مقدمه

روند رو به رشد صنعتی شدن در دو قرن اخیر همراه با برخی موارد دیگر ازجمله افزایش اوقات فراغت مردم و بهبود زیرساخت‌های ارتباطی و گسترش صنعت حمل‌ونقل به‌ویژه صنعت هوایی، تقاضا برای گردشگری را در سطح جهان با افزایش روبه‌رو ساخته است ((Gumus et al,2007:193. جاذبه­های گردشگری به‌تنهایی موجبات سفر یا رونق این صنعت را فراهم نمی­کنند، بلکه امکانات و شرایط برای جابه‌جایی و اقامت گردشگران نیز باید فراهم شود (رنجبریان و زاهدی،1384: 93). یکی از مهم‌ترین عناصر صنعت توریسم واحدهای اقامتی هستند. این مراکز بعد از جاذبه‌های توریستی، عمده­ترین و مهمترین مراکزی هستند که توجه توریست­ها را به خود معطوف می­کند (Law,1996: 106).

 در حال حاضر بزرگ‌ترین معضلی که کشور ما در گردشگری و جذب گردشگر با آن مواجه است، نبود تأسیسات اقامتی و خدمات‌رسانی به گردشگران است. تنوع اقامتگاه‌ها در یک منطقه چه ازلحاظ کیفیت و چه ازلحاظ قیمت باعث می‌شود که به خواسته‌های مختلف مسافران گوناگون واکنش‌های مثبت نشان دهد و موجب جذب گروه­های بیشتر شود، این در حالی است که در کشور ما عمده محل­های اقامت مسافران در اکثر جاها تنوعی نداشته و به تعدادی هتل و مسافرخانه محدود می‌شود. با توجه به اینکه گردشگران با سطوح و انگیزه‌های متفاوتی سفر می‌کنند، مجبورند همه از یک نوع یا تعداد محدودی از انواع مختلف اقامتگاه استفاده کنند. نوعی از مهم‌ترین اقامتگاه­های گردشگری کمپینگ است. این اقامتگاه­ها مجموعه­ای از کارکردهایی است که برای ارائه خدمات اقامتی، پذیرایی، بهداشتی، اورژانسی، تفریحی و گردشگری همراه با تأسیسات و تجهیزات و خدمات بانکی و مخابرات و...موردنیاز با یک مدیریت متمرکز و با کنترل و نظارت‌های کافی برای گردشگران در سطوح و عملکردهای متفاوت پیش‌بینی و ساخته می‌شود.

روستای ابیانه که از آن به‌عنوان نگین قرمزرنگ استان اصفهان یاد می­کنند را می­توان به علت وجود ویژگی­های خاص جغرافیایی، نوع معماری و اعتبار تاریخ پرتنوعش در زمره استثنایی­ترین روستاهای ایران قرارداد که هرساله هزاران گردشگر برای بازدید از این روستا به آن مراجعه می­کنند. بنابراین یکی از ابتدایی‌ترین و درعین‌حال ضروری‌ترین نیازهای این روستا توسعه زیرساخت‌های گردشگری ازجمله احداث اقامتگاه­های کوتاه‌مدت در این روستا است. با توجه به این‌که این روستا سالانه نزدیک به 250000 هزار نفر گردشگر را پذیرا است ولی ازلحاظ امکانات رفاهی و تسهیلات اقامتی در وضعیت مطلوبی قرار ندارد بنابراین تأسیسات و تجهیزات موردنیاز گردشگران نیازمند، در استقرار مکانی است که بتواند به بهترین وجه خدمات موردنیاز گردشگران را فراهم آورد و درعین‌حال مکانی مناسب ازنظر معیارهای مکان­یابی محسوب شود. ازاین‌رو هدف این پژوهش انتخاب بهترین مکان در محدوده موردمطالعه جهت احداث کمپینگ گردشگری است و در این راستا سؤال تحقیق این‌گونه بیان می­شود که: شاخص­های مؤثر در انتخاب بهترین پهنه جهت احداث کمپینگ گردشگری در این روستا کدام است؟

