کاهش آسیب‌پذیری‌ها دارند و در صورت آسیب‌دیدن آنها، مشکلات مهمی در شهرها به وجود می‌آید. کاربری‌های حساس شهری در هر شهری از شهر دیگر متفاوت است و به نوع شهر و فعالیت‌های آن بستگی دارد. کاربری‌های حساس شهر یاسوج، کاربری‌های آموزشی، درمانی ـ بهداشتی، مراکز نظامی و انتظامی، مراکز تجاری، مراکز امداد و نجات و ایستگاه‌های آتش‌نشانی است.
در بحث کاربری‌های خاص، مراکز آموزشی به صورت مکانی مطرح می‌شوند که نسل آینده در آن آموزش می‌بینند (حبیب، 1391: 20). این مراکز، مکان‌هایی هستند که دانش آموزان بخش مهمی از وقت خود را در آنجا سپری می‌کنند (برنامه‌ریزی و مدیریت آموزش، 2003 : 29). هنگام بحران، مراکز آموزشی به دلیل حضور تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان، معلمان و کارکنان در زمرة مکان‌های با آسیب‌پذیری بالا طبقه‌بندی می‌شوند (جهانگیری و همکاران، 1392: 1). مراکز درمانی به عنوان نخستین مکان مراجعۀ مصدومان، جایگاه بسیار مهمی در بحران دارند؛ به طوری که داشتن برنامه‌ریزی برای آنها حیاتی به نظر می‌رسد (پازورکی و همکاران، 1386: 5). بدان سبب که مراکز درمانی به صورت شاخص‌ترین تسهیلات حیاتی امدادرسان به شهر، نقش اصلی را در مقابله با خسارات جانی ناشی از سوانح دارند، اولویت بیشتری برای بررسی و ارتقای تاب‌آوری خواهند داشت (شیعه و همکاران، 1392: 1). کاربری‌های تجاری در هنگام بحران به صورت فضای دو منظوره برای انتقال مصدومان و پناهگاه عمل می‌کنند. توجه به مقاوم‌سازی کاربری‌های تجاری در هنگام ساخت و ساز، تأثیر بسیار مهمی در کاهش آسیب‌پذیری به‌خصوص تلفات انسانی و جانی خواهد داشت. در بعضی از کشورها وظیفۀ اصلی نیروی انتظامی در بحران به مرحلۀ مقابله و واکنش ابتدایی محدود میشود و در برخی دیگر، این نقش برجسته تا مراحل آخر بحران ادامه می‌یابد (جدی و همکاران، 1384: 2). عمده‌ترین وظیفة ذاتی و سازمانی نیروی انتظامی هنگام مدیریت بحران، تأمین امنیت برای جامعه و فراهم‌کردن بستر امن در مناطق آسیب‌دیده برای خسارت‌دیدگان و شهروندان سالم به منظور فعالیت‌های امدادرسانی سازمان‌هایی نظیر هلال احمر و غیره است (حسینی، 1391: 18). یکی از مراکز خدماتی مرکز آتش‌نشانی است که نقش عمده‌ای در شهر دارد و ضامن ایمنی بیشتر برای حیات بشری است (محمدی و همکاران، 1393: 3)؛ به طوری که از میان کاربری‌ها و خدمات موجود در شهر، استقرار بهینة فضایی ـ مکانی ایستگاه‌های آتش‌نشانی برای مقابله با حوادث آتش‌سوزی و مدیریت بحران در شهرها اهمیت زیادی دارد (علوی و همکاران، 1391: 1). در این میان، توجه به میزان آسیب‌پذیری مراکز آتش‌نشانی به دلیل اهمیت جان افرادی که در معرض خطر واقع شده‌اند، مسئلة اساسی تلقی میشود (رهنما و همکاران، 1393: 1). همچنین این مراکز به عنوان مکانی برای استقرار تأسیسات و تجهیزات امداد و نجات از مکان‌های مهم و حیاتی خدمات‌‌رسانی به‌ویژه در هنگام بحران هستند (شکوهی، 1393: 7). امروزه یکی از ارکان مهم عملیات مقابله با بحران، ارزیابی صحیح، دقیق و علمی از بحران مربوط است؛ به طوری که تیم ارزیاب، نخستین تیمی است که وارد منطقه میشود و بر حسب نوع بحران و نیاز سازمان‌های امدادرسان اقدام به ارزیابی می‌کند. ارزیابی، طبق مادۀ 44 طرح جامع امداد و نجات کشور به عهدۀ کارگروه (تیم) تخصصی امداد و نجات با مسئولیت جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران است (صفری‌نژاد، 1384: 10). سازمان جهانی هلال احمر یکی از سازمان‌های مهمی است که وظیفة کمک‌رسانی به افراد آسیب‌دیده را برعهده دارد (صمدی، 1391: 4).
