Document Type : Original Article
Authors
1 Tehran university
2 Young Researchers and Elite Club, Tabriz Branch, Islamic Azad University،Tabriz، Iran
Abstract
Keywords
مقدمه و طرح مسئله
رشد سریع جمعیت شهرنشین در چند دهه گذشته، که امروزه از مهمترین جنبه های تغییر جهانی است(زی و همکاران[1]، 2007: 59) و نبود امکانات مالی، فنی و زیربنایی برای ایجاد کاربریهای عمومی و اجتماعی شهر باعث ایجاد یک ناهمگونی و عدم تعادل در توزیع امکانات گوناگون در شهر شده است. رشد سریع جمعیت مقدمه رشد و توسعه گسترده شهری را فراهم آورده و تغییرات وسیعی نیز از مقیاس محلی تا جهانی در کاربری زمین ایجاد نموده است(زی و چو[2]، 2007: 96) به گونه ای که میتوان گفت، جمعیت شهرها افزایش یافته است ولی خدماتی که پاسخگوی نیازهای مختلف آنها باشد، به گونه ای مناسب، پاسخگوی شهروندان نیست (سوهل رانا[3]، 2009: 321) که این امر موجب کمبود امکانات و زیرساختها شده و گروه های مختلف شهری متناسب با کیفیت زندگی، دسترسیهای متفاوتی به این امکانات داشته باشند (حاتمی نژاد، 1391: 142). این خود باعث آلودگیهای گوناگون، تراکم شدید جمعیت در محلات شهر شده است(پورمحمدی و همکاران، 1389: 92). بنابراین در دهه های اخیر شاهد از هم پاشیدگی نظام توزیع مراکز خدماتی شهر بوده که زمینه ساز نابرابری اجتماعی شهروندان در برخورداری از این خدمات شده است(حاتمی نژاد، 1387: 71). امروزه با پیچیده تر شدن ساختارها و وظایف سازمانها در عرصه های مدیریت شهری، وظایف شهرداری به عنوان مهمترین نهاد غیر دولتی بیش از پیش شده است. یکی از وظایف شهرداریها تبدیل ورودیها (پول، مهارت، منابع و ...) به خروجیهای خدمات شهری است و جلب رضایت و رفاه شهروندان در رأس این خروجیها قرار دارد(چاکرابورتی[4]، 2001: 331). میزان و چگونگی توزیع خدمات شهری میتواند نقش مؤثری در جابجایی فضایی جمعیت و تغییرات اجتماعی داشته باشد(زیاری، 1391: 218). در واقع توزیع متناسب و چیدمان متعادل خدمات شهری در بر گیرنده تعیین مکان این خدمات یا کاربریها به صورتی است که همه گروه های اجتماعی معین با خصوصیات فضایی متنوع تا حد امکان از آن بهرهمند گردند (نسترن و همکاران، 1389: 84). محدودیتهای موجود در سطح محلات به منظور موفقیت در امر خدمات رسانی در سطح محلات شهر بناب همکاری مسئولین شهری و شهروندان یک امر حیاتی به نظر میرسد. مشکلات و معضلات عدیده ای که شهر بناب با آن روبروست واقعیتی انکارناپذیر است. شهر بناب به دلیل قرار گیری در کریدور چهارراهی تبریز – میاندوآب و مراغه – بناب در چند دهه اخیر با سرعت زیادی گسترش یافته و به شهری ناهمگون در توزیع کاربریهای شهری تبدیل شده است. با نگاهی به تحولات جمعیت شهر در دهه های اخیر و رشد فزاینده جمعیت در این شهر محلات مختلفی شکل یافتهاند که از حیث خدمات رسانی و توزیع خدمات شهری مشکلاتی در سطح آنها به چشم میخورد که در این پژوهش مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفته است. بنابراین، شناسایی محلات برخوردار از امکانات و خدمات شهری از ضروریترین موضوعات قابل بررسی در پژوهش حاضر است.
