Satisfaction of the residents of rural settlements, with emphasis on environmental quality and housing Case Study: A comparison between old and new weaving hajat agha villageof in Lenjantownship

مقدمه

مساکن روستایی در ایران با توجه به شرایط آب و هوایی حاکم بر آن، دارای هویت منحصربه‌فرد و کالبدی ویژه­ای است. چند کارکردی بودن و پاسخگویی به نیازهای مختلف انسانی (اقتصادی- تولیدی، اجتماعی و...) در ساخت مساکن روستایی درگذشته بسیار موردتوجه بوده است. افزایش جمعیت، دگرگونی درروش، نقل‌وانتقال انسان، کالاها و بسیاری از امور دیگر منجر به تغییر کاربری و کالبدی روستاها شده است. دراین‌بین تغییر کاربری مسکن، کم و کیف آن، وجود خدمات و تسهیلات و... مسئله‌ای اساسی برای روستاییان و مسئولان آن گردیده است. بنابراین در حال حاضر مسئله مسکن و تغییرات در آن، یک امر جهانی است و جوامع و کشورهای مختلف نیز با آن مواجهه هستند (Gallent, Shucksmith & Tewdwr Jones, 2003:15). یکی از مشکلات اساسی بی­خانمانی و نداشتن سرپناه مناسب است (Milbourne & Cloke, 2006:1) و از سوی دیگر در کشورهای درحال‌توسعه کیفیت پایین مسکن روستایی نیز مزید بر مسائل امر مسکن شده است (Ogu, 1994:53) و توجه به آن، امروزه، صرفاً توجه به سرپناه فیزیکی نیست و تمامی خدمات و تسهیلات عمومی لازم را برای بهتر زیستن شامل می­شود (K Napp,1982:35). بر این اساس در سال­های اخیر، تناسب و توسعه، تبیین جایگاه و ابعاد مسکن روستایی نیز موردتوجه و بحث قرارگرفته است (Gallent,2009:207) درواقع وضوح و اهمیت نقش مسکن در روستاها هنگامی نمود عینی­تری پیدا می‌کند که به نقش غالب آن در مجموعه عناصر تشکیل‌دهنده بافت­های روستایی توجه شود. همچنین سازمان فضایی، نحوه استقرار و ساخت و بافت آن بیانگر کیفیت استفاده از محیط و تأثیر اقتصاد، سنت­ها و هنجارهای حاکم بر جامعه روستایی است (ایروانی،1387: 18).

معمولاً در مناطقی که روستاها مورد بی­توجهی و غفلت واقع‌شده‌اند، مسائل و مشکلاتی به وجود می­آید که عدم توجه و رسیدگی به آن، منجر به حاد و لاینحل شدن این مشکلات می­گردد و این امر موجب پیدایش نارسائی­های فراوان برای زیست و ادامه سکونت در روستاها گردیده است. درواقع سکونتگاه‌های روستایی به‌عنوان چشم­انداز فرهنگی حاصل تعامل بین انسان و محیط بوده، که با تأثیرپذیری از عوامل و نیروهای درونی و بیرونی دچار تغییر و تحولات در بافت کالبدی و فضایی خود شده و نادیده گرفتن و رها نمودن روستاها، بی­توجهی نسبت به مسکن و بافت آن‌ها، نه‌تنها باعث سلب آسایش‌بخش قابل­توجهی از جمعیت کشور، بلکه موجب برهم زدن تعادل اجتماعی، اقتصادی کالبدی مناطق و متعاقب آن بروز نابسامانی در نظام سکونتگاهی کشور است (حبیبی، 1375: 154-148). به همین­ دلیل برنامه­ریزی و سیاست­گذاری در امر مسکن مناسب و الگوی مطلوب برای ساکنان روستایی در چند سال اخیر از دغدغه­های برنامه­ریزان روستایی شده­ است. اگرچه تلاش‌هایی در مسیر تحول و توسعه مسکن روستایی کشور صورت گرفته، اما به دلیل حل نشدن بعضی مشکلات و ادامه یافتن مسائل موجود در روستا، همچنان اولویت توجه به برنامه­های توسعه روستایی در صدر قرار دارد (لطفی، 1388: 105) یکی از راهه‌ای مهم شناخت وضعیت مسکن، مطالعه و آگاهی از رضایت­مندی ساکنین روستایی از کیفیت محیط در بافت­های مختلف روستا با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و کالبدی آن است. تا بر اساس آن برنامه‌ریزی‌های از پیش تدبیر شده تهیه و با نظارت لازم، اجرا و درنتیجه موجب رفع مسائل در این امر گردد. همچنین سکونتگاهی متناسب با شرایط، موقعیت محیطی، نیاز و شأن والای انسانی فراهم آورد.

روستای حاجت­آقا واقع در شهرستان لنجان به دلیل افزایش جمعیت، جوانی جمعیت و نیاز به مسکن، به‌مرورزمان بافت جدیدی در آن ایجادشده که بر اساس طرح و برنامه‌ای صحیح و مدونی نبوده و بنابراین ازلحاظ کمیت و کیفیت محیطی، نارضایتی و مسائلی را برای ساکنان آن ازلحاظ اقتصادی، اجتماعی و کالبدی ایجاد نموده است. بر این اساس، هدف پژوهش ارزیابی رضایتمندی ساکنین از کیفیت محیطی سکونتگاه روستایی با تأکید بر مسکن و مقایسه آن در دو بافت قدیم و جدید در منطقه موردمطالعه است تا با مقایسه آن در هر دو بافت، همچنین بررسی و تحلیل عوامل مؤثر بر رضایت­مندی ساکنین روستا از کیفیت محیطی، آگاهی و شناخت لازم را جهت برنامه­ریزی و طرح­های روستایی در بخش مسکن در برنامه‌های توسعه منطقه در آینده ارائه دهد و برای سایر روستاها نیز جنبه کاربردی داشته باشد.

امید است تحلیل و بررسی این موارد، بتواند راهگشای برنامه­ریزی و طراحی صحیح در سطوح مختلف مناطق روستایی بوده و توسعه روستایی را با خود به همراه داشته باشد.

پیشینه تحقیق

نقطه قوت این پژوهش که باعث توجه به اهمیت بررسی آن گردید، پژوهش­های اندک انجام‌شده در این حوزه به‌ویژه منطقه موردمطالعه و شرایط آن ناحیه بوده است. در این قسمت از پژوهش، اشاره مختصری به این پژوهش­ها می­شود.

- (سورنسن[1]،2010) پژوهشی در یک منطقه روستایی از کشور دانمارک با عنوان «رضایت موقعیت مکانی و بررسی ارتباط آن با تقاضای فردی برای مالکیت خانه در منطقه» بر اساس پرسشنامه انجام داده و آن را با مالکیت در یک منطقه شهری مقایسه نموده است. نتایج این تحقیق بیانگر ارتباط قوی بین رضایتمندی از موقعیت مکانی و تقاضای فردی برای مالکیت خانه به‌ویژه در مناطق روستایی بوده و همچنین تفاوت نرخ مالکیت خانه در شهر و روستا را حدود 6٪ اظهار داشته است.

