Comparative Analysis about Third Space location and cognitive map of citizen safety feeling, Toward a strategy to reduce fear of crime- Case study: Esfahan

Document Type : Original Article

Authors

1 Student, Faculty of Arts and Architecture, Islamic Azad University, Research Center, Tehran, Iran

2 Associate Professor, Faculty of Arts and Architecture, Islamic Azad University, Research Center, Tehran, Iran

3 Associate Professor, Faculty of Architecture, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran

Abstract

  Designing and planning safe public spaces means creating spaces that enhance safety and safety feeling. While designers and architects place special focus on visibility, lighting, landscaping, and pedestrian traffic in order to detract the fear of crime measures nearly none of them proposed the urban space model to conquer this issue.

  Third Place as any public place used for informal, voluntary, regular urban life, coined by Oldenburg (1999). It can cause some individual-social benefits for people. One of the best opportunities for this space is social communication.

  This study attempts to analyze where fear of crime actually means to citizens in the context of urban life evaluated to Third Place over that community.

  Combining quantitative and qualitative methods, this study seeks an urban solution by testing the district of feeling safe and third place range to find out if they are overlapped or not.

  The model starts by assuming that the fear of crime is related to experienced levels of urban space quality. We proposed a relationship between the cognition maps of feeling safe and quality of urban spaces in a city.

  Each family interviewed at the first stage was classified according to 5 zones of Esfahan. Totally 385 persons grouped in 130 families (with at least 3 person) were considered by random to name five places of city with the qualities that matched safe feeling, then the collected data turned to the cognition map in order to clarify statues of the five zones.

  To assess third place, 3 expert urban designers were interviewed to score five zones of Esfahan in order to Third Place criteria. The result through AHP method is the ranking of the zones in order to qualifying Third Place criteria and its map.

  Analyzing both maps together, the result shows that it is proper to distinguish Third Place criteria and feeling of safety in Esfahan. Moreover there are suggested qualities in detail to improve the safe feeling and reduce the fear of crime.

Keywords

Full Text

طرح مسئله

یکی از مطرح‌ترین چالش‌های امروز شهرها مباحث مرتبط با امنیت و حس امنیت است. امنیت از دو جنبه ذهنی و عینی قابل‌بررسی است، در بعد امنیت ذهنی مواردی چون کمبود امنیت، در معرض خطر بودن، ترس از قربانی شدن، کیفیت استفاده از قلمرو فضای عمومی را مورد تهدید قرار می‌دهد. مطالعه آمار جرم در شهر مبین آن است که ترس از جرم در شهروندان فراتر از آمار قربانی شدن است، لذا احساس ناامنی و ترس از جرم به‌عنوان معضلی مرتبط با جرم ولی به‌صورت مجزا موردبررسی قرار گیرد. هرچند متفکران اجتماعی پیشین تا حدودی به موضوع امنیت اجتماعی توجه داشتند، اما امروزه احساس امنیت و پیامدهای گسترده آن به‌عنوان مفهومی جدید در جامعه‌شناسی مطرح است.

احساس عدم امنیت به‌عنوان معضلی اجتماعی، زمینه‌ساز دامنه وسیعی از واکنش‌های عملی و عاطفی در افراد جامعه است (Pain, 2000, 366). ناامنی مکان‌ها و فضاهای عمومی، نشاط و سلامتی را در زندگی روزمره مختل می‌کند و با ایجاد مانع بر سر راه رشد فرهنگی و مشارکت عمومی، هزینه‌های زیادی را بر جامعه تحمیل می‌نماید (Carmona, 2010, 148).

به‌واسطه تغییر و تحولاتی که پس از جنگ جهانی دوم بر جوامع حاکم گردید، مشخص شد که بعد ذهنی امنیت (احساس امنیت)، اهمیت غیرقابل‌انکاری پیداکرده است، زیرا این احساس ناشی از تجربه‌های عینی و اکتسابی افرا از شرایط و اوضاع پیرامونی است و فقط به شاخصه‌های امنیت قابل‌تقلیل نیست (بیات، 1388).

با توجه به اینکه حس امنیت، زیربنای واکنش شهروندان به تصور از وجود عوامل پنهان محیط است، به عواملی ورای فعالیت‌های مجرمانه آشکار مرتبط است و در حوزه‌ای فراتر از مناطق جرم خیز و در رابطه با عوامل محیطی و اجتماعی شهر معنا می‌یابد. لذا عدم وجود آمار و نقشه مدون مکان‌یابی فضاهای واجد حس امنیت به‌عنوان یک عامل ذهنی، لزوم مطالعه این موضوع را در ارتباط با فضاهای شهری مطرح می‌سازد.

به نظر می‌رسد با تهیه نقشه ذهنی شهروندان از میزان ترس از جرم یا احساس ناامنی در فضاهای شهری و تطبیق آن با کیفیات شهرسازی بکار گرفته در مناطق مختلف، کیفیات مؤثر بر حس امنیت شهروندان استخراج گردد. لذا بر پایه تئوری شهری فضای سوم معیارهای ارتقا کیفی و عملکردی آن در فضاهای عمومی شهر در انطباق با نقشه ذهنی حس امنیت افراد موردبررسی قرارگرفته است.

اهمیت و ضرورت

کاهش امنیت و حس امنیت به‌عنوان یکی از اساسی‌ترین معضلات جامعه شهری مطرح است. هرچند مطالعه گسترش بی‌رویه شهرها و افزایش جمعیت و ارتباط شهروندان در ارتباط با مباحث امنیت، موردتوجه بسیاری از پژوهشگران حوزه‌های گوناگون قرارگرفته است، اما مباحث مرتبط بااحساس ناامنی و ترس از جرم به‌عنوان عاملی ذهنی تا حدودی مغفول قرارگرفته است.

امنیت اجتماعی نباید در کنار مقولاتی نظیر امنیت نظامی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی که نسبت به امنیت ملی فرع محسوب می‌شوند، قرار گیرد و جایگاه و اهمیت آن در حد امنیت ملی است (نصری, 1382).

مطالعه و استخراج ویژگی‌های فضاهای شهری واجد حس امنیت می‌تواند به‌عنوان راهکار تصمیم‌گیری و مدیریت شهرها مدنظر قرار گیرد. امروزه مهیا بودن زمینه ارتکاب جرائم و بروز ناامنی در شهرهای بزرگ به‌واسطه عوامل جمعیتی، اقتصادی و اجتماعی بسترساز مشکلات و معضلات زندگی شهری شده است که به‌طور مستقیم بر رفتار شهروندان و کارکرد فضاهای شهری تأثیرگذار است. لذا بذل‌توجه ویژه و اتخاذ تدابیر مختلف جهت رفع این معضل از اولویت‌های مطالعاتی حوزه معماری و شهرسازی محسوب می‌شود. از سوی دیگر، نظر به محدودیت مطالعات غیرنظامی در خصوص امنیت شهری، ضرورت مطالعات کیفی شهرسازی به‌عنوان گامی فراتر از تأمین امنیت در فضای خصوصی ساختمان‌ها، در رابطه با امنیت و حس امنیت شهروندان ضروری به نظر می‌رسد. در این پژوهش باهدف پیشبرد مطالعات حوزه ترس از جرم و عدم حس امنیت، فراتر از مبانی پایه، مطالعه و تحلیل کیفیات فضای شهری واجد حس امنیت و پیشنهاد فضای سوم به‌عنوان فضایی امن در شهر اصفهان موردبررسی قرارگرفته است. فضای سوم در شهر با ایجاد ظرفیت فعالیتی و رفتاری مناسب می‌تواند به‌عنوان زمینه‌ساز ارتقای حس امنیت در شهر مطرح شود.

