Document Type : Original Article
Author
university of shahid bahonar
Abstract
Keywords
مقدمه
برخورداری از زندگی سالم، مولد، با کیفیت و عاری از بیماری و ناتوانی، حقی همگانی است که در اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز تأکید شده است (فرنودی، 1388، 2). این در حالی است که در اکثر کشورهای در حال توسعه کیفیت زندگی و موازین بهداشتی بسیار پایینتر از سطح مورد نیاز برای پیشگیری و کنترل بیماریهای عفونی و حفظ سلامت جسمی و روحی و اجتماعی مردم قرار دارد. از آن جایی که هدف کلی سیاستهای بهداشتی در این کشورها تحت پوشش قرار دادن کل جامعه است؛ ولی «تفاوت چشمگیری بین پایتخت و شهرهای بزرگ از یک سو و شهرهای کوچک و نواحی روستایی از سوی دیگر مشاهده میشود (نیک پور و همکاران، 1386: 26». مطالعات نشان میدهد که افرادی که به لحاظ ضعف بنیة مالی در نواحی پست شهری ساکن شدهاند، به واسطة رشد نابرابریهای فضایی و اجتماعی در دسترسی به خدمات محرومتر هستند (احمد، 2004). «این مسأله به ویژه در مورد خدمات بهداشتی و درمانی صادق است؛ چراکه بخش زیادی از جامعه به این خدمات نیاز دارند(شریف زادگان و همکاران، 1389: 266». «منابع بهداشتی و خدمات مربوط به آن باید به صورت منصفانه در اختیار همة مردم قرار گیرد (باقیانی مقدم و احرام پوش، 1383: 47». توزیع ناعادلانه ثروت و حقوق اجتماعی نابرابر مانع از آن شده که اکثریت مردم بتوانند از امکانات موجود بهداشتی و درمانی متناسب با نیازهای خود بهره جویند. در راستای نیل به توزیع عادلانه، در امکانات بهداشتی و درمانی و کاهش نابرابریها و بهره مند درصد بیشتری از جمعیت استان از خدمات درمانی، سعی شده به بررسی شاخصهای سلامت در شهرستانهای استان کرمان پرداخته شود. گسترده وسیع استان کرمان اختلافات و تضادهای زیادی را در خود دارد. این تفاوتها و اختلافات از تفاوتهای اقلیمی، ژئومرفولوژیکی جمعیتی، تا تفاوتهایی فرهنگی اقتصادی و امکانات و بهداشتی ودرمانی و رفاهی است، لذا در سطح بندیها، تعدادی از شهرستانها، برخوردار وتعدادی دیگر غیر برخوردار محسوب میگردند. در بین شهرستانهای استان کرمان اختلاف سطح امکانات بهداشتی و درمانی زیاد است، به طوری که امکانات کرمان حدود 40 برابر کوهبنان است. در این مقاله به این نابرابریهای امکانات بهداشتی و درمانی پرداخته شده است. تا میزان نابرابریها مشخص و در جهت کاهش فاصله خدمات بهداشتی و درمانی بین شهرستانها اقدام شود.
مبانی نظری و پیشینه تحقیق:
شادپور (1372) بر این باور است که سوء مدیریت در شبکهها به ویژه بیمارستانها به عنوان یکی از سطوح ارجاع در نظام شبکههای بهداشتی- درمانی، زیانهای اقتصادی زیادی را در پی دارد (رئیسی و جهانبانی1382) به این نتیجه رسیدهاند که مدیریت بهداشت روان در نظام شبکه مراقبتهای بهداشتی اولیه استان خوزستان از وضعیت ایدهال خود فاصله داشته است. اشراق جهرمی و حسینی خامنه (1384) پس از بررسی منابع مختلف ارائه دهنده اطلاعات پایه و اثبات وجود چندگانگی در اطلاعات ارائه شده بهداشتی و درمانی به این نتیجه رسیدهاند که میزان تغییرات روند یکسانی نداشته تا قابل تعمیم باشند. فرنودی (1388) به این نتیجه رسید که با توجه به اهمیت به کارگیری چارچوبی جامع در کشور و همچنین تفاوت نگاه ذینفعان مختلف نظام سلامت کشور به ابعاد مهم در ارزیابی فناوریهای سلامت، برای دوری گزیدن از جهت گیریهای احتمالی، باید نسبت به ایجاد نهاد مستقل ارزیابی فناوری سلامت در کشور به منظور ارائه اطلاعات لازم به تصمیم گیران این حوزه اقدام نمود. حاجبی و فریدنیا (1388) به