- (سئونگئون و کریستین[2]،2009) پژوهشی در ایالت ایوا آمریکا، به بررسی روابط بین مسکن و رضایت، دل‌بستگی جامعه و رضایت جامعه و مکانیسم­های پیچیده در پیش­بینی رضایت اجتماعی جوامع در میان ساکنان در مناطق روستایی پرداخته­اند. نتایج این مطالعه نفوذ و نقش دل‌بستگی به جامعه (تعلق اجتماعی) را به رضایت از مسکن تأیید می­کند.

- (بریرتون و بولوک[3]،20011) در کشور ایرلند با نظرسنجی از افراد در سال 2001 و 2007 و استفاده از روش­های کمّی و کیفی به تجزیه‌وتحلیل از کیفیت زندگی روستایی پرداخته­اند. بررسی نگرش افراد پاسخگو و تغییرات نگرشی در این دوره زمانی از سطح رضایت زندگی به‌عنوان یک پارامتر مهم برای تعیین کیفیت زندگی بوده است. نتایج نشان می­دهد رضایت از زندگی در مناطق روستایی ایرلند با توجه به شرایط به‌طور مداوم بالا می­رود. بزرگ‌ترین تغییرات نگرشی به ارائه چگونگی امکانات و خدمات برمی­گردد و همچنین مشکلات زندگی روستایی به‌دوراز هزینه مسکن، به چگونگی دسترسی به بهداشت، درمان، حمل‌ونقل عمومی منتقل‌شده است. مسائل مهمی که در مقیاس محلی یافت می­شود، عبارت‌اند از: شاخص­های اقتصادی (به‌عنوان‌مثال: امنیت، درآمد، مالکیت خانه)، عوامل اجتماعی (احساس تعلق به جامعه) و امکانات زیست‌محیطی (دسترسی به فضای سبز و کیفیت خوب محیط‌زیست).

- (حاجی نژاد و همکاران، 1389) با بررسی متغیرهای فردی مؤثر بر رضایت­مندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی و مقایسه آن دو بافت قدیم و جدید شهر شیراز پرداخته­اند. نتایج این پژوهش بیانگر وجود اختلاف اندکی بین ساکنان بافت قدیم وجدید ازنظر رضایتمندی است و با بررسی عوامل شانزده‌گانه؛ در بافت جدید بیشترین تأثیر­گذاری از کیفیت محیط مربوط به عوامل از قبیل میزان تحصیلات، درآمد ماهیانه خانوار و وضعیت تأهل بوده و در بافت قدیم میزان تحصیلات و وضعیت تأهل بیشترین تأثیرگذاری را داشته­اند.

- (ایروانی،1387) تحقیقی با عنوان «نوسازی مسکن روستایی مقایسه مسکن جدید و قدیم در روستای علی­آباد خراسان جنوبی» انجام داده است. نتایج مطالعه حاکی از آن است که برنامه­ریزی در بخش سکونتگاه‌های روستایی به‌ویژه مسکن می­بایست با تأمل در الگوهای معماری و مصادیق بومی و اتکا به امکانات و دانش بومی و تلفیق آن با تکنیک روز باشد و نیز اشاره به این مطلب دارد که تعمیم سیاست­های مسکن شهری برای روستاها از مهم‌ترین ضعف­های کیفی در برنامه­های مسکن روستایی است و ادامه این برنامه­ها و طرح­ها دستاوردی به‌جز صرف شدن هزینه­های هنگفت و القاء نابسامانی و آشفتگی فضایی بیشتر نخواهد داشت و درنهایت تهیه دستورالعمل ساخت‌وساز و سازگار با محیط و بسیج همگانی برای آموزش و ترویج درست ساختن و سیاست­های تشویقی را پیشنهاد می­کند.

- (موسوی و صالحی،1384) پژوهشی با عنوان «بررسی ابعاد اجتماعی الگوهای سنتی و جدید در مساکن روستایی، مطالعه موردی روستای رزق‌آباد» انجام داده­اند. روستای رزق‌آباد واقع در فاصله 5 کیلومتری شرق شهر قدیمی کاشمر در استان خراسان و یک روستای دشتی محسوب می­شود. اساس پژوهش با توجه به نظریه نوسازی مقایسه­ای بین الگوی مسکن سنتی و مدرن بوده و نشان می­دهد روند مدرنیزاسیون در روستا موجب دگرگونی در ساختار مسکن و درنتیجه تغییر کارکرد آن شده و با نیاز خانواده روستایی مطابقت ندارد.

فرضیه‌

بین ویژگی‌های فردی (سن، جنس، وضعیت تأهل، میزان تحصیلات و مدت سکونت در محله و روستا) و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا (بافت قدیم و جدید) رابطه وجود دارد.

روش تحقیق و مراحل سنجش کیفیت محیط و معرفی معیارها

این پژوهش ازلحاظ نوع، توصیفی- تحلیلی، تدوین چارچوب نظری پژوهش از روش اسنادی[4] و پاسخگویی به سؤالات پرسشنامه به روش پیمایشی[5] صورت گرفته ‌است. تحقیق به لحاظ ماهیت کاربردی و ازنظر وسعت پهناور است. واحد تحلیل فرد و سطح تحلیل خرد و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS و Amos18انجام‌گرفته است. جامعه آماری افراد 18 سال به بالای روستاییان ساکن روستای حاجت‌آقا در بخش باغبهادران از شهرستان لنجان واقع در استان اصفهان بوده که بر اساس سرشماری سال 1390 کل جمعیت روستا،750 نفر است. حجم نمونه در بافت قدیم 50 و در بافت جدید 80 نفر از طریق نمونه­گیری به‌صورت سهمیه­ای و به‌طور تصادفی بر اساس فرمول کوکران، انتخاب و پرسشنامه توزیع گردیده است.

با توجه به آنکه کیفیت محیط­های سکونتی برای ساکنانش، یک ارزش ذهنی دارد بنابراین برای ارزیابی ذهنی افراد (همچون کیفیت محیط و ویژگی‌های چندگانه محیط مسکونی) طی کردن چندین مرحله موردنیاز است که این مراحل بدین شرح است: 1- شناسایی ویژگی­ها و ساختاربندی آن‌ها؛ 2- ارزش­گذاری ویژگی­ها؛ 3 - سنجش وزن نسبی ویژگی­ها؛ 4-جمع ارزشی وزن‌های تخصیص داده‌شده؛ 5- تحلیل میزان حساسیت.

درواقع مجموعه عواملی که برای سنجش کیفیت محیط مدنظر قرار می­گیرد. نیمرخ کیفیت محیطی حوزه موردمطالعه را به وجود می­آورد. نیم­رخ یک نمای سریع و آسان از شرایط محیط برحسب عواملی محیطی مرتبط فراهم آورده و درنتیجه زمینه را برای شروع برنامه­ریزی و تدوین استراتژی­های توسعه حوزه موردمطالعه به دست ­می­دهد (حاجی نژاد و همکاران،1389: 70-69).

در این راستا معیارهایی با توجه به مطالعات قبلی بررسی و انتخاب می­شود (جدول 1) تا بر اساس آن و نیز با توجه به شرایط منطقه، به ارزیابی از رضایت محیط پرداخته شود. (جدول 2)[6]

جدول 1- معیارهای کیفیت محیط در منطقه موردمطالعه

منبع: تلفیقی از کوین لینچ،1378: 107-141، ایروانی،1387: 23، حاجی نژاد،1389: 77 و یافته­های تحقیق.