 بر اساس تصمیمات سازمان جهانی گردشگری، کشور ایران ازلحاظ جاذبه­های گردشگری جزء 10 کشور اول جهان و ازنظر تنوع گردشگری جزء 5­ کشور اول و ازنظر تنوع صنایع‌دستی جزء 3­ کشور اول جهان محسوب می‌شود که حکایت از کم‌نظیر بودن کشورمان ازنظر پتانسیل­های گردشگری است­(WTO,2000:11). متأسفانه باوجود پتانسیل­های فراوان باید گفت که در حال حاضر کشور ما از این صنعت در راستای توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی به نحو بسیار خوبی استفاده نکرده است. به‌منظور سفرهای ارزان‌قیمت و ارائه خدمات به طیف وسیع‌تری از گردشگران و اقامت موقت آنان باقیمت مناسب و با استاندارد­ها و ضوابط اصولی، این امر از اهمیت اجتماعی و اقتصادی فراوانی برخوردار گردیده است­. بنابراین لزوم توجه به زیرساخت‌های گردشگری ازجمله مسئله اقامتگاه گردشگری به‌ویژه کمپینگ­های گردشگری ارزان‌قیمت روشن می­شود. ازاین‌رو اهمیت جذب گردشگر و نگاه ویژه به صنعت توریسم در اقتصاد ملی، لزوم دقت و تحقیق گسترده در این حوزه را بیش‌ازپیش ضروری می­نماید.

 مطالعاتی که تاکنون درزمینه مکان‌یابی تأسیسات و تجهیزات موردنیاز گردشگران صورت گرفته در ابعاد گوناگونی انجام‌شده است، پاره­ای از این تحقیقات به شرح ذیل است: جفری اس[1] و همکاران (1999) به مطالعه تغییرات کاربری اراضی در منطقه گردشگری ساحلی کارولینا جنوبی پرداخته و با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی مکان­هایی را برای تأسیس تجهیزات موردنیاز گردشگران، مکان‌یابی می­کند. گراسان[2] و همکاران (2010) برای افزایش ماندگاری توریست­ها و غنی‌سازی و تقویت کمپینگ­ها به‌وسیله تنوع برنامه‌ها و خدمات، تغییر شکل ساختار کیفی کمپینگ­­ها و تطبیق آن با استاندارد­های اروپا را بسیار مهم تلقی می­کنند. تقوایی و همکاران (1390) ­در پژوهشی با بهره­گیری از قابلیت­های سیستم اطلاعات جغرافیایی و تلفیق لایه­های مؤثر، به مکان­یابی دهکده گردشگری در ساحل دریاچه کافتر شهرستان اقلید پرداخته‌اند و مکان دهکده گردشگری را در ضلع شمالی دریاچه پیشنهاد داده­اند. نادعلی (1390) به مطالعه مکان­یابی کمپینگ­های گردشگری در شهر اصفهان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS پرداخته و چنین نتیجه می­گیرد که ایجاد کمپینگ­های گردشگری در شهر اصفهان می­تواند باعث جذب گردشگران و ساماندهی فضایی و کالبدی شهر اصفهان شود. با توجه به اینکه زیرساخت‌های گردشگری ازجمله مراکز اقامتی کوتاه‌مدت می‌تواند نقش مهمی در جذب و ماندگاری گردشگران داشته باشد، لذا هدف از این پژوهش انتخاب بهترین مکان در محدوده موردمطالعه جهت احداث کمپینگ گردشگری است.

روش پژوهش

شیوه انجام این پژوهش به‌صورت توصیفی-تحلیلی و علی است. اطلاعات موردنیاز از منابع متعدد کتابخانه­ای و مطالعات میدانی و نقشه‌های موجود منطقه گردآوری‌شده است. اطلاعات مورداستفاده در این پژوهش به دودسته توصیفی مانند تعاریف و مفاهیم و نیز اطلاعات مکانی تقسیم‌بندی شده است. اطلاعات مکانی موردنیاز از نقشه‌های سازمان نقشه­برداری در مقیاس 25 هزار و 50 هزار و نیز نقشه سازمان زمین‌شناسی با مقیاس و اکتشافات معدنی کشور با مقیاس 100 هزار و همچنین مطالعات میدانی صورت گرفته به‌دست‌آمده است، بدین‌صورت که ابتدا نقشه­های موجود بعد از زمین مرجع نمودن با استفاده از نرم­افزارهای Arc View و Arc GIS رقومی شده­اند و سپس لایه­های اطلاعاتی موردنیاز به‌وسیله مطالعات میدانی صورت گرفته بهنگام شده­اند. در مرحله بعد برای انجام تجزیه‌وتحلیل موردنیاز، لایه­ها از فرمت برداری به فرمت رستری تبدیل‌شده و برحسب نوع لایه و کاربرد آن مورداستفاده قرارگرفته‌اند. درنهایت بر اساس اهمیت و بعد ازنظر سنجی از اساتید و صاحب‌نظران، به هر لایه وزن مخصوصی داده‌شده است و با استفاده از ابزار Raster Calculator، عملیات اشتراک یا همپوشانی بر روی لایه­های اطلاعاتی انجام‌شده­ و درنهایت بهترین مکان­ها جهت ایجاد کمپینگ گردشگری پیشنهادشده است. در ادامه برای یافتن بهترین مکان از بین مکان­های پیشنهادی از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP[3]) برای تجزیه‌وتحلیل مکان­ها استفاده شد و بهترین مکان برای ایجاد کمپینگ گردشگری مشخص گردید.