روش پژوهش
پژوهش حاضر از نوع پژوهش‌های کاربردی ـ توسعه‌ای و روش بررسی آن توصیفی ـ تحلیلی است. جامعة آماری مطالعه، کاربری‌های حساس شهر یاسوج (مراکز بهداشتی ـ درمانی، مراکز آموزشی، مراکز نظامی، مراکز تجاری، ایستگاه‌های آتش‌نشانی و امداد و نجات) است. برای جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های مورد نیاز از پرسش‌نامۀ محقق‌ساختة مبتنی بر مدل دلفی و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از مدل‌های تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP)، آنتروپی، تاپسیس (TOPSIS) و S-HP استفاده شده است. همچنین به منظور بررسی میزان آسیب‌پذیری کاربری‌های حساس شهر یاسوج، پنج شاخص اصلی به کار برده شده است (جدول 1).
جدول- 1: معیارها و زیرمعیارهای آسیب‌پذیری مراکز حساس شهری
|
زیر معیار |
معیار |
|
مصالح اسکلت، مصالح پی، تعداد طبقات، مساحت زیربنا، مساحت کل، سال ساخت، کیفیت بنا |
ساختاری ـ کالبدی |
|
فاصله ازگسل، فاصله از رودخانه، فاصله از مراکز خطرآفرین، عرض معابر اطراف ساختمان، همجواری با کاربری سازگار |
موقعیت ساختمان |
|
تعداد اتاق، تعداد کارکنان، تراکم زمانی |
تراکم و ابعاد انسانی |
|
دسترسی به مراکز آتش‌نشانی، دسترسی به مراکز درمانی، دسترسی به مراکز انتظامی، دسترسی به مرکز هلال احمر، دسترسی به معابر اصلی، دسترسی به فضای باز و ایمن |
ارتباط و دسترسی |
|
تجهیزات اطفاء حریق، سیستم برق اضطراری، پلۀ فرار، کمک‌های اولیۀ پزشکی، پل و خطوط عابر پیاده |
تجهیزات و ایمنی ساختمان |
بحث و یافته‌ها
ارزیابی آسیب‌پذیری کاربری‌های حساس شهری یاسوج در برابر بحران‌های طبیعی
ارزیابی آسیب‌پذیری مراکز آموزشی
نتایج حاصل از پژوهش میزان آسیب‌پذیری مراکز آموزشی را به این صورت نشان می‌دهد: بیشترین میزان آسیب‌پذیری در معیار کالبدی ـ ساختاری با وزن 319/0 و تجهیزات و ایمنی ساختمان با وزن 267/0 و کمترین میزان آسیب‌پذیری در معیار ارتباط و دسترسی با وزن 080/ است؛ در بخش زیرمعیارهای ساختاری و کالبدی به‌ترتیب بیشترین و کمترین درصد، مصالح اسکلت با وزن 363/0 و مساحت زیربنا با وزن 062/0؛ در بخش موقعیت ساختمان، بیشترین و کمترین درصد فاصله از گسل با وزن 231/0 و فاصله از مراکز خطرآفرین با وزن 146/0؛ در بخش تراکم و ابعاد انسانی به‌ترتیب بیشترین و کمترین تعداد محصلان با وزن 239/0 و تعداد کلاس با وزن 103/0؛ در بخش دسترسی به‌ترتیب بیشترین و کمترین درصد دسترسی به مراکز آتش‌نشانی با وزن 346/0 و دسترسی به مراکز انتظامی با وزن 087/0 و در بخش تجهیزات و ایمنی ساختمان به‌ترتیب کمترین و بیشترین میزان آسیب‌پذیری، زیرمعیار تجهیزات اطفاء حریق پزشکی و سیستم برق اضطراری است (جدول 3).
ارزیابی آسیب‌پذیری مراکز درمانی
نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد بیشترین میزان آسیب‌پذیری مراکز درمانی شهر یاسوج به‌ترتیب در ابعاد ساختاری ـ کالبدی، 235/0؛ موقعیت ساختمان، 210/0؛ تجهیزات و ایمنی ساختمان، 191/0؛ تراکم و ابعاد انسانی 151/0 و در نهایت در بخش ارتباط و دسترسی، 114/0 است. در بخش زیرمعیارها، مصالح اسکلت و مصالح پی در معیار ساختاری ـ کالبدی، فاصله از گسل و عرض معابر اطراف ساختمان در معیار موقعیت ساختمان، کمبود تخت‌های بیمارستانی در معیار تراکم و ابعاد انسانی، دسترسی به مراکز آتش‌نشانی و درمانی در معیار دسترسی و ارتباط و در معیار تجهیزات و ایمنی ساختمان، کمبود تجهیزات اطفاء حریق و کمک‌های اولیۀ پزشکی، بیشترین میزان آسیب‌پذیری را دارند (جدول 4).