این نتیجه رسیدهاند که بین سلامت روان و حمایت اجتماعی رابطه معنی داری وجود دارد و این ارتباط با توجه به عوامل جمعیت شناختی متغیر بوده است. زنگیآبادی و همکاران (1391) به این نتیجه رسیدهاند که شاخصهای بهداشت و درمان در شهرستانهای استان کردستان به صورت متوازن توزیع نشده و اختلافات فاحشی بین شهرستانهای استان از نظر خدمات بهداشتی و درمانی ملاحظه میشود. شهرستانهای بیجار و دیواندره به ترتیب در بالاترین و پایین ترین سطح توسعه قرار گرفتهاند. استکلوف و بومیر (2002) توجه خود را محدود به مفهوم خاص توزیع منصفانه سلامت یعنی برابری سلامت نمودهاند. بلچرودت و دورسلر (2005) به این نتیجه رسیدهاند که مطالعات انجام شده سنجش نابرابری سلامت، نتیجه گسترش سنجش رتبه محور در کسب نابرابری درآمدی است. موضوع مقالات نابرابری سلامت این است که آیا تمام نابرابریها باید محاسبه شوند یا تنها نابرابریهایی محاسبه شوند که برخی همخوانیهای نظاممند را با نشانههای موقعیت اقتصادی- اجتماعی از خود نشان میدهند. چنگ و همکاران(2007) برای تعیین مکانهای مناسب بیمارستانهای تایوان با ایجاد مزایای رقابتی از روش تحلیل سلسله مراتبی، تحلیل حساسیت و روش دلفی تعدیل یافته استفاده کردند. درزنر و درزنر (2007) با اعمال تغییراتی در مدل p-median با استفاده از قانون جاذبه، مدل جاذبه p-median را معرفی کردند. در این مدل فرض استفاده از نزدیکترین تسهیلات بهداشتی و درمانی حذف و میزان برخورداری افراد از تسهیلات، متناسب با میزان جذابیت آنها برای کاربران و تابعی نزولی از مسافت تا آن تسهیلات در نظر گرفته شد.
اطلاعات، آمارها و شاخصهای پایه بهداشتی مورد استفاده طیف وسیعی از افراد قرار میگیرد. برای نمونه مدیران ارشد، تعیین کنندگان سیاستهای بهداشتی و برنامهریزان استراتژیک و کلان کشور، «برای تعیین اهداف و اولویتهای بهبود وضعیت بهداشتی جامعه، تحلیل دقیق وضعیت کنونی و پیش بینی تغییرات آینده به استفاده از اطلاعات بهداشتی و درمانی نیازمند هستند (شادپور و پیله رودی، 1381: 59)». مدیران و تصمیمگیران سایر بخشهای کشور نظیر دفتر فنی استانداری، وزارت کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی، وزارت جهاد کشاورزی و غیره نیز در راستای شعار "انسان سالم محور توسعه پایدار" به اشکال مختلف نیازمند اطلاعات بهداشتی و درمانی بوده و هر یک در اجرای درست و مؤثر برنامههای سلامت نقش دارند. بررسی و شناخت وضعیت شهرستانها، قابلیتها و تنگناهای آن در برنامه ریزی ناحیه ای از اهمیت بسزایی برخوردار است، امروزه آگاهی از نقاط ضعف و قوت نواحی، نوعی ضرورت برای ارائه طرحها و برنامهها محسوب می شود (رضایی و عطار، 1390، 54)
دادهها و روش
در این پژوهش مواد تحقیق شامل 20 شاخص بهداشتی و درمانی است که در شهرستانهای استان کرمان بکار گرفته میشوند این متغیرها عبارتند از:
1- تعداد بیمارستان؛ 2- تعداد تخت بیمارستان؛ 3- تعداد مرکز بهداشتی- درمانی شهری؛ 4- تعداد مرکز بهداشتی- درمانی روستایی؛ 5- تعداد خانههای بهداشت فعال روستایی؛ 6- تعداد بهورزان زن خانههای بهداشت روستایی؛ 7- تعداد بهورزان مرد خانههای بهداشت روستایی؛ 8- تعداد آزمایشگاه؛ 9- تعداد داروخانه؛ 10- تعداد مراکز پرتونگاری؛ 11- تعداد مراکز توانبخشی؛ 12- تعداد پزشک عمومی؛ 13- تعداد پزشک متخصص؛ 14- تعداد دندانپزشکان؛ 15- تعداد داروسازان؛ 16- تعداد پزشکان متخصص اطفال؛ 17- تعداد پزشکان متخصص زنان و زایمان؛ 18- تعداد پزشکان متخصص داخلی؛ 19- تعداد پزشکان متخصص اعصاب و روان؛20- تعداد پزشکان متخصص گوش، حلق و بینی.