جدول 2- معیارهای منتخب در ارزیابی کیفیت محیطی مسکن در منطقه موردمطالعه و تقسیم­بندی ابعادی آن و پایایی آن‌ها

منبع: تلفیقی از کوین لینچ،1378: 107-141، ایروانی،1387: 23، حاجی نژاد،1389: 77 و یافته­های تحقیق.

محدوده و قلمرو پژوهش

روستای حاجت­آقا سمت جنوب غرب بخش باغبهادران از شهرستان لنجان، با 51 درجه و 21 دقیقه طول شرقی و 35 درجه و 24 دقیقه عرض شمالی قرار دارد (سازمان مدیریت و برنامه­ریزی استان اصفهان،1376). حاجت­آقا با دارا بودن 210 خانوار و با جمعیتی بالغ‌بر 750 نفر (406 مرد و 344 زن) واقع در دهستان زیر کوه است (مرکز آمار ایران،1390). شکل شماره (1).

شکل 1- موقعیت جغرافیایی منطقه موردمطالعه

این روستا از شرق به روستای لایبید و از غرب به روستای قلعه­آقا محدود می­شود که بافت قدیم در بخش شمالی روستا و بافت جدید در جنوب روستا است و درواقع جاده اصفهان-شهرکرد آن را به دو بخش تقسیم نموده است. منازل مسکونی و بافت جدید به‌طور کامل، نوساز بوده (عدم سازگاری با جنبه زیستی، معیشتی و اجتماعی روستاییان در آن مشهود است) و ازلحاظ جمعیتی پرتراکم­تر از بافت قدیم طی سال­های اخیر شده است و حتی خانوارهایی از روستاها و شهرهای بخش، به این بافت مهاجرت داشته­اند. اغلب منازل مسکونی بافت قدیم به سبک سنتی و سازگار با نیاز زیستی، معیشتی و اجتماعی روستاییان است و ازلحاظ کالبدی و شبکه معابر دارای شکلی نامنظم­تر نسبت بافت جدید روستا است. همچنین در مقایسه با بافت جدید دارای چشم­اندازها، مناظر طبیعی زیباتر و بیشتر است و ازلحاظ دسترسی به زمین­های کشاورزی و واحدهای دامداری، مکان‌های عمومی وضعیت دسترسی بسیار مناسب و بهتری را دارد. درواقع بافت جدید روستا همچون شهرک‌های جدید بیشتر جنبه خوابگاهی دارد.

مفاهیم، دیدگاه‌ها و مبانی نظری

این مطالعه بر چهار مفهوم اساسی استوار است، یکی بافت که در اینجا به معنی بافت عمومی سکونتگاه‌های روستایی بیانگر شکل، فرم و الگوی حاصل از تأثیرگذاری عوامل گوناگون در عرصه روستا، نحوه ارتباط، کنش متقابل این عناصر و ویژگی­های آن است. همچنین بافت کالبدی این سکونتگاه‌ها نمایانگر نحوه نظم­پذیری خانه­ها، استقرار اراضی زراعی و نیز چگونگی قرار گرفتن راه‌ها و میدان‌ها (شبکه معابر) در کنار یکدیگر است. بنابراین اجزای بافت سکونتگاه روستایی به تفکیک عبارت است از:

- خانه­ها

- مزارع، باغ­ها و مراتع

- مکان­های عمومی و میدان‌ها

- شبکه معابر به‌عنوان شریان ارتباطی مجموعه سکونتگاهی (سعیدی،1388: 52).

 به‌بیان‌دیگر بافت مهم‌ترین نظم تجمع عناصر است که درعین‌حال که یک نظم روان و اطمینان­بخش از شباهت­ها در ساختار و مقیاس دارد، باید اجازه بدهد عناصر، تفاوت­های انفرادی خود را هم داشته باشد (ایروانی،1387: 20).

مفهوم مسکن نیز که به‌عنوان مأمن و سرپناه آدمی از دیرباز موردتوجه انسان بوده و همواره در فرایند تاریخی چند هزارساله‌اش، سیمای ظاهری و کارکردهای داخلی آن متأثر از مقتضیات مکانی-زمانی، شرایط اقتصادی-اجتماعی و فرهنگی دستخوش تغییر و تحول بوده است (غفاری،1387: 55).

به‌طورکلی با توجه به تعاریف مسکن در ابعاد مختلف، می­توان مسکن مناسب و بهینه را چنین تعریف کرد: مسکن مناسب عبارت است از فضای سکونتی مناسبی که آسایش، دسترسی مناسب، امنیت، پایداری و دوام سازه­ای، روشنایی کافی، تهویه و زیرساخت­های اولیه مناسب از قبیل: آب‌رسانی، بهداشت و آموزش، محیط‌زیست سالم، مکان مناسب و قابل‌دسترسی ازنظر کار و تسهیلات اولیه است و همچنین زمینه رشد و تقویت روابط بین اعضای خانواده (ارتباط افقی) و روابط همسایگی (ارتباط عمودی) را برای ساکنانش فراهم آورده و مهم‌تر از همه متناسب با توان مالی خانوار است (ملکی،1382:62). مسکن ایرانی در مقابل بستر گسترده طبیعت و در تضاد و یا تلفیق با آن، فضاهای خاصی را خلق می‌کند که آن فضای معماری یعنی قوی‌ترین و مهم‌ترین فرآورده دست انسان است که هیچ‌گاه به‌صورت بی­تفاوت قرار نمی­گیرد و در ویژگی­های خارجی‌شکل و بافت و در برقراری نظام خاص در داخل بنا (چه در برداشت عینی از راه پیروی از روابط موجود بین فردی و چه در برداشت شکلی-روانی از راه تنظیم فضای سه‌بعدی در رابطه باسلیقه‌ها، عادات و خواسته­ها) مفهوم­های معینی را تعریف می­کند (فلامکی،1386: 103). براین اساس مسکن روستاییان معمولاً استراحتگاه و محل زندگی خانوادگی و همچنین تأمین­کننده اهداف اقتصادی و معیشتی آنان است. البته نوع آرایش درونی مساکن روستاییان در سرتاسر جهان با توجه به شرایط جغرافیای ناحیه­ای، عمدتاً با یکدیگر تفاوت دارند. خصوصیات و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی روستاییان در ارتباط با تنوع و چگونگی چشم­اندازهای طبیعی در نقاط مختلف جهان، موجب پیدایش انواع خاصی از مساکن روستایی شده که پاسخگوی نیازهای جوامع مرتبط با آن است (بهفروز، 1374: 252). درواقع هر خانه در یک دوره زمانی مشخص و بر اساس سبک معماری آن دوره طراحی می­شود، از تکنیک­های خاص آن زمان استفاده و به‌وسیله فرهنگ زیستی مردم هویت پیدا می­کند (علی­الحسابی، 1385: 25). درواقع فضاهای ساخته‌شده، فرهنگ­ها، آداب‌ورسوم بومی، روابط اجتماعی- اقتصادی که نمود تمدن­های تاریخی این مرزوبوم است را به نمایش می­گذارد. از سوی دیگر دقت در ساختار مسکن روستایی نشان­دهنده هوشمندی و درایت معمار بومی این سرزمین است که مسکن را سازگار با محیط جغرافیایی و نیز با توجه به باورهای اعتقادی، فرهنگی و نیز ویژگی­های معیشتی، زیستی متناسب با معیارها و ویژگی­های جسمی و روانی انسان ساخته است. به‌بیان‌دیگر مسکن روستایی مسکنی است که نه‌تنها پاسخگوی نیازهای مادی ساکنان خود بوده بلکه نیازهای معنوی ایشان را نیز برآورده کرده است (خدابنده­لو و خرمشاهی،1387: 26).