ارزیابی آسیب‌پذیری مراکز تجاری
بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، میزان آسیب‌پذیری کاربری‌های تجاری شهر به‌ترتیب در ابعاد ساختاری ـ کالبدی با وزن 2650/0، تجهیزات و ایمنی ساختمان با وزن 250/0، موقعیت ساختمان با وزن 191/0، تراکم و ابعاد انسانی با وزن 167/0 و دسترسی و ارتباطات با وزن 126/0 است. در بخش زیرمعیارها در بعد ساختاری ـ کالبدی بیشترین میزان آسیب‌پذیری در بخش مصالح اسکلت با وزن 173/0، در بعد موقعیت ساختمان فاصله از گسل با وزن 262/0، در بعد تراکم و ابعاد انسانی تعداد مغازه با وزن 406/0، در بعد دسترسی و ارتباطات، دسترسی به مراکز آتش‌نشانی با وزن 266/0، در بعد تجهیزات و ایمنی ساختمان کمبود تجهیزات اطفاء حریق با وزن 273/0 و کمک‌های اولیۀ پزشکی با وزن 252/0، بیشترین میزان آسیب‌پذیری را دارند(جدول 5).
ارزیابی میزان آسیب‌پذیری مراکز نظامی
نتایج حاصل از پژوهش، تأیید می‌کند که آسیب‌پذیری کاربری‌های نظامی به‌ترتیب در ابعاد ساختاری و کالبدی با وزن 273/0 و موقعیت ساختمان با وزن 222/0 بیشترین میزان و در ابعاد میزان دسترسی به مراکز مهم شهری با وزن 167/0 و تراکم و ابعاد انسانی با وزن 141/0، کمترین مقدار آسیب‌پذیری را دارند. همچنین، نتایج حاصل از پژوهش در بخش زیرمعیارها نشان‌دهندة این است که بیشترین میزان آسیب‌پذیری در ابعاد مختلف به این صورت وجود دارد: مصالح اسکلت و مصالح پی در بعد ساختاری ـ کالبدی به‌ترتیب با وزن‌های 191/0 و 223/0، در بعد موقعیت ساختمان، فاصله از گسل و فاصله از رودخانه به‌ترتیب با وزن‌های 282/0 و 213/0، در بعد تراکم و ابعاد انسانی و تعداد کارکنان به‌ترتیب با وزن‌های 457/0 و 303/0، در بخش ارتباطات شهری و دسترسی به مراکز هلال احمر با وزن 175/0 و دسترسی به فضای باز و ایمن شهری با وزن 176/0 و در بخش تجهیزات و ایمنی ساختمان، کمک‌های اولیۀ پزشکی با وزن 275/0 و تجهیزات اطفاء حریق با وزن 219/0 (جدول 6).
ارزیابی میزان آسیب‌پذیری مراکز امداد و نجات (هلال احمر)
نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد در سازه‌های امداد و نجات، میزان آسیب‌پذیری به‌ترتیب از بیشترین تا کمترین مقدار در ابعاد ایمنی ساختمان (310/0)، ساختاری کالبدی (228/0)، موقعیت ساختمان (190/0)، تراکم و ابعاد انسانی(143/0) و ارتباط و دسترسی با وزن (129/0) است. همچنین در بخش زیرمعیارها بیشترین بخش‌های آسیب‌پذیر در صورت وقوع بحران، مصالح اسکلت (214/0)، مصالح پی (190/0)، فاصله از گسل (290/0)، فاصله از مراکز خطرآفرین (196/0)، تعداد اتاق (317/0)، تعداد کارکنان (379/0)، دسترسی به مرکز هلال احمر (203/0) و تعداد خودروهای امداد (172/0) است (جدول 8).
ارزیابی میزان آسیب‌پذیری مراکز امداد و نجات (آتش‌نشانی)
بر اساس نتایج حاصل از پژوهش، بیشترین میزان آسیب‌پذیری در ایستگاه‌های آتش‌نشانی به‌ترتیب در ابعاد ساختاری ـ کالبدی، تجهیزات و ایمنی ساختمان، موقعیت ساختمان، ارتباط، دسترسی، تراکم و ابعاد انسانی با وزن آسیب‌پذیری 295/0، 235/0، 189/0، 156/0 و 126/0 است. در بخش زیرمعیارها بیشترین میزان آسیب‌پذیری در زیرمعیارهای مصالح پی، فاصله از گسل، تعداد کارکنان، دسترسی به مرکز هلال احمر و کمک‌های اولیۀ پزشکی است (جدول 7).