پژوهش از نوع کمی- تحلیلی بوده و قلمرو پژوهش را شهرستانهای استان کرمان در سال 1390 تشکیل میدهند و با استفاده از شاخص تمرکز وگستاف، پاسی و دورسلر و شاخص تمرکز وگستاف و بهرهگیری از 20 متغیر به بررسی وضعیت مؤلفههای بهداشت و درمان در شهرستانهای استان کرمان مبادرت شده است. فرضیه اساسی تحقیق اینگونه صورت بندی شده است.
«به نظر میرسد اختلاف زیادی در سطوح توسعه یافتگی خدمات بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان کرمان وجود دارد» لذا برای روش شدن این فرضیه اطلاعات مورد نیاز از طریق سرشماری نفوس و مسکن 1390استان کرمان و در مواردی به روش میدانی جمع آوری، دسته بندی و با استفاده از شاخصهای تمرکز تجزیه و تحلیل و در محیط GIS، سطح بندی و نقشههای مورد نیاز تهیه گردید.
|
تکنیکهای مورد بررسی
مطالعات انجام شده دربارة سنجش نابرابری سلامت، حاصل پیشرفت ارزیابیهای رتبه محور، در کتب و مقالات، نابرابری درآمدی است. موضوع مقالات مربوط به نابرابری سلامت این است که آیا تمام نابرابریها باید محاسبه شوند یا تنها نابرابریهایی محاسبه شوند که برخی همخوانیهای نظاممند را با نشانههای موقعیت اقتصادی- اجتماعی از خود نشان میدهند (بلیچورت و دورسلر، 2005، 4). در برخی از نوشتههای اقتصاددانان مانند لیگراند (1989) «از منحنیهای لورنز و ضریب جینی برای محاسبة نابرابری در مرگ و میر بهره گرفتهاند. منحنی لورنز توزیع سلامت را در جمعیتی توصیف میکند که براساس سلامت رتبه بندی شده و ضریب جینی انحراف از توزیع برابر را بین ناحیة منحنی لورنز و قطر محاسبه میکند» (اکبری، 1390: 96).
شاخص وگستاف، پاسی و فون دورسلر
وگستاف، پاسی و فون دورسلر (1991) استفاده از مفاهیم منحنی، شاخص تمرکز را برای محاسبة میزانی پیشنهاد کردند که نابرابریهای سلامت به شاخصهای وضعیت اجتماعی- اقتصادی مانند درآمد یا آموزش وابسته هستند. آنها معتقد هستند که شاخص تمرکز سه شرط حداقلی را برای شاخص نابرابری دارد:
الف- این شاخص تجربة تمام جمعیت مورد مطالعه را نشان میدهد؛
ب- این شاخص بعد اجتماعی- اقتصادی نابرابریهای سلامت را نشان میدهد؛
ج- این شاخص نسبت به تغییر در ترکیب متغیر زیربنایی اجتماعی- اقتصادی حساس است.
منحنی تمرکز، توزیع تمرکز سلامت را در جمعیتی توصیف میکند که براساس موقعیت اجتماعی- اقتصادی رتبهبندی شدهاند و شاخص تمرکز، انحراف از توزیع برابر را (دو برابر) ناحیة بین منحنی تمرکز و قطر محاسبه میکند. ضریب جینی تنها میتواند مقادیر مثبت را بپذیرد و زمانی صفر میشود که منحنی لورنز بر قطر منطبق میشود. منحنی لورنز میتواند تنها پایین قطر تشکیل شود. شاخص تمرکز میتواند بسته به اینکه منحنی تمرکز بالا یا پایین خط قطری است، مثبت یا منفی بودنش را نشان دهد. برای دادههای انفرادی ضرایب جینی و تمرکز را میتوان به صورت زیر نوشت:
که در آن حجم نمونه است،شاخص سلامت برای نفر است که هرچقدر بیشتر باشد سلامت بهتر است،میان ین سلامت است ورتبة نسبی اومین نفر است که نشان دهندة بهترین یا بالاترین رتبه است. برای ضریب جینی رتبهبندی از نظر سلامت است و برای شاخص تمرکز رتبهبندی از نظر وضعیت اجتماعی- اقتصادی میباشد. معادلة(1) نشان میدهد که روش وزندهی و مقدار ناسازگاری نابرابری که در شاخص تمرکز ریشه دارد قراردادی است (بلیچورت و دورسلر، 2005، 6).