اهمیتوضرورت
در طی دوره های تاریخی، نابرابری در اندازه جمعیتی شهرها و توزیع آن، روندی فزاینده داشته و این موضوع در توزیع تسهیلات و خدمات تأثیر زیادی داشته است (روهنر[5]، 1995: 279). توزیع بهینه امکانات و خدمات مورد نیاز شهروندان در سطح شهر به گونه ای که کلیه شهروندان دسترسی مناسبی به آن داشته باشند به دلیل تأمین مناسب نیاز شهروندان و نیز جلوگیری از تحرک و جابجایی بی مورد آنان خود به خود سبب صرفه جویی در وقت و هزینه شهروندان میگردد. مسئله مهم در توزیع عادلانه امکانات به عنوان راهبرد عدالت اجتماعی، چگونگی توزیع خدمات و تواناییها بین نواحی شهری است (حکمت نیا و همکاران، 1390: 167). استقرار هر عنصر شهری در موقعیت فضایی - کالبدی خاصی از شهر تابع اصول، قواعد و ساز و کار (مکانیسمهای) خاصی است که در صورت رعایت شدن، به موفقیت و کارایی عملکردی آن عنصر در همان مکان مشخص، خواهد انجامید و در غیر این صورت، احتمال بروز مشکلات فراوان بسیار زیاد است (آقابابایی، 1388: 38). میزان و چگونگی توزیع خدمات شهری میتواند نقش موثری در جابجایی فضایی جمعیت و تغییرات اجتماعی داشته باشد. مطالعات نشان میدهد جمعیت و فعالیت در نظام شهری کشورهای در حال توسعه نامتعادلتر و نابرابرتر از کشورهای توسعه یافته بوده است، یوفرد در این زمینه عنوان میکند که افراد جامعه در جستجوی دسترسی بیشتر به کالاها و خدمات به مکانهای دیگر میروند (راندینلی[6]، 1985: 32).
اهداف
هدف این مقاله، بررسی امکانات و قابلیتهای خدمات شهری شهر بناب در سطح محلات این شهر میباشد. به این منظور پس از اشاره کوتاهی به شواهد تجربی پیرامون موضوع، با استفاده از تکنیک ویکور به پتانسیل خدمات در محلات شهر بناب پرداخته میشود.
پیشینه تحقیق
در رابطه با ارزیابی خدمات شهری، شهر بناب تا کنون مطالعه ای صورت نگرفته است و پژوهش حاضر اولین قدم در جهت بررسی و مطالعه خدمات شهری در این محدوده میباشد ولی مطالعات و بررسیهای بسیاری در این رابطه در سطح کشور انجام گرفته است، که در زیر به چند نمونه آن اشاره میشود:
گیوتی رز[7]و همکاران 2009، در مقاله حمل و نقل خدمات شهری، بیان میکنند که ارتباط معناداری میان کیفیت خدمات و رضایت شهروندان وجود دارد و با افزایش کیفیت، میزان رضایتمندی افزایش مییابد اما میان رضایت و اعتبار حکومت محلی ارتباط معناداری وجود ندارد. سان[8]، در سال 2010 از تکنیک تصمیم گیری چند معیاری تاپسیس برای برنامه ریزی محلی و مراکز توزیع خدمات شهری استفاده کردهاند، در این مقاله بهترین نقاط برای ایجاد مراکز توزیع خدمات که سازگار با محیط زیست و هماهنگ با سیستمهای حمل نقل است پیشنهاد شده است. دنیز آکگول[9]، 2012، در مقاله اندازه گیری رضایت شهروندان از خدمات ارائه شده توسط شهرداری، به بررسی و اندازه گیری میزان رضایت شهروندان از خدمات ارائه شده توسط شهرداری قیر شهر پرداخته است. نتایج تحقیق نشان میدهد شهرداری قیر شهر انتظارات شهروندان را برآورده نکرده است و میزان رضایتمندی با توجه به متغیرهای مختلف از جمله: سطح درآمد، وضعیت تأهل، جنس و سطح تحصیلات متفاوت است و میان سن و خدمات ارائه شده رابطه معناداری وجود ندارد. پوراحمد و همکاران، 1390، در مقاله ای تحت عنوان، توزیع فضایی کاربریهای شهری در شهرهای نفت خیز، نتیجه گرفتند که میزان استفاده از کاربریها در نواحی مختلف شهر تفاوت چشمگیری وجود دارد و نواحی ساکنین آن کارکنان شرکت نفت نسبت به بقیه نواحی از خدمات بیشتری استفاده میکنند. وارثی و همکاران (1390) در مقاله تحلیل فضایی و برنامه ریزی نارساییهای مراکز خدمات شهری یاسوج، به این نتیجه رسیدهاند که شهر یاسوج به تناسب شدت گیری توسعه کالبدی و افزایش جمعیت از نظر ارائه خدمات