جدول- 2: میزان آسیب‌پذیری کاربری‌های حساس شهر یاسوج
|
جدول- 4: ارزیابی میزان آسیب‌پذیری مراکز درمانی
جدول- 6: ارزیابی میزان آسیب‌پذیری مراکز نظامی
جدول- 8: ارزیابی میزان آسیب‌پذیری ایستگاه‌های آتش‌نشانی
|
جدول- 3: ارزیابی میزان آسیب‌پذیری مراکز آموزشی
جدول- 5: ارزیابی میزان آسیب‌پذیری مراکزتجاری
جدول- 7: ارزیابی آسیب‌پذیری مراکز امداد و نجات
منبع: یافته‌های پژوهش |
بیشترین بعد آسیب‌پذیری کاربری‌ها در بعد ساختاری ـ کالبدی به سبب استفاده از مصالح غیرمقاوم و غیرپایدار به‌خصوص در بخش پی و اسکلت ساختمان و نبود نظارت دقیق سازمان‌های مربوط، به‌ویژه در ناحیۀ ۳ و ۴ بوده است. در بخش زیرمعیارها بیشترین ابعاد آسیب‌پذیر در ابعادی مانند مصالح، مراکز درمانی و آتش‌نشانی، خودروهای امدادی، کمک‌های اولیه و پزشکی بوده است. این مشکلات به دلیل دسترسی‌نداشتن سریع به مراکز درمانی و ایستگاه‌های آتش‌نشانی و توزیع نامتعادل این کاربری‌ها، مجهزنبودن کاربری‌ها به جعبۀ کمک‌های اولیه و پزشکی به‌خصوص در ناحیة 2 و 4، کمبود خودروهای امداد رسانی، هنگام بحران در بیشتر مراکز مرتبط با آن، تراکم زیاد افراد در کاربری‌ها به‌ویژه کاربری‌های تجاری در مرکز شهر ایجاد شده است.
سنجش سطح آسیب‌پذیری نواحی مختلف شهر یاسوج مبتنی بر کاربری‌های حساس شهری
از آنجایی که تکنیک تاپسیس توانایی بسیار بالایی در سنجش و ارزیابی مقایسه‌ای چندین گزینه به صورت هم‌زمان را دارد، بنابراین از این روش برای مقایسه و رتبهبندی نواحی مختلف شهر یاسوج استفاده شده است. مراحل انجام مدل تاپسیس به شرح ذیل است:
گام اول: تشکیل ماتریس تصمیم‌گیری: با توجه به تعداد گزینه‌ها، معیارها و ارزیابی‌ها همة گزینه‌ها بر اساس معیارها، ماتریس تصمیم‌گیری انجام میشود.
گام دوم: بی‌مقیاس کردن ماتریس تصمیم‌گیری است؛ به منظور مقایسه‌کردن معیارها با مقیاس‌های مختلف، ماتریس معیارها به ماتریس بی‌مقیاس تبدیل میشود.
گام سوم: تعیین ضریب اهمیت یا وزن است.
جدول- 9: ضریب اهمیت شاخص‌ها بر اساس روش انتروپی برای سنجش سطح آسیب‌پذیری نواحی یاسوج
|
شاخص |
X1 |
X2 |
X3 |
X4 |
X5 |
X6 |
X7 |
X8 |
X9 |
|
وزن |
0/0210 |
0/0498 |
0/0485 |
0/0230 |
0/0259 |
0/0163 |
0/00582 |
0/0144 |
0/2569 |
|
شاخص |
X10 |
X11 |
X12 |
X13 |
X14 |
X15 |
X16 |
X17 |
X18 |
|
وزن |
0/01322 |
0/0394 |
0/0282 |
0/0548 |
0/0407 |
0/0449 |
0/0395 |
0/041175 |
0/037165 |
|
شاخص |
X19 |
X20 |
X212 |
X22 |
|||||
|
وزن |
0/0254 |
0/0614 |
0/0470 |
0/0648 |
|||||
منبع: یافته‌های پژوهش
در مطالعة حاضر برای محاسبة میزان وزن‌ها از روش آنتروپی استفاده شده است که از مدل‌های بسیار قوی در وزن‌دهی به شاخص‌ها محسوب میشود.