 

مفاهیم و مبانی نظری

تصویر ذهنی و نقشه شناختی

تصاویر ذهنی در ذهن ناظر برآورد رابطه دوجانبه محیط و ناظر است. فرایند شناختی، ادراک مکان به‌واسطه تداعی تصاویر ذهنی اولیه، خاطرات و تجارب شخصی امکان‌پذیر است. نقشه شناختی شامل فرایند کسب اطلاعات، رمزگذاری، ذخیره، یادآوری و رمزگشایی مربوط به موقعیت نسبی و وضعیت کالبدی است که تحت تأثیر عوامل متعددی شکل می‌گیرد (شکل 1).

 

شکل 1- عوامل مؤثر بر برداشت و تصویر ذهنی

 

طبق نظریات گشتالت، ذهن انسان متشکل از ادراکات کلی معناداری است که این ادراکات از طریق تداعی با یکدیگر ارتباط یافته و بدین گونه پدیده‌ها را تفسیر می‌کنند (نقی زاده، 1386، 122).

برای درک سازوکارهای شناخت ما از محیطمان و شیوه‌ی به یادآوردن موارد آن، تحقیقات گسترده‌ای انجام‌شده است. شیوه اصلی کار برای نیل به این هدف، ترسیم نقشه ذهنی است، یعنی پدیدار ساختن تصویر ذهنی محیط که افراد به آن شکل می‌دهند و از آن به‌عنوان الگوی رفتارشان در شهر استفاده می‌کنند (مدنی پور، 1379، 98).

لذا فرایند ادراک ذهنی محیطی به‌عنوان روند ترسیم و ذخیره تصاویر ذهنی نقش بسزایی در سنجش کیفیت محیط دارد. فرایند ادراک در مرحله تعبیر و تفسیر آن‌ها، تحت تأثیر عوامل روان‌شناختی ) مانند نیازها، انگیز ه ها و ا اکتسابات پیشین و ...) متعددی قرار می‌گیرند که خود آن‌ها نیز از شرایط محیطی تأثیر می‌پذیرند (مرتضوی، 1380، 90).

کیفیات فضای شهری معمولاً از طریق شاخصه‌های ذهنی و ارزیابی ادراک شهروندان به کمک داده‌های ثانویه اندازه‌گیری می‌شود. روش‌های مختلف برداشت تصویر ذهنی افراد در قالب نقشه شناختی از محیط و شناخت ادراکات محیطی در تناسب با ویژگی‌های محیطی شامل پرسش‌نامه، ترسیم نقشه ذهنی، ترسیم مسیر حرکتی، ثبت رفتار با فیلم‌برداری و عکس‌برداری است.

 

احساس امنیت[1]

امنیت[2] از ریشه لاتین[3] در لغت به معنای نداشتن دلهره و دغدغه است. بنابراین معنای لغوی امنیت، رهایی از خطر، تهدید، آسیب، اضطراب، هراس، ترس، نگرانی یا وجود آرامش، اطمینان، آسایش، اعتماد، تأمین، ضامن است (ماندل، 1387: 44).

به بیانی دیگر انواع امنیت عبارت‌اند از: امنیت انسانی (رهایی از ترس و رهایی از نیاز)، امنیت اجتماعی (اطمینان خاطر از وجود نقش اساسی در جامعه)، امنیت روانی (برخورداری از حقوق و بهبود اجتماعی) (بمانیان و محمودی‌نژاد، 1388: 22-23).

 

ترس از جرم[4]

فراتر از کاربری عام حس ناامنی، ترس از جرم، تعاریف متعددی برای این مفهوم وجود دارد: ادراک خطر قربانی شدن، ادراک تهدید و واکنش رفتاری به ترس (Skogan, 1999). شهر ایمن لزوماً شهر عاری از ترس از جرم نیست (Yeoh & Yeow, 1997). تعریف جرم شامل گستره عظیمی از رفتارهای ناهنجار از دزدی و خشونت خیابانی تا وندالیسم است و وابسته به موقعیت یا ابزار خاصی است. ترس مطابق جدول 1 متأثر از عوامل مختلفی است. ترس از جرم به‌عنوان مسئله‌ای فراگیرتر از جرم، وابسته به ویژگی‌های محیط و برداشت مخاطبین آن است.

ترس از جرم یک واکنش احساسی با درک حس خطر و وحشت از صدمات فیزیکی و ناشی از برخی ویژگی‌های محیطی مولد جرم است(Adejumo, 2011). خیابان‌ها، معابر و پارک‌های خلوت و بلااستفاده، به‌عنوان فضاهای ایجاد ترس از جرم شناخته می‌شوند (Colquhoun, 2004). واکنش به ترس از جرم در افراد باهدف کاهش خطر قربانی شدن به سه روش است: رفتارهای اجتنابی، رفتارهای مراقبتی و رفتارهای ضمانتی (Garofalo, 1981) .

اولین واکنش اجتماعی انسان به جرم، ترس است. در مطالعات ترس از جرم فاکتورهای متعددی (تقسیمات آماری، سن، جنس، موقعیت و ...) ذکرشده است. «جرم» و «ترس از جرم» از مشکلات اجتماعی جامعه امروزی است که روزانه زندگی شهروندان بسیاری را تهدید می‌کند. در بررسی و مقایسه آمار جرم و ترس از جرم در فضاهای شهری نتایج حاصله بیانگر آن است که ترس از جرم به‌عنوان یک معضل اجتماعی به عواملی فراتر از عوامل وقوع جرم وابسته بوده و با ایجاد حس ناامنی و عدم اعتماد در محیط می‌تواند زمینه‌ساز تخریب روابط اجتماعی، تقلیل سرمایه اجتماعی و کاهش کیفیت زندگی گردد.

 

جدول1- عوامل مؤثر بر ترس

عوامل روانشناسی /فرهنگی

عوامل اجتماعی-جمعیتی / فیزیولوژیکی

عوامل کالبدی- محیطی

تجربه و خاطره

سابقه قربانی شدن

شناخت و آشنایی با متن جامعه

افسانه‌ها و داستان‌ها

توصیه‌ها

 

جنسیت

نژاد و قومیت

سن

ثروت

ناتوانی

ساختار جغرافیایی

خشونت فیزیکی

خشونت اجتماعی

مرز و محدودیت

امکان نظارت

روشنایی و نورپردازی

منبع: (Roman, et al. 2009)

تأثیر کالبد بر ترس از جرم

ترس از جرم در ارتباط با ساختار فضایی محیط ادراک می‌شود، لذا احساس امنیت مستلزم آگاهی بر مکان و زمان حضور در فضا است (Lang, 1987). بدیهی است که اطلاعات فضایی پیش‌نیاز احساس امنیت در فضاست.

متغیرهای گوناگونی بر احساس ترس مؤثرند که در قالب سه دسته (محیطی، جمعیتی و روانشناسی) قابل دسته‌بندی می‌باشند. هرچند ناهنجاری‌های اجتماعی و جرائم گوناگون در محیط‌های شهری ازجمله موارد اصلی ناامنی محیط زندگی و سلب‌کننده امنیت مناطق شهری و درنتیجه مختل شدن آسایش و آرامش مردم است اما فراتر از این عامل سه انگیزه ترس عبارت‌اند از: ترس از قربانی جرم شدن، ترس از افراد مزاحم، ترس از بی‌نظمی و بی‌توجهی به محیط فیزیکی. لذا فاکتورهای اصلی ترس بر دودسته‌اند: تصور آسیب‌پذیری (فیزیکی، روانی یا مالی) و میزان ادراک جرم (تجربه شخصی، اطلاعات همسایگان و یا رسانه‌ها).