در بررسی شکل ظاهری، طرح، نحوه ساختمان خانه­ها و کارکردهای خانه­های روستایی مشخص می­شود، سکونتگاه‌های روستایی بر اساس شرایط اقتصادی، اجتماعی، کالبدی و تاریخ تکوین سکونتگاه متفاوت است بنابراین در بررسی مسکن روستایی می­توان جنبه­های خاصی را مورد توجه خاص قرارداد جدول (3).

جدول 3- کارکردهای زیستی، خدماتی، معیشتی مسکن روستایی

 منبع: امینیان،1387: 43

از مفاهیم دیگر در این پژوهش واژه کیفیت محیطی است که منظور از آن؛ عنوان کردن شاخصی است، برای اندازه‌گیری درجه‌ای از محیط که برای زیستن انسان مناسب باشد. بر طبق استانداردهای برنامه شهری چین، مفهوم کیفیت محیطی شهر می‌تواند چنین تعریف شود؛ کیفیت محیطی شهر، درجه­ای است که تمام محیط یا برخی عناصر (همانند اتمسفر و آب) جهت زیستن انسان، اقتصاد شهری و محیط اجتماعی مناسب را فراهم آورد (حاجی نژاد وهمکاران،1389: 67).

با توجه به اینکه مفاهیم ذکرشده مرتبط با محیط و به‌صورت ترکیبی در مطالعات جغرافیایی جای دارد، ازلحاظ موضوع، زیرمجموعه جغرافیای رفتاری قرار می­گیرد.

ازنظر مفهومی جغرافیای رفتاری در پی کشف و شناخت نقشه­های ذهنی مردم و پرده­برداری از ادراکات عمیق آن‌ها درباره مکان­هاست. به‌بیان‌دیگر جغرافیای رفتاری زمینه شیوه­هایی است که در آن مردم ادراک می­کنند، سپس واکنش مطلوب نشان می­دهند و درنهایت در محیطشان تأثیر می­گذارند را مطالعه می­کند (شکویی، 1384: 111)؛ و بر همین اساس است که انسان برای ادامه زندگی در مناطق متفاوت آب‌وهوایی و جغرافیایی مختلف ساده­ترین و پیچیده­ترین فعالیت­ها را انجام می­دهد. به‌این‌ترتیب می­توان از ابتدایی­ترین شکل زندگی تا پیشرفته­ترین و مدرن­ترین اشکال زندگی را در قرن حاضر مشاهده کرد. می­توان گفت شکل‌های مورد مشاهده از صورت ساده تا صورت پیشرفته نتیجه تأثیر عوامل متعدد جغرافیایی، چون آب‌وهوا، خاک، ناهمواری‌ها، ارتفاعات، آداب‌ورسوم قومی، فرهنگ و وضع اقتصادی بوده است که نمی­توان آن را انکار کرد. ناگفته نماند که تأثیر عوامل فوق بر روی گروه­های انسانی در داخل هر منطقه و ناحیه ثابت نبوده، بلکه باگذشت زمان در معرض تغییر و دگرگونی به‌سوی تکامل قرار می­گیرد (قره نژاد،1381: 21). درواقع برای درک رابطه ساختمان با محیط ابتدا بایستی به دیدگاه انسان در مورد محیط و یا به‌طورکلی نسبت به طبیعت، نظر داشت. اساس ساختن، دست­اندازی به طبیعت است. نوع این دست­اندازی ارتباط بسیار نزدیک با طرز تفکر انسان در مورد طبیعت دارد (گروتر،1375: 147-146). این طرز تفکر و ادراک محیطی بر ذهنت، اندیشه فردی و درنتیجه بر رفتار افراد مؤثر است.

 در این راستا کیفیت محیط و چگونگی آن، بخشی از قابلیت­های محیطی برای سنجش و ارزیابی از رضایتمندی افراد از زندگی در بافت­های مختلف است. بنابراین رضایتمندی افراد که یکی از عوامل ادراکات فردی از کیفیت محیط است در این مطالعه موردبررسی و تحلیل قرار می­گیرد.

تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و ارزیابی رضایتمندی ساکنان از کیفیت مسکن

بافت قدیم توزیع فراوانی پاسخگویان از کل نمونه برحسب جنسیت: 64 درصد مرد و 36 درصد زن؛ برحسب وضعیت تأهل: 8 درصد مجرد، 86 درصد متأهل و 6درصد بی­همسر (براثر طلاق یا فوت همسر)؛ برحسب سن: بیشترین فراوانی 56 ساله­ها با 10 درصد و سنین 22 تا 87 سال، بقیه گروه­­های سنی؛ برحسب تحصیلات: 16 درصد بی‌سواد، 32 درصد ابتدایی، 24 درصد سیکل، 26 درصد دیپلم، 2 درصد لیسانس؛ برحسب مدت سال‌های سکونت در محل: بیشترین فراوانی به مدت 5 سال با 10 درصد و 90 درصد باقی­مانده از 7 تا 77 سال؛ و برحسب مدت سال­های سکونت در روستا: بیشترین فراوانی به مدت 56 سال با 8 درصد و 92 درصد باقی‌مانده از 10 تا 77 سال بوده است.

       بافت جدید توزیع فراوانی پاسخگویان از کل نمونه برحسب جنسیت: 3/61 درصد مرد و 8/38 درصد زن؛ برحسب وضعیت تأهل:8/8 درصد مجرد، 3/71 درصد متأهل و 20درصد بی­همسر (طلاق یا فوت همسر)؛ برحسب گروه سنی: بیشترین فراوانی 27، 61 و 64 ساله­ها با 5 درصد و سنین 23 تا 68 سال، بقیه گروه­های سنی؛ برحسب تحصیلات: 3/6 درصد بی‌سواد، 3/26 درصد ابتدایی، 8/23 درصد سیکل، 3/26 درصد دیپلم، 5/17 درصد لیسانس؛ برحسب مدت سال­های سکونت در محل: بیشترین فراوانی به مدت 8 سال با 8/48 درصد و 2/51 درصد باقی­مانده از 1 تا 10 سال؛ برحسب مدت سال­های سکونت در روستا: بیشترین فراوانی به مدت 17 سال با 8/13 درصد و 2/86 درصد باقی­مانده از 5 تا 56 سال بوده است.