جدول- 10: ماتریس بی‌مقیاس‌شده برای انجام عملیات سنجش سطح آسیب‌پذیری نواحی شهر یاسوج
|
شاخص |
X1 |
X2 |
X3 |
X4 |
X5 |
X6 |
X7 |
X8 |
X9 |
|
ناحیۀ 1 |
0/0071 |
0/0154 |
0/0159 |
0/0100 |
0/0139 |
0/0061 |
0/0030 |
0/0055 |
0/1035 |
|
ناحیۀ 2 |
0/0085 |
0/0141 |
0/0226 |
0/0132 |
0/0121 |
0/0066 |
0/0023 |
0/0058 |
0/0980 |
|
ناحیۀ ۳ |
0/0127 |
0/0332 |
0/0154 |
0/0045 |
0/0075 |
0/0102 |
0/0033 |
0/0088 |
0/1520 |
|
ناحیۀ 4 |
0/0125 |
0/0306 |
0/0368 |
0/0153 |
0/0165 |
0/0090 |
0/0028 |
0/0080 |
0/1491 |
|
شاخص |
X10 |
X11 |
X12 |
X13 |
X14 |
X15 |
X16 |
X17 |
X18 |
|
ناحیۀ 1 |
0/0057 |
0/0105 |
0/0083 |
0/0172 |
0/0125 |
0/0129 |
0/0136 |
0/0099 |
0/0109 |
|
ناحیۀ 2 |
0/0049 |
0/0170 |
0/0125 |
0/0143 |
0/0181 |
0/0149 |
0/0166 |
0/0180 |
0/0132 |
|
ناحیۀ 3 |
0/0071 |
0/0196 |
0/0147 |
0/0355 |
0/0158 |
0/0306 |
0/0297 |
0/0262 |
0/0240 |
|
ناحیۀ 4 |
0/0081 |
0/0271 |
0/018814 |
0/035207 |
0/030285 |
0/026204 |
0/0146 |
0/0241 |
0/0224 |
|
شاخص |
X19 |
X20 |
X212 |
X22 |
|||||
|
ناحیۀ 1 |
0/0089 |
0/0179 |
0/0145 |
0/0146 |
|||||
|
ناحیۀ 2 |
0/0099 |
0/0378 |
0/0250 |
0/0302 |
|||||
|
ناحیۀ ۳ |
0/0133 |
0/0159 |
0/0146 |
0/0245 |
|||||
|
ناحیۀ 4 |
0/0170 |
0/0420 |
0/0339 |
0/0497 |
|||||
منبع: یافته‌های پژوهش
گام چهارم: یافتن نظریه ایده‌آل‌های مثبت و منفی: در این مرحله، ایده‌آل‌های مثبت و منفی هر یک از شاخص‌ها محاسبه شده است که به شرح جدول ذیل است.
جدول- 11: مقادیر ایده‌آل‌های مثبت و منفی برای سنجش سطح آسیب‌پذیری نواحی شهر یاسوج
|
شاخص |
X1 |
X2 |
X3 |
X4 |
X5 |
X6 |
X7 |
X8 |
X9 |
|
مثبت |
0/0127 |
0/0332 |
0/0368 |
0/01534 |
0/01655 |
0/0102 |
0/00336 |
0/0088 |
0/1525 |
|
منفی |
0/0071 |
0/0141 |
0/0154 |
0/0045 |
0/0075 |
0/0061 |
0/0023 |
0/0055 |
0/09802 |
|
شاخص |
X10 |
X11 |
X12 |
X13 |
X14 |
X15 |
X16 |
X17 |
X18 |
|
مثبت |
0/0081 |
0/0277 |
0/0188 |
0/0355 |
0/0302 |
0/0306 |
0/02977 |
0/0262 |
0/0240 |
|
منفی |
0/0049 |
0/01051 |
0/0083 |
0/0143 |
0/0125 |
0/0129 |
0/0136 |
0/0099 |
0/0109 |
|
شاخص |
X12 |
X13 |
X19 |
X20 |
|||||
|
مثبت |
0/0170 |
0/0420 |
0/0339 |
0/0497 |
|||||
|
منفی |
0/0089 |
0/0159 |
0/0145 |
0/0146 |
|||||
منبع: یافته‌های پژوهش
گام پنجم: محاسبة میزان گزینه‌ها از ایده‌آل‌های مثبت و منفی: در این مرحله، فاصلة هر یک از نواحی شهر یاسوج با بهره‌گیری از روابط مشخص شده است.
جدول- 12: فاصلۀ هر یک از گزینه‌ها از ایده‌آل‌های مثبت و منفی
|
ناحیۀ ۴ |
ناحیۀ 3 |
ناحیۀ 2 |
ناحیۀ ۱ |
ناحیۀ شهری |
|
0/017 |
0/052 |
0/074 |
0/087 |
مثبت |
|
0/087 |
0/077 |
0/034 |
0/011 |
منفی |
منبع: یافته‌های پژوهش
گام ششم: محاسبة نزدیکی نسبی به راه حل ایده‌آل
گام هفتم: رتبهبندی گزینه‌ها بر اساس مقادیر تاپسیس گزینه‌ها
جدول- 13: رتبهبندی نواحی شهری یاسوج بر اساس میزان آسیب‌پذیری از نظر شاخص‌های آسیب‌پذیری
|
ناحیۀ 4 |
ناحیۀ ۳ |
ناحیۀ 2 |
ناحیۀ 1 |
ناحیۀ شهری |
|
0/841 |
0/581 |
0/350 |
0.111 |
امتیاز آسیب‌پذیری |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
رتبۀ آسیب‌پذیری |
منبع: یافته‌های پژوهش
بررسی فرضیه
نتایج به‌دست‌آمده، نشان می‌دهد ناحیة 4 شهر یاسوج در برابر بحران‌ها و مخاطراتی چون زلزله با کسب امتیاز 841/0، رتبة اول آسیب‌پذیری این شهر را دارد و آسیب‌پذیرترین ناحیة این شهر در برابر مخاطرات و بحران‌های طبیعی چون سیل و زلزله شناخته شده است.