شاخص وگستاف
وگستاف(2002) شاخصی را پیشنهاد کرده که شاخص پیشرفت نامیده شده و به صورت زیر است:
این معادله شباهت قابل توجهی به تابع کوتاه شدة رفاه اجتماعی دارد که در کتب و مقالات محاسبة نابرابری درآمدی متداول است. لمبرت (2001) توجیههای اقتصادی رفاهی بسیاری برای تابع رفاه اجتماعی کوتاه شده در ارزیابی شاخص درآمد ارائه کرده است. رویکرد وی از این نظر که مبانی رجحان و برتری را برای اشکال تابع لحاظ نمیکند؛ اما در عوض اشکال تابع خاصی را در نظر میگیرد با رویکرد ما تفاوت دارد (بلیچورت و دورسلر، 2005، 7).
محدوده مورد مطالعه
محدوده مورد مطالعه در این تحقیق استان کرمان است. این استان از ׳21 °54 تا ׳34 °59 طول شرقی و از ׳29 °26 تا ׳58 °31 عرض شمالی در جنوب شرق ایران قرار گرفته در حال حاضر پهناورترین استان کشور با 182349 کیلومتر مربع مساحت میباشد که 15/11 درصد از مساحت کشور را به خود اختصاص داده است. پهنای حداکثر استان در بخش شمالی حدود 480 کیلومتر وحداقل در بخش جنوبی تا 80 کیلومتر تغییر میکند، پهنای متوسط استان 250 کیلومتر و فاصله حد جنوبی تا حد شمالی یا طول استان برابر با 660 کیلومتر است. (معاونت برنامهریزی استانداری، 1389، 29).
یافتههای پژوهش
با استفاده از شاخص تمرکز وگستاف و همکاران و شاخص وگستاف به تحلیل مؤلفههای بهداشتی و درمانی در شهرستانهای استان کرمان پرداخته شده است. در این مطالعه مؤلفههای بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان از نظر کمی و کیفی و امکانات و تجهیزات مورد بررسی قرار گرفته و شاخصهای ترکیبی آن در تحلیلها مدنظر قرار گرفت که در جدول 1 و 2 آمده است. در جدول 2 وضعیت هر شهرستان در سطح بندی خدمات بهداشتی و درمانی تعیین گردیده و دسته بندی آنها انجام گرفته است.
جدول شماره(1) شاخص تمرکز وگستاف، پاسی و دورسلر مؤلفههای بهداشت و درمان در شهرستانهای استان کرمان
|
|
بیمارستان |
تخت |
مراکز بهداشتی-درمانی شهری |
مراکز بهداشتی-درمانی روستایی |
خانههای بهداشتروستایی |
بهورزان زن |
بهورزان مرد |
آزمایشگاه |
داروخانه |
|
انار |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
بافت |
0.025 |
0.028 |
0.040 |
0.169 |
0.129 |
0.125 |
0.123 |
0.046 |
0.020 |
|
بردسیر |
0.022 |
0.013 |
0.036 |
0.004 |
0.007 |
0.011 |
0.016 |
0.030 |
0.017 |
|
بم |
0.107 |
0.073 |
0.113 |
0.136 |
0.162 |
0.157 |
0.177 |
0.085 |
0.056 |
|
جیرفت |
0.066 |
0.112 |
0.072 |
0.107 |
0.088 |
0.087 |
0.081 |
0.177 |
0.100 |
|
رابر |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
راور |
0.020 |
0.004 |
0.010 |
0.002 |
0.002 |
0.002 |
0.000 |
0.003 |
0.001 |
|
رفسنجان |
0.114 |
0.178 |
0.228 |
0.180 |
0.115 |
0.116 |
0.134 |
0.147 |
0.129 |
|
رودبارجنوب |
0.017 |
0.003 |
0.001 |
0.057 |
0.027 |
0.015 |
0.007 |
0.008 |
0.025 |
|
ریگان |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
زرند |
0.061 |
0.046 |
0.066 |
0.052 |
0.049 |
0.061 |
0.065 |
0.055 |
0.015 |
|
سیرجان |
