Document Type : Original Article
Authors
1 Esfahan university
2 esfahan university
Abstract
Keywords
مقدمه و بیان مسأله
گردشگری به عنوان یکی از مهمترین راههای توسعه و رشد اقتصادی در جهان به شمار میرود. این صنعت در سالهای اخیر تأثیرات زیادی بر وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهان داشته است. ایجاد اشتغال، ارزآوری، تعادل منطقهای، کمک به صلح جهانی، کمک به سرمایه گذاری در میراث فرهنگی، بهسازی محیط، کمک به بهسازی زیستگاههای حیات وحش، توسعه نواحی روستایی دارای جاذبههای گردشگری و جلوگیری از برون کوچی جمعیت و مانند آن، از جمله مزایای این صنعت بوده است (صدر موسوی و دخیلی کهنموئی، 1383: 92).
از مناطق مساعد برای جذب گردشگران در مرکز ایران، شهرستان کاشان است که به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، دارای آب و هوایی متنوع و به واسطه تاریخ کهن، دارای فضاها و بناهای تاریخی متعددی است. در شهرستان مذکور، شهر کاشان با توجه به مرکزیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و با دارا بودن جاذبههای متعدد تاریخی و فرهنگی همچنان از مواهب گوناگون صنعت گردشگری بی بهره مانده است. توریسم منطقه، نیازمند شناخت توانمندیها و برنامهریزی بلندمدت و نگرش واقع بینانه تمامی دستگاههای مرتبط با این صنعت میباشد.
اهمیت و ضرورت
صنعت گردشگری یکی از عرصههای نو و زمینههای جدید مورد مطالعه علوم مختلف بوده و امروزه از جهات گوناگونی مورد توجه و عنایت کشورها واقع شده است، توجه به گردشگری از یک سو به علت ارزشهای اقتصادی و از سوی دیگر به دلیل اثرات فرهنگی و اجتماعی آن است(الوانی و دهدشتی، 1373: 75).
به دلیل آنکه بهره برداری از توانها و قابلیتهای گردشگری در هر منطقهای میتواند زمینهای پویا و فعال برای توسعه آن منطقه فراهم نماید، تحلیل توانها و قابلیتهای مزبور به گونهای جغرافیایی، ضرورتی ویژه خواهد داشت. ضرورت و اهمیت انجام این تحقیق از آنجا ناشی می شود که شهر کاشان با داشتن ویژگیهای خاص برای توسعه گردشگری میتواند نقش خود را در زمینههای فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی با توجه به موقعیت جغرافیایی آن ایفا نماید. اما متأسفانه تاکنون این جاذبههای متنوع و ارزشمند معماری و انسانی کمتر مورد توجه، برنامه ریزی و استفاده قرار گرفته است.
هدف اصلی این مقاله، بررسی مزیتها و محدودیتهای توسعه کانونهای گردشگری شهرکاشان با استفاده از تحلیل SWOT است. مزیتها در این مطالعه شامل نقاط قوت و فرصت و محدویتها شامل نقاط ضعف و تهدیدهاست. همچنین این مقاله با استفاده از ماتریس برنامه ریزی کمی(QSPM)، اولویت استراتژیهای انتخاب شده با استفاده از تحلیل عوامل داخلی و خارجی را تعیین میکند.
پیشینه تحقیق
مهدی راست قلم و همکاران (1388) در مقالهای تحت عنوان «بررسی مزیتها و محدودیتهای توسعه کانونهای گردشگری با استفاده از تحلیل SWOT- مطالعه موردی: کانونهای گردشگری شهرستان شهرکرد»، با استفاده از پرسشنامه و طیف لیکرت به بررسی استراتژیهای تحلیل SWOT در منطقه پرداخته است. بر اساس این تحقیق، مؤلفه بوجود آمدن مراکز گردشگرپذیر در منطقه، به عنوان مهمترین عامل تهدید توسعه کانونهای گردشگری مشخص شده است. در مقاله دیگری با عنوان «تحلیل عوامل مؤثر بر گسترش گردشگری در ناحیه چابهار با استفاده از مدل راهبردی SWOT»، عیسی ابراهیم زاده و همکاران (1388)، امکان توسعه و اصلاح نهادهای مدیریت، تقویت تبلیغات، تعامل و همفکری بین مسئولان منطقه آزاد و سازمانهای مرتبط با گردشگری و مردم، و توسعه اکوتوریسم را از مهمترین رهیافتها به منظور توسعه گردشگری این ناحیه تلقی کرده است.
روش تحقیق
در این پژوهش برای جمع آوری اطلاعات از روشهای کتابخانهای و میدانی به طور همزمان استفاده شده است. در روش کتابخانهای از شیوههای تحلیل محتوا و بررسی آمار و اسناد و مدارک و روش میدانی از پرسشنامهها، مصاحبه و نظرسنجی از مدیران ارشد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان و اداره شهرستان کاشان، کارشناسان و متخصصان در صنعت گردشگری استفاده گردیده است.
از آنجا که علم مسئولیت، شناخت استراتژی را بر عهده مدیران عالی سازمان میداند و چون این مدیران باید دید سیستمی در مورد اهداف و مأموریت سازمان داشته باشند، بنابراین جامعه آماری پژوهش، مدیران عالی، میانی و کارشناسان ارشد اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان و اداره شهرستان و خبرگان و صاحب نظران فعال در حوزه صنعت گردشگری بوده و تعداد جامعه را 45 نفر تشکیل میدهند. از طرفی چون جامعه آماری مورد استفاده در این تحقیق محدود بوده است، لذا نیازی به نمونه گیری نیست و با استفاده از سرشماری، کل جامعه مطالعه گردیده است.
از نظر هدف، مطالعه حاضر با توجه به چشم انداز توسعه گردشگری در شهر کاشان، به شناسایی عوامل داخلی شامل: نقاط قوت و نقاط ضعف و عوامل خارجی شامل: فرصتها و تهدیدهای موجود پرداخته و با ارزیابی استراتژیهای ممکن، مناسبترین آن را معرفی میکند.
مدل کاربردی تحقیق، مدل ترکیبی تحلیل استراتژیک SWOT و مدل برنامه ریزی استراتژیک کمی QSPM است. ابتدا وضع موجود صنعت گردشگری منطقه بررسی شده، سپس براساس مدلها و الگوهای مدیریت و برنامه ریزی استراتژیک، به بررسی عوامل محیطی و داخلی، اقدام و با تعیین نقاط قوت و ضعف و تهدیدها و فرصتها، به تجزیه و تحلیل یافتههای تحلیل با استفاده از مدل SWOT و ماتریسهای مربوط به آن شامل: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی، ماتریس ارزیابی عوامل داخلی و ماتریس تلفیق عوامل داخلی و خارجی و در نهایت ماتریس برنامهریزی استراتژیک کمی QSPM اقدام گردیده است.
مفاهیم، دیدگاهها و مبانی نظری
تکنیک SWOT
تکنیک یا ماتریس SWOT، که گاهی TOWS نیز نامیده میشود، ابزاری برای شناخت تهدیدها و فرصتهای موجود در محیط خارجی یک سیستم و بازشناسی ضعفها و قوتهای داخلی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبرد برای هدایت و کنترل آن سیستم است. این روش(SWOT) نتیجه مستقیم مدل دانشکده تجاریهاروارد است. در واقع، این روش بهترین استراتژی برای سازمانها و ابزاری ارزشمند برای تحلیلهای استراتژیک است (مرادی مسیحی، 1381: 40؛ کریمی و محبوب فر، 1391: 93).
به طور خلاصه میتوان گفت که این تکنیک، ابزاری برای تحلیل وضعیت و تدوین راهبرد است و این امور از طریق:
- بازشناسی و طبقه بندی قوتها و ضعفهای درونی سیستم؛
- بازشناسی و طبقه بندی فرصتها و تهدیدهای موجود در محیط خارج سیستم؛
- تکمیل ماتریس سوآت؛ و تدوین راهبردهای گوناگون برای هدایت سیستم در آینده؛ صورت میگیرد(گلکار، 1384: 49).
به عبارت دیگر، مدل SWOT یکی از ابزارهای استراتژیک تطابق نقاط قوت و ضعف درون سیستمی با فرصتها و تهدیدات برون سیستمی است (ابراهیم زاده، 1388: 114).
مدل SWOT تحلیلی سیستماتیک را برای شناسایی این عوامل و انتخاب استراتژی که بهترین تطابق بین آنها را ایجاد مینماید، ارائه میدهد. از دیدگاه این مدل، یک استراتژی مناسب، قوتها و فرصتها را به حداکثر و ضعفها و تهدیدها را به حداقل ممکن میرساند. برای این منظور، نقاط قوت و ضعف و فرصتها و تهدیدها در چهار حالت کلی SO، WO، ST و WT پیوند داده میشوند و گزینههای استراتژی از بین آنها انتخاب میشوند(هریسون و کارون، 1382: 192).