با مقایسه میانگین نمره رضایت­مندی از کیفیت محیطی مسکن و ابعاد آن در دو بافت قدیم و جدید مشاهده می‌شود که به‌طورکلی نمره رضایت‌مندی به‌دست‌آمده در دو بافت تا حدی به هم نزدیک است، اما در بافت قدیم به مقدار بسیار کمی (16 صدم) بیشتر از بافت جدید است. در بافت قدیم ابعاد رضایت کیفیت مسکن به ترتیب بعد اجتماعی، اقتصادی و سپس کالبدی است اما در بافت جدید ابتدا بعد اقتصادی و سپس بعد اجتماعی و کالبدی در اولویت است.

برای آزمون وجود رابطه بین متغیّرهای مستقل فاصله­ای (سن، میزان تحصیلات، مدت سکونت در محل و مدت سکونت در روستا) با متغیّر وابسته (رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن) از آزمون همبستگی پیرسون[7] استفاده گردید؛ که هدف از آن بررسی رابطه بین دو متغیّر (مستقل و وابسته) در سطح مقیاس‌گذاری است که معیار r نشان‌دهنده ضریبی است که دامنه­اش از 1- تا 1+ است. مقدار 000/0 گویای عدم رابطه میان دو متغیّر و 1+ رابطه مثبت کامل و 1- رابطه منفی یا معکوس کامل است (کورتز،311:1384). برای آزمون متغیرهای مستقل اسمی چند گروهی (وضعیت تأهل) تحلیل واریانس یک‌طرفه[8] و متغیرهای مستقل اسمی دوگروهی (جنس) آزمون دونمونه­ای­ مستقل[9] استفاده گردید. هدف از اجرای این دو آزمون مقایسه میانگین­ها بوده تا مشخص شود که تفاوت‌های موجود بین میانگین­ها تصادفی است یا متأثر از عامل (متغیّر مستقل) و معنادار (سرمد و همکاران،83).

بررسی رابطه بین سن و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا (بافت قدیم و جدید)

نتایج آزمون همبستگی پیرسون (مقدار 192/0=r و سطح معناداری=181/0)، در رابطه بین متغیر سن و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن در بافت قدیم، حاکی از عدم رابطه معناداری بین این دو متغیراست؛ اما در بافت جدید، نتایج آزمون همبستگی پیرسون (مقدار 399/0-=r و سطح معناداری=000/0)، رابطه این دو متغیر را معکوس (غیرمستقیم) و معنادار نشان می­دهد (به عبارتی در بافت قدیم همه گروه‌های سنی رضایتمندی تقریباً یکسانی از کیفیت محیطی مسکن در روستا دارند، اما در بافت جدید هرچه سن افراد بالاتر است، این رضایتمندی کمتر شده و بالعکس). در بررسی ابعاد رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن (شامل: بعد کالبدی، اجتماعی و اقتصادی) با متغیر سن در دو بافت قدیم و جدید نیز نشان می‌دهد که؛ رابطه بعد کالبدی و سن در بافت قدیم، بدون رابطه­ معنادار؛ اما در بافت جدید رابطه معکوس و معنادار؛ رابطه بعد اجتماعی و سن در بافت قدیم، بدون رابطه معنادار؛ اما در بافت جدید مانند بعد پیشین معکوس و معنادار؛ و نهایتاً بعد اقتصادی و سن در هر دو بافت بدون رابطه معنادار است (جدول 4). درنتیجه بیشترین دلیل وجود رابطه معکوس، بین رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا و سن پاسخگویان در بافت جدید ناشی از شرایط کالبدی و اجتماعی نامناسب آن است و نه شرایط اقتصادی آن.

جدول 4- آزمون همبستگی پیرسون بین سن و رضایت­مندی از کیفیت محیطی مسکن و ابعاد آن

بررسی رابطه بین میزان تحصیلات و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا (بافت قدیم و جدید)

نتایج آزمون همبستگی پیرسون (مقدار 016/0=r و سطح معناداری=914/0)، بین دو متغیر میزان تحصیلات و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا در بافت قدیم و بافت جدید (مقدار 483/0=r و سطح معناداری=000/0)، در بافت جدید حاکی از وجود بین رابطه معنادار و مستقیم بین این دو متغیراست (یعنی در بافت جدید هرچه میزان تحصیلات افراد بالاتر رود عدم رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن آنان بالا رفته که این نشان می‌دهد سطح سواد، باعث بالا رفتن آگاهی و شناخت بیشتر از محیط و سطح توقعات فرد می‌شود). در بررسی ابعاد رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن (کالبدی، اجتماعی و اقتصادی) با میزان تحصیلات در دو بافت قدیم و جدید نتایج بدین شرح است؛ رابطه بعد کالبدی و همچنین بعد اجتماعی رضایتمندی از کیفیت زندگی با میزان تحصیلات در بافت قدیم، بدون رابطه معنادار و در بافت جدید، رابطه‌ مستقیم و معنادار است. رابطه بعد اقتصادی رضایتمندی از کیفیت زندگی با میزان تحصیلات در بافت قدیم و در بافت جدید بدون رابطه‌ معنادار است (جدول 5).

جدول 5- آزمون همبستگی پیرسون بین میزان تحصیلات و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن و ابعاد آن

بررسی رابطه بین مدت سکونت در محله و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا (بافت قدیم و جدید)

در فرضیه‌ رابطه بین متغیر مدت سکونت در محله و رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن در بافت قدیم (مقدار 354/0=r و سطح معناداری=012/0) و در بافت جدید با توجه به نتایج آزمون همبستگی پیرسون (مقدار 261/0=r و سطح معناداری=019/0) می‌توان اظهار داشت که بین دو متغیر ذکرشده با اطمینان لازم رابطه معنادار و مستقیم برقرار است (یعنی چه در بافت قدیم و چه جدید هرچه فرد مدت بیشتری در محله سکونت داشته است، رضایتمندی بیشتری از کیفیت محیط مسکن در روستا دارد و هرچه این مدت سکونت کمتر باشد، نیز رضایتمندی کمتری از کیفیت محیط مسکن در روستا دارد؛ که این نشان‌دهنده تعلق‌خاطری است که فرد نسبت به مکان زندگی خود بعد از مدتی به دست می‌آورد). در بررسی ابعاد رضایتمندی از کیفیت زندگی (کالبدی، اجتماعی و اقتصادی) با مدت سکونت در روستا در دو بافت قدیم و جدید؛ رابطه بعد کالبدی رضایتمندی از کیفیت زندگی با مدت سکونت در روستا در بافت قدیم و جدید، رابطه مستقیم و معنادار و در بقیه ابعاد در دو بافت دیگر رابطه‌ معناداری ندارد. این نتایج نشان‌دهنده آن است که تأثیر بعد کالبدی رضایت از کیفیت مسکن در رابطه با مدت سکونت در محل، بیشترین تأثیر داشته و دیگر ابعاد، تأثیری بر رضایت نداشته­اند (جدول 6).