نتایج بسیاری از تحقیقات بیانگر آن است که تصور بی‌نظمی بیشترین تأثیر را بر حس ناامنی و ترس از جرم دارد (صدیق سروستانی و نصر اصفهانی، 1391).

ادراک ناامنی و ترس از جرم به‌طور مستقیم بر رفتار شهروندان و کنش متقابل اجتماعی در فضای شهری تأثیر دارد

(Rad et al. 2014). احساس ناامنی در محیط و نگرانی‌های ناشی از مکان‌های ناامن سایر فعالیت‌های انسانی و امور اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و امور اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به‌درستی انجام‌پذیر نخواهد بود. عوامل مولد ترس از جرم حتی می‌تواند موجبات انزوا و اجتناب افراد از حضور فعال در جامعه شود (Killias & Clerici, 2000). مکان‌های ناامن می‌تواند تبعات منفی در محیط زندگی انسان برجای گذارند ازجمله: اضطراب و نگرانی در محیط، عدم احساس آرامش و آسایش خاطر، مهاجرت از محدوده و رشد منفی و تخلیه محل از ساکنین قدیمی و جایگزینی اقشار ناهنجار، تأثیرات منفی بر مسائل اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی محیط، تنزل منزلت اجتماعی منطقه، کاهش قیمت املاک، افزایش اراضی بایر و مخروبه.

در اصول جرم‌شناسی اعتقاد براین است که اگر فردی در محیط مجاور خود در معرض عوامل ناهنجار قرار گیرد، شانس و احتمال قانون‌شکنی‌اش افزایش می‌یابد. ثابت‌شده است که در مناطق کثیف محلات کثیف همراه با از بین رفتن کنترل‌های اجتماعی، اعمال جنایی به شکل طبیعی جلوه می‌کند. تراشر نیز چنین می‌نویسد: حالا که تعریفی کلاسیک از زندگی گروهی در محیط‌های کثیف در دست داریم، می‌توان گفت که تخلف و جنایت نتیجه طبیعی این نوع محیط است (مساواتی، 1374).

 

فضای سوم

جامعه‌شناس شهری، الدنبرگ[5] (1989-1999) در کتاب مکان‌های بسیار خوب: کافه‌ها، کافی‌شاپ‌ها، کتاب‌فروشی‌ها، بارها، سالن‌های آرایش و پاتوق‌ها، تجربه زندگی روزانه را در سه حیطه مطرح می‌کند: فضای اول/ سکونت، فضای دوم/ کار و فضای سوم/ زندگی اجتماعی (تفریح و اوقات فراغت). تأکید او بر ضرورت تعادل زیست در این سه قلمرو به‌عنوان یک تجربه مطلوب زیستی است، هرچند مکان اول و دوم عامل هویت‌بخش محسوب می‌شوند، فضای سوم زمینه ایجاد قلمرو اجتماعی را فراهم می‌آورد (Ray Oldenburg, 2001). توجه به فضای سوم به‌عنوان راهکاری مؤثر در پاسخگویی به نیاز شهروندان امروز، در شهرسازی شهرهای مدرن بسیار موردتوجه قرارگرفته است.

در آستانه هزاره سوم فضاهای عمومی شهری به‌عنوان فضای سوم که نقشی اساسی در برقراری تعاملات اجتماعی ایفا می‌نمایند موردتوجه جدی قرارگرفته و به کانون تمرکز دانش طراحی شهری بدل گردیده‌اند. (کاشانی جو, 1389)

فضای سوم به‌عنوان جایگاه زندگی اجتماعی و فضای عمومی به شهروندان قدرت می‌دهد که با بهره‌گیری از این نیازها و محرک‌ها، قلمروهای اجتماعی را در رابطه با افراد آشنا و غریبه فراهم آورند. فضای سوم شامل فضاهای عمومی گوناگونی است که پذیرای اجتماعاتی است که به شکل داوطلبانه دور از خانه و کار شادمانه دورهم جمع شده و اکثراً معمولی و غیررسمی می‌باشند.(R. Oldenburg, 1999, p. 16)

حضور شهروندان پیاده در فضای شهری پویا، موجبات تحرک اقتصادی و حس تعلق به محیط را فراهم می‌آورد و در نقش فضای پایدار سیاسی به همپوشانی بین مکان‌های سوم و فضای باز دموکراتیک اشاره دارد (همان منبع، 14).

کیفیات فضای سوم که می‌تواند به‌عنوان کیفیات اصلی قلمرو فضاهای عمومی شناخته شود عبارت‌اند از:

- دسترسی و نفوذپذیری در ساعات مختلف شبانه‌روز (ساعات اداری و غیر اداری)

- دعوت‌کنندگی و قابلیت استفاده عموم بدون نیاز به عضویت یا ضوابط خاص

- پویایی و سرزندگی فضا باوجود حال و هوای بازی و تفریح در فضا

- تأمین آسایش و امنیت و ایمنی افراد ازنظر جسمی و روانی

- انعطاف‌پذیری و امکان ایجاد فضای خاص سیاسی بین مردم به شکل پایدار و باشکوه.

 

 

شکل 2- کیفیت فضای سوم در شهر

اهداف تحقیق

-  هدف اصلی این پژوهش مطالعه تطبیق‌پذیری نقشه ذهنی حس امنیت شهروندان با نقشه مکان‌یابی فضای سوم در شهر اصفهان است.

- اهداف فرعی:

- ترسیم نقشه ذهنی شهروندان اصفهانی از حس امنیت در حوزه‌های شهر اصفهان.

- مکان‌یابی فضاهای شهری با ویژگی‌های فضای سوم بر نقشه شهر اصفهان.

- آزمون تطابق‌پذیری فضای سوم بر فضاهای واجد حس امنیت در شهر.

 

پیشینه تحقیق

رفاه و آسایش ذهنی و روانی شهروندان رابطه مستقیمی بااحساس امنیت اجتماعی دارد. از اوایل قرن بیستم، مکتب جامعه‌شناسی شیکاگو و مطالعات اولیه اکولوژی شهری و بوم‌شناسی انسانی[6]، پدیده‌های اجتماعی و ترسیم نقشه ذهنی را مدنظر قراردادند (Catton, 1994, 23). تا دهه 1970 بیشترین مطالعات در حوزه جرم متوجه مباحث پیشگیری، مجازات و مجرمان بود. در اواخر 1960 توجه به بزه دیدگان و ترس از جرم به‌عنوان یک معضل اجتماعی موردتوجه قرار گرفت (Lewis & Salem, 1986, 96).

بعد از سال‌های 1960 با گسترش رویکرد انتقادی و رونق فمینیسم، مباحث ترس از جرم و سرمایه اجتماعی موردتوجه قرار گرفت. برخی از پژوهش‌های اخیر در ارتباط با احساس امنیت در جدول 2 آورده شده است.