برای ساختن ماتریس تهدیدات، فرصتها، نقاط ضعف و نقاط قوت باید هشت مرحله را طی کرد:
- تهیه فهرستی از فرصتهای عمدهای که در محیط خارجی سازمان وجود دارد.
- تهیه فهرستی از تهدیدات عمده موجود در محیط خارج سازمان
- تهیه فهرستی از نقاط قوت داخلی و عمده سازمان
- تهیه فهرستی از نقاط عمده ضعف داخلی سازمان
- مقایسه نقاط قوت داخلی و فرصتهای خارجی با هم و قرار دادن نتیجه در خانه مربوطه در گروه استراتژیهای SO
- مقایسه نقاط ضعف داخلی با فرصتهای موجود در خارج و قرار دادن نتیجه در گروه استراتژیهای WO
- مقایسه نقاط قوت داخلی با تهدیدات خارجی و قرار دادن نتیجه در گروه استراتژیهای ST
- مقایسه نقاط ضعف داخلی با تهدیدات خارجی و قرار دادن نتیجه در گروه استراتژیهای WT (دیوید،1380: 366-264).
بررسی محیطی
قبل از اینکه یک سازمان بتواند مرحله تدوین را آغاز کند، باید محیط بیرونی خود را بررسی و پویش کند تا بتواند فرصتها و تهدیدهای بالقوه را کشف کند، همچنین باید محیط داخلی را نیز کاوش کند تا بتواند به نقاط قوت و ضعف خود پی ببرد. بررسی محیطی عبارت است از: نظارت، ارزیابی و نشر اطلاعات به دست آمده مربوط به محیطهای داخلی و خارجی سازمان، میان افراد کلیدی و مؤثر آن سازمان (هانگر و آل، 1381: 61-60).
به طور کلی، چارچوب تحلیل SWOT در این پژوهش به صورت زیر است(شکل شماره 1).
شکل 1- چهارچوب تحلیل SWOT
منبع: (کریمی و محبوب فر، 1391: 94).
تدوین راهبردها
ماتریس سوآت امکان تدوین چهار انتخاب یا راهبرد متفاوت را فراهم میآورد. البته در جریان عمل، برخی از راهبردها با یکدیگر همپوشانی داشته، یا به طور همزمان هماهنگ با یکدیگر به اجرا در میآیند. در واقع، برحسب وضعیت سیستم، چهار دسته راهبرد را که از نظر درجه کنشگری متفاوت هستند، میتوان تدوین کرد (جدول شماره 1).
جدول 1- ماتریس SWOT
|
فهرست قوتها(S) |
فهرست ضعفها(W) |
فهرست فرصتها(O) |
ناحیه 1(SO)- استراتژیهای تهاجمی |
ناحیه 3(WO)- استراتژیهای محافظه کارانه |
فهرست تهدیدها(T) |
ناحیه 2(ST)- استراتژیهای رقابتی |
ناحیه 4(WT)- استراتژیهای تدافعی |
منبع: (الماسی و دورفرد، 1390: 104).
راهبرد دفاعی: هدف کلی راهبرد دفاعی یا حداقل- حداقل، که میتوان آن را «راهبرد بقا» نیز نامید، کاهش ضعفهای سیستم برای کاستن و خنثی سازی تهدیدها است.
راهبرد انطباقی: راهبرد انطباقی یا راهبرد حداقل- حداکثر، تلاش دارد با کاستن از ضعفها، حداکثر استفاده را از فرصتهای موجود ببرد. یک سازمان ممکن است در محیط خارجی خود متوجه وجود فرصتهایی شود، ولی بواسطه ضعفهای سازمانی خود قادر به بهره برداری از آن نباشد؛ در چنین شرایطی، اتخاذ راهبرد انطباقی میتواند امکان استفاده از فرصت را فراهم آورد.
راهبرد اقتضایی(حداکثر- حداقل): این راهبرد بر پایه بهره گرفتن از قوتهای سیستم برای مقابله با تهدیدات تدوین میشود و هدف آن به حداکثر رساندن نقاط قوت و به حداقل رساندن تهدیدات است. با وجود این، از آنجا که تجارب گذشته نشان داده است که کاربرد نابجای قدرت میتواند نتایج نامطلوبی به بار آورد، هیچ سازمانی نباید به طور نسنجیده از قدرت خود برای رفع تهدیدات استفاده کند.
راهبرد تهاجمی (حداکثر- حداکثر): تمام سیستمها خواهان وضعیتی هستند که قادر باشند همزمان قوت و فرصتهای خود را به حداکثر برسانند. بر خلاف راهبرد دفاعی که یک راه حل واکنشی است، راهبرد تهاجمی یک راه حل کنشگر است؛ در چنین وضعیتی سازمان با استفاده از نقاط قوت خویش برای گسترش بازار تولیدات و خدمات خود گام بر میدارد (گلکار، 1384: 53).
ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی(QSPM)
یکی از تکنیکها و ابزارهای بسیار شایع در ارزیابی گزینههای استراتژیک و مشخص نمودن جذابیت بین استراتژیهایی که در مرحله تصمیمگیری مورد استفاده قرار میگیرد، ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی است. این تکنیک مشخص مینماید که کدام یک از گزینههای استراتژیک انتخاب شده، امکان پذیر است و در واقع این استراتژیها را اولویت بندی مینماید (اعرابی، 1389: 63).
یافتههای پژوهش
در مرحله اول مطالعه؛ پس از تدوین، تخلیص و استخراج اطلاعات از مطالعات میدانی، اسنادی، مصاحبه و پرسشنامه، از تحلیل SWOT برای تعیین استراتژی توسعه کانونهای گردشگری در شهر کاشان در فازهای زیر استفاده گردید:
- تبیین مهمترین نقاط قوت برای ارائه طرح راهبردهای تهاجمی با تکیه بر بهره گیری از برتریهای رقابتی کانونهای گردشگری؛
- تبیین مهمترین فرصتهای موجود برای ارائه راهبردهای بازنگری و تخصیص مجدد منابع برای رفع نقاط ضعف درونی کانونهای گردشگری؛
- تبیین مهمترین ضعفهای درون مناطق میزبان به منظور ارائه راهبردهای تنوع بخشی کانونهای گردشگری؛
- تبیین مهمترین تهدیدهای موجود برای ارائه راهبردهای تدافعی جهت رفع آسیب پذیری کانونهای گردشگری.
بررسی عوامل داخلی مؤثر بر توسعه کانونهای گردشگری شهر کاشان
برای شناسایی نقاط قوت و ضعف، محیط درونی کانونهای گردشگری مورد بررسی قرار گرفت. این عوامل در مصاحبه و تکمیل پرسشنامه از جامعه کارشناسان تهیه شده است. نتایج در جدول شماره 2 ارائه شده است.