معرفی محدوده موردمطالعه

روستای ابیانه ازنظر تقسیمات کشوری در دهستان برزرود، بخش حومه شهرستان نطنز در استان اصفهان قرار دارد. این روستا در طول ­جغرافیایی 51 درجه و 30 دقیقه تا 51 درجه و 37 دقیقه طول شرقی و 30 درجه و 27 دقیقه تا 30 درجه و 37 دقیقه عرض شمالی و با ارتفاع 2220 متر از سطح دریا قرار دارد (سبزی و قدیری، 1390: 6) (شکل شماره 1). این محور در 40 کیلومتری شمال غرب­ نطنز قرارگرفته و در 20 کیلومتری جاده آسفالته کاشان به نطنز، جاده‌ای فرعی به‌طرف غرب کشیده شده است که این جاده فرعی در مسیر دره ابیانه به‌طرف غرب است. در این مسیر ابتدا باید از روستاهای هنجن، یارند، کمجان، برز و طره گذشت و در انتهای دره، ‌در بن‌بست به روستای ابیانه رسید (ابیانه،1391: 7). این روستا که گنجینه­ای با حیات انسانی است در تاریخ 30/5/1354 به شماره 1089 در فهرست آثار ملی کشور ثبت‌شده است و بر اساس اطلاعات و آمار سازمان میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان نطنز این روستا در سال 1390 نزدیک به 250000 نفر گردشگر را در دل خود جای‌داده است.

شکل 1- موقعیت فضایی روستای ابیانه

منبع: نقشه پایه سازمان نقشه‌برداری

مبانی نظری پژوهش

ارائه یک تعریف مشخص و دقیق برای کمپینگ مشکل است، زیرا کمپینگ ها اقامتگاه­های ویژه­ای هستند که در مناطق خاص ساخته می‌شوند و شیوه ساخت، طراحی و امکانات آن بستگی به شرایط و ویژگی­ها منطقه دارد. لغت‌های اردوگاه و محل اُتراق نیز در کشور ما رایج است که برخی هم‌معنی با کمپینگ استفاده‌شده است (دو گلاس[4]، ۱۹۷5: 30).

واژه کمپ از واژه لاتین Campus به معنی زمین روباز، صحرا و ... گرفته‌شده است. دیکشنری Longman کمپینگ را محلی معرفی می‌کرد که یک فرد، خانواده، گروه و یا حتی یک واحد نظامی ممکن است در آنجا اقامت کنند. به‌طورمعمول کمپینگ ها محدوده‌های نسبتاً وسیعی از سطح زمین باز را شامل می‌شوند که فضاهای متنوعی را جهت استقرار افراد در داخل چادرها، کلبه‌ها، ساختمان‌های موقت و... را در برمی‌گیرند (Longman,2005:190-191). محل سکونت در کمپینگ ها بسته به شرایط متفاوت است، در بعضی از کمپینگ ها تنها محل سکونت چادر است که توسط خود مسافر آورده می‌شود یا به وی کرایه داده می­شود. کمپینگ به‌وسیله سکوهایی (معمولاً به ابعاد 6*6 متر) امکان نسب چادر را فراهم می‌کند. در بعضی دیگر اتاقک‌های قابل‌حمل سقف دار فلزی یا از جنس فایبرگلاس که در فارسی به آن کاروان می‌گویند وجود دارد، این اتاقک‌ها یا به‌وسیله خود مسافر آورده می‌شود که در کشور ما رایج نیست و یا از طرف اقامتگاه اجاره داده می‌شود. نوع دیگر آلاچیق‌های چوبی است. این آلاچیق‌ها که نمونه‌های آن در شهر­های شمالی کشور یافت می­شود معمولاً دارای کف‌پوش سیمانی یا چوبی هستند و اطراف آن با یک دیوارۀ کوتاه چوبی کشیده شده و دارای یک سقف شیب‌دار چوبی است که معمولاً گنجایش اقامت یک خانواده را داراست (مهندسان مشاور هفت شهر، 2:1386).