شکل- 2: رتبهبندی نواحی بر اساس میزان آسیب‌پذیری
به طور کلی، نواحی 4، 3، 2 و 1 در رتبه‌های اول تا چهارم از نظر رتبة آسیب‌پذیری در برابر بحران‌های طبیعی و انسانی قرار دارد؛ بنابراین بر اساس نتایج حاصل‌شده، میزان آسیب‌پذیری نواحی شهر یاسوج از نظر آسیب‌پذیری در مقابل بحران‌های طبیعی یکسان نیست و متفاوت از هم است؛ به این ترتیب فرضیة H1 پژوهش تأیید میشود. در واقع میزان آسیب‌پذیری بالای ناحیۀ 4 به سبب حضور اقشار با درآمد پایین افراد در این ناحیه و استفاده از مصالح ارزان و غیرمقاوم، نبود نظارت قوی بر ساخت و سازه‌ها از طرف سازمان‌های مسئول، استقرار کاربری‌های با مصالح ضعیف مانند جوشکاری‌ها و غیره و نزدیکی به آبراهه‌های اصلی شهر است.
تعیین راهبرد برای کاهش آسیب‌پذیری کاربری‌های نواحی شهر یاسوج با بهره‌گیری از روش S-HP
در این مرحله با بهره‌گیری از روش [5] S-HPنقاط راهبردها و راهکار‌های مناسب برای مشخص‌کردن میزان آسیب‌پذیری شهر یاسوج در مقابل بحران‌های طبیعی شناسایی و ارزیابی شد. از این رو با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان مربوط، راهبردهای موجود، عملکردها و بررسی عوامل بیرونی و داخلی اثرگذار، فهرستی از نقاط قوت و نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای موجود بررسی شده است.
جدول- 14: ماتریس ارزیابی نقاط قوت
|
نقاط قوت (S) |
وزن نسبی |
وزن مطلق |
وزن نهایی |
|
استفاده از مصالح با آسیب‌پذیری کم در ساخت بیشتر بناها |
/0127 |
4/50 |
/0571 |
|
پایین‌بودن عمر کاربری‌ها در بیشتر بناها |
/0112 |
4/20 |
/0470 |
|
پایین‌بودن تعداد طبقات و آسیب‌پذیری اندک بناها |
/0091 |
3/30 |
/0300 |
|
نوساز و قابل نگهداری بودن بخش شایان توجهی از کاربری‌ها |
/0125 |
4/80 |
/06 |
|
استقرار مناسب کاربری‌ها روی شیب طبیعی |
/0146 |
4/45 |
/0649 |
|
وضعیت مناسب عریض‌بودن معابر در بسیاری از شریان‌های ارتباطی |
/0086 |
3/63 |
/0312 |
|
دسترسی مناسب به کاربری‌ها از نظر عرض معابر |
/0074 |
2/99 |
/0221 |
|
استفاده از نماهای با آسیب‌پذیری کم در ساخت تعداد زیادی از کاربری‌ها |
/0113 |
3/80 |
/0429 |
|
رعایت اصل سازگاری و همجواری کاربری‌ها |
/0061 |
3/12 |
/0190 |
|
پراکنش مناسب فضاهای آموزشی در سطح شهر |
/0065 |
2/56 |
/0166 |
|
مجموع |
3/98 |
||
(منبع: یافته‌های پژوهش)
در ماتریس ارزیابی نقاط ضعف، قرارگرفتن شهر یاسوج در محدودۀ گسل و استقرار نامناسب و پراکنش نامتعادل مراکز درمانی، بیشترین اوزان را دارد.