شهری دچار نارسایی شده است. تقوایی و کیومرثی (1390) در مقاله سطح بندی محلات شهری به منظور سنجش محلات شهر آباده از نظر دستیابی افراد ساکن در محلات شهری به امکانات و خدمات مورد نیاز با استفاده از مدل تاپسیس به رتبه بندی خدمات پرداختهاند. رستمی و شاعلی (1388) در مقاله تحلیل توزیع فضایی خدمات شهری شهر کرمانشاه، با استفاده از 21 مؤلف به بررسی خدمات شهری در سطح شهر پرداختهاند. نتایج تحقیق نشان میدهد بخش مرکزی توسعه یافته ترین بخش شهری در سطح کرمانشاه میباشد. وارثی و رحمتی (1386) در مقاله اثرات توزیع خدمات شهری در عدم تعادل فضایی جمعیت، مناطق شهری اصفهان در ارتباط با 14 نوع خدمات شهری در یک دوره 10 ساله مورد بررسی قرار گرفته و نتایج تحقیق نشان میدهد که جمعیت در سطح مناطق شهر اصفهان به صورت متعادل پراکنده نشده است. اکبری (1385) در پایان نامه تحلیل فضایی نارساییهای توزیع مراکز خدماتی شهر یاسوج به این نتیجه میرسد که شهر یاسوج به تناسب شدت گیری توسعۀ کالبدی و افزایش جمعیت از نظر ارائه خدمات مختلف شهری دچار نارسایی بوده و نتیجه این رشد شتابان انحراف از شاخصهای استاندارد بوده است.
تفاوت بارز پژوهش حاضر نسبت به نمونه های مشابه آن ارزیابی و بررسی خدمات شهری در سطح محلات و بر اساس محاسبه سرانه خدمات شهری که با بهره گیری از تکنیک ویکور میباشد.
روش تحقیق
روش تحقیق توصیفی– تحلیلی است، بخشی از اطلاعات مورد نیاز از مرکز آمار، شهرداری بناب و سازمان راه و شهرسازی استان آذربایجان شرقی جمع آوری شده است. از مهمترین شاخصها میتوان به کاربریهای آموزشی، تجاری، بهداشتی، ورزشی و زیرگروه های آنها اشاره کرد. در این تحقیق با استفاده از شاخصهای مذکور و تکنیک ویکور به رتبه بندی محلات شهر بناب به لحاظ امکانات و قابلیتهای خدمات شهری پرداخته شده است.
تکنیک ویکور[10]
تکنیک ویکور برای بهینه سازی مسائل چند معیاره در سیستمهای پیچیده معرفی شد (اختیاری، 1391: 166). ویکور یک روش تصمیم گیری چندمعیاره برای حل یک مسئله تصمیم گیری گسسته با معیارهای نامتناسب واحدهای اندازه گیری مختلف و متعارض توسط اپروکویک و تزنگ ایجاد شده است (امیری، 1386: 171). کلمه ویکور برگرفته نام صربستانی[11] به معنای بهینه سازی چند معیاره و راه حل سازشی[12] است (چو و همکاران[13]، 2007). این روش یک مجموعه رتبه بندی شده از گزینه های موجود را با توجه به شاخصهای متضاد تعیین میکند. به طوری که رتبه بندی گزینهها بر اساس این هدف صورت میگیرد. این جواب سازشی یک شاخص رتبه بندی چند معیاره بر اساس نزدیکی به جواب ایده آل را مطرح میسازد. هدف اصلی تکنیک ویکور نزدیکی بیشتر به جواب ایده آل هر شاخص است (اپروکویک[14]، 1998). تکنیک ویکور برای حل مسائلی با خصوصت توافق برای حل ناسازگاری قابل قبول میباشد (اصغری زاده و همکاران، 1390: 34). تکنیک ویکور روی دسته بندی و انتخاب از یک مجموعه گزینهها تمرکز داشته و جوابهای سازشی را برای یک مسئله با معیارهای متضاد تعیین میکند، به طوری که قادر است تصمیم گیرندگان را برای دستیابی به یک تصمیم نهایی یاری دهد. در اینجا جواب سازشی نزدیکترین جواب موجه به جواب ایده آل است که کلمه سازش به یک توافق متقابل اطلاق میگردد (اپروکویک و تزنگ[15]، 2004: 449). مطابق، اندازه چند معیاره برای رتبه بندی سازشی از ال پی متریک[16] به عنوان یک تابع یکپارچه در روش برنامه ریزی سازشی استفاده میکند (وی، لین[17]، 2008). تفاوت اصلی این مدل با مدلهای تصمیم گیری سلسله مراتبی یا شبکه ای این است که بر خلاف آن مدلها، در این مدلها مقایسات زوجی بین معیارها و گزینهها صورت نمیگیرد و هر گزینه مستقلاً توسط یک معیار سنجیده و ارزیابی میگردد (اپروکویک و تزنگ، 2007: 517).