کمپینگ ها بر اساس ویژگی‌های مکانی که در آن واقع هستند، انواع مختلفی دارند. ازجمله کمپینگ جنگلی، کمپینگ کوهستانی، کمپینگ ساحلی و... همچنین کمپینگ ها را ازنظر تعداد افراد استفاده‌کننده از آن به کمپ‌های انفرادی، خانوادگی و گروهی تقسیم می‌کنند (مهندسین مشاور هفت شهر،1386: 2). کمپینگ ها خدمات متفاوتی به مسافرین خود ارائه می‌دهند. برخی از آن‌ها صرفاً امکانات ابتدایی نظیر چادر و سرویس‌های بهداشتی معمولی را در اختیار ساکنین خود می‌گذارند، ولی برخی دیگر خدمات بیشتری نظیر سرویس‌های بهداشتی مجهز، حمام، زمین‌بازی، حتی گاهی استخر شنا و ماهیگیری، مسیرهای طراحی‌شده پیاده­روی، پیست دوچرخه­سواری و زمین­های بازی را نیز دارا هستند، ولی آنچه در کمپینگ ها همواره موردتوجه خاص قرارگرفته، صرفه اقتصادی آن است به‌نحوی‌که خدمات آن‌ها به صورتی است که هزینه چندانی به مسافرین خود تحمیل نمی­کند (نادعلی،1390: 39).

شناسایی و مکان­یابی مکان­های مستعد برای توسعه فعالیت­های گردشگری از گسترده­ترین و معروف‌ترین کاربرد­های سیستم اطلاعات جغرافیایی است. بدین عبارت برنامه­ریزی فعالیت­های گردشگری نمی­تواند فارغ از یافتن مکان مناسب با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی باشد. بنابراین برنامه­ریزان در مبحث گردشگری باید به دنبال مدل­ها و روش­های ترکیبی سیستم اطلاعات جغرافیایی باشند (بیرانوند،1387:­41). برای تلفیق لایه­های اطلاعاتی موجود درزمینه مکان­یابی، از سه مدل استفاده می­شود.1- منطق بولین[5] یا منطق صفر و یک: وزن دهی به واحد­ها در هر لایه اطلاعاتی در این مدل بر اساس منطق صفر و یک است یعنی در نقشه­های پایه هر واحد ازنظر مکان­­یابی یا مناسب است یا نامناسب و حد وسطی وجود ندارد. 2-مدل منطق فازی[6]: بر اساس نظریه مجموعه فازی، عضویت اعضا در مجموعه­ ممکن است به‌صورت کامل نبوده و هر عضوی دارای درجه عضویت از صفرتا یک باشد. (آل شیخ،1371: 27).3- منطق هم‌پوشانی[7] یا روی هم­گذاری: در این مدل به عوارض مختلف و کلاس­های متفاوت موجود، وزن­های مختلف داده‌شده و ترکیبات انعطاف­پذیری از نقشه­ها به دست می­آید که دامنه­ای از اعداد را در برمی‌گیرد (فرهادی،1381: 17). منطق هم­پوشانی به دو نوع اجتماعی و اشتراکی تقسیم می­شود. هم‌پوشانی اجتماعی روشی است که در آن همگی لایه­ها و اجزای آن‌ها در یک‌لایه قابل‌رؤیت هستند، اما در هم‌پوشانی اشتراکی بین لایه­های موجود اشتراک گرفته می­شود تا منطقه و موقعیت مناسبی که تمامی شرایط پروژه را دارا ­باشد مشخص گردد. هم­پوشانی که در مکان­یابی استفاده می­شود، هم­پوشانی اشتراکی است (سنجری،1389: 221).

یافته­های پژوهش

تعیین اراضی مناسب جهت ایجاد کمپینگ

یکی از اساسی‌ترین زمینه مطالعات در مکان‌یابی، به برنامه‌ریزی نحوۀ استفاده از اراضی و تهیه نقشه کاربری زمین، بازمی‌گردد. منظور از برنامه‌ریزی نحوه استفاده از اراضی، انجام مطالعات جامع و فراگیر درزمینه تعیین موقعیت هر یک از کاربری‌ها است. در این مورد باید نسبت به تدوین ساختار فضایی و سلسله‌مراتب استقرار حیات و فعالیت و خدمات اقدام نمود و جایگاه هر فعالیت را به نسبت سطح نیاز و توان‌های طبیعی و اقتصادی و اجتماعی تحت برنامه‌ریزی قرارداد (شیعه،1380: 81). بدین منظور جهت مکان‌یابی کمپینگ گردشگری پس از تبیین معیارهای ارزیابی و تبدیل آن‌ها به مقیاس‌های قابل‌مقایسه و استاندارد وزن و اهمیت نسبی هر یک از آن‌ها در رابطه باهدف موردنظر تعیین گردید.