جدول- 15: ماتریس ارزیابی نقاط ضعف
|
نقاط ضعف |
وزن نسبی |
وزن مطلق |
وزن نهایی |
|
عرض کم معابر، دسترسی نامناسب و بالابودن ترافیک در شریان‌های مرکزی شهر |
/0102 |
3/25 |
/0331 |
|
استقرار نامناسب و پراکنش نامتعادل بیمارستان‌ها و مراکز درمانی در سطح شهر |
/0106 |
4/36 |
/0462 |
|
استقرار غیراصولی و پراکنش نامتعادل پارک‌ها و فضای سبز در سطح شهر |
/0062 |
3/66 |
/0226 |
|
پراکنش نامتعادل جایگاه‌های سوخت‌رسانی درسطح شهر |
/0067 |
1/66 |
/0111 |
|
آگاهی پایین افراد نسبت به فعالیت‌های حین، قبل و بعد از بحران |
/0077 |
2/85 |
/0219 |
|
مجهزنبودن کاربری‌ها در هنگام بحران به جعبۀ کمک‌های اولیه و کپسول اطفاء حریق |
/0128 |
3/40 |
/0435 |
|
قرارگرفتن بعضی از کاربری‌ها در کوچه‌های بن بست |
/0072 |
3/56 |
/0256 |
|
قرارگرفتن تعدادی از کاربری‌های مزاحم مانند کاربری های صنعتی در سطح شهر |
/0055 |
3/55 |
/0195 |
|
قرارگرفتن شهر یاسوج در محدودۀ گسل‌ها از جمله گسل دنا، زاگرس و قطر ـ کازرون |
/0138 |
4/83 |
/0665 |
|
مشخص‌نبودن سازمان‌های ارائه‌دهندة خدمات هنگام مدیریت بحران و ناهماهنگی بین آنها |
/0101 |
3 |
/0303 |
|
نبود متخصصان مربوط به مدیریت بحران در شهرداری و سازمان‌های دیگر مرتبط با مدیریت بحران |
/0091 |
3/70 |
/0336 |
|
مجموع |
3/539 |
||
(منبع :یافته‌های پژوهش)
در ماتریس ارزیابی نقاط فرصت، استفاده از فضاهای آموزشی موجود در شهر برای پناهگاه و حمایت و ارائۀ تسهیلات برای نوسازی و مقاوم‌کردن مساکن، بیشترین عوامل فرصت‌‌زا را به خود اختصاص داده است.
جدول- 16: ماتریس ارزیابی نقاط فرصت
|
نقاط فرصت |
وزن نسبی |
وزن مطلق |
وزن نهایی |
|
خطرپذیری کم منطقه از وقوع بحران در طول تاریخ |
/0165 |
1/43 |
0/235 |
|
وجود علاقۀ شدید به حفظ و نگهداری کاربری‌ها به دلیل وجود درصد بالای مالکیت خصوصی |
/0086 |
3/63 |
0/312 |
|
استفاده از فضاهای آموزشی موجود در شهر برای برای پناهگاه و انتقال مصدومان در هنگام بحران |
/0122 |
4/88 |
0/595 |
|
استفاده از پارک و فضاهای سبز موجود در شهر برای استقرار مصدومان |
/0073 |
3/20 |
0/235 |
|
استفاده از تپه‌های موجود در شهر به عنوان پناهگاه هنگام بحران‌های طبیعی و انسانی |
/0093 |
4/35 |
0/404 |
|
وجود قوانین و آیین‌نامه‌های متناسب برای مقاوم‌سازی و سبک‌سازی کاربری‌ها |
/0194 |
4/50 |
0/873 |
|
نوپابودن شهر یاسوج |
/0121 |
3 |
0/363 |
|
حمایت و ارائۀ تسهیلات مناسب دولت‌ها در جهت نوسازی و مقاوم‌کردن مساکن |
/0145 |
2/59 |
0/427 |
|
مجموع |
3/44 |
||
(منبع: یافته‌های پژوهش)
در ماتریس ارزیابی نقاط تهدید، قرارگرفتن شهر در محدوده‌های سیل‌خیز مانند رودخانۀ بشار و آبراهه‌های موجود، بیشترین عوامل تهدید زا را داشته است.
جدول- 17: ماتریس ارزیابی نقاط تهدید
|
تهدید |
وزن نسبی |
وزن مطلق |
وزن نهایی |
|
اختصاص‌ندادن بودجۀ کافی و لازم برای مدیریت بحران در هنگام وقوع حوادث طبیعی |
/0068 |
1/30 |
0/088 |
|
نبود سیاست‌ها و راهبردهای روشن و کلان در زمینۀ مدیریت بحران در ایران و شهر یاسوج |
/0068 |
2/88 |
0/195 |
|
روند رو‌به‌رشد ساخت و سازهای غیرقانونی و غیرمقاوم و ناامن در حاشیة شهر به‌خصوص کنار آبراهه و رودخانۀ بشار |
/0127 |
3/60 |
0/457 |
|
قرارگرفتن کنار رودخانۀ بشار و آبراهه‌های متعدد داخل شهر |
/0122 |
4/88 |
/595 |
|
توجه ناکافی به مدیریت بحران در طرح‌های شهری |
/0100 |
4/20 |
0/420 |
|
تمایل‌نداشتن مردم به استفاده از مصالح مقاوم و جدید به دلیل گرانی مصالح و ناتوانی مالی مردم |
/0094 |
3 |
0/282 |
|
توجه‌نداشتن به به‌سازی و نوسازی بافت‌های فرسودۀ شهر |
/0076 |
2/77 |
0/210 |
|
فاصلۀ کم شهر نسبت به گسل‌های فعال منطقه |
/0166 |
3/20 |
0/531 |
|
قرارگرفتن شهر در محدودة کوهستانی و پربارش زاگرس و توان سیل‌خیزی آن |
/0120 |
4/99 |
0/589 |
|
ناتوانی مالی مردم و بالابودن قیمت مصالح برای مرمت کاربری‌های نیازمند به تعمیر |
/0059 |
2/88 |
0/169 |
|
مجموع |
3/16 |
||
(منبع: یافته‌های پژوهش)
بخش آخر: تعیین راهکارها
وزن نهایی عوامل داخلی و بیرونی با درصد وزنی آنها و وزن نهایی عوامل مرکب با درصد وزنی آنها به شرح جدول ذیل آمده است.