مراحل انجام تکنیک ویکور
مراحل این تکنیک شامل گامهای ذیل است
اولین مرحله در این مدل ارائه شاخصهای بکار رفته در تحقیق مورد نظر میباشد.
محاسبه مقادیر نرمال شده
فرض میکنیم m گزینه و n معیار داریم. گزینههای مختلف i به عنوان مشخص شدهاند. برای گزینه رتبه جنبه j ام به عنوان مشخص شده است و برای سایر گزینهها نیز همینطور. ارزش و مقدار معیار j آم است. برای فرایند نرمال سازی مقادیر، جایی که ارزش اصلی گزینه i آم و بعد j ام است:
تعیین بهترین و بدترین مقدار
بهترین و بدترین هر یک از مقادیر در هر معیار را شناسایی میکنیم و به ترتیب و مینامیم.
جایی که بهترین راه حل ایده آل مثبت برای معیار j ام و بدترین راه حل ایده آل منفی برای معیار j ام.
اگر تمامیرا به هم پیوند بزنیم یک ترکیب بهینه خواهیم داشت که بیشترین امتیاز را خواهد داد که در مورد نیز همینطور است.
محدوده مورد مطالعه
شهرستان بُناب یکی از 19 شهرستان استان آذربایجان شرقی است که در غرب شهرستان مراغه و جنوب دریاچه ارومیه در سمت جنوب غربی استان واقع شده است. این شهرستان از شمال و شرق به مراغه و از شمال غرب و غرب به دریاچه ارومیه و استان آذربایجان غربی و از جنوب به استان آذربایجان غربی و شهرستان ملکان محدود میشود (عزت پناه، 1392: 60). شهرستان بناب بر اساس آخرین تقسیمات کشوری 1390 دارای 75/778 کیلومتر مربع مساحت بوده و در 36 درجه و 54 دقیقه الی 37 درجه و 11 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 45 دقیقه الی 46 درجه طول شرقی واقع شده است.
قدمت شهر بناب (شهر دوچرخه) شش هزار سال پیش میرسد که به احتمال زیاد اولین قوم آریائی این محل را به جهت آب و هوای معتدل و بارندگیهای سالیانه و زمینهای مسطح و هموار و قرار گرفتن اراضی در دامنههای سهند و سواحل دریاچه ارومیه برگزیده باشند.
جدول 1- سرانه شاخصهای موجود در محلات
|
تعداد بخش |
تعداد شهر |
تعداد دهستان |
مساحت (کیلومتر مربع) |
جمعیت شهری بناب |
نرخ رشد 85-90 |
|
|
1385 |
1390 |
|||||
|
1 |
1 |
3 |
75/778 |
76610 |
72824 |
009/1- |
مأخذ: سرشماری عمومی نفوس و مسکن 1385-90
شکل 1- موقعیت محلات و شهر بناب
مأخذ: نگارندگان
مفاهیم، دیدگاهها و مبانی نظری
مبانی نظری
توسعه دستاورد انسان محسوب میشود و در محتوا و نمود، دارای مختصات فرهنگی است. هدف از توسعه ایجاد زندگی پر ثمری است که توسط فرهنگ تعریف میشود (سیرز[18]، 1981). همچنین از موضوعاتی که اخیراً در فرهنگ برنامه ریزیهای ناحیه ای و منطقه ای مطرح گردیده ولی جایگاه آن هنوز در کشور ما به وضوح مشخص نشده، نابرابری توسعه نواحی است. بنابراین اهداف کلی برنامه ریزی منطقه ای و یا توسعه اقتصادی برقراری عدالت اجتماعی و توزیع رفاه و ثروت در بین افراد جامعه است. برای دستیابی به اهداف یاد شده در هر جامعه ای به تهیه و تدوین و در نهایت اجرای برنامه های مختلف نیاز است، زیرا یکی از مهمترین خصایص اقتصاد