شناسایی، طبقه­بندی و ارزش­گذارش متغیرها و لایه­های اطلاعاتی یکی از مراحل اصلی مکان­یابی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی است، مجموعه­ی داده­ها به‌صورت مجدد طبقه­بندی[8] و ارزش­گذاری می­شوند. عملیات طبقه­بندی مجدد برای ترکیب مجموع لایه­ها امری ضروری بوده و طی این عملیات، مجموع لایه­ها تحت مقیاس مشترکی سنجیده می­شوند.

در این پژوهش برای ارزش­گذاری لایه­های اطلاعاتی از مدل (AHP) استفاده‌شده است. فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) یکی از معروف‌ترین فنون تصمیم­گیری چند ­معیاره است که در سال 1970 میلادی توسط توماس آل ساعتی[9] ابداع گردید (فرجی سبک‌بار و صفرراد،1388: 8). این مدل، مدلی مناسب برای مکان‌یابی‌های چند معیارِ محسوب می‌شود که بر اساس مقایسه­های زوجی بنانهاده شده و امکان بررسی سناریوهای مختلف را به مدیران می­دهد. روش مبتنی بر تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بر پایه­ی سه اصل قرار دارد: تجزیه، قضاوت مقایسه­ای و ترکیب اولویت­ها. اصل تجزیه مستلزم آن است که مسئله‌ی تصمیم­گیری را به سلسله مراتبی که دربرگیرنده عناصر اساسی مسئله است، تجزیه کرد. بنا بر اصل قضاوت مقایسه­ای لازم است که در سطح موردنظر از ساختار سلسله مراتبی و در ارتباط با منشأ آن‌ها در سطح بالاتر به مقایسه­های دوبه‌دو از عناصر موردنظر پرداخته شود. بنا بر اصل ترکیب نیز با در نظر گرفتن هر یک از اولویت­های محلی مبتنی بر نسبت مقیاس که در سطوح متفاوتی از سلسله‌مراتب به‌دست‌آمده است، مجموعه­ی مرکبی (کلی و یکپارچه) از اولویت­های مربوط به عناصر در پایین­ترین سطح سلسله مراتبی (یعنی معیارها) ایجاد می­گردد (مالچفسکی، 364:1385). مقیاس اصلی اعداد صحیح برای مقایسه دوبه‌دو در جدول شماره (1) آمده است که توسط ساعتی (2008) ارائه‌شده است.

جدول 1- مقیاس اصلی اعداد صحیح

مآخذ: (Saaty,2008)

گام نخست در فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، تشکیل ماتریس استانداردهای مورداستفاده در پژوهش است که در آن هدف، معیارها و گزینه­ها نمایش داده شوند، جدول شماره (2) معیارها و استانداردهای مورداستفاده برای مکان‌یابی کمپینگ گردشگری نشان داده‌شده است.

جدول 2- معیارها و استانداردهای مورداستفاده برای مکان‌یابی کمپینگ گردشگری

در فرایند سلسله مراتبی تحلیل عناصر هر سطح نسبت به عنصر مربوطه خود در سطح بالاتر به‌صورت زوجی مقایسه شده و وزن آن‌ها محاسبه می­گردد. این وزن­ها را وزن نسبی می­نامند سپس با تلفیق وزن‌های نسبی، وزن نهایی هر گزینه مشخص می­گردد که آن را وزن مطلق می‌نامند (فرجی، سبک‌بار و صفر راد،1388: 9). کلیه­ی مقایسه­ها در فرایند تحلیل سلسله مراتبی به‌صورت زوجی انجام می­گیرد. بدین منظور ابتدا وزن معیارها نسبت به هدف تعیین، سپس وزن گزینه­ها نیز نسبت به معیارها استخراج می­شوند، در این پژوهش فرایند تحلیل سلسله مراتبی در برنامه Expert choice2000 اجرا شد که برای محاسبه وزن از روش بردار ویژه بهره گرفته است.

در این روش وزن‌ها به‌گونه‌ای تعیین می­شوند که روابط زیر صادق باشند:

که در آن ترجیح عنصر i ام بر j ام است و w1 نیز وزن عنصر i ام و  یک عدد ثابت است. این روش نیز یک نوع میانگین‌گیری است که هار کر[10] آن‌ها میانگین در طرق مختلف ممکن می­داند، زیرا در این روش وزن عنصر i ام (یعنی w1) طبق تعریف بالا برابر است با:

دستگاه معادلات فوق را می­توان به‌صورت زیر نوشت:

A×W=

که A همان ماتریس مقایسه­ی زوجیو w بردار وزن و یک اسکالر (عدد) است (قدسی پور،1384: 58). جدول شماره (3) به مقایسه زوجی لایه­ها پرداخته است.