0.055 |
0.084 |
0.027 |
0.040 |
0.040 |
0.054 |
0.092 |
0.098 |
0.085 |
|
شهر بابک |
0.014 |
0.011 |
0.055 |
0.017 |
0.011 |
0.008 |
0.041 |
0.026 |
0.008 |
|
عنبرآباد |
0.012 |
0.003 |
0.005 |
0.071 |
0.077 |
0.044 |
0.056 |
0.014 |
0.034 |
|
فهرج |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
قلعه گنج |
0.009 |
0.002 |
0.004 |
0.025 |
0.022 |
0.024 |
0.012 |
0.002 |
0.012 |
|
کرمان |
0.489 |
0.713 |
0.454 |
0.014 |
0.057 |
0.077 |
0.037 |
0.379 |
0.520 |
|
کوهبنان |
0.007 |
0.001 |
0.009 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.002 |
0.000 |
0.000 |
|
کهنوج |
0.004 |
0.020 |
0.020 |
0.011 |
0.017 |
0.019 |
0.025 |
0.023 |
0.061 |
|
منوجان |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
|
مراکز پرتونگاری |
مراکز توانبخشی |
پزشک عمومی |
پزشک متخصص |
دندانپزشکان |
داروسازان |
پزشکان متخصص اطفال |
پزشکان متخصص زنان و زایمان |
پزشکان متخصص داخلی |
|
انار |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
بافت |
0.025 |
0.028 |
0.040 |
0.169 |
0.129 |
0.125 |
0.123 |
0.046 |
0.020 |
|
بردسیر |
0.022 |
0.013 |
0.036 |
0.004 |
0.007 |
0.011 |
0.016 |
0.030 |
0.017 |
|
بم |
0.107 |
0.073 |
0.113 |
0.136 |
0.162 |
0.157 |
0.177 |
0.085 |
0.056 |
|
جیرفت |
0.066 |
0.112 |
0.072 |
0.107 |
0.088 |
0.087 |
0.081 |
0.177 |
0.100 |
|
رابر |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
راور |
0.020 |
0.004 |
0.010 |
0.002 |
0.002 |
0.002 |
0.000 |
0.003 |
0.001 |
|
رفسنجان |
0.114 |
0.178 |
0.228 |
0.180 |
0.115 |
0.116 |
0.134 |
0.147 |
0.129 |
|
رودبارجنوب |
0.017 |
0.003 |
0.001 |
0.057 |
0.027 |
0.015 |
0.007 |
0.008 |
0.025 |
|
ریگان |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
زرند |
0.061 |
0.046 |
0.066 |
0.052 |
0.049 |
0.061 |
0.065 |
0.055 |
0.015 |
|
سیرجان |
0.055 |
0.084 |
0.027 |
0.040 |
0.040 |
0.054 |
0.092 |
0.098 |
0.085 |
|
شهر بابک |
0.014 |
0.011 |
0.055 |
0.017 |
0.011 |
0.008 |
0.041 |
0.026 |
0.008 |
|
عنبرآباد |
0.012 |
0.003 |
0.005 |
0.071 |
0.077 |
0.044 |
0.056 |
0.014 |
0.034 |
|
فهرج |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
|
قلعه گنج |
0.009 |
0.002 |
0.004 |
0.025 |
0.022 |
0.024 |
0.012 |
0.002 |
0.012 |
|
کرمان |
0.489 |
0.713 |
0.454 |
0.014 |
0.057 |
0.077 |
0.037 |
0.379 |
0.520 |
|
کوهبنان |
0.007 |
0.001 |
0.009 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.002 |
0.000 |
0.000 |
|
کهنوج |
0.004 |
0.020 |
0.020 |
0.011 |
0.017 |
0.019 |
0.025 |
0.023 |
0.061 |
|
منوجان |
0.001 |
0.000 |
0.003 |
0.029 |
0.034 |
0.034 |
0.020 |
0.006 |
0.006 |
جدول شمارة (2) شاخص ترکیبی مؤلفههای بهداشت و درمان در شهرستانهای استان کرمان
|
پزشکان متخصص اعصاب و روان |