پویا و سالم، توزیع مناسب و عادلانه خدمات، امکانات شهری و توسعه در میان اکثریت جمعیت هر ناحیه و منطقه یا کشور است. از این رو برنامه ریزان از طریق تهیه برنامه های محرومیت زدایی سعی در کاهش شکافها و نابرابریها دارند. در عصر حاضر خدمات و امکانات شهری جزء لاینفک محیط زیست شهرها بوده و هویت یک شهر را به نمایش میگذارند که بدون وجود آنها شهرها به محیطی غیر قابل زندگی تبدیل خواهند شد. خدمات و امکانات شهری به کلیه عناصر وجودی شهری که زندگی شهروندان را تسهیل مینماید گفته میشود. این تعریف از امکانات و خدمات شهری بسیار گسترده بوده و شامل تجهیزات و تأسیسات شهری نیز میگردد. خدمات شهری در معنای عام خود میتواند بسیاری از فعالیتهای خدماتی مورد نیاز برای اداره امور شهری را در بر گیرد اما باید این نکته را در نظر داشت که شناخت و طبقه بندی فعالیتها در مورد خدمات شهری، وابستگی شدیدی به مدیریت شهری دارد، چرا که تعیین حوزه عملی فعالیتهایی در زمینه خدمات شهری نیازمند تعیین نحوه مدیریت شهری و تعیین روابط بخشی منطقه ای است. بر این اساس میتوان خدمات شهری در ایران را به 4 گروه عمده به این شرح تقسیم بندی کرد: الف: خدمات بهداشتی محیط ب: خدمات رفاهی و تفریحی ج: خدمات حفاظتی و ایمنی د: خدمات حمل و نقل عمومی (سلیمانی، 1388: 75). ناکارایی دیدگاه های توسعه طلب که مبتنی بر رشد لجام گسیخته سریع جمعیت و استفاده زیاد و افراطی از منابع بوده، باعث شد که در دیدگاه های جدید، توجه به عدالت بین نسلها و درون نسلها، میزان استفاده امکانات و منابع دنیا و نیز ملاحظات زیست محیطی مورد توجه بیشتر قرار گیرند. در این راستا بر اساس دیدگاه توسعه پایدار، امکان شکل گیری فرایند های رشد و توسعه اقتصادی تنها در بستر توجه به ملاحظات اکولوژیکی و طبیعی و توجه به عدالت برقرار میشود.
تحلیل یافتهها
تعیین وزن معیارها
اوزان معیارها، برای بیان اهمیت روابط آنها محاسبه میشود. که در این مقاله از روش AHP برای وزن دهی به معیارها استفاده شده است.
محاسبه فاصله گزینهها از راه حل ایده آل
این مرحله محاسبه فاصله هر گزینه از راه حل ایده آل و سپس حاصل جمع آنها برای ارزش نهایی بر اساس روابط ذیل است:
جایی کهبیانگر نسبت فاصله گزینه i ام از راه حل ایده آل مثبت (بهترین ترکیب) وبیانگر نسبت فاصله گزینه i ام از راه حل ایده آل منفی (بدترین ترکیب) میباشد. برترین رتبه بر اساس ارزش و بدترین رتبه بر اساس ارزش بدست میآید. به عبارت دیگر و به ترتیب همان و در روش الپی متریک هستند.
شکل 2- ایده آل و توافقی
محاسبه مقدار ویکور
این مقدار برای هر یک از i ها به صورت زیر تعریف میشود:
در این مرحله بر اساس مقادیر محاسبه شده در گام قبل، گزینهها را رتبه بندی کرده و تصمیم گیری مینماییم.
در مرحله اول وزن و اهمیت هر یک از معیارها ابتدا باید از طریق مدلهای تعیین ارزش مثل AHP یا ANP و دیگر مدلهای وزن دهی معیارها حاصل آید.