جدول 2-عوامل داخلی مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری شهر کاشان
نقاط قوت(S) |
نقاط ضعف(W) |
1- معروف بودن منطقه به آثار تاریخی و میراث فرهنگی غنی در زمینه گردشگری 2- مستعد بودن منطقه جهت سرمایه گذاری و برنامه ریزی گردشگری در جهت استفاده از منابع طبیعی و انسانی و معرفی منطقه به عنوان قطب مهم گردشگری استان اصفهان و یکی از قطبهای مهم گردشگری کشور 3- مهیا بودن حمل و نقل زمینی 4- وجود زمین جهت واگذاری به سرمایه گذاران در کانونهای گردشگری 5- وجود محصولات و فرآوردههای محلی برای ارائه به گردشگران 6- موقعیت جغرافیایی 7- وجود بازار قدیمی و کهن در مرکز شهر و قابلیت منطقه در جهت توسعه گردشگری تجاری 8- وجود مردم ساده و بی تکلف در کانونهای گردشگری و برخورد مناسب و شایسته آنان در مقابل گردشگران 9- باور مردم میزبان به دستیابی به محتوای توسعه پایدار با فراهم سازی قابلیتهای گردشگری 10- وجود آثار مذهبی در منطقه و گسترش گردشگری مذهبی 11- وجود آداب و رسوم، فرهنگ محلی و سنتی در بین مردم منطقه که از گذشته به جا مانده اند. 12- اعتقاد مسئولان به اشتغالزایی به وسیله گسترش گردشگری به عنوان یکی از مهمترین سازوکارهای مناسب در جهت توسعه منطقه |
1- عدم وجود برنامهریزی و سرمایه گذاریهای دولتی در این منطقه 2- نامناسب بودن و ناکافی بودن تسهیلات و تجهیزات اقامتی و رفاهی برای همه اقشار از جمله کمبود مراکز اقامتی مانند: هتل، مهمان پذیر و کمپ اقامتی و همچنین کمبود و توزیع نامناسب رستورانها در سطح شهر و فقدان رستورانهای با کیفیت مناسب در اکثر نقاط شهر 3- عدم وجود نیروهای متخصص و آموزش دیده در منطقه 4- نامناسب بودن و عدم کفایت تسهیلات بهداشتی، درمانی و خدماتی 5- توزیع نامناسب گردشگران در فصول مختلف سال(تراکم کم در زمستان و تراکم بسیار بالا در بهار) 6- برخوردار بودن منطقه از آب و هوای بسیار گرم و خشک در فصول تابستان و آب و هوای سرد و خشک در زمستان 7- نامناسب بودن تأسیسات و تجهیزات تفریحی و ورزشی 8- نامناسب بودن وضعیت امنیت اجتماعی گردشگران 9- افزایش آلودگی هوا در منطقه در زمانهای اوج گردشگری(عید نوروز و فصل گلابگیری) 10- ضعف مدیریتی و فقدان ثبات در مدیریت گردشگری منطقه 11- ضعف تبلیغات 12- نامناسب بودن زیر ساختهای محیطی و کالبدی 13- نبود حداقل امکانات رفاهی در سایتهای گردشگری 14- فقدان حیات شبانه درکانونهای جمعیتی و مقصد گردشگری 15- عدم هماهنگی سازمانهای مرتبط با گردشگری در جهت دستیابی به محتوای توسعه پایدار با فراهم سازی قابلیتهای گردشگری 16- برتری بینی در میان سازمانهای مرتبط با گردشگری منطقه |
بررسی عوامل خارجی مؤثر بر توسعه کانونهای گردشگری شهرکاشان
جهت شناسایی فرصتها و تهدیدها، محیط بیرونی کانونهای گردشگری نیز مورد بررسی قرار گرفت. این عوامل از درون مصاحبه و پرسشنامههای بدست آمده از جامعه کارشناسی تهیه شده است (جدول شماره 3).
جدول 3- عوامل خارجی مؤثر بر توسعه صنعت گردشگری شهر کاشان
فرصتها(O) |
تهدیدها(T) |
1- افزایش تمایل به بهرهمندی از توسعه گردشگری در منطقه جهت اشتغالزایی و جلوگیری از مهاجرت 2- بهسازی و بازسازی جادههای منتهی به منطقه 3- امکان دسترسی و شناخته شدن در استان و کشور 4- نزدیکی به مناطق گردشگری طبیعی مجاور مانند: قمصر و نیاسر 5- قابلیت تبدیل شدن به یک قطب مهم گردشگری در استان، کشور و در سطح بین الملل 6- سرمایه گذاری در تأسیسات زیربنایی و روبنایی 7- ایجاد امکانات اقامتی و افزایش پذیرفتن گردشگر 8- قرار گرفتن بین دو قطب کلان جمعیتی مانند: تهران و اصفهان به عنوان مراکز گردشگرفرست 9- افزایش انگیزۀ مردم شهرنشین جهت گذراندن اوقات فراغت خود در مناطق دارای کانونهای گردشگری از جمله شهر کاشان 10- افزایش توجه دولت و ایجاد باور در آن به برنامهریزی و سرمایهگذاری در بخش گردشگری 11- وجود تمایل در بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری 12- حفظ بافت تاریخی و کهن شهری و قابلیت منطقه در جهت دستیابی به محتوا توسعه شهری پایدار 13- وجود نیروهای متخصص و با تجربه در مجاورت با منطقه(اصفهان و تهران) 14- افزایش انگیزه آژانسهای خدمات مسافرتی کشور جهت ارسال گردشگر بیشتر به منطقه 15- توسعه غیر متعادل و ناپایدار شهری مناطق گردشگری رقیب مجاور(اصفهان و تهران) و از بین رفتن بافت سنتی و کهن این مناطق در مقایسه با شهر کاشان |
1- افزایش قیمت زمین و بورس بازی زمین و بالطبع افزایش بار مالی جهت ایجاد تجهیزات و تسهیلات گردشگری و مقرون به صرفه نبودن آنها 2- افزایش امکانات و خدمات در مناطق گردشگری رقیب(مانند: اصفهان و یزد) در مقایسه با این منطقه در آینده 3- تراکم بیش از حد جمعیتی و شلوغ شدن این منطقه در فصول گردشگرپذیر 4- ازدیاد تخلفات اجتماعی با ورود گرشگران در منطقه نسبت به قبل 5- دگرگونی در ساختاراجتماعی منطقه و از بین رفتن فرهنگ سنتی و محلی(مانند: زبان، آداب و رسوم محلی، نوع پوشاک، معماری، مسکن و...) با افزایش گردشگران 6- تهدیدهای زیست محیطی و ایجاد خسارت به آثار تاریخی، فرهنگی و طبیعی 7- عدم باور و نبود انگیزه در بین مسئولان استان اصفهان در مرکز استان(شهر اصفهان) جهت گسترش و توسعه خدمات، تجهیزات و تأسیسات گردشگری در منطقه 8- پراکنش نامناسب فصلی بازدیدکنندگان 9- محرومیت شدید منطقه و هجوم جمعیت مهاجر 10- تبلیغات منفی در سطح جهانی علیه ایران 11- ناهمسویی ادارات و سازمانهای دولتی جهت گسترش تجهیزات و تأسیسات گردشگری 12- غالب بودن آب و هوای گرم و خشک در بیشتر مواقع سال 13- پایین بودن سطح بهداشت وکمبود امکانات خدماتی 14- واگذاری حریم کانونهای گردشگری منطقه(مانند: تپههای سیلک) به شهروندان و بعضاً سوداگری زمین و تهدید جدی سایتهای گردشگری منطقه 15- عدم توجه شایسته به میراث فرهنگی |
تجزیه و تحلیل دادهها
در مرحله دوم؛ پس از تحلیل عوامل داخلی و عوامل خارجی، برای تجزیه و تحلیل همزمان عوامل داخلی و خارجی از ماتریس داخلی و خارجی استفاده شد. در مرحله سوم نیز بر اساس مدل SWOT، راهبردهایی جهت توسعه کانونهای گردشگری منطبق با شرایط منطقه میزبان ارایه میگردد و در نهایت نیز با استفاده از تکنیک ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی، مشخص گردید که کدام یک از گزینههای استراتژی انتخاب شده، امکان پذیر میباشد و در واقع این استراتژیها، اولویتبندی شد.
تحلیل و ارزیابی عوامل داخلی
در تکمیل جدول تحلیل عوامل داخلی، در ستون دوم با توجه به میزان اهمیت هر مؤلفه و مقایسه این مؤلفهها با یکدیگر، ضریب اهمیت بین صفر و یک به آن مولفه اختصاص داده میشود. مقدار این ضرایب باید به گونهای باشد که مجموع ضرایب مولفهها، یک باشد. در ستون سوم با توجه به عالی یا معمولی بودن قوتها به ترتیب رتبه 4 یا 3 و با لحاظ جدی یا معمولی بودن ضعفها به ترتیب رتبه 1 یا 2 اختصاص داده میشود. در صورتی که جمع کل امتیاز نهایی عوامل داخلی در این جدول بیش از 5/2 باشد، قوتهای پیش رو بر ضعفهای آن غلبه خواهد داشت و چنانچه این امتیاز کمتر از 5/2 باشد، بیانگر غلبه ضعفها بر قدرتها خواهد بود. نتایج در جدول شماره 4 ارایه گردیده است.