 

جدول2- پیشینه تحقیق

شاخص‌ها / روش / نتایج مطالعه

پژوهشگر / تاریخ پژوهش /

منبع استناد

مدل رگرسیون خطی جهت بررسی رابطه پیاده مداری و ترس از جرم در استرالیا

فاستر و همکاران

پیشنهاد مداخلات جهت افزایش پیاده مداری و کاهش ترس از جرم

(Foster, Knuiman, Hooper, Christian, & Giles-Corti, 2014)

بررسی و مقایسه روند توسعه طراحی محیطی در پیشگیری از جرم در امریکا و بریتانیا

اشنایدر و کتچن

ارائه راهکارهای عملی پیشگیری از جرم

(Schneider & Kitchen, 2013)

بررسی روند طراحی محیطی جهت پیشگیری از جرم در کشورهای غربی

آرمیتاژ و همکاران

انتقال نظریه به کشورهای عربی -تأکید بر دانش میان فرهنگی

(Armitage, 2013)

بررسی نقاط ترس از جرم برای زنان مسافر در مالزی

شام و همکاران

استفاده از پرسشنامه و همبستگی در بررسی حس امنیت زنان در ارتباط با درآمد و انتخاب وسایل نقلیه عمومی

(Sham, Omar, & Amat, 2012)

مطالعه گروه‌های ترس از جرم باهدف گیری زنان و سالمندان به‌عنوان اقشار آسیب‌پذیر محلات

برانتون و استرگیس
 

(Brunton‐Smith & Sturgis, 2011)

تأثیر منفی سیاست‌های پلیسی حذف پنجره‌های شکسته بر ترس از جرم به‌عنوان پیامد منفی این رویکرد

هینکل و ویزبرد
 

(Hinkle & Weisburd, 2008)

مطالعه شاخصه‌های ادراکی سالمندان

میکولاس و همکاران

ترس از جرم مرتبط با کاهش کیفیت زندگی، افزایش افسردگی، کاهش سلامت روانی و کاهش کارایی فیزیکی افراد

(Michalos et al. 2007)

بررسی رابطه کنترل محسوس فضا و احساس ترس از جرم

رزنبام

تأثیر منفی استقرار ملموس پلیس در مناطق خاص به‌عنوان نقاط جرم خیز بر سابقه ذهنی شهروندان و افزایش ترس از جرم

(Rosenbaum, 2006)

تأکید بر نقش پلیس جهت کاهش بی‌نظمی، سعی در کاهش ترس از جرم در جامعه

ویلسون و کلینگ

حضور شهروند در صورت احساس امنیت، خود به‌عنوان ناظر اجتماعی غیررسمی با نقش مؤثر در حفظ نظم و امنیت

(Wilson & Kelling, 1982)

بررسی اهمیت و رابطه میان تصمیمات و برنامه‌ریزی با نوع و درجه جرم و ترس از جرم

برانتینگهام

جرم‌شناسی محیطی مؤثر بر عامل موقعیت به‌عنوان یکی از عوامل 4 گانه وقوع جرم (قانون، مهاجم، هدف جرم و موقعیت وقوع جرم)

(Brantingham & Brantingham, 1981)

توصیفی-تحلیلی و روش نمونه‌گیری تصادفی-آزمون F-Test -

لطفی و همکاران

میزان احساس امنیت در فضاهای عمومی مناطق با میانگین درآمدی آن‌ها نسبت معکوس دارد.

(لطفی و همکاران، 1394)

تحلیل میزان امنیت اجتماعی گردشگران در شهر اصفهان

عبدلی و همکاران

جمع­آوری داده­ها از روش­های کتابخانه­ای و نیز تکمیل پرسش­نامه ا- تجزیه‌وتحلیل داده­ها از آمار توصیفی و تحلیلی و نرم­افزار SPSS -نمونه­گیری به ­روش تصادفی از نوع خوشه­ای چندمرحله‌ای

  

میزان تحصیلات، سن، سواد، وضعیت تأهل، میزان درآمد، نقش نیروی انتظامی و رسانه­ها به مقدار بسیار زیادی بر میزان احساس امنیت اجتماعی گردشگران شهری تأثیر داشته و در این میان وضعیت کالبدی- فیزیکی شهر میزبان کم­ترین تأثیر را ازنظر گردشگران شهر اصفهان داشته است

(عبدلی و همکاران، 1393)

ارزیابی و تحلیل احساس امنیت روستاییان نواحی مرزی در استان ایلام

دربان آستانه

روش‌های آمار فضایی شامل آماره موران و روش کریجینگ و برای تبیین متغیر وابسته از تحلیل‌های همبستگی دومتغیره و تحلیل رگرسیون چندگانه

  

متغیرهای شاخص برخورداری، عملکرد رسانه (رادیو)، تجربه غیرمستقیم جرم، جمعیت روستا، اعتماد روستاییان به دولت، درصد اجرای طرح هادی و عملکرد پلیس مهم‌ترین عوامل مؤثر بر احساس امنیت روستاییان می‌باشند

(دربان آستانه، 1393)

شناسایی شاخص­ها و عوامل مؤثر بر ویژگی­های محیطی و تأثیر آن در امنیت اجتماعی

لطفی و همکاران

آزمون­هایی نظیر آزمون t تک نمونه‌ای، ضریب همبستگی پیرسون، رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر

  

رابطه مستقیم و معناداری میان مؤلفه‌های محیطی و امنیت اجتماعی وجود دارد، درعین‌حال نتایج تحلیل مسیر هم نشان می­دهد که عوامل محیطی (29/.) و پس‌ازآن نور (283/0) بیشترین تأثیر را در ارتقاء احساس امنیت اجتماعی فضاهای عمومی شهردارند.

(لطفی و همکاران، 1393)

ارزیابی کالبد محله‌های قدیمی شهری در پاسخ‌دهی به احساس امنیت (نمونه موردی: محله ملک‌آباد شهر قزوین)

عزیزی و همکاران

نرم‌افزار GIS، بر مبنای روش مطالعه موردی (Case Study)-استفاده از روش­های ماتریس گولر و چک­لیست معیارها

  

ارزیابی کالبد محله ملک­آباد به‌عنوان نمونه‌ای از محله­های قدیمی شهر تاریخی قزوین نشان می­دهد این محله توانسته است در پاسخ­دهی به نیاز به احساس امنیت ساکنان آن در حد مطلوب ایفای نقش کند.

(عزیزی و همکاران، 1393)

بررسی میزان احساس امنیت اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی شهر تهران)

هزارجریبی و همکاران

روش نمونه‌گیری خوشه‌ای، روش پیمایش و تکنیک پرسشنامه

  

بیشترین میزان تأثیر بر متغیر احساس امنیت اجتماعی را نیز پایگاه اجتماعی- اقتصادی و اعتماد اجتماعی دارا می‌باشند.

(هزارجریبی، 1390)

تحلیلی بر امنیت فضاهای عمومی شهر مورد: پارک‌های مناطق چهارگانه شهرداری قم

زیاری و همکاران

پرسش‌نامه، spss، Kruskal-wallis، Chi-squre، Spearman

  

رتبه‌بندی احساس امنیت در پارک‌های شهر قم

(زیاری و همکاران، 1392)

با جمع‌بندی مطالعات پیشین، اهمیت تمرکز بر شرایط فیزیکی و اجتماعی ناشی از طراحی محیط بسیار شاخص به نظر می‌رسد. هرچند مطالعات پژوهشگران در حوزه ترس از جرم، با تأکید بر دیدگاه علوم مختلف و در رابطه با ابعاد محدودی از محیط فیزیکی انجام‌شده است، نتایج معناداری میان ویژگی‌های کیفی فضا و تأثیر آن بر حس امنیت و کاهش ترس از جرم موجود است. علیرغم بررسی حس امنیت در حوزه علوم مختلف، تحلیل ویژگی‌های کیفی فضا در رابطه با تدوین معیارهای کیفی فضاها با حس امنیت کمتر موردمطالعه و بررسی قرارگرفته است. لذا پژوهش حاضر مبحث جدیدی را در معرفی رابطه احساس امنیت در فضای سوم مطرح می‌سازد.

 

سؤالات و فرضیات

سؤالات این پژوهش عبارت‌اند از:

- نقش شهرسازی و کیفیات فضای شهری در احساس ناامنی و ترس از جرم چیست؟

- آیا فضای سوم بر نقشه ذهنی شهروندان از فضاهای امن تطابق دارد؟

فرضیات پژوهش:

- به نظر می‌رسد شهرسازی با پیش‌بینی معیارهای کیفی فضا می‌تواند موجبات افزایش حس امنیت در فضا را به وجود آورد.