جدول 2- سرانه شاخصهای موجود در محلات
|
شاخص محلات |
بهداشتی و درمانی |
فرهنگی و مذهبی |
ورزشی |
آموزشی |
تجاری |
فضای سبز |
تأسیسات و تجهیزات |
اداری |
|
فرهنگیان 1 |
2/0 |
74/0 |
82/1 |
58/1 |
32/2 |
59/1 |
0 |
0 |
|
سعدی |
0 |
18/2 |
0 |
0 |
27/4 |
0 |
0 |
0 |
|
آزادگان |
53/0 |
96/1 |
0 |
0 |
22/6 |
0 |
0 |
0 |
|
باقرآباد |
0 |
60/1 |
26/0 |
85/0 |
26/3 |
0 |
14/0 |
0 |
|
کردکندی |
0 |
48/0 |
96/0 |
0 |
65/1 |
0 |
16/0 |
26/0 |
|
عسگرآباد |
0 |
0 |
0 |
38/1 |
12/5 |
0 |
0 |
17/0 |
|
خرمن کوچه |
23/0 |
59/0 |
0 |
38/0 |
61/2 |
58/2 |
56/1 |
12/0 |
|
کوی لاله |
31/0 |
04/0 |
53/0 |
29/0 |
44/1 |
36/0 |
0 |
28/0 |
|
فرهنگیان 2 |
0 |
03/0 |
0 |
85/0 |
32/1 |
0 |
0 |
0 |
|
کوی شهرداری |
5/1 |
22/0 |
0 |
41/1 |
72/0 |
0 |
21/0 |
56/0 |
مأخذ: طرح تفصیلی شهر بناب
جدول 3- ماتریس نرمال شده وزنی
|
شاخص محلات |
بهداشتی و درمانی |
فرهنگی و مذهبی |
ورزشی |
آموزشی |
تجاری |
فضای سبز |
تأسیسات و تجهیزات |
اداری |
|
aij |
09/0 |
16/0 |
07/0 |
09/0 |
12/0 |
14/0 |
17/0 |
16/0 |
|
فرهنگیان 1 |
347/1 |
317/1 |
146/12 |
183/6 |
819/1 |
721/3 |
0 |
0 |
|
سعدی |
000/0 |
88/3 |
0 |
0 |
347/3 |
0 |
0 |
0 |
|
آزادگان |
571/3 |
488/3 |
0 |
0 |
876/4 |
0 |
0 |
0 |
|
باقرآباد |
0 |
848/2 |
735/1 |
326/3 |
555/2 |
0 |
520/0 |
0 |
|
کردکندی |
0 |
854/0 |
407/6 |
0 |
293/1 |
0 |
594/0 |
505/3 |
|
عسگرآباد |
0 |
0 |
0 |
4/5 |
013/4 |
0 |
0 |
292/2 |
|
خرمن کوچه |
000/0 |
05/1 |
0 |
487/1 |
046/2 |
038/6 |
795/5 |
618/1 |
|
کوی لاله |
55/1 |
071/0 |
537/0 |
135/1 |
129/1 |
843/0 |
0 |
775/3 |
|
فرهنگیان 2 |
089/2 |
053/0 |
0 |
326/3 |
035/1 |
0 |
0 |
0 |
|
کوی شهرداری |
106/10 |
392/0 |
0 |
518/5 |
564/0 |
0 |
78/0 |
55/7 |
جدول 4- محاسبه مقدار ویکور
|
شاخص محلات |
بهداشتی و درمانی |
فرهنگی و مذهبی |
ورزشی |
آموزشی |
تجاری |
فضای سبز |
تأسیسات و تجهیزات |
اداری |
|
|
|
aij |
09/0 |
16/0 |
07/0 |
09/0 |
12/0 |
14/0 |
17/0 |
16/0 |
S |
R |
|
فرهنگیان 1 |
078/0 |
106/0 |
0 |
0 |
085/0 |
053/0 |
17/0 |
16/0 |
652/0 |
17/0 |
|
سعدی |
09/0 |
0 |
07/0 |
09/0 |
043/0 |
14/0 |
17/0 |
16/0 |
763/0 |
17/0 |
|
آزادگان |
058/0 |
016/0 |
07/0 |
09/0 |
0 |
14/0 |
17/0 |
16/0 |
704/0 |
17/0 |
|
باقرآباد |
09/0 |
043/0 |
06/0 |
042/0 |
065/0 |
14/0 |
15/0 |
16/0 |
753/0 |
16/0 |
|
کردکندی |
09 |
125/0 |
033/0 |
09/0 |
1/0 |
14/0 |
15/0 |
086/0 |
816/0 |
153/0 |
|
عسگرآباد |
09 |
16/0 |
07/0 |
011/0 |
024/0 |
14/0 |
17/0 |
111/0 |
777/0 |
17/0 |
|
خرمن کوچه |
076/0 |
117/0 |
07/0 |
068/0 |
079/0 |
0 |
0 |
126/0 |
536/0 |
126/0 |
|
کوی لاله |
071/0 |
157/0 |
05/0 |
073/0 |
104/0 |
12/0 |
17/0 |
08/0 |
826/0 |
17/0 |
|
فرهنگیان 2 |
09 |
158/0 |
07/0 |
042/0 |
107/0 |
14/0 |
17/0 |
16/0 |
936/0 |
17/0 |
|
کوی شهرداری |
0 |
144/0 |
07/0 |