جدول 4- تحلیل عوامل داخلی
عوامل داخلی استراتژیک(نقاط قوت و نقاط ضعف) |
ضریب اهمیت |
رتبه |
امتیاز وزنی= ضریب × رتبه |
S1. معروف بودن منطقه به آثار تاریخی و میراث... |
048/0 |
4 |
192/0 |
S2. مستعد بودن منطقه جهت سرمایه گذاری و... |
04/0 |
85/3 |
154/0 |
S3. مهیا بودن حمل ونقل زمینی |
027/0 |
3/3 |
089/0 |
S4. وجود زمین جهت واگذاری به سرمایه گذاران... |
03/0 |
61/3 |
108/0 |
S5. وجود محصولات و فرآوردههای محلی برای... |
036/0 |
42/3 |
123/0 |
S6. موقعیت جغرافیایی |
028/0 |
3 |
084/0 |
S7. وجود بازار قدیمی و کهن در مرکز شهر و... |
041/0 |
91/3 |
16/0 |
S8. وجود مردم ساده و بی تکلف در کانونهای... |
037/0 |
6/3 |
133/0 |
S9. باور مردم میزبان به دستیابی به محتوای... |
031/0 |
8/3 |
117/0 |
S10. وجود آثار مذهبی در منطقه و گسترش... |
033/0 |
1/3 |
102/0 |
S11. وجود آداب و رسوم، فرهنگ محلی و سنتی... |
027/0 |
1/3 |
083/0 |
S12. اعتقاد مسئولان به اشتغالزایی به وسیله... |
031/0 |
82/3 |
118/0 |
W1. عدم وجود برنامهریزی و سرمایه گذاریهای... |
033/0 |
26/1 |
041/0 |
W2. نامناسب بودن و ناکافی بودن تسهیلات و... |
045/0 |
1 |
045/0 |
W3. عدم وجود نیروهای متخصص و آموزش... |
035/0 |
24/1 |
043/0 |
W4. نامناسب بودن و عدم کفایت تسهیلات... |
04/0 |
14/1 |
045/0 |
W5. توزیع نامناسب گردشگران در فصول مختلف... |
032/0 |
4/1 |
044/0 |
W6. برخوردار بودن منطقه از آب و هوای بسیار... |
038/0 |
15/1 |
043/0 |
W7. نامناسب بودن تأسیسات و تجهیزات... |
03/0 |
8/1 |
054/0 |
W8. نامناسب بودن وضعیت اجتماعی گردشگران |
032/0 |
3/1 |
041/0 |
W9. افزایش آلودگی هوا در منطقه در زمانهای... |
03/0 |
7/1 |
051/0 |
W10. ضعف مدیریتی و فقدان ثبات در مدیریت... |
036/0 |
21/1 |
043/0 |
W11. ضعف تبلیغات |
036/0 |
19/1 |
042/0 |
W12. نامناسب بودن زیر ساختهای محیطی و کالبدی |
042/0 |
14/1 |
047/0 |
W13. نبود حداقل امکانات رفاهی در سایتهای... |
037/0 |
17/1 |
043/0 |
W14. فقدان حیات شبانه درکانونهای جمعیتی و... |
031/0 |
5/1 |
046/0 |
W15. عدم هماهنگی سازمانهای مرتبط با گردشگری... |
043/0 |
12/1 |
048/0 |
W16. برتری بینی در میان سازمانهای مرتبط با... |
046/0 |
1/1 |
05/0 |
جمع نهایی نمرات |
1 |
|
189/2 |
تحلیل و ارزیابی عوامل خارجی
در تکمیل جدول تحلیل عوامل خارجی، در ستون دوم جدول با توجه به میزان اهمیت هر مؤلفه و با مقایسه این مؤلفهها با یکدیگر، ضریب اهمیت بین صفر تا یک به آن مؤلفه تعلق میگیرد. مقدار این ضرایب باید به نحوی باشد که مجموع ضرایب مؤلفهها، یک باشد. در ستون سوم با لحاظ عالی یا معمولی بودن فرصتها به ترتیب رتبه 4 یا 3 و نیز با توجه به جدی یا معمولی بودن تهدیدها به ترتیب رتبه 1 یا 2 اختصاص داده میشود. در صورتی که امتیاز عوامل خارجی در این جدول بیش از 5/2 باشد، به این معنی است که فرصتهای پیش رو بر تهدیدهای آن غلبه خواهد کرد و چنانچه این امتیاز کمتر از 5/2 باشد، نشان دهنده غلبه تهدیدها بر فرصتها خواهد بود. نتایج در جدول شماره 5 ارایه گردیده است.
جدول 5- تحلیل عوامل خارجی
عوامل خارجی استراتژیک(فرصتها و تهدیدها) |
ضریب اهمیت |
رتبه |
امتیاز وزنی= ضریب × رتبه |
O1. افزایش تمایل به بهرهمندی از توسعه گردشگری... |
035/0 |
6/3 |
12/0 |
O2. بهسازی و بازسازی جادههای منتهی به منطقه |
033/0 |
51/3 |
11/0 |
O3. امکان دسترسی و شناخته شدن در استان و کشور |
042/0 |
68/3 |
15/0 |
O4. نزدیکی به مناطق گردشگری طبیعی مجاور... |
045/0 |
75/3 |
17/0 |
O5. قابلیت تبدیل شدن به یک قطب مهم گردشگری... |
047/0 |
85/3 |
18/0 |
O6. سرمایه گذاری در تأسیسات زیربنایی و روبنایی |
044/0 |
7/3 |
16/0 |
O7. ایجاد امکانات اقامتی و افزایش پذیرفتن گردشگر |
049/0 |
9/3 |
19/0 |
O8. قرار گرفتن بین دو قطب کلان جمعیتی... |
05/0 |
95/3 |
197/0 |
O9. افزایش انگیزۀ مردم شهرنشین جهت گذراندن... |
03/0 |
35/3 |
1/0 |
O10. افزایش توجه دولت و ایجاد باور در آن به برنامه... |
028/0 |
2/3 |
08/0 |
O11. وجود تمایل در بخش خصوصی جهت سرمایه... |
037/0 |
65/3 |
13/0 |
O12. حفظ بافت تاریخی و کهن شهری و قابلیت... |
052/0 |
4 |
2/0 |
O13. وجود نیروهای متخصص و با تجربه در مجاورت... |
032/0 |
48/3 |
11/0 |
O14. افزایش انگیزه آژانسهای خدمات مسافرتی... |
025/0 |
3 |
075/0 |
O15. توسعه غیر متعادل و ناپایدار شهری مناطق... |
045/0 |
8/3 |
17/0 |
T1. افزایش قیمت زمین و بورس بازی زمین و بالطبع... |
024/0 |
65/1 |
04/0 |
T2. افزایش امکانات و خدمات در مناطق گردشگری... |
021/0 |
8/1 |
04/0 |
T3. تراکم بیش از حد جمعیتی و شلوغ شدن این... |
042/0 |
1 |
042/0 |
T4. ازدیاد تخلفات اجتماعی با ورود گرشگران در... |
012/0 |
2 |
024/0 |
T5. دگرگونی در ساختاراجتماعی منطقه و... |
036/0 |
15/1 |
041/0 |
T6. تهدیدهای زیست محیطی و ایجاد خسارت به... |
036/0 |
1/1 |
04/0 |
T7. عدم باور و نبود انگیزه در بین مسئولان استان... |
037/0 |
05/1 |
04/0 |
T8. پراکنش نامناسب فصلی بازدیدکنندگان |
027/0 |
45/1 |
04/0 |
T9. محرومیت شدید منطقه و هجوم جمعیت مهاجر |
031/0 |
25/1 |
04/0 |
T10. تبلیغات منفی در سطح جهانی علیه ایران |
017/0 |
9/1 |
03/0 |
T11. ناهمسویی ادارات و سازمانهای دولتی جهت |
031/0 |
3/1 |
04/0 |
T12. غالب بودن آب و هوای گرم و خشک در بیشتر... |
025/0 |
6/1 |
04/0 |
T13. پایین بودن سطح بهداشت وکمبود امکانات... |
022/0 |
75/1 |
04/0 |
T14. واگذاری حریم کانونهای گردشگری منطقه... |
033/0 |
3/1 |
043/2 |
T15. عدم توجه شایسته به میراث فرهنگی |
032/0 |
2/1 |
038/0 |
جمع نهایی نمرات |
1 |
|
04/3 |
تحلیل و ارزیابی عوامل داخلی و خارجی
با نگاهی به جدول شماره 4 و بر اساس نتایج مصاحبه و استخراج اطلاعات پرسشنامه، نمره به دست آمده از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی برابر 189/2 است؛ این عدد بیانگر آن است که ضعفهای پیش روی منطقه میتواند بر نقاط قوت آن غلبه کند(5/2>189/2). همچنین با بررسی ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (جدول شماره 5) و نمره به دست آمده(04/3)، نتیجه گرفته میشود که فرصتهای پیش رو بر تهدیدهای منطقه غلبه خواهد کرد (5/2<04/3)؛ از این نتایج میتوان در انتخاب استراتژیها و تشکیل ماتریس عوامل داخلی و خارجی استفاده کرد.
ماتریس عوامل داخلی و خارجی
ماتریس استراتژیها و اولویتهای اجرایی، بخشهای مختلف سیستم را به صورت نمودار در 4 قسمت جداگانه قرار میدهد(شکل2). بررسیهای قبل و بعد از تهیه ماتریس، چنین امکاناتی را بوجود میآورد که اثرات مورد انتظار تصمیمات استراتژیک بر سیستم پیش بینی گردد. ماتریس استراتژیها و اولویتهای اجرایی بر اساس استقرار دادهها در دو بعد اصلی شکل میگیرد:
1- جمع امتیاز نهایی ماتریس ارزیابی عوامل داخلی که بر روی محور Xها نشان داده میشود.