- به نظر می‌رسد موقعیت فضای سوم در شهر منطبق بر نقشه ذهنی افراد از احساس امنیت در فضا باشد.

 

محدوده و قلمرو پژوهش

شهر اصفهان به‌عنوان یکی از کلان‌شهرهای ایران، همواره با مسائل ناشی از جرم و ترس از جرم در جامعه مواجه بوده است. مطابق اطلاعات موجود تا سال 92 شهر اصفهان دارای 14 منطقه شهرداری و پس‌ازآن تاکنون دارای 15 منطقه شهرداری است.

 

 

شکل 3- موقعیت محدوده مطالعاتی (حوزه‌های 5 گانه شهر اصفهان)

بسیاری از مطالعات بالادست شهر اصفهان به‌گونه‌ای جامع در قالب 5 حوزه بازنگری (شمال، جنوب، مرکز، شرق و غرب) انجام‌گرفته است. مشخصات کلی 5 حوزه مطالعاتی به‌صورت تفکیکی در قالب جدول 3 ارائه‌شده است.

 

جدول3- مشخصات کلی محدوده مطالعاتی به تفکیک مناطق و حوزه‌ها (اطلاعات شهرداری اصفهان سال 1392)

 

 

روش تحقیق

در این پژوهش مورد پژوهی از روش‌های تلفیقی متناسب با روش تحقیق (توصیفی-تحلیلی-مقایسه ای) در بخشه‌ای مختلف استفاده می‌شود. روش توصیفی مجموعه روش‌هایی است که هدف آن‌ها توصیف کردن شرایط یا پدیده‌های موردبررسی است (سرمد، 1381، 82).

پژوهش‌های مرتبط با فرایندهای ذهنی-اجتماعی تنها در قالب روش‌های ترکیب کمی-کیفی قابل‌مطالعه می‌باشند (Steenland et al. 2001). در مطالعات مبانی نظری جهت جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات از روش‌های اسنادی و کتابخانه‌ای، پرسشنامه و تبدیل اطلاعات به نقشه تصویر ذهنی شهروندان استفاده‌شده است  و سپس در ارتباط با اطلاعات جمع‌آوری‌شده مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است و در بخش ادبیات موضوع از روش کتابخانه‌ای استفاده‌شده است.

رویکرد مطالعاتی این پژوهش باهدف ترسیم نقشه شناختی ذهنی شهروندان از احساس امنیت در شهر، بر مبنای مشارکت مردمی و اعمال‌نظر شهروندان بوده است. جامعه مطالعاتی از میان جمعیت شهر اصفهان در سال 1392 و در حوزه‌های پنج‌گانه انتخاب شد و مطابق فرمول کوکران با انتخاب دقت 0.05، تعداد حجم نمونه برابر 385 نفر در قالب 130 خانواده حداقل سه‌نفری برآورد شد. توزیع پرسشنامه‌ها به‌صورت تصادفی ساده متناسب با حجم جامعه موردسنجش قرار گرفت. محدوده منتخب برای تکمیل پرسشنامه‌های باز به‌صورت پراکنده در کلیه مناطق شهری در زمان‌های مختلف شبانه‌روز جمع‌آوری‌شده است. از روش مقیاس سازی بر اساس طیف 5 گزینه‌ای لیکرت در کمّی نمودن مدل تجربی پژوهش و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده‌شده است. اعتبار سؤالات از روش مراجعه به متخصصان (اعتبار صوری) و پایایی پرسشنامه مطروحه با شیوه آزمون مجدد (بافاصله زمانی دو هفته) موردبررسی قرار گرفت و ثبات بالای پرسشنامه‌ها تائید شد.

 در فرایند تحقیق پس از ارزیابی نتایج پرسشنامه‌های توزیع‌شده و تحلیل آن مکان‌یابی نقشه ذهنی شهروندان از فضاهای بااحساس امنیت در شهر ترسیم شد.

با دسته‌بندی داده‌های خام و تحلیل آن به کمک نرم‌افزار اکسل[7] میزان حس امنیت در حوزه‌های مختلف شهر بر نقشه حوزه‌های 5 گانه شهری مکان‌یابی شده است. تصویر ذهنی[8] بیانگر ادراک شهروندان از محیط، بر اساس تجارب و مشاهدات است. در راستای تشخیص میزان بهره‌مندی حوزه‌های 5 گانه شهر اصفهان از معیارهای فضای سوم، با نظرسنجی از کارشناسان شهر ساز بومی شهر اصفهان، ضمن در اختیار گذاری معیارهای فضای سوم و نقشه حوزه‌های شهر اصفهان، از روش AHP استفاده شد.

 AHP  به‌عنوان ابزار تعاملی کارآمد در سیستم تصمیم‌گیری مکانی مورداستفاده قرار می‌گیرد. این ابزار با ارائه روشی منطقی و ساده تصمیم‌گیری باوجود گزینه‌ها و معیارهای متعدد را میسر می‌سازد. درروش تحلیل سلسله مراتبی، عناصر هر سطح نسبت به هر یک از عناصر سطح بالاتر به‌صورت زوجی مقایسه شده و وزن آن‌ها محاسبه می‌شود. این وزن‌ها را وزن نسبی مهی گویند. سپس با تلفیق وزن‌های نسبی، وزن نهایی هر گزینه مشخص می‌شود. وزن معیارها، منعکس‌کننده اهمیت آن‌ها در تعیین هدف است. وزن هر گزینه نسبت به معیارها، سهم آن گزینه در شاخص مربوط است. لذا وزن نهایی هر گزینه از مجموع حاصل‌ضرب وزن هر شاخص در وزن گزینه از آن شاخص به دست می‌آید. هرچند روش تحلیل سلسله مراتبی به‌عنوان ابزاری برای استفاده مدیران و تصمیم گیران مورداستفاده قرار می‌گیرد، محدودیت‌های این روش شامل امکان جهت‌گیری و غرض‌ورزی مصاحبه‌شوندگان است که با افزایش تعداد افراد به حداقل رسیده و نتایج دقیق‌تری حاصل خواهد شد. نهایتاً اطلاعات استخراج‌شده در قالب نقشه ذهنی شهروندان از فضاهای امن و نقشه مکان‌یابی فضای سوم در شهر موردبررسی و تحلیل انطباقی قرارگرفته است.

 پس از جمع‌بندی نتایج و تحلیل نقشه‌های حاصل از پژوهش، راهکارهای مناسبی جهت ارتقا حس امنیت شهروندان در فضای شهری و کل شهر پیشنهادشده است. نقشه ذهنی شهروندان یک شهر از احساس امنیت و عدم ترس از جرم می‌توان در بسیاری از مراحل مدیریتی، برنامه‌ریزی و نظارت بر شهر مورداستفاده قرار گیرد. روند انجام پژوهش در شکل 4 ارائه‌شده است.

 

شکل 4- فرآیند شما تیک مراحل پژوهش

 

معرفی متغیرها و شاخص‌ها

بر مبنای مطالعات صورت گرفته در خصوص حس ترس از جرم فراتر از مبحث جرم (عدم احساس امنیت در فضای شهری) و فضای سوم منتج از بخش مرور ادبیات موضوع و مبتنی بر نظریات اندیشمندان، معیارهایی مطابق شکل 5 استخراج‌شده‌اند. پیشنهاد این پژوهش مبنی بر دستیابی به فضایی بااحساس امنیت از دیدگاه شهرسازی است.