01/0 |
12/0 |
14/0 |
14/0 |
0 |
631/0 |
147/0 |
مأخذ: محاسبات نگارندگان
جدول 5- رتبه بندی نهایی گزینهها
|
محلات |
Qi |
رتبه |
|
فرهنگیان 1 |
354/0 |
8 |
|
سعدی |
217/0 |
4 |
|
آزادگان |
290/0 |
5 |
|
باقرآباد |
341/0 |
6 |
|
کردکندی |
347/0 |
7 |
|
عسگرآباد |
199/0 |
3 |
|
خرمن کوچه |
1 |
10 |
|
کوی لاله |
137/0 |
2 |
|
فرهنگیان 2 |
0 |
1 |
|
کوی شهرداری |
640/0 |
9 |
مأخذ: محاسبات نگارندگان
رتبه بندی بر اساس ارزشQ صورت گرفته به گونه ای که کمترین ارزش بالاترین اولویت را به خود اختصاص داده است. همانگونه که جدول شماره 5 نشان میدهد بر اساس مقدار Q از نظر خدمات شهری محله فرهنگیان 2 با رتبه 1 بهترین وضعیت و خرمن کوجه در وضعیت نامطلوبی قرار دارد. همچنین محله فرهنگیان 2 بر اساس بررسیهای انجام گرفته از نظر خدمات فرهنگی و مذهبی در وضع مطلوب ولی به لحاظ خدمات فضای سبز در وضع نامطلوبی مواجه است. حال با توجه به نتایج بدست آمده شروط به صورت ذیل آزمون گردید:
Q (A (2)) - Q (A (1)) >-- DQ
که در آن A(1) و A(2) به ترتیب گزینه های اول و دوم هستند و DQ=1/(i-1) و i تعداد آلترناتیو ها است. 137/0 Q (A (2)) - Q (A (1)) >- و = 1/5-1= 0/11 DQ با توجه به اینکه که مقدار Q برای آلترناتیو (گزینه) دوم برابر با 137/0 و برای آلترناتیو اول برابر صفر میباشد، تفاضل این دو برابر با 137/0 بوده که از مقدار DQ بیشتر است. بنابراین شرط اول تأیید میگردد.
شرط دوم:
این است که گزینه اول باید همچنین از نظر S یا R نیز بهترین رتبه را داشته باشد. فرهنگیان 2 که بهترین رتبه را از نظر شاخص Q داشت از نظر شاخصهای S و R بهترین رتبه را داراست. بنابراین شرط دوم نیز تأیید میشود و فرهنگیان 2 رتبه اول را به خود اختصاص میدهد.
جمعبندی و نتیجه گیری
ارائه خدمات مطلوب و درخور، بستر مناسبی برای فعالیتهای اجتماعی اقتصادی و فرهنگی است و زمینه های رفاه و رضایت شهروندان را فراهم میآورد. رفاه و رضایت هر جامعه در گرو ایجاد اطمینان از این نکته است که همه اعضای آن احساس کنند که در آن سهمی دارند. در کنار آرمان توسعه و پیشرفت در فرایند برنامه ریزی، وجود تعادل و هماهنگی بین نواحی مورد نظر در برخورداری از مواهب توسعه امر ضروری است که در صورت عدم رعایت آن سرمایه گذاریهای انجام شده نه تنها باعث توسعه نخواهد شد بلکه نابرابریهای موجود را عمیقتر نموده و باعث رشد غده ای و نا هماهنگ با توانها و ظرفیتهای محیطی میگردد. عدالت مفهومی است که هیچ گاه دغدغه بشر از آن عاری نبوده است. در برنامه ریزی شهری آنچه که میتواند به تحقق پذیری بیشتر عدالت شهری کمک نماید، توجه به عدالت فضایی و برنامه ریزیهایی است که تمرکز جمعیتی و خدماتی را عادلانه در مناطق مختلف توزیع نمایند.
این مقاله نشان داده است که در طی دهه اخیر، توزیع جمعیت در مناطق شهر بناب بر هم خورده و این میتواند زنگ خطری برای گسستگی عدالت فضایی باشد. زیرا که عدالت فضایی نیز اگر نتواند عدالت اجتماعی، توزیعی و تخصیصی را برقرار نماید، عدالت نیست. مسلماً یکی از عوامل اصلی در برهم خوردن توازن جمعیت مناطق، توجه به کاربریهای خدمات شهری است.