2- جمع امتیاز نهایی ماتریس ارزیابی عوامل خارجی که بر روی محور Yها نوشته میشود.
در ماتریس استراتژیها و اولویتهای اجرایی، این نمرات در یک طیف دو بخشی قوی(5/2 تا 4) و ضعیف(1تا 5/2) طبقهبندی میشوند.
در این ماتریس چنانچه موقعیت منطقه مورد مطالعه از نظر نمرات عوامل خارجی و داخلی در ناحیه اول نمودار باشد، استراتژی تهاجمی، اگر در ناحیه دوم باشد، استراتژی رقابتی، چنانچه در خانه سوم باشد، استراتژی محافظه کارانه و سرانجام اگر در ناحیه چهارم باشد، استراتژی تدافعی پیشنهاد میگردد.
در نمودار شکل شماره 2 با استفاده از ماتریس عوامل داخلی و خارجی و استقرار نمرات ماتریسهای ارزیابی عوامل داخلی و خارجی بر روی آن، موقعیت استراتژیک یک منطقه مشخص میگردد. چون جمع امتیاز نهایی عوامل داخلی بر روی محور Xها، 18/2 و جمع امتیاز به دست آمده از عوامل خارجی بر روی محور Yها، 04/3 میباشد، بنابراین طبق اصول مدیریت استراتژیک، موقعیت استراتژیک منطقه مورد مطالعه در ناحیه سوم نمودار تعیین میگردد که متناسب با آن، استراتژیهای محافظه کارانه(WO) انتخاب خواهند شد و در ماتریس برنامه ریزی کمی استراتژیک، استراتژیهای این منطقه با ترکیبی از استراتژیهای دو منطقه احتمالی آن(WT و SO) قرار خواهند گرفت.
شکل 2- ماتریس استراتژیها و اولویتهای اجرایی SWOT
ارایه راهبردها بر اساس مدل SWOT
این مدل یکی از ابزارهای بسیار مهم در فرایند تدوین راهبرد است که بوسیله آن، اطلاعات مقایسه میشود. همچنین با استفاده از این ماتریس، امکان تدوین چهار انتخاب یا استراتژی متفاوت از نظر درجه کنشگریهای متفاوت در فضا فراهم میشود؛ البته در جریان عمل، برخی از استراتژیها با یکدیگر همپوشانی داشته و یا به طور همزمان و هماهنگ با یکدیگر به اجرا در میآیند (حکمتنیا و میر نجف موسوی،1390: 318).
با توجه به نتایج به دست آمده از تحلیل SWOT، برای توسعه کانونهای گردشگری منطبق با شرایط مناطق میزبان، راهبردهای زیر در جدول شماره 6 ارایه میگردد.
جدول 6- راهبردهای توسعه کانونهای گردشگری در شهر کاشان
SWOT |
فرصتها(O) |
تهدیدها(T) |
قوتها (S) |
راهبردهای رقابتی- تهاجمی(SO)- استراتژی نقاط قوت 1- تأکید بر توسعه گردشگری فرهنگی- تاریخی به دلیل وجود مزیتهای نسبی این نوع گردشگری در منطقه 2- استفاده مناسب و هدفمند از تمایل بخش خصوصی به سرمایه گذاری جهت بهرهمندی از جاذبههای گردشگری به منظور ایجاد اشتغال و درآمد برای ساکنان مناطق میزبان 3- بهره گیری از تمایل و انگیزه ساکنان جامعه میزبان در جهت توسعه صنعت گردشگری منطقه و دستیابی به توسعه پایدار شهری 4- شناسایی و بهره گیری از کلیه جاذبهها و موقعیتهای گردشگری از جمله: جاذبههای طبیعی پیرامون شهر به صورت بسته گردشگری و افزایش مدت ماندگاری گردشگری جهت رقابت با سایر مناطق تفریحی رقیب 5- بهره مندی از نیروهای انسانی منطقه میزبان جهت تشکیل نهادهای مردمی به منظور افزایش ضریب موفقیت در جذب و ارائه خدمات به گردشگران 6- ایجاد هماهنگی بین نهادها و بخشهای مختلف دولت، مردم و کارآفرینان بوسیله برگزاری نشستها و بهکارگیری تدابیر مدیریتی هماهنگ کننده به منظور یکپارچه سازی کارکردهای گردشگری منطقه 7- تلاش جهت شفاف سازی سیاستهای دولتی و برنامههای محلی جهت افزایش انگیزه بخش خصوصی جهت سرمایه گذاری در توسعه کانونهای گردشگری 8- توسعه تأسیسات گردشگری مانند: ایجاد هتل و رستوران و استفاده از طبیعت زیبای پیرامون شهر در راستای جذب گردشگر و ایجاد مشاغل جدید برای مردم بومی منطقه 9- بهره گیری از جاذبههای فرهنگی– تاریخی منطقه و ایجاد محور گردشگری فین- سیلک- کاشان 10- برنامه ریزی جهت سازماندهی مکانهای مناسب جهت ایجاد کمپ مسافرتی برای فصول انبوه گردشگری 11- استفاده بهینه از امکانات و زیر ساختهای موجود در منطقه و تلاش در راستای گسترش آنها 12- تمرکز عمده فعالیتهای توریستی بر بهره برداری از منابع و جاذبههای موجود و بدون استفاده توریستی همانند: چشم اندازهای طبیعی پیرامون شهر، فضاهای سبز، خانههای تاریخی و... به منظور کسب درآمد و ایجاد اشتغال و توسعه پایدار شهری 13- توسعه خطوط زمینی برای ترانزیت مسافر و کالا در سطح منطقه و ایجاد زمینههای توسعه و حمل و نقل هوایی 14- استفاده از پتانسیلهای گردشگری تجاری منطقه 15- حفظ و حراست از بناهای تاریخی و مذهبی باستانی 16- بهسازی و زیباسازی محیط پیرامون بناهای تاریخی و مذهبی |
راهبردهای تنوع (ST)- استراتژی به حداقل رساندن نقاط ضعف 1- توسعه شبکه اطلاعات گردشگری و خدمات اطلاعرسانی و آموزش گردشگری 2- تقویت تبلیغات و فعالیتهای آگاه سازی در رسانهها درباره قابلیتهای گردشگری منطقه در سطح داخلی و بین المللی و از بین بردن ذهنیت بد گردشگران خارجی درباره وضعیت امنیتی و فرهنگی کشور ایران و از جمله قطب توریستی کاشان 3- تنوع بخشی به امکانات، فعالیتها و خدمات توریستی به منظور جلب رضایت گردشگران و بالطبع افزایش تعداد گردشگران در شهر کاشان و همچنین به کارگیری طبقات مختلف مردم در فعالیتهای مختلف 4- ظرفیت پذیری و تعیین حد مطلوب تراکم جمعیت در مکانهای مختلف توریستی منطقه در جهت کاهش فشار و تراکم بیش از حد به این مکانها و جاذبهها و جلوگیری از بین رفتن و تخریب آنها 5- توسعه و گسترش گردشگری کشاورزی در پیرامون شهر کاشان به منظور بهره برداری مناسب از مناظر، مزارع و باغات روستایی در جهت کسب درآمد و نیز جلوگیری از تخریب مزارع و پوشش گیاهی 6- تلاش در جهت فرهنگ سازی در پذیرش گردشگری و تأمین امنیت اجتماعی مکانهای توریستی این منطقه در راستای جلوگیری از بروز تخلفات اجتماعی و سایر تخلفات 7- بهرهبردای از توان تشکیلاتی، قوانین و مقرارت در جهت کاهش مخاطرات و آلودگیهای اکولوژیکی و زیستمحیطی در مناطق و مکانهای توریستی 8- توسعه و تجهیز مسیرهای توریستی شهر کاشان و ایجاد و نصب علائم و استقرار راهنمایان محلی، وضع قوانین و مقررات در این مکانها و تدوین دفترچههای راهنما برای گردشگران و آموزش آنها 9- تنوع بخشی و توسعه برنامههای تبلیغاتی برای معرفی جاذبههای طبیعی و انسانی، خصوصیات بارز فرهنگی، معماری و آداب و رسوم منطقه در شهرهای مختلف کشور و شرکت در سایر جشنوارهها، نمایشگاهها و سمینارها بطور فعال با توجه به وجود مکانهای رقیب جهت جلب رضایت گردشگران 10- در نظر گرفتن تسهیلات برای سرمایه گذاری بخش خصوصی در زمینه توسعه گردشگری از سوی مسئولان استان اصفهان و همچنین دولت مرکزی 11- تدوین برنامهای جهت شناخت گردشگران با امکانات منطقه و آشنا شدن با فرهنگ گردشگری جهت استفاده متوازن و مطلوب از منابع گردشگری 12- ایجاد مراکز اقامتی در سطح منطقه 13- ایجاد و توزیع مناسب رستورانها و اغذیه فروشیها در سطح منطقه و توجه به کیفیت آنها |