جدول 6- آزمون همبستگی پیرسون بین مدت سکونت در محله و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن و ابعاد آن

بررسی رابطه بین مدت سکونت و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا (بافت قدیم و جدید)

در فرضیه‌ رابطه بین متغیر مدت سکونت در روستا و رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن در بافت قدیم با توجّه به نتایج آزمون همبستگی پیرسون (مقدار 051/0=r و سطح معناداری=726/0) و در بافت جدید با توجه به نتایج آزمون همبستگی پیرسون (مقدار 133/0=r و سطح معناداری=238/0) بین دو متغیر فوق رابطه معناداری برقرار نیست (یعنی مدت سکونت بیشتر فرد در روستا چه بافت قدیم و چه بافت جدید، باعث رضایتمندی وی از کیفیت محیط مسکن در روستا نشده است). در بررسی ابعاد رضایتمندی از کیفیت زندگی (کالبدی، اجتماعی و اقتصادی) با مدت سکونت در محله در دو بافت قدیم و جدید نیز بین هیچ‌کدام از ابعاد رابطه معناداری ندارد (جدول 7).

جدول 7- آزمون همبستگی پیرسون بین مدت سکونت در روستا و رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن و ابعاد آن

بررسی رابطه رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا (بافت قدیم و جدید) برحسب جنسیت

برای آزمون تفاوت میانگین رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن برحسب جنس از آزمون دونمونه­ای مستقل استفاده گردید. نتایج به‌دست‌آمده در بافت قدیم (مقدار 029/0- = t و سطح معناداری= 977/0) و در بافت جدید (مقدار 043/0 = t و سطح معناداری=66/0) بیانگر عدم وجود تفاوت معنادار بین میانگین رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن زنان و مردان است. به عبارتی هیچ‌گونه تفاوت رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن در هردو بافت بین زنان و مردان وجود. با مقایسه میانگین­ها در بین دو گروه در بافت قدیم (مردان با میانگین=59/3 وزنان با میانگین=57/3) و در بافت جدید (مردان با میانگین=32/3 وزنان با میانگین=35/3)، نیز می‌توان این عدم تفاوت میانگین را مشاهده کرد. همچنین در بررسی ابعاد میانگین رضایتمندی از کیفیت زندگی (کالبدی، اجتماعی و اقتصادی) برحسب جنس در دو بافت قدیم و جدید نشان می‌دهد که حتی در ابعاد کیفیت رضایتمندی از مسکن بین زنان و مردان هیچ‌گونه تفاوتی وجود ندارد و رضایت هر دو گروه یکسان است به جدول (8) و جدول (9) مراجعه شود.

جدول 8-  نتایج آزمون (t-test) ابعاد تفاوت میانگین رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن و ابعاد آن برحسب جنس

جدول 9- آمار توصیفی آزمون (t-test) برای ابعاد تفاوت میانگین رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن و ابعاد آن برحسب جنس

بررسی رابطه رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن روستا (بافت قدیم و جدید) برحسب وضعیت تأهل.

برای آزمون تفاوت میانگین رضایتمندی از کیفیت زندگی برحسب وضعیت تأهل از آزمون تحلیل واریانس که درواقع بیانگر تفاوت میانگین رضایتمندی از کیفیت زندگی برحسب وضعیت تأهل است، استفاده گردید. با توجه به نتایج به­دست­آمده از این آزمون در بافت قدیم (مقدار 832/0=f و سطح معناداری=441/0) و بافت جدید (مقدار 455/0=f و سطح معناداری=636/0)، می­توان نتیجه گرفت که واریانس درون­گروهی (یعنی درون هر گروهی به‌عنوان‌مثال: مجرد با مجرد) و بین گروهی (یعنی بین گروه‌ها به‌عنوان‌مثال: مجرد با متأهل) میانگین رضایتمندی از کیفیت زندگی در بین سه گروه چندان تفاوت نداشته است، به عبارتی می‌توان اظهار داشت که میانگین نمرات هر سه گروه در متغیر میانگین رضایتمندی از کیفیت زندگی تا حدودی نزدیک به هم است و سه گروه مجرد، متأهل و سایر با یک دید به رضایتمندی از کیفیت زندگی توجه دارند و فرضیه موردنظر رد می‌شود. در بررسی ابعاد میانگین رضایتمندی از کیفیت زندگی (کالبدی، اجتماعی و اقتصادی) برحسب وضعیت تأهل نیز در دو بافت قدیم و جدید نتایج بیانگر عدم وجود تفاوت بین ابعاد رضایتمندی بوده است که فقط یک بعد (کالبدی بافت جدید) نشان از وجود تفاوت میانگین در بین گروه‌های موردنظر بوده است به جداول شماره 10 و 11 مراجعه شود.

جدول 10- نتایج آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه بین وضعیت تأهل و تفاوت میانگین رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن و ابعاد آن

جدول 11- آمار توصیفی آزمون (anova) برای ابعاد تفاوت میانگین رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن و ابعاد آن برحسب وضعیت تأهل

ادامه جدول 11- آمار توصیفی آزمون (anova) برای ابعاد تفاوت میانگین رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن و ابعاد آن برحسب وضعیت تأهل

تحلیل رگرسیونی

در قسمت‌های قبل رابطه‌ متغیرها، بر اساس فرضیات تحقیق به‌صورت دوبه‌دو موردبررسی قرار گرفت. اکنون با استفاده از رگرسیون چند متغیری سعی داریم، تأثیر مجموع متغیرهای مستقل را بر متغیر وابسته موردبررسی و تحلیل قرار دهیم.

در تحلیل رگرسیون مشخص می‌شود، متغیرهای مستقل (پیش‌بین) تا چه حد توان تبیین واریانس متغیر وابسته را دارد.

در این مدل 6 متغیر مستقل در شکل رگرسیونی قرار گرفتند که ضریب همبستگی چندگانه آن‌ها با رضایتمندی کیفیت محیطی مسکن در بافت قدیم برابر 460/0=R و ضریب تعیین برابر با 211/0=R² و در بافت جدید برابر 596/0=R و ضریب تعیین برابر با 324/0=R² به دست آمد. این ضریب بیانگر آن است که در بافت قدیم حدود 21/0 و در بافت جدید حدود 32/0 از واریانس یا پراکندگی متغیر رضایتمندی کیفیت محیطی مسکن توسط متغیرهای مستقل موجود در مدل تجربی تحقیق تبیین می‌گردد و بقیه‌ واریانس پراکندگی، توسط متغیرهایی تبیین می‌شود که در تحقیق ما وارد نشده است.

همچنین جدول (12) برای بافت قدیم نشان می‌دهد از بین متغیرهای مستقل، متغیر مدت سکونت در محله با 560/0= بیشترین تأثیر را بر متغیر رضایتمندی کیفیت محیطی مسکن و پس‌ازآن مدت سکونت در روستا با 324/0-=، وضعیت تأهل و جنس با 115/0=، میزان تحصیلات با 106/0= و سن با 068/0=، در تبیین متغیر وابسته نقش داشته است. در بافت جدید از بین متغیرهای مستقل، متغیر میزان تحصیلات با 387/0=بیشترین تأثیر را بر متغیر رضایتمندی کیفیت محیطی مسکن دارد و پس‌ازآن سن با 209/0-=، مدت سکونت در محله با 166/0=، مدت سکونت در روستا با 099/0=، وضعیت تأهل با 094/0= و جنس با 063/0=، به ترتیب در تبیین متغیر وابسته تأثیر داشته ‌است.