نتایج حاصل از کاربرد تکنیک ویکور در سنجش میزان توسعهیافتگی محلات شهری حاکی از قابلیت بالای این تکنیک در جهت سنجش میزان پایداری محلات شهری در خصوص دستیابی به امکانات و خدمات مورد نیاز جمعیت ساکن در محلات است. از مزایای بالای استفاده از این تکنیک علاوه بر اولویت بندی محلات از نظر میزان برخورداری، اختصاص دادن وزن نهایی به هر کدام از معیارها بر اساس میزان مطلوبیت است به گونه ای که با استفاده از این امتیاز میتوان به تفاوت مابین محلات شهری از نظر برخورداری از امکانات و خدمات پی برد. در بعد مکانی پژوهش حاضر نیز تکنیک ویکور محلات شهری بناب را بر اساس میزان برخورداری رتبه بندی کرده نموده است که این امر نشان دهنده تفاوت فاحش در میزان برخورداری از امکانات و خدمات شهری بین برخوردارترین محلات تا محرومترین آن است. از محاسبه 8 شاخص کاربری خدمات مشاهده گردید که این شاخص در مناطق مختلف روند یکسانی نداشته، است. این مقاله نشان میدهد که یکی از عوامل تأثیرگذار بر مهاجرتها و جابجاییهای درون شهری، توزیع خدمات شهری است. اگر توزیع خدمات شهری متناسب با نیازهای مناطق، کاربریهای توزیع شده و فضاهای شهری مورد استفاده شهروندان نباشد، خود میتواند باعث افزایش تراکم جمعیت در مناطق دیگر گردد، که این مسئله نه تنها به نفع شهروندان نخواهد بود بلکه باعث میشود برخی از شهروندان نیز از توزیع خدمات شهری مناسب برخوردار نگردند. بنابراین توجه به برنامه ریزی در خصوص توزیع عادلانه خدمات شهری نه تنها تحقق عدالت فضایی برای شهر را در بردارد، بلکه میتواند از بروز شکاف و نابرابری خدمات در بین مناطق جلوگیری نماید. همچنین مجموع مطالعات بیانگر اینست که نواحی مرکزی شهر دارای بیشترین درجه برخورداری از امکانات و قابلیتهای خدمات شهری بوده و به سمت حواشی ناپایداری شهری افزایش مییابد. در نتیجه عدم عدالت اجتماعی، جدا گزینی اجتماعی و فواصل اجتماعی در شهر افزایش یافته و امکان وقوع بحرانهای اجتماعی و ناهنجاریهای اجتماعی به جهت عدم دسترسی به امکانات وجود دارد که نیاز به تهیه برنامه های مدون و راهبردی در کوتاه مدت میباشد.
ارائه پیشنهادها
اگر چه هدف اصلی این تحقیق بررسی امکانات و قابلیتهای خدمات شهری محلات بناب میباشد. با این حال در جهت کاهش نابرابریهای اجتماعی، اقتصادی و کالبدی موجود میتوان راهبردهای زیر را به مسئولان و متولیان امور شهری ارائه داد:
1- ایجاد برنامه های اجتماعی و فرهنگی در سطح محلات مانند (سرای محلات) ای در زمینه خدمات دهی و ارائه امکانات به شهروندان بناب.
2-پرهیز از تحلیلهای کمی صرف و توجه به مسئله توزیع در عدالت که همانا کیفیت توزیع امکانات و خدمات است.
3-محلات خرمن کوچه، کوی شهرداری، فرهنگیان 1 از لحاظ شاخصهایی نظیر: فضای سبز، امکانات آموزشی، درمانی، تأسیسات و تجهیزات شهری دارای کمبود است در نتیجه ارگانهای مسئول مانند شهرداری باید در جهت رفع این کمبودها تلاش کند.
4-لزوم ایجاد تعامل میان مدیران و برنامه ریزان شهری با محققان و دانشجویان و بهره گیری از تحقیقات آکادمیکی.
[1] Xu
[2] Xi and Cho
[3] Sohel Rana
[4] Chakraborty
[5] Roehner
[6] Randonily
[7] Gutierrez
[8] Sun
[9] Deniz Akgul
[10] VIKOR
[11] VlseKriterijumska Optimizacija I Kompromisno Resenje
[12] Multi-criteria optimization & compromise solution
[13] Chu
[14] Opricovic
[15] Tzeng
[16] LP-metric
[17] Wei, Lin
[18] Seers
)