ادامه جدول 6- راهبردهای توسعه کانونهای گردشگری در شهر کاشان
SWOT |
فرصتها(O) |
تهدیدها(T) |
ضعفها (W)
ضعفها (W) |
راهبردهای بازنگری(WO)- استراتژی فرصتها 1- بازنگری در نحوه تبلیغات برای معرفی جاذبههای گردشگری منطقه 2- حفظ و نگهداری و ایجاد مناطق گردشگری 3- استفاده از کارشناسان و مردم بومی جهت برنامهریزی برای جاذبههای گردشگری 4- بازنگری در نحوه توزیع امکانات، خدمات و تسهیلات گردشگری و اولویت دهی و تخصیص مجدد این نوع امکانات به مناطق گردشگری با قابلیت بالا و متوسط 5- ضمن بازنگری به نوع و نحوه برنامه ریزی و حمایت دولتی از نواحی گردشگری، بهره گیری منطقی از نهادها، قوانین و مقررات حمایتی در جهت توسعه و تجهیز زیرساختها، تسهیلات و تجهیزات مختلف گردشگری در منطقه مورد مطالعه صورت گیرد. 6- بازنگری و توسعه نهادها و سازمانهای مرتبط در منطقه برای آموزش مردم و گردشگران جهت استفاده مطلوب و بهینه از جاذبهها 7- توجه و حمایت دولت از میراث فرهنگی 8- ارائه خدمات بهداشتی درمانی به مناطق گردشگری 9- تقویت فرهنگ و سنن بومی منطقه 10- تشویق بخش خصوصی به سرمایه گذاری در مناطق گردشگری 11- تعامل و هم فکری بین مسئولان منطقه و سازمانها و ادارات مرتبط با گردشگری در پیشبرد طرحهای گردشگری منطقه 12- توسعه و بهبود راههای ارتباطی 13- بهبود و ارتقای محصولات گردشگری(علمی، درمانی، تجاری و تفریحی) و سرمایه گذاری مشترک دولتی– خصوصی در زمینه ایجاد و همچنین تبلیغ زیرساختها و محصولات گردشگری منطقه به گردشگران داخلی و خارجی |
راهبردهای تدافعی(WT)- استراتژی پرهیز از تهدید 1- برگزاری سمینارها و نشستهای «توسعه سرمایهگذاری در صنعت گردشگری شهری و روستایی» به وسیله شورای شهر کاشان با سایر دستگاهها و مسئولان مرتبط و کارآفرینان، دعوت از سرمایه گذاران داخلی و خارجی و ایجاد تسهیلات و امتیازهای ویژه سرمایه گذاری در زمینه احداث هتلها، مجتمعهای اقامتی، تأسیسات تفریحی همچون: پارکهای تفریحی و جنگلی، ایجاد زمینهای ورزشی، موزه میراث فرهنگی و... 2- تدوین قوانین و مقررات ویژه جهت استفاده بهینه جاذبهها و فرآوردههای گردشگری و جلوگیری از تخریب، آلودگی و از بین رفتن این منابع در منطقه 3- زمینه سازی و تشویق مردم به مشارکت در جهت توسعه زیرساختها، تجهیزات و تسهیلات توریستی و کسب درآمد از این طریق و همچنین استفاده از مشارکت بخش خصوصی در زمینههایی که مردم نمی توانند مشارکت و یا سرمایه گذاری کنند. 4- آموزش و اطلاع رسانی به مردم در نحوه برخورد با گردشگر و گردشگری در منطقه به منظور جلوگیری از تعارض بین گردشگران و مردم که باید به گردشگران در زمینه فرهنگ و آداب و رسوم، مکانهای خاص و سایر موارد آموزش داده شود. 5- بالا بردن سطح آگاهی گردشگران جهت کنترل و جلوگیری از تخریب محیط زیست و آلوده کردن منابع طبیعی و همچنین حفظ و حراست از جاذبههای گردشگری منطقه 6- افزایش زیرساختها و امکانات منطقه از قبیل: مراکز فوریتهای پزشکی، سرویسهای بهداشتی، کمپها و... جهت جلب رضایت گردشگران 7- تدوین مقررات و ضوابط در زمینه توسعه و اصلاح نهادهای مدیریتی و به کارگیری مدیریت تخصصی در بخشهای گردشگری و همچنین ثبات در مدیریت برای اجرای درست طرحهای بلند مدت و کوتاه مدت 8- متنوع کردن جاذبههای منطقه جهت جذب گرشگران بیشتر |
فهرست استراتژیهای انتخاب شده بر اساس تحلیل SWOT که شامل پنج استراتژی است، در جدول شماره 7 ارایه میگردد.
جدول 7- استراتژیهای انتخاب شده
ردیف |
استراتژیهای انتخاب شده |
1 |
WO1. بازنگری در نحوه تبلیغات برای معرفی جاذبههای گردشگری منطقه |
2 |
WO3. استفاده از کارشناسان و مردم بومی برای برنامه ریزی برای جاذبههای گردشگری |
3 |
WO4. بازنگری در نحوه توزیع امکانات، خدمات و تسهیلات گردشگری و اولویت دهی و تخصیص مجدد این نوع امکانات به مناطق گردشگری با قابلیت بالا و متوسط |
4 |
WT1. برگزاری سمینارها و نشستهای «توسعه سرمایه گذاری در صنعت گردشگری شهری و روستایی» به وسیله شورای شهر کاشان با سایر دستگاهها و مسئولان مرتبط و کارآفرینان، دعوت از سرمایه گذاران داخلی و خارجی و ایجاد تسهیلات و امتیازهای ویژه سرمایه گذاری در زمینه احداث هتلها، مجتمعهای اقامتی، تأسیسات تفریحی همچون: پارکهای تفریحی و جنگلی، ایجاد زمینهای ورزشی، موزه میراث فرهنگی و... |
5 |
SO1. تأکید بر توسعه گردشگری فرهنگی- تاریخی به دلیل وجود مزیتهای نسبی این نوع گردشگری در منطقه |
اولویت بندی راهبردهای قابل قبول (جدول QSPM)
اکنون برای اولویت بندی استراتژیهای انتخاب شده در مرحله قبل، از ماتریس برنامه ریزی کمی QSPM استفاده میشود.
تصمیم گیری درباره استراتژیهای قابل قبول در برنامه ریزیها با استفاده از تجزیه و تحلیل علمی و قضاوت شهودی صورت میگیرد. در این مرحله در ارتباط با استراتژیهای قابل قبول، تصمیم گیری میشود. جذابیت هر استراتژی با استفاده از ماتریس برنامه ریزی کمی مشخص شده و استراتژیهای دارای جذابیت بالا به عنوان استراتژیهای مورد تأکید و اولویت دار در برنامه ریزیها تعیین میگردد.
برای تهیه جدول برنامه ریزی کمی استراتژیک در برنامه ریزیها، مراحل زیر طی میشود:
1- ابتدا عوامل داخلی و خارجی و امتیاز وزنی هر یک از آنها به جدول برنامه ریزی استراتژیک منتقل شده، سپس کلیه استراتژیهای قابل قبول پیشنهاد شده، در ردیف بالای ماتریس برنامه ریزی استراتژیک فهرست میشوند.
2- برای تعیین جذابیت هر استراتژی در یک مجموعه از استراتژیها، بنا به اهمیت آن در تدوین هر استراتژی، امتیازی از 1 تا 4 داده میشود.
3- برای به دست آوردن جمع امتیاز جذابیت، وزنهای مرحله اول را در امتیاز جذابیت مرحله دوم ضرب میکنیم؛ به این ترتیب، مجموع امتیاز جذابیت هر یک از عوامل هر استراتژی به دست میآید. جمع امتیازهای جذابیت نشان دهنده جذابیت هر یک از عوامل در یک مجموعه از استراتژیها است.
4- از جمع امتیازهای جذابیت هر ستونِ جدول برنامه ریزی کمی استراتژیک، امتیاز جذابیت نهایی هر یک از استراتژیها به دست میآید که بیانگر استراتژیهایی است که از جذابیت بیشتری برخوردار هستند.
امتیاز جذابیت بیشتر، نشان دهنده مطلوبیت استراتژی نسبت به سایر استراتژیها است؛ در نتیجه بهترین استراتژیها را اولویت بندی میکند (جدول شماره 8) (همان منبع: 323-322).