 جدول 12- ضرایب رگرسیون متغیرهای پژوهش

مدل معادله ساختاری پژوهش

پیچیدگی ماهیت پدیده‌های اجتماعی منجر به کشف تحلیل­های چندمتغیره جهت افزایش دقت و سطح اطمینان شکل‌های تبیینی و پیش ینی شده است. البته در این مسیر نباید از خدمات ارزنده برنامه‌های کامپیوتری غافل باشیم، پیدایش نرم‌افزارهای آماری توسط دانشمندان، محققان مسائل اجتماعی را از مطالعه تک متغیره و دومتغیره به مطالعه چند متغیره پدیده­های اجتماعی کشانده است. بی‌شک اگر برنامه­های آماری توسط اندیشمندان تهیه نمی‌شد پژوهشگران به‌سادگی نمی‌توانستند نسبت به برازش شکل‌های چند متغیره مسائل اجتماعی اقدام نمایند. ازاین‌رو بهره‌گیری از تکنیک‌های چند متغیره موجود دربسته‌های نرم‌افزاری به‌ویژه برنامه‌های آماری موجب تسهیل در محاسبات شده و به محقق در بالا بردن اعتبار و دقت نتایج حاصل از مطالعات برای پیش‌بینی، تبیین و تعمیم مساعدت­های فراوانی ایفاء می‌نماید. یکی از این نرم‌افزارهای آماری، نرم‌افزار AMOSE است که می‌توان به‌وسیله آن شکل معادلات ساختاری ایجاد و ترسیم نمود.

شکل سازی معادله ساختاری رامی توان به‌عنوان یک روش تلقی کرد که به محقق یاری می‌رساند تا پژوهش خود را از مطالعات نظری و تدوین آن‌ها گرفته تا تحلیل داده‌های تجربی، در قالب چند متغیره سامان بخشید. شکل‌های معادله ساختاری به‌طورمعمول ترکیبی از شکل‌های اندازه‌گیری و شکل‌های ساختاری‌اند (قاسمی، 1387: 4).

با استفاده از نرم‌افزار AMOSE مدل معادله ساختاری برای دو بافت قدیم و جدید به‌صورت جداگانه ترسیم گردید. تا مشخص شود، داده‌های نمونه‌ای آورده شده در ماتریس واریانس- کوواریانس نمونه‌ای S، چه اندازه با مدل نظری بازتولید شده در ماتریس واریانس- کوواریانس جامعه Ʃ هماهنگی و تطابق دارد. مدل‌های معادله ساختاری برای دو بافت قدیم و جدید در شکل شماره 2 و جدول (13) آمده است.

شکل 2- مدل‌های معادله ساختاری رضایتمندی از محیط مسکن در بافت جدید و قدیم

جدول 13- معیارهای برازش مدل و تفسیر برازش قابل‌قبول

شکل معادلات ساختاری رضایتمندی ساکنین از کیفیت محیطی مسکن روستایی در دو بافت قدیم و جدید با متغیرهای سن، تحصیلات، مدت سکونت در محله و مدت سکونت در روستا تدوین‌شده است. نتایج بررسی شکل در مراحل مختلفی نظیر تخمین، برازش و اصلاح نشان می‌دهد که اختلاف بین ماتریس کوواریانس جامعه با نمونه خیلی کمتر بوده و شکل تدوینی قادر است به‌صورت معناداری رضایتمندی ساکنین از کیفیت محیطی مسکن روستایی در هر دو بافت قدیم و جدید را تبیین نماید. همچنین شاخص‌های برازش کلی، شاخص‌های برازش معیار اطلاعات، شاخص‌های برازش نسبی و شاخص‌های برازش مطلق نشان‌دهنده آن است که شکل تدوین‌شده پس از برازش و اصلاح نهایی شکل مناسبی برای مطالعه رضایتمندی ساکنین از کیفیت محیطی مسکن روستایی است و نتایج ضرایب معیارهای نیکویی و برازش مدل حاصل از مدل تجربی تحقیق بیانگر آن است که مدل تحقیق از برازش نسبتاً مناسبی برخوردار بوده و داده‌های جمع‌آوری‌شده با توجه نوع سؤالات طرح‌شده برای پرسشنامه، مفاهیم، دسته‌بندی و چارچوب منتخب در پژوهش مورد تأیید است.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

 هدف اصلی از پژوهش حاضر، ارزیابی رضایتمندی ساکنین از کیفیت محیطی مسکن روستایی در دو بافت قدیم و جدید روستای حاجت­آقا در شهرستان لنجان است. در این پژوهش ابتدا به بیان مسئله و ضرورت اجرای آن پرداخته شد، سپس با مرور ادبیات تحقیق و پیشینه مختصری از پژوهش­های انجام‌شده در این حوزه و نیز با توجه به چارچوب نظری مطرح‌شده در آن، فرضیات اصلی پژوهش استخراج گردید. در ادامه روش تحقیق مورداستفاده، جامعه آماری، نمونه آماری، شیوه نمونه‌گیری و نحوه گردآوری داده‌ها، پایایی، روایی پژوهش و سپس تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای (وابسته و مستقل) موردبحث قرار گرفت. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها که خود در دو بخش: تحلیل توصیفی و استنباطی است با استفاده از آزمون‌های آماری مناسب در نرم‌افزار SPSS و درنهایت مدل تجربی تحقیق در قالب یک مدل معادله ساختاری (SEM) با نرم‌افزار AMOSE ارائه گردید.