 

 

شکل 5- مدل پیشنهادی پژوهش (منبع: نگارندگان)

مدل نظری پژوهش

 سنجش میزان احساس امنیت شهروندان

در مطالعه کیفی محیط شهری رویکردهای مختلفی وجود دارد که منتج از علوم مختلف است و حاصل کاربرد مفاهیم و بسط موضوعات مربوط به آن افق فکری است. این رویکردها را می‌توان به‌صورت زیر بیان کرد:

- رویکردهای طراحی کالبدی: توجه ویژه به حالات ذهنی-روانی ساکنان و مؤلفه‌های ادراک محیطی

بررسی کیفیت‌های محیط از منظر رویکردهای طراحی کالبدی با توجه به الگوهای فکری/فرهنگی/رفتاری ساکنین و معیارهای کالبدی/محیطی در مراحل سیاست‌گذاری، طراحی و اجرای محیط.

- رویکرد اجتماعی-مکانی: فراتر از کیفیت طراحی محیط

بررسی کیفیت محیط با توجه به متغیرهای اجتماعی-مکانی شامل رویکرد اکولوژی انسانی، کیفیت زندگی، شاخصه‌ای اجتماعی، رویکرد تعاملی و رویکرد سنجش میزان رضایتمندی.

در این پژوهش جهت سنجش احساس امنیت در شهروندان، از رویکرد طراحی کالبدی استفاده‌شده است.

حجم نمونه با در نظر گرفتن تعداد شهروندان شهر اصفهان و با استفاده از فرمول کوکران، محاسبه شد. حجم نمونه برابر با 385 نفر و با سطح خطای 5% است.

 

 

شکل 4- تحلیل آزمون باز پاسخ از حجم نمونه شهروندان در جهت کشف فضاهای موفق در ایجاد حس امنیت

با توجه به تقسیمات 5 حوزه شهری اصفهان، حجم 385 نفر در قالب 130 خانواده حداقل 3 نفری (پدر، مادر و حداقل یک فرزند بالای 10 سال) در 5 حوزه شهری (در هر حوزه 26 خانواده) به‌صورت تصادفی و با حضور پدر یا مادر خانواده ولی با در نظر گرفتن نظر کلیه افراد خانواده تکمیل شد. در پرسشنامه به‌صورت باز، از افراد خواسته شد که با در نظر گرفتن افراد خانواده حداکثر از 5 فضای شهری نام برند که با فرض دسترسی آسان، دارای ترجیح به استفاده در بیشترین ساعات متنوع روز، به‌صورت منفرد یا گروهی، به‌عنوان مکان وقوع اتفاقات جذاب گروهی شهر، باقابلیت استفاده متنوع (انعطاف‌پذیری) است. جمع‌بندی نهایی مطابق جدول 4 است.

 

جدول 4- نتایج حاصل از نظرسنجی شهروندان از فضاهایی با حس امنیت در شهر اصفهان (منبع: نگارندگان)

فضاهای شهری دارای حس امنیت از دید شهروندان

تعداد آرای شهروندان

درصد

موقعیت در حوزه شهری اصفهان

شمال

شرق

مرکز

غرب

جنوب

میدان نقش‌جهان

124

95

 

 

*

 

 

پارک حاشیه رودخانه

118

91

 

*

**

*

**

چهارباغ عباسی

104

80

 

 

**

 

 

باغ غدیر

74

57

 

*

 

 

 

کوه صفه

66

51

 

 

 

 

*

میدان جلفا

61

47

 

 

 

 

*

میدان‌ها و پارک‌های محلی

48

37

 

 

 

*

*

مراکز تجاری

17

13

 

 

*

 

*

غیره

11

8

 

 

 

 

 

در این مرحله فضاهای شهری مورد انتخاب شهروندان جمع‌بندی و پرسشنامه بر اساس طیف 5 گزینه‌ای لیکرت مقیاس سازی شد.

 

ترسیم ذهنی تصاویر شهروندان از حس امنیت در شهر

تصویر ذهنی بر کلیه حالات، واکنش‌ها و رفتار و به‌طور خاص بر احساس امنیت افراد مؤثر است. برای درک سازوکارهای شناخت ما از محیط و شیوه به یادآوردن آن، تحقیقات گسترده‌ای انجام‌شده است. شیوه اصلی کار برای نیل به این هدف ترسیم نقشه ذهنی است، یعنی پدیدار ساختن تصویر ذهنی محیط که افراد به آن شکل داده و از آن به‌عنوان رفتارشان در شهر، استفاده می‌کنند (شکل 5)

با تبدیل اطلاعات آماری فوق به لکه‌گذاری بر نقشه، درواقع تصور ذهنی شهروندان از نقاط بااحساس امنیت در شهر مطابق نقشه شکل 5 تصویر می‌گردد.

 

 

شکل 5- رتبه‌بندی فضاهای شهری واجد حس امنیت با بهره‌گیری از تصویر ذهنی شهروندان

 

مکان‌یابی فضای سوم در شهر اصفهان

در این بخش تحقیق حوزه‌های 5 گانه شهر اصفهان بر اساس معیارهای مستخرج در خصوص فضای سوم، مدل پیشنهادی با استفاده از تکنیک شبکه‌ای فازی توسط گروهی سه‌نفره از متخصصان شهرسازی بومی شهر اصفهان مورد امتیازدهی و اولویت‌بندی قرار گرفتند. باهدف رتبه‌بندی حوزه‌های شهر اصفهان بر مبنای معیارهای فضای سوم، نمودار سلسله مراتبی الگوی پیشنهادی مطابق شکل 6 ترسیم شد.

 

 

شکل 6- تشکیل نمودار سلسله مراتبی (منبع: نگارندگان)

مراحل استفاده از این روش عبارت‌اند از: تعیین هدف، انتخاب معیارها، انتخاب گزینه‌ها، طراحی الگوی انتخاب سلسله مراتبی، امتیازدهی و انجام مقایسات زوجی بر اساس معیارها، تعیین اولویت‌ها از روش نرمال‌سازی و میانگین موزون، به مقادیر حاصل از محاسبات بردار ویژه می‌گویند که بیانگر اولویت‌بندی گزینه‌ها بر اساس معیارها است.

 

جدول 5- اولویت‌بندی بر اساس طیف پرسشنامه ساعتی

ارجحیت معیارها

ترجیح یکسان

کمی بهتر

بهتر

خیلی بهتر

کاملاً بهتر

امتیاز

۱

۳

۵

۷

۹

 

طبق جدول 6 اولویت‌بندی وزن دهی به معیارها توسط متخصصان تعیین و در مرحله بعدی جمع‌بندی و تعیین وزن نرمال هر حوزه موردمحاسبه قرار گرفت. نهایتاً وزن نهایی نرمال حاصله چنانچه در آخرین سطر جدول 6 ارائه‌شده است، به‌عنوان نمایانگر امتیاز و اولویت هر حوزه در تخصیص معیارهای فضای سوم مطرح است.

 

جدول 6- وزن ویژگی‌ها، معیارها و زیر معیارهای مربوط به معیارهای فضای سوم (منبع: نگارندگان)

معیارهای فضای سوم

حوزه‌های 5 گانه شهر اصفهان

جنوب

شمال

مرکز

غرب

شرق

تأمین آسایش و امنیت

6

2

7

4

7

7

3

8

5

8

6

2

8

4

7

6.33

2.33

7.67

4.33

7.33

پویایی و سرزندگی

6

2

9

3

8

7

3

9

4

9

7

2

8

3

7

6.67

2.33

8.67

3.33

8.00

دسترسی و نفوذپذیری

8

3

8

6

8

7

4

7

4

5

7

2

7

5

6

7.33

3.00

7.33

5.00

6.33

دعوت‌کنندگی و قابلیت استفاده عموم

8

3

9

8

9

7

4

8

6

9

7

4

9

6

8

7.33

3.67

8.67

6.67

8.67

انعطاف‌پذیری و فضای باشکوه

8

2

9

8

9

8

2

8

7

9

7

3

8

6

8

7.67

2.33

8.33

7.00

8.67

 

 

 

 

 

 

وزن نهایی نرمال

0.23

0.09

0.26

0.17

0.25

اولویت‌بندی حوزه‌های پنج‌گانه شهر اصفهان بیانگر آن است که حوزه مرکز اصفهان با 0.26 امتیاز بالاترین و حوزه شمال اصفهان با امتیاز 0.09 از پایین‌ترین امتیاز برخوردار است. مطابق شکل 9 اولویت حوزه‌ها از نظر واجد شرایط فضای سوم بودن به ترتیب نزولی، حوزه‌های مرکز، شرق، جنوب، غرب و شمال است.