جدول- 18: ضریب وزنی و درصد اثرگذاری عوامل درونی و بیرونی S-HP
|
نوع عامل |
عوامل درونی |
عوامل بیرونی |
||
|
(S) |
(W) |
(O) |
(T) |
|
|
مجموع امتیازها (وزن نهایی) |
908/3 |
539/3 |
440/3 |
160/3 |
|
درصد وزنی |
29 |
25 |
24 |
22 |
|
مجموع ضرایب عوامل مرکب |
||||
|
نوع عامل |
WO |
WT |
ST |
SO |
|
وزن نهایی |
979/6 |
699/6 |
068/7 |
352/7 |
|
درصد وزنی |
25 |
24 |
25 |
26 |
(منبع: یافته‌های پژوهش)
شکل (3)، وزن نهایی به‌دست‌آمده از عوامل درونی و بیرونی را نشان می‌دهد. این شکل بیانگر امتیاز بیشتر در ربع اول است. مجموع نقاط قوت با وزن 508/3 بیشترین امتیاز را به دست آورد.
شکل- 3: ارزیابی عوامل داخلی و خارجی مدل S-HP
منبع: یافته‌های پژوهش
شکل (4) وزن نهایی به‌دست‌آمده از عوامل مرکب است که نشان از امتیاز بیشتر راهکار ST دارد؛ بنابراین راهکار پیشنهادی حاصل از تکنیک S-HPراهبرد ST است.
شکل- 4: ارزیابی عوامل راهبردی S-HP
منبع: یافته‌های پژوهش
نتیجه‌گیری
در این پژوهش برای بررسی میزان و ابعاد آسیب‌پذیری کاربری‌ها 5 شاخص اصلی بررسی و ارزیابی شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد ناحیة 4 شهر، بیشترین میزان آسیب‌پذیری با وزن 841/0 را دارد و کمترین ناحیه از نظر میزان آسیب‌پذیری، ناحیۀ 1 با وزن 111/0 است. در واقع، دلیل میزان بالای آسیب‌پذیری ناحیۀ 4 این عوامل است: نظارت ناکافی و ناپیوستة شهرداری به ساخت و سازه‌ها به‌ویژه مصالح ساختمانی، توسعۀ شهری خودرو و بدون برنامه در این ناحیه، حضور اقشار کم‌درآمد در این ناحیه و استفاده از مصالح ارزان‌تر و قرارگرفتن کاربری‌ها با مصالح ضعیف‌تر و ارزان‌تر مانند کاربری‌های جوشکاری. از لحاظ شاخص آسیب‌پذیری، بیشترین شاخص آسیب‌پذیری کاربری‌ها در شاخص کالبدی ـ ساختاری است که بیشتر به دلیل نبود نظارت قوی شهرداری و سازمان نظام مهندسی بر ساخت و سازهای غیرقانونی و استفاده‌نکردن از مصالح مقاوم و بادوام است. در بخش زیرمعیارها بیشترین ابعاد آسیب‌پذیر در این بخش‌ها بوده است: مصالح پی، اسکلت بنا، مصالح ساختمانی، دسترسی به مراکز آتش‌نشانی، مراکز درمانی و هلال احمر، کمک‌های اولیۀ پزشکی، تعداد کارکنان متخصص، کمک‌های اولیۀ پزشکی، فاصله از گسل، تجهیزات اطفاء حریق، دسترسی به مراکز انتظامی و تعداد خودروهای امداد . دلیل بالای میزان آسیب‌پذیری در این ابعاد به‌ترتیب عواملی مانند این است: استفاده از مصالح ارزان و غیرمقاوم، نبود نظارت سازمان‌های مربوط بر ساخت و سازها، رعایت‌نکردن عدالت مکانی ـ فضایی مراکز خدمات‌رسان هنگام بحران و کمبود آنها در سطح شهر، تجهیزنکردن کاربری‌ها به جعبة کمک‌های اولیه و پزشکی و ناآشنایی شهروندان با این موارد، نزدیکی ناحیۀ 4 به گسل و کمبود خودروهای امدادرسان در سطح شهر.
در این پژوهش، راهکارها و پیشنهادهایی در رابطه با موضوع تحقیق، ارائه میشود:
)