جدول 3- مقایسه زوجی هر یک از لایه‌ها در فرایند سلسله مراتبی

جدول4- محاسبه وزن معیارها با استفاده از مدل AHP و ماتریس مقایسه زوجی

درنهایت وزن هر لایه در طبقات مربوطه ضرب شد و با جمع جبری همه لایه­های رستری مکانه‌ای بهینه برای ایجاد کمپینگ گردشگری تعیین گردید (جدول شماره 4). از لایه­هایی که معرف معیارهای ارزیابی هستند، تحت عنوان نقشه­های معیار یاد خواهد شد. نقشه­های معیار بیانگر توزیع فضایی صفاتی است که بر پایه آن صفات، درجه دستیابی به اهداف ملازم با آن اندازه­گیری می­شود. جهت مکان­یابی بهینه با توجه به استاندارهای موجود درزمینه‌ی مکان­یابی کمپینگ گردشگری ابتدا لایه‌های موردنظر، بعد از استانداردسازی و GIS Ready نمودن، با توجه به نظر کارشناسان اهمیت نسبی هر کاربری تعیین و به کمک تابع­های موجود در اکستنشن Spatial Analayst در نرم‌افزار Arc GIS تحلیل‌های موردنظر صورت پذیرفت و مناطق مطلوب مشخص گردید. نتایج حاصله دراین‌باره در شکل شماره (2) و (3) آورده شده است.

شکل 2- ارزش‌گذاری حریم‌ها و لایه‌های اطلاعاتی

شکل 3- ارزش‌گذاری حریم‌ها و لایه‌های اطلاعاتی

پس از تعیین معیارهای مؤثر در مکان­یابی و شناسایی وزن آن‌ها، باید این لایه­های اطلاعاتی را با استفاده از یک روش مناسب باهم تلفیق کرد. تلفیق نقشه­ها از همپوشانی نقشه­های وزن­دار به دست می­آید. تلفیق و ترکیب لایه­های مختلف فضایی از منابع گوناگون با همدیگر، هدف اصلی پروژه­های GIS و ویژگی منحصربه‌فرد آن است تا بدین ترتیب اثرات متقابل توصیف، تجزیه‌وتحلیل با کمک مدل­های پیش‌بینی، مشخص شود و برای تصمیم گیران تکیه‌گاهی فراهم شود. در این پژوهش، بعد از به دست آوردن اهمیت هر یک از گزینه‌ها با توجه به تک‌تک فاکتورها نوبت به ترکیب وزن‌های به‌دست‌آمده و تعیین اولویت‌ها می‌رسد. در این مرحله وزن‌های نسبی هر یک از فاکتورها با وزن‌های نسبی هر یک از گزینه‌ها به‌دست‌آمده به کمک تابع Weighted Overlay باهم ترکیب‌شده و از جمع آن‌ها میانگین گرفته‌شده است. عدد حاصله درواقع نشان‌دهنده این مطلب است که چه ناحیه‌ای بیشترین اولویت را جهت ایجاد کمپینگ دارد، درواقع هر چه امتیاز به‌دست‌آمده بیشتر باشد، اولویت آن نیز بیشتر خواهد بود. نتایج این مطلب در شکل شماره (4) نشان داده‌شده است. بر این اساس اراضی روستای ابیانه جهت ایجاد کمپینگ در 5 طبقه کاملاً مناسب، نسبتاً مناسب، متوسط، نسبتاً نامناسب و کاملاً نامناسب دسته‌بندی‌شده است.

شکل- 4:‌ نقشه ارزش­گذاری نهایی برای ایجاد کمپینگ در ابیانه

انتخاب بهترین پهنه جهت احداث کمپینگ با استفاده از مدل AHP

AHP اغلب دارای سه سطح سلسله مراتبی است. سلسله‌مراتب تصمیم را درختی که با توجه به مسئله تحت بررسی دارای سطوح متعدد است، تعریف می­کنند. اختصاصاً سطح اول هر درخت بیان‌کننده هدف تصمیم‌گیری، سطح دوم، شاخص‌های تصمیم‌گیری و سطح آخر بیان‌کنندۀ گزینه‌هایی است که با همدیگر مقایسه می‌شوند و برای انتخاب در رقابت با همدیگر هستند (سرور،21:1383). درنهایت باید میزان سازگاری معیارهای موردبررسی بیان شود، میزان سازگاری بیان‌کنندۀ میزان قابل‌اعتماد بودن خروجی نهایی فرایند تحلیل سلسله مراتبی در اولویت‌بندی‌ها است. قاعده کلی در خصوص میزان سازگاری بر این اساس است که هر چه عدد شاخص از 1/0 کوچک‌تر باشد نتیجه تحلیل قابل‌اطمینان‌تر خواهد بود و اگر شاخص به‌دست‌آمده از 1/0 بزرگ‌تر باشد، میزان سازگاری کمتر است که این عامل خود دارای چهار مرحله است.