 

 

شکل 9-  رتبه‌بندی وزن نرمال مناطق پنج‌گانه محدوده مطالعاتی از منظر فضای سوم (منبع: نگارندگان)

 

مقایسه نتایج حاصل از دو سنجش انجام‌گرفته (شکل 5 و شکل 9) بیانگر روند متناظر حوزه‌های شهر اصفهان در هر دو معیار ارائه‌شده است. سیر نزولی حوزه‌ها (مرکز، شرق، جنوب، غرب و شمال) ازنظر تطبیق با کیفیات فضای سوم با روند همسان و متناظر در احساس امنیت شهروندان در فضاهای شهر، بیانگر رابطه مستقیم و اهمیت ایجاد و مدیریت فضای سوم و ارتقا کیفیات آن برافزایش حس امنیت شهروندان به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های پراهمیت شهر سالم است. تشابه دو روند مبین کارایی فرضیه ارائه‌شده است.

 

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

احساس امنیت یا ناامنی برگرفته از ویژگی‌ها شخصی، اجتماعی و محیطی متنوعی است. بهره‌گیری از دانش شهرسازی به‌عنوان میان‌رشته‌ای که به‌طور فراگیر در رابطه با ویژگی‌ها زیستی انسان (کالبدی-اجتماعی) قرار می‌گیرد، می‌تواند تا حدودی ارائه‌دهنده راهکارهای ارتقا کیفیت زیستی محیط و انسان‌ها باشد.

پژوهش حاضر باهدف بررسی موقعیت مکانی حس امنیت شهروندان و سنجش تطبیق این فضاها با فضای سوم در شهر است. ویژگی‌های منحصربه‌فرد فضای سوم، از دیدگاه اجتماعی-کالبدی می‌تواند تأمین‌کننده بستر احساس امنیت شهروندان در شهر باشد. در راستای فرضیه مطروحه، در گام نخست احساس امنیت (کاهش ترس از جرم) شهروندان در فضاهای شهری شهر اصفهان، در قالب 5 حوزه شهری به‌صورت نقشه ذهنی امنیت در حوزه‌های 5 گانه شهری (با استفاده از کوکران و لیکرت) برداشت شد. تحلیل نقشه ذهنی ترسیمی بیانگر سیر نزولی احساس امنیت در حوزه‌های پنج‌گانه به ترتیب حوزه‌های مرکز، شرق، جنوب، غرب و شمال است.

در گام دوم، فضای سوم به‌عنوان فضایی با کارکرد اجتماعی و پویایی موردبررسی قرار گرفت و معیارهای آن در قالب روش سلسله مراتبی AHP در رابطه با حوزه‌های 5 گانه شهر اصفهان با بهره‌گیری از دانش متخصصان شهرسازی بومی موردبررسی و رتبه‌بندی قرار گرفت. رتبه‌بندی حوزه‌های 5 گانه برحسب بهره‌مندی از معیارهای فضای سوم دارای سیر نزولی مرکز، شرق، جنوب، غرب و شمال است.

تطبیق دو روند حاصل از این دو گام، مبین نقش و تأثیر مستقیم فضای سوم و معیارهای آن در ایجاد و ارتقای حس امنیت شهروندان است. بدیهی است احساس امنیت شهروندان شاخصه مهمی در سنجش میزان رفاه و سطح کیفی زیست شهرها است و لزوم پرداختن و تحلیل عوامل مؤثر و متأثر گامی مهم در جهت بهبود سطوح و شرایط زیستی شهروندان است. لذا بهره‌گیری از ویژگی‌های فضای سوم می‌تواند با افزایش حس امنیت در شهروندان، زمینه‌ساز افزایش حضور مؤثر آن‌ها در فضای شهری و ارتقا کیفی فضای شهر باشد.

 

پیشنهادها

هرچند مطالعات محدودی در گستره ترس از جرم و معیارهای شهرسازانه انجام‌گرفته است، اما پژوهش حاضر بیانگر اهمیت فضای سوم با تأثیر مستقیم بر ارتقای حس امنیت در شهروندان است. لذا اقدامات صورت گرفته در این پژوهش ضمن تعیین میزان حس امنیت شهروندان در حوزه‌های شهری و تعیین میزان تطابق هر ناحیه با معیارهای فضای سوم، به‌عنوان گامی مؤثر در بهره‌گیری از معیارهای شهرسازانه در بهبود احساس مخاطب و به‌طور خاص ارتقا حس امنیت شهروندان می‌گردد. پیشنهاد می‌گردد مدیریت ترس از جرم در فضای شهری در مراحل مختلف پیش‌بینی، برنامه‌ریزی اجتماعی-کالبدی، پیشگیری کالبدی-اجتماعی، کنترل و مدیریت در راستای ارتقای امنیت و بهبود کیفیت زندگی شهری موردتوجه گروه‌های تخصصی انتظامی، جامعه‌شناسی، اقتصادی، شهرسازی و روانشناسی قرار گیرد.

پیشنهاد می‌شود مباحث طراحی ترافیک، عمران و مدیریت شهری همواره در مشاوره با متخصصان جامعه‌شناسی و شهرسازی موردمطالعه و طراحی قرار گیرد. ارتقا احساس امنیت در فضاهای شهری با توجه به ویژگی‌های فضای سوم در شهر می‌تواند راهکاری کاربردی در افق مدیریت شهری باشد.

مطالعه و برنامه‌ریزی فضای شهری به‌عنوان تبلور کالبدی- رفتاری شرایط حاکم بر شهروندان می‌تواند به‌طور مستقیم بر رفتار و کنش آن‌ها مؤثر واقع گردد. نهایتاً استراتژی‌های پیشنهادی مستخرج از پژوهش در جهت حمایت از معیارهای مطرحِ در قالب جدول 7 ارائه‌شده‌اند.

 

 

 

جدول 7- استراتژی‌های پیشنهادی جهت ارتقا کیفی فضای سوم در فضای شهری (منبع: نگارندگان)

پیوست

جدول 8- جمع بندی پرسشنامه و امتیازدهی فضاهای شهری واجد حس امنیت در شهر اصفهان (طبق ضریب لیکرت)

 