جدول 8- ماتریس برنامه ریزی کمی در برنامه ریزیهای استراتژیک
عوامل داخلی و خارجی |
ضریب اهمیت |
استراتژیها |
||||||||||
استراتژی 1 |
استراتژی 2 |
استراتژی 3 |
استراتژی 4 |
استراتژی 5 |
||||||||
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
|||
نقاط قوت(S) |
S1 |
048/0 |
4 |
192/0 |
4 |
192/0 |
55/3 |
17/0 |
4 |
192/0 |
4 |
192/0 |
S2 |
04/0 |
75/3 |
15/0 |
75/3 |
15/0 |
85/3 |
154/0 |
4 |
16/0 |
85/3 |
154/0 |
|
S3 |
027/0 |
5/1 |
04/0 |
1 |
027/0 |
65/2 |
071/0 |
25/3 |
087/0 |
3 |
081/0 |
|
S4 |
03/0 |
7/2 |
08/0 |
75/3 |
112/0 |
85/2 |
085/0 |
15/3 |
094/0 |
75/2 |
082/0 |
|
S5 |
036/0 |
55/3 |
128/0 |
2 |
072/0 |
1 |
036/0 |
08/3 |
11/0 |
5/3 |
126/0 |
|
S6 |
028/0 |
5/2 |
07/0 |
1 |
028/0 |
2 |
072/0 |
75/2 |
077/0 |
85/2 |
08/0 |
|
S7 |
041/0 |
8/3 |
156/0 |
5/3 |
143/0 |
2 |
082/0 |
5/3 |
143/0 |
8/3 |
156/0 |
|
S8 |
037/0 |
6/3 |
133/0 |
1/1 |
04/0 |
55/1 |
057/0 |
2/3 |
118/0 |
75/3 |
138/0 |
|
S9 |
031/0 |
75/2 |
08/0 |
5/3 |
108/0 |
75/1 |
054/0 |
55/3 |
11/0 |
65/3 |
113/0 |
|
S10 |
033/0 |
35/3 |
11/0 |
65/3 |
12/0 |
45/3 |
113/0 |
75/3 |
123/0 |
9/3 |
128/0 |
|
S11 |
027/0 |
2 |
054/0 |
2 |
054/0 |
1 |
027/0 |
95/2 |
08/0 |
15/3 |
085/0 |
|
S12 |
031/0 |
3 |
093/0 |
75/1 |
054/0 |
4 |
124/0 |
95/3 |
122/0 |
4 |
124/0 |
|
نقاط ضعف(w) |
W1 |
033/0 |
75/1 |
058/0 |
4 |
132/0 |
85/3 |
127/0 |
4 |
132/0 |
15/3 |
1/0 |
W2 |
045/0 |
4 |
18/0 |
2 |
09/0 |
4 |
18/0 |
25/3 |
146/0 |
22/3 |
145/0 |
|
W3 |
035/0 |
8/1 |
063/0 |
4 |
14/0 |
1 |
035/0 |
95/2 |
1/0 |
35/3 |
117/0 |
|
W4 |
04/0 |
75/2 |
11/0 |
1 |
04/0 |
4 |
16/0 |
15/2 |
086/0 |
3/3 |
132/0 |
|
W5 |
032/0 |
4/1 |
045/0 |
85/3 |
123/0 |
2 |
064/0 |
4 |
128/0 |
4 |
128/0 |
|
W6 |
038/0 |
3/2 |
087/0 |
2 |
076/0 |
2 |
076/0 |
2 |
076/0 |
1 |
038/0 |
|
W7 |
03/0 |
1 |
03/0 |
1 |
03/0 |
98/3 |
119/0 |
2 |
06/0 |
35/3 |
1/0 |
|
W8 |
032/0 |
6/1 |
051/0 |
25/1 |
04/0 |
65/3 |
117/0 |
2 |
064/0 |
2 |
064/0 |
|
W9 |
03/0 |
1 |
03/0 |
15/1 |
034/0 |
8/2 |
084/0 |
5/1 |
045/0 |
2 |
06/0 |
|
W10 |
036/0 |
2 |
072/0 |
4 |
144/0 |
95/3 |
142/0 |
95/3 |
142/0 |
98/3 |
143/0 |
|
W11 |
036/0 |
1/2 |
075/0 |
95/3 |
142/0 |
3 |
108/0 |
4 |
144/0 |
4 |
144/0 |
|
W12 |
042/0 |
8/2 |
117/0 |
2 |
084/0 |
4 |
168/0 |
75/3 |
157/0 |
5/3 |
147/0 |
|
W13 |
037/0 |
2/2 |
081/0 |
1 |
037/0 |
4 |
148/0 |
55/3 |
131/0 |
4/3 |
126/0 |
|
W14 |
031/0 |
2/1 |
037/0 |
1 |
031/0 |
1 |
031/0 |
75/2 |
085/0 |
1 |
031/0 |
|
W15 |
043/0 |
3 |
129/0 |
4 |
172/0 |
3 |
129/0 |
9/3 |
167/0 |
4 |
172/0 |
|
W16 |
046/0 |
75/3 |
172/0 |
4 |
184/0 |
75/2 |
126/0 |
91/3 |
18/0 |
4 |
184/0 |
ادامه جدول 8- ماتریس برنامه ریزی کمی در برنامه ریزیهای استراتژیک
عوامل داخلی و خارجی |
ضریب اهمیت |
استراتژیها |
||||||||||
استراتژی 1 |
استراتژی 2 |
استراتژی 3 |
استراتژی 4 |
استراتژی 5 |
||||||||
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
امتیاز جذابیت |
جمع امتیاز جذابیت |
|||
فرصتها (O) |
O1 |
035/0 |
2 |
07/0 |
85/3 |
134/0 |
75/3 |
131/0 |
4 |
14/0 |
4 |
14/0 |
O2 |
033/0 |
75/1 |
057/0 |
1 |
033/0 |
2 |
066/0 |
2 |
066/0 |
2 |
066/0 |
|
O3 |
042/0 |
5/2 |
105/0 |
4 |
168/0 |
3 |
126/0 |
4 |
168/0 |
95/3 |
166/0 |
|
O4 |
045/0 |
2/3 |
144/0 |
75/3 |
168/0 |
4 |
18/0 |
4 |
18/0 |
3 |
135/0 |
|
O5 |
047/0 |
6/3 |
169/0 |
95/3 |
185/0 |
95/3 |
185/0 |
4 |
188/0 |
4 |
188/0 |
|
O6 |
044/0 |
3 |
132/0 |
2 |
088/0 |
4 |
176/0 |
98/3 |
175/0 |
35/3 |
147/0 |
|
O7 |
049/0 |
8/3 |
186/0 |
5/2 |
122/0 |
98/3 |
195/0 |
99/3 |
195/0 |
65/3 |
179/0 |
|
O8 |
05/0 |
9/3 |
195/0 |
75/2 |
137/0 |
5/2 |
125/0 |
85/3 |
192/0 |
95/3 |
197/0 |
|
O9 |
03/0 |
1/1 |
033/0 |
2 |
06/0 |
65/3 |
109/0 |
95/2 |
09/0 |
15/3 |
094/0 |
|
O10 |
028/0 |
1 |
028/0 |
4 |
112/0 |
55/3 |
099/0 |
4 |
112/0 |
4 |
112/0 |
|
O11 |
037/0 |
1/2 |
077/0 |
65/3 |
135/0 |
9/3 |
144/0 |
98/3 |
147/0 |
4 |
148/0 |
|
O12 |
052/0 |
4 |
208/0 |
55/3 |
184/0 |
3 |
156/0 |
99/3 |
2/0 |
99/3 |
2/0 |
|
O13 |
032/0 |
4/1 |
045/0 |
4 |
128/0 |
1 |
032/0 |
15/3 |
1/0 |
2 |
064/0 |
|
O14 |
025/0 |
1 |
025/0 |
2 |
05/0 |
2 |
05/0 |
4 |
1/0 |
4 |
1/0 |
|
O15 |
045/0 |
5/3 |
157/0 |
1 |
045/0 |
3 |
135/0 |
25/3 |
146/0 |
3 |
135/0 |
|
تهدیدها(T) |
T1 |
024/0 |
5/1 |
036/0 |
2 |
048/0 |
3 |
072/0 |
2 |
048/0 |
55/3 |
085/0 |
T2 |
021/0 |
25/1 |
026/0 |
75/2 |
057/0 |
4 |
084/0 |
55/1 |
032/0 |
85/3 |
08/0 |
|
T3 |
042/0 |
4 |
168/0 |
5/3 |
147/0 |
55/3 |
149/0 |
63/1 |
068/0 |
4 |
168/0 |
|
T4 |
012/0 |
1 |
012/0 |
65/3 |
044/0 |
2 |
024/0 |
75/1 |
021/0 |
75/3 |
045/0 |
|
T5 |
036/0 |
2/3 |
115/0 |
2 |
072/0 |
2 |
072/0 |
2 |
072/0 |
3 |
108/0 |
|
T6 |
036/0 |
5/3 |
126/0 |
2 |
072/0 |
55/2 |
092/0 |
45/3 |
124/0 |
4 |
144/0 |
|
T7 |
037/0 |
82/3 |
141/0 |
4 |
148/0 |
2 |
074/0 |
75/3 |
138/0 |
4 |
148/0 |
|
T8 |
027/0 |
2 |
054/0 |
4 |
108/0 |
2 |
054/0 |
98/3 |
1/0 |
4 |
108/0 |
|
T9 |
031/0 |
85/2 |
088/0 |
3 |
093/0 |
1 |
031/0 |
25/3 |
1/0 |
3 |
093/0 |
|
T10 |
017/0 |
2/1 |
02/0 |
4 |
068/0 |
1 |
017/0 |
4 |
068/0 |
4 |
068/0 |
|
T11 |
031/0 |
3/2 |
071/0 |
95/3 |
122/0 |
1 |
031/0 |
4 |
124/0 |
4 |
124/0 |
|
T12 |
025/0 |
75/1 |
044/0 |
2 |
05/0 |
1 |
025/0 |
1 |
025/0 |
1 |
025/0 |
|
T13 |
022/0 |
3/1 |
029/0 |
1 |
022/0 |
4 |
088/0 |
1 |
022/0 |
2 |
044/0 |
|
T14 |
033/0 |
5/2 |
082/0 |
2/1 |
039/0 |
1 |
033/0 |
2/1 |
04/0 |
5/3 |
115/0 |
|
T15 |
032/0 |
3 |
096/0 |
5/3 |
112/0 |
55/1 |
049/0 |
4 |
128/0 |
4 |
128/0 |
|
جمع امتیازها |
2 |
|
362/5 |
|
382/5 |
|
663/5 |
|
568/6 |
|
844/6 |
حال در جدول شماره 9، استراتژیهای انتخاب شده بر اساس ماتریس SWOT و نتایج جدول QSPM، با توجه به جمع نمره جذابیت و اولویت هر کدام از آنها طبقه بندی میشود.