نقطه قوت این پژوهش که باعث توجه به اهمیت بررسی آن گردید، پژوهش­های اندک انجام‌شده در این حوزه به‌ویژه در منطقه موردمطالعه و شرایط آن ناحیه بوده است. نتایج مطالعه سورنسن در کشور دانمارک بیانگر ارتباط قوی بین رضایتمندی از موقعیت مکانی و تقاضای فردی برای مالکیت خانه به‌ویژه در مناطق روستایی بوده و تفاوت نرخ مالکیت خانه در شهر و روستا است. پژوهش سئونگئون و کریستین در ایالت ایوا آمریکا، نفوذ و نقش دل‌بستگی به جامعه (تعلق اجتماعی) و رضایت از مسکن را تأیید می­کند. بریرتون و بولوک در کشور ایرلند با نظرسنجی از افراد نتیجه گرفته‌اند که رضایت از زندگی در مناطق روستایی ایرلند با توجه به شرایط به‌طور مداوم بالا می­رود و بزرگ‌ترین تغییرات نگرشی به ارائه چگونگی امکانات و خدمات برمی­گردد و همچنین مشکلات زندگی روستایی به‌دوراز هزینه مسکن، به چگونگی دسترسی به بهداشت، درمان، حمل‌ونقل عمومی منتقل‌شده است. مسائل مهمی که در مقیاس محلی یافت می­شود، عبارت‌اند از: شاخص­های اقتصادی (به‌عنوان‌مثال: امنیت، درآمد، مالکیت خانه)، عوامل اجتماعی (احساس تعلق به جامعه) و امکانات زیست‌محیطی (دسترسی به فضای سبز و کیفیت خوب محیط‌زیست). بررسی متغیرهای فردی مؤثر بر رضایت­مندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی و مقایسه آن دو بافت قدیم و جدید شهر شیراز از مطالعات پژوهشی حاجی نژاد و همکاران است. نتایج این پژوهش بیانگر وجود اختلاف اندک‌بین ساکنان بافت قدیم و جدید ازنظر رضایتمندی است. این محققان با بررسی عوامل شانزده‌گانه؛ در بافت جدید بیشترین تأثیرگذاری از کیفیت محیط را مربوط به عواملی از قبیل میزان تحصیلات، درآمد ماهیانه خانوار و وضعیت تأهل و در بافت قدیم بیشترین تأثیرگذاری را میزان تحصیلات و وضعیت تأهل عنوان نموده‌اند. نتایج مطالعه ایروانی، در تحقیقی با عنوان «نوسازی مسکن روستایی مقایسه مسکن جدید و قدیم در روستای علی­آباد خراسان جنوبی» حاکی از آن است که برنامه­ریزی در بخش سکونتگاه‌های روستایی به‌ویژه مسکن می­بایست با تأمل در الگوهای معماری و مصادیق بومی و اتکا به امکانات و دانش بومی و تلفیق آن با تکنیک روز باشد و نیز اشاره به این مطلب دارد که تعمیم سیاست­های مسکن شهری برای روستاها از مهم‌ترین ضعف­های کیفی در برنامه­های مسکن روستایی است و ادامه این برنامه­ها و طرح­ها دستاوردی به‌جز صرف شدن هزینه­های هنگفت و القاء نابسامانی و آشفتگی فضایی بیشتر نخواهد داشت و درنهایت تهیه دستورالعمل ساخت‌وساز و سازگار با محیط و بسیج همگانی برای آموزش و ترویج درست ساختن و سیاست­های تشویقی را پیشنهاد می­کند. موسوی و صالحی، پژوهشی با عنوان «بررسی ابعاد اجتماعی الگوهای سنتی و جدید در مساکن روستایی، مطالعه موردی روستای رزق‌آباد» انجام داده­اند. اساس پژوهش با توجه به نظریه نوسازی مقایسه­ای بین الگوی مسکن سنتی و مدرن بوده و نشان می­دهد روند مدرنیزاسیون در روستا موجب دگرگونی در ساختار مسکن و درنتیجه تغییر کارکرد آن شده و با نیاز خانواده روستایی مطابقت ندارد.

نتایج پژوهش حاضر نشان‌دهنده آن است که میانگین نمره رضایتمندی از کیفیت محیطی مسکن در بافت قدیم و جدید تا حدی یکسان بوده است بنابراین علیرغم تحولات به وجود آمده در سال‌های اخیر در مساکن روستایی این تغییرات چندان رضایت‌بخش نبوده­ است و در کیفیت مساکن روستایی تحول مثبتی به وجود نیامده است. در ادامه با توجه به متغیرهای منتخب در بافت قدیم؛ رابطه بین متغیر رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن با سن، میزان تحصیلات و مدت سکونت در روستا حاکی از عدم وجود رابطه معنادار، اما با متغیر مدت سکونت در محله حاکی از رابطه معنادار است. در بافت جدید، رابطه­ بین متغیر رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن با سن رابطه معکوس و معنادار، اما با میزان تحصیلات و مدت سکونت در محله رابطه مستقیم و معنادار و در رابطه با مدت سکونت در روستا رابطه معناداری برقرار نیست. در بررسی و مقایسه میانگین رضایتمندی از کیفیت محیط مسکن بر اساس جنسیت (زن و مرد) بدون تفاوت؛ برحسب وضعیت تأهل (گروه مجرد، متأهل و سایر) نیز این نمره در بین سه گروه تا حدودی به هم نزدیک است. به عبارتی ویژگی جنسیت و وضعیت تأهل افراد، تأثیری در میانگین رضایتمندی از کیفیت زندگی در دو بافت قدیم و جدید نداشته است. هم‌چین بر اساس تحلیل مدل رگرسیونی، برای بافت قدیم از بین متغیرهای مستقل، متغیر مدت سکونت در محله، بیشترین تأثیر را بر متغیر رضایتمندی کیفیت محیطی مسکن و پس‌ازآن مدت سکونت در روستا، وضعیت تأهل، جنس، میزان تحصیلات و سن در تبیین متغیر وابسته نقش داشته ‌است. در بافت جدید از بین متغیرهای مستقل، متغیر میزان تحصیلات بیشترین تأثیر را بر متغیر رضایتمندی کیفیت محیطی مسکن دارد و پس‌ازآن سن، مدت سکونت در محله، مدت سکونت در روستا، وضعیت تأهل و جنس، به ترتیب در تبیین متغیر وابسته تأثیر داشته ‌است.

نتایج مدل تجربی تحقیق در قالب مدل معادله ساختاری (SEM) بیانگر آن است که مدل تحقیق از برازش نسبتاً مناسبی برخوردار است و داده‌های جمع‌آوری‌شده با توجه نوع سؤالات طرح‌شده برای پرسشنامه، مفاهیم، دسته‌بندی و چارچوب منتخب در پژوهش مورد تأیید است.

 به‌طورکلی نتایج این پژوهش بیانگر آن است؛ ازلحاظ هر سه حیطه شناختی که شامل ابعاد اجتماعی، کالبدی و اقتصادی می‌شود، عوامل کیفی، ادراکات و ارزیابی‌های ذهنی و حس تعلق‌خاطر و بومی بودن (مدت سکونت در محله و روستا) نقش بیشتری در رضایت‌مندی ساکنان نسبت به سایر متغیرها به‌ویژه متغیرهای کمّی در هر دو بافت داشته است؛ بنابراین، شناخت هر منطقه جغرافیایی با توجه به پتانسیل­ها و فرصت­هایی که در اختیار دارد می­تواند محل سکونت مناسبی برای ساکنان خود و افرادی که آن مکان را به‌عنوان وطن خود برمی­گزینند، باشد. این شناخت نه‌تنها می­بایست شرایط جغرافیایی را در مدنظر قرار دهد، بلکه توجه به ابعاد جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و... که از دیدگاه‌ها و ادراکات ذهنی ساکنان این مناطق نشاءت می‌گیرد از موارد ضروری و لازم برای هر نوع برنامه‌ریزی در این امر است؛ بنابراین بررسی و تحلیل شرایط هر منطقه­ای نیاز به سنجش و ارزیابی این عوامل در سایه حمایت­های سازمان‌یافته و ادواری دارد تا روند تغییرات به وجود آمده در طی زمان مورد شناخت و کنترل قرار گیرد، چنین شناخت نظام‌یافته‌ای می­تواند به کیفیت و ارتقاء برنامه‌ریزی و هم هزینه‌های کمتر در شناخت بحران­هایی که ممکن است منطقه با آن مواجه شود، حاصل گردد. امید است سازمان­های مربوط به این امر با حمایت از پژوهش­ها و پژوهشگرانی که در این حوزه مشغول به فعالیت هستند از دستاورد چنین پژوهش‌هایی در بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی در مناطق بهره جسته و به‌طور دائم آن را مورد ارزیابی قرار دهند تا بهترین شرایط محیطی برای ساکنان روستایی را فراهم سازند.