[1] Feeling of security

[2] Security

[3] Secure

[4] Fear of crime

[5] Ray Oldenburg, 1999  

[6] Human Ecology

[7] EXCEL

[8] Cognitive Map

References

1-     بمانیان، محمدرضا. محمودی نژاد، هادی، (1388)، امنیت و طراحی شهری، تهران: هله طحان.
2-     بیات، بهرام، (1388)، بررسی عوامل مؤثر بر احساس امنیت شهروندان تهرانی (با تأکید بر رسانه‌های جمعی، عملکرد پلیس و بروز جرائم)، فصلنامه انتظام اجتماعی، سال اول، شماره اول، صص 9-29.
3-     دربان آستانه، علیرضا، (1393)، ارزیابی و تحلیل احساس امنیت روستاییان نواحی مرزی (مطالعه موردی: استان ایلام)، مجله برنامه‌ریزی فضایی، شماره 4(4)، صص 129-156.
4- زیاری، کرامت اله، مهدی، علی، مهدیان بهنمیری، معصومه، (1382)، تحلیل بر فضاهای عمومی شهر مورد پارک های مناطق چهارگانه شهرداری قم، آمایش جغرافیایی فضا - دانشگاه گلستان، شماره3(7)، صص25-50.
5-     سرمد، زهره، بازرگان، عباس، حجازی، الهه، (1386)، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات آگاه.
6-     صدیق سروستانی، رحمت‌الله. نصر اصفهانی، آرش، (1391)، مطالعه عوامل مؤثر بر ترس از جرم در محله‌های شهری، مسائل اجتماعی ایران، شماره 1، صص 149-176.
7-     عزیزی، محمدمهدی، شعبان جولا، الهه، (1393)، ارزیابی کالبد محله‌های قدیمی شهری در پاسخ‌دهی به احساس امنیت (نمونه موردی: محله ملک‌آباد شهر قزوین)، مجله پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 47، صص 791-808.
8-     کاشانی جو، خشایار، (1389)، بازشناخت رویکردهای نظری به فضاهای عمومی شهری، هویت شهر، شماره 6، صص 95-107.
9-     لطفی، صدیقه، مرادنژاد، آنا، واحدی، ح، (1394)، ارزیابی مؤلفه‌های کالبدی فضاهای عمومی و تأثیر آن در احساس امنیت اجتماعی شهروندان بابلسر، مجله پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، شماره 9، صص 131-152.
10-                        لطفی، صدیقه، مراد نژاد، آنا، ساسانی پور، م، (1393)، بررسی احساس امنیت در فضاهای عمومی، مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، شماره 19، صص 39-56.
11-                        ماندل، رابرت، (1387)، چهره متغیر امنیت ملی، ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی. تهران: انتشارات پژوهشکده راهبردی.
12-                        مدنی پور، علی، (1379)، طراحی فضای شهری، نگرشی به فرآیندی اجتماعی و مکانی، ترجمه فرهاد مرتضایی، تهران: شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
13-                        مرتضوی، شهرناز، (1380)، روانشناسی محیط و کاربرد آن، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1380.
14-                        مساواتی آذر، مجید، (1374)، آسیب‌شناسی اجتماعی ایران (جامعه‌شناسی انحرافات): یک اثر تحقیقی و تطبیقی، تبریز: نشر نوبل.
15-                        نصری، قدیر، (1382)، معنی و ارکان جامعه‌شناسی امنیت، فصلنامه راهبرد، شماره 26.
16-                        نقی زاده، محمد، (1386)، ادراک زیبایی و هویت شهر در پرتو تفکر اسلامی، معاونت شهرداری اصفهان، اصفهان.
17-                        هزارجریبی، جعفر، (1390)، بررسی احساس عدالت اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن (مطالعه موردی شهر تهران)، مجله جامعه‌شناسی، شماره 23(3)، صص 41-62.
18-                       Adejumo, Adebayo (2011). International Perspectives In Victimology. International Perspectives Invictimology, 38.
19-                       Armitage, R. (2013). Crime Prevention Through Environmental Design.
20-                       Brantingham, Paul J. & Brantingham, P. L. (1981). Environmental Criminology: Sage Publications Beverly Hills, CA.
21-                       Brunton‐Smith, Ian, & Sturgis, P. (2011). Do Neighborhoods Generate Fear Of Crime? An Empirical Test Using The British Crime Survey. Criminology, 49(2), 331-369.
22-                       Carmona, M. (2010). Public Places, Urban Spaces: The Dimensions Of Urban Design: Routledge.
23-                       Catton, W. R. (1994). Foundations Of Human Ecology. Sociological Perspectives, 37(1),75-95.
24-                       Colquhoun, Ian (2004). Design Out Crime: Creating Safe And Sustainable Communities: Routledge.
25-                       Garofalo, James. (1981). NCCD Research Review: Crime And The Mass Media: A Selective Review Of Research. Journal Of Research In Crime And Delinquency, 18(2), 319-350.
26-                       Hinkle, Joshua C. & Weisburd, D. (2008). The Irony Of Broken Windows Policing: A Micro-Place Study Of The Relationship Between Disorder, Focused Police Crackdowns And Fear Of Crime. Journal Of Criminal Justice, 36(6), 503-512.
27-                       Killias, M. & Clerici, C. (2000). Different Measures Of Vulnerability In Their Relation To Different Dimensions Of Fear Of Crime. British Journal Of Criminology, 40(3), 437-450.
28-                       Lang, Jon T. (1987). Creating Architectural Theory: The Role Of The Behavioral Sciences In Environmental Design. New York: Van Nostrand Reinhold New York.
29-                       Lewis, Dan A. & Salem, G. (1986). Fear Of Crime: Incivility And The Production Of A Social Problem: Transaction Books New Brunswick, NJ.
30-                       Michalos, Alex C. Hatch, P. M. Hemingway, D. Lavallee, L. Hogan, A. & Christensen, B. (2007). Health And Quality Of Life Of Older People, A Replication After Six Years. Social Indicators Research, 84(2), 127-158.
31-                       Oldenburg, Ray(1999). The Great Good Place:Cafes, Coffeeshops, Bookstores, Bars, Hair Salons And The Other. New York: Marlowe & Company.
32-                       Oldenburg, R. (2001). Celebrating The Third Place: Inspiring Stories About The" Great Good Places" At The Heart Of Our Communities: Da Capo Press.
33-                       Pain, R. (2000). Place, Social Relations And The Fear Of Crime: A Review. Progress In Human Geography, 24(3), 368-387.
34-                       Rad, V. B. Najafpour, H. Ngah, I. Shieh, E. & Rad, H. B. (2014). The Systematic Review On Safety In Urban Neighborhoods. Life Science Journal,11(10).
35-                       Roman, C. G. Knight, C. R. Chalfin, A. & Popkin, S. J. (2009). The Relation Of The Perceived Environment To Fear, Physical Activity, And Health In Public Housing Developments: Evidence From Chicago. Journal Of Public Health Policy, 286-308.
36-                       Rosenbaum, Dennis P. (2006). The Limits Of Hot Spots Policing. Police Innovation: Contrasting Perspectives, 245-263.
37-                       Schneider, R. H. & Kitchen, T. (2013). Putting Crime Prevention Through Environmental Design Into Practice Via Planning Systems: A Comparison Of Experience In The US And UK. Built Environment, 39(1), 9-30.
38-                       Sham, R. Omar, N. & Amat, D. W. (2012). Hot Spot Urban Crime Area For Woman Travellers. Procedia-Social And Behavioral Sciences, 68, 417-426.
39-                       Skogan, Wesley G. (1999). Measuring What Matters: Crime, Disorder, And Fear. Measuring What Matters, 37-53.
40-                       Steenland, K. Mannetje, A. Boffetta, P. Stayner, L. Attfield, M. Chen, J, Koskela, R. (2001). Pooled Exposure–Response Analyses And RiskAssessment For Lung Cancer In 10Cohorts Of Silica-Exposed Workers: An IARC Multicentre Study. Cancer Causes & Control, 12(9), 773-784.
41-                       Wilson, James Q. & Kelling, G. (1982). The Police And Neighborhood Safety: Broken Windows. Atlantic Monthly, 249(3), 29-38.
42-                       Yeoh, B. S. & Yeow, P. L. (1997). Where Women Fear To Tread: Images Of Danger And The Effects Of Fear Of Crime In Singapore. Geojournal, 43(3), 273-286.
Spatial Planning
Volume 5, Issue 2 - Serial Number 17
September 2015
Pages 93-116

Files

History

  • Receive Date: 21 November 2016
  • Revise Date: 03 May 2018
  • Accept Date: 21 November 2016

Share

How to cite

Statistics