1- محاسبه AW: که برای تعیین مقدار بردار باید هرکدام از وزن‌ها به مقدار وزن معیار ضرب شوند.

2- محاسبه بردار توافق

L=

3- محاسبه شاخص سازگاری

Ci=

4- محاسبه ضریب سازگاری

CR=

در این تکنیک مقدار ضریب سازگاری باید کمتر از 0.1 باشد و در غیر این صورت نشان‌دهنده عدم دقت و عدم کارشناسی صحیح دردادن وزن معیارها هست.

در این پژوهش به‌منظور مکان‌یابی احداث کمپینگ در روستای ابیانه، از 7 معیار استفاده‌شده است که شامل: تسلط بر چشم­انداز مناسب، خطر ریزش کوه، هموار بودن زمین، دسترسی به جاده، قابلیت اجرای پروژه، مقبولیت و دوری از مسیل است. البته لازم به ذکر است که این معیارها برای بررسی دقیق­تر و بهتر، در درون خود چندین زیر معیار را نیز دربرمی گیرند که در جدول شماره (5) به معرفی آن‌ها پرداخته‌شده است. گزینه‌ها نیز شامل سه بهینه در سطح روستای ابیانه است که از بین سایر مکان‌های موجود بهترین مکان برای ایجاد کمپینگ تشخیص داده‌شده است. قابل‌ذکر است که مکان­های پیشنهادی در اراضی بایر قرارگرفته‌اند.

شکل 5- سلسله‌مراتب مدل AHP

جدول 5- معیارها و زیر معیارهای موردبررسی در پژوهش

در این مرحله از پژوهش، وزن دادن به معیارها موردبررسی قرار داده می­شود. برای این منظور از مقایسه زوجی داده­ها استفاده‌شده است و وزن‌ها برحسب میزان تأثیرگذاری از کمترین اهمیت (9/1) تا بالاترین اهمیت (9) ارزش‌گذاری گردیده است. جدول شماره (6) بیانگر میزان ارزش وزن‌های در نظر گرفته‌شده برای هر معیار است.

جدول6- مقیاس مقایسه دوبه‌دو در AHP

در این مرحله تک‌تک معیارها نسبت به هم موردسنجش قرارگرفته است تا وزن نهایی هر یک از معیارها مشخص گردد. جدول شماره (7) بیانگر مقایسه دوبه‌دو معیارها است. همان‌گونه که در ستون وزن‌ها مشاهده می‌گردد، هموار بودن زمین بالاترین ارزش و دوری از مسیل، کمترین ارزش را به خود اختصاص داده است.

جدول 7- مقایسه دوبه‌دو معیارها و شاخص‌ها

در مرحله بعد مکان­های جایگزین موردپژوهش نسبت به کلیه معیارها مورد ارزیابی قرارگرفته و نهایتاً وزن هر مکان از آن معیار به دست می‌آید (جدول شماره 8)

جدول 8- مقایسه زوجی آلترناتیوهای مورد ارزیابی

انتخاب بهترین سایت برای ایجاد کمپینگ گردشگری:

درنهایت بعد از به دست آوردن اهمیت هر یک از موقعیت‌ها با توجه به تک‌تک معیارها (شامل: تسلط بر چشم‌انداز مناسب، خطر ریزش کوه، هموار بودن زمین، دسترسی به جاده، قابلیت اجرای پروژه، مقبولیت و دوری از مسیل) نوبت به ترکیب وزن‌های به‌دست‌آمده و تعیین اولویت‌ها می­رسد. در این مرحله وزن­های نسبی هر یک از معیارها با وزن‌های نسبی هر یک از گزینه‌ها به‌دست‌آمده ضرب می‌گردد و سپس باهم جمع می‌گردد. عدد حاصله درواقع نشان‌دهنده این مطلب است که کدام موقعیت بیشترین اولویت را جهت ایجاد کمپینگ دارد، درواقع هر چه امتیاز به‌دست‌آمده بیشتر باشد، اولویت آن نیز بیشتر خواهد بود. همان‌گونه که از جدول شمارۀ (9) استنباط می‌گردد، درنهایت مکان الف واقع در ضلع شرقی روستا با 53% امتیاز به‌عنوان بهترین مکان برای ایجاد کمپینگ گردشگری مشخص گردید، بعد از مکان الف، مکان ب و ج به ترتیب با 36% و 12% امتیاز به‌عنوان اولویت دوم و سوم شناخته شدند. شکل شماره (6) این موضوع رانشان می­دهد.