جدول 9- اولویت بندی استراتژیهای انتخاب شده
ردیف |
استراتژیهای انتخاب شده |
نمره جذابیت |
اولویت |
5 |
استراتژی 5(SO1) |
844/6 |
1 |
4 |
استراتژی 4(WT1) |
568/6 |
2 |
3 |
استراتژی 3(WO4) |
663/5 |
3 |
2 |
استراتژی 2(WO3) |
382/5 |
4 |
1 |
استراتژی 1(WO1) |
362/5 |
5 |
جدول شماره 9 نشان میدهد که از بین پنج استراتژی مهم توسعه گردشگری منطقه مورد مطالعه، استراتژی تأکید بر توسعه گردشگری فرهنگی- تاریخی به دلیل وجود مزیتهای نسبی این نوع گردشگری در منطقه به همراه برگزاری سمینارها و نشستهای «توسعه سرمایه گذاری در صنعت گردشگری شهری و روستایی» به وسیله شورای شهر کاشان با سایر دستگاهها و مسئولان مرتبط و کارآفرینان، دعوت از سرمایه گذاران داخلی و خارجی و ایجاد تسهیلات و امتیازهای ویژه سرمایه گذاری در زمینه احداث هتلها، مجتمعهای اقامتی، تأسیسات تفریحی همچون: پارکهای تفریحی و جنگلی، ایجاد زمینهای ورزشی، موزه میراث فرهنگی و...، بازنگری در نحوه توزیع امکانات، خدمات و تسهیلات گردشگری و اولویت دهی و تخصیص مجدد این نوع امکانات به مناطق گردشگری با قابلیت بالا و متوسط، استفاده از کارشناسان و مردم بومی جهت برنامه ریزی برای جاذبههای گردشگری و بازنگری در نحوه تبلیغات برای معرفی جاذبههای گردشگری منطقه از اولویت بالایی برخوردار هستند.
نتیجه گیری
بر اساس منابع نظری و مراحل پژوهش، مزیتها و محدویتهای توسعه کانونهای گردشگری در شهر کاشان به وسیله تحلیل SWOT مشخص گردید. نتایج تحلیل کمی و کیفی هر یک از مؤلفههای درونی و بیرونی نشان میدهد:
- سطح آسیب پذیری مناطق میزبان در توسعه کانونهای گردشگری بالاست.
- مزیتهای مناطق میزبان نسبت به محدویتها در سطح پایین تری است.
- نیازمندیهای مناطق میزبان شهر کاشان با توجه به نوع و میزان نقاط ضعف، بالاست.
- توزیع و تخصیص منابع جهت تهیه و زیر ساختهای گردشگری امری الزامی است.
- در بین نقاط قوت در مناطق میزبان بر مؤلفه وجود آثار تاریخی و میراث فرهنگی در زمینه گردشگری به عنوان مهمترین نقطه قوت و توسعه کانونهای گردشگری تأکید میشود.
- در بین نقاط ضعف، مؤلفه نامناسب بودن و ناکافی بودن تسهیلات و تجهیزات اقامتی و رفاهی از بالاترین اهمیت برخوردار بوده و لازم است تا با مشارکت بخشهای دولتی و خصوصی، این مورد به عنوان مانع توسعه کانونهای گردشگری برطرف گردد.
- از بین موارد فرصتهای بیرونی، مؤلفه حفظ بافت تاریخی و کهن شهری و قابلیت منطقه در جهت دستیابی به توسعه پایدار به عنوان مهمترین مؤلفه شناخته شده است. در این جهت، مردم و مسئولان بایستی با بازسازی و مرمت بافت تاریخی و کهن شهری، وضعیت موجود را ارتقا بخشند.
- از بین تهدیدهای خارجی، مؤلفه تراکم بیش از حد جمعیتی و شلوغ شدن منطقه در فصول گردشگرپذیر دارای بالاترین اهمیت میباشد. لذا لازم است با مهیاسازی امکانات و تسهیلات اقامتی و رفاهی و فعالیتهای جانبی، موجبات رفاه و آسایش هر چه بیشتر گردشگران را فراهم ساخت.
همچنین با توجه به نمودار ماتریس عوامل داخلی و خارجی، امتیاز نهایی عوامل داخلی 18/2 و امتیاز نهایی عوامل خارجی 04/3 تعیین گردید که بر طبق اصول مدیریت استراتژیک، موقعیت استراتژیک صنعت گردشگری منطقه مورد مطالعه در منطقه سوم قرار دارد و بر همین اساس، استراتژیهای محافظه کارانه(WO) جهت برنامه ریزی توسعه گردشگری منطقه بهکار گرفته میشوند. در ماتریس برنامه ریزی ارزیابی کمی، استراتژیهای این منطقه در ترکیبی با استراتژیهای دو منطقه احتمالی آن یعنی SO و WT خواهند بود، چون در صورت بهبود شرایط داخلی(با فرض فرض ثابت بودن عوامل خارجی) نمره ماتریس تحلیل عوامل داخلی بیشتر از 5/2 خواهد گردید و موقعیت استراتژیک منطقه از وضع محافظه کارانه به تهاجمی(SO) تغییر خواهد یافت. همینطور، چنانچه شرایط خارجی حاکم بر منطقه(با فرض ثابت بودن عوامل داخلی) به سمت بدتر شدن گرایش یابد، نمره ماتریس ارزیابی عوامل خارجی به کمتر از 5/2 رسیده و موقعیت منطقه از حالت محافظه کارانه به تدافعی(WT) انتقال مییابد.
جدول اولویت بندی استراتژیهای انتخاب شده نیز بیانگر آن است که، از میان پنج استراتژی برگزیده، استراتژی تأکید بر توسعه گردشگری فرهنگی- تاریخی به دلیل وجود مزیتهای نسبی این نوع گردشگری در منطقه، با نمره جذابیت 844/6 و استراتژی برگزاری سمینارها و نشستهای «توسعه سرمایه گذاری در صنعت گردشگری شهری و روستایی» به وسیله شورای شهر کاشان با سایر دستگاهها و مسئولان مرتبط و کارآفرینان، دعوت از سرمایه گذاران داخلی و خارجی و ایجاد تسهیلات و امتیازهای ویژه سرمایه گذاری در زمینه احداث هتلها، مجتمعهای اقامتی، تأسیسات تفریحی همچون: پارکهای تفریحی و جنگلی، ایجاد زمینهای ورزشی، موزه میراث فرهنگی و... با نمره جذابیت 568/6، نسبت به دیگر استراتژیها از اولویت بالایی برخوردار هستند.