جدول 9- وزن دهی نهایی مکان‌های موردبررسی

شکل 6- موقعیت مکان‌های موردبررسی

مقایسه محدودۀ انتخاب‌شده با واقعیت‌های موجود

 درنهایت پژوهش، محدودۀ الف به‌عنوان بهترین مکان جهت ایجاد کمپینگ انتخاب گردید. ازجمله مزیت‌های این محدوده می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

- قابلیت توسعه اراضی در آینده با توجه به افزایش نیازها به دلیل وجود اراضی بایر در اطراف محدوده

- نزدیکی به راه ارتباطی محور روستا.

- مساحت بیشتر محدوده نسبت به سایر مکان‌ها.

- آسانی و قابلیت بالای ایجاد خدمات متنوع به دلیل مسطح و هموار بودن زمین.

- دارای چشم‌انداز مناسب.

-مقبولیت و کاهش هزینه‌های عملیاتی جهت انجام پروژه نسبت به سایر مکان‌ها.

شکل شمارۀ (7) که در زیر نشان داده‌شده است، بیانگر محدودۀ شماره الف واقع در ضلع شرقی روستا یعنی بهترین مکان احداث کمپینگ گردشگری است.

شکل 7- بهترین مکان جهت ایجاد کمپینگ گردشگری

نتیجه‌گیری

امروزه اهمیت گردشگری ازنظر اقتصادی و اشتغال‌زایی به حدی است که می‌توان آن را به‌عنوان نیروی محرکه اقتصادی هر کشوری محسوب کرد. گردشگری مزیت­های فراوانی دارد و می­تواند منبع مهمی برای اشتغال باشد. بنابراین به‌منظور توسعه سفرهای ارزان‌قیمت و ارائه خدمات به طیف وسیع‌تری از گردشگران و اقامت موقت آنان باقیمت مناسب در اوقات اوج سفر لزوم ایجاد کمپینگ­های گردشگری ارزان‌قیمت در مکان­های مناسب و با استانداردها و ضوابط اصولی از اهمیت‌ اجتماعی و اقتصادی قابل‌ملاحظه‌ای برخوردار است. کمپینگ­ها می­تواند با فراهم ساختن خدمات موردنیاز گردشگران در کاهش هزینه سفر مؤثر واقع شوند و منطقه را برای جذب مسافران به‌واسطه ارائه خدمات اقامتی و تفریحی، ایجاد فرصت‌های شغلی و گسترده ساختن عرضه خدمات افزایش دهند. مکان‌یابی کمپینگ های گردشگری نقش مهمی در ساماندهی فضایی و کالبدی محیط دارند ازاین‌رو شناسایی عوامل تأثیرگذار در مکان‌یابی کمپینگ گردشگری روستای ابیانه شامل فاصله از جاده، کاربری اراضی، مراکز خدماتی، درصد شیب، فاصله از سکونتگاه، مالکیت زمین، طبقات ارتفاعی، جهت شیب، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه با استفاده از مدل AHP در محیط GIS انجام‌شده و بهترین پهنه جهت احداث کمپینگ گردشگری در روستای ابیانه صورت گرفته است، سپس نتایج حاصل از تلفیق لایه­های اطلاعاتی روستای ابیانه به‌صورت سه محدوده مستعد جهت ایجاد کمپینگ گردشگری ازنظر معیارهایی مانند تسلط بر چشم‌انداز مناسب، خطر ریزش کوه، هموار بودن زمین، دسترسی به جاده، قابلیت اجرای پروژه، مقبولیت و دوری از مسیل موردبررسی قرار گرفت و درنهایت مکان الف واقع در ضلع شرقی روستا با 53/0 امتیاز به‌عنوان بهترین مکان جهت احداث کمپینگ گردشگری مشخص گردید. محل برگزیده‌شده به علت هموار بودن و شیب مناسب، دسترسی آسان به راه ارتباطی، قابلیت راحت‌تر اجرای پروژه و مساحت بیشتر نسبت به دو گزینه دیگر سبب می‌شود گردشگرانی که امروزه به این روستا مسافرت می­کنند و به دلیل نبود جای مناسب و امکانات اقامتی و بهداشتی کافی، گردشگری آنان به‌صورت گذری شده و ماندگاری آنان به بیشتر از چند ساعت نمی‌انجامد، بنابراین با انتخاب مکان مناسب جهت کمپینگ گردشگری می­توانیم حجم مسافر بیشتر و افزایش ماندگاری بیشتر آنان را در روستا شاهد باشیم. همچنین احداث کمپینگ گردشگری در این روستا، باهدف اسکان مسافران و حفظ سیما و منظر محیط منحصربه‌فرد این روستا بسیار ضروری به نظر می‌رسد.