پزشکان متخصص گوش، حلق و بینی |
ردیف |
شهرستان |
شاخص ترکیبی |
ردیف |
شهرستان |
سطح توسعه(*) |
|
0.000 |
0.000 |
1 |
انار |
0.1555 |
1 |
کرمان |
ورا تمرکز(1) |
|
0.000 |
0.074 |
2 |
بافت |
1.151 |
2 |
رفسنجان |
فرا تمرکز(2) |
|
0.064 |
0.000 |
3 |
بردسیر |
0.3753 |
3 |
بم |
میان تمرکز(3) |
|
0.000 |
0.068 |
4 |
بم |
1.8087 |
4 |
جیرفت |
|
|
0.060 |
0.062 |
5 |
جیرفت |
1.5924 |
5 |
سیرجان |
|
|
0.000 |
0.000 |
6 |
رابر |
0.1555 |
6 |
بافت |
فرو تمرکز(4) |
|
0.055 |
0.056 |
7 |
راور |
0.276 |
7 |
زرند |
|
|
0.276 |
0.171 |
8 |
رفسنجان |
4.1978 |
8 |
کهنوج |
|
|
0.000 |
0.000 |
9 |
رودبار جنوب |
0.187 |
9 |
شهر بابک |
|
|
0.000 |
0.000 |
10 |
ریگان |
0.1555 |
10 |
بردسیر |
|
|
0.000 |
0.050 |
11 |
زرند |
0.7662 |
11 |
عنبرآباد |
|
|
0.050 |
0.159 |
12 |
سیرجان |
1.4686 |
12 |
راور |
|
|
0.000 |
0.044 |
13 |
شهر بابک |
0.376 |
13 |
رودبار جنوب |
|
|
0.000 |
0.000 |
14 |
عنبرآباد |
0.3357 |
14 |
فهرج |
|
|
0.000 |
0.000 |
15 |
فهرج |
0.1812 |
15 |
انار |
|
|
0.000 |
0.000 |
16 |
قلعه گنج |
0.121 |
16 |
رابر |
|
|
0.960 |
0.638 |
17 |
کرمان |
10.5 |
17 |
ریگان |
|
|
0.000 |
0.000 |
18 |
کوهبنان |
0.0474 |
18 |
منوجان |
|
|
0.000 |
0.000 |
19 |
کهنوج |
0.4792 |
19 |
قلعه گنج |
|
|
0.000 |
0.000 |
20 |
منوجان |
0.1555 |
20 |
کوهبنان |
*- گروه اول- 006/6 و بالاتر: ورا تمرکز. گروه دوم- از 615/3 تا 006/6 : فراتمرکز. گروه سوم- از 224/1 تا 615/3 : میان تمرکز. گروه چهارم- از 224/1 و پایین تر: فرو تمرکز.
شکل شماره 2- نقشه سطح بندی شاخص تمرکز بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان کرمان 1390
شکل شمارة (3) شاخص ترکیبی مؤلفههای بهداشت و درمان در شهرستانهای استان کرمان
با استفاده از شاخص وگستاف، پاسی و دورسلر به بررسی شاخصهای بهداشتی و درمانی در شهرستانهای استان کرمان پرداخته شده است. شهرستان کرمان با شاخص ترکیبی 10.5066 در رتبه نخست استان قرار گرفته است و بیشترین تمرکز مؤلفههای بهداشتی و درمانی را دارد. سایر شهرستانهای استان با فاصله زیادی از شهر اول قرار گرفته اند به طوری که شهر اول دو نیم برابر شهر دوم و 40 برابر شهر آخر دارای امکانات بهداشتی و درمانی است.
شهرستانهای رفسنجان با شاخص ترکیبی 4.1978، بم با شاخص ترکیبی 1.8087، جیرفت با شاخص ترکیبی 1.5924، سیرجان با شاخص ترکیبی 1.4686، بافت با شاخص ترکیبی 1.15، زرند با شاخص ترکیبی 0.7662، کهنوج با شاخص ترکیبی 0.4792، شهر بابک با شاخص ترکیبی 0.376، بردسیر با شاخص ترکیبی 0.3753، عنبرآباد با شاخص ترکیبی 0.3357، راور با شاخص ترکیبی 0.276، رودبار جنوب با شاخص ترکیبی 0.187، فهرج با شاخص ترکیبی 0.1812، انار، رابر، ریگان و منوجان با شاخص ترکیبی 0.155، قلعه گنج با شاخص ترکیبی 0.121 و کوهبنان با شاخص ترکیبی 0.0474 در رتبههای دوم تا بیستم استان کرمان قرار گرفتهاند. در شاخص تمرکز وگستاف، پاسی و دورسلر، کرمان از نظر دسترسی به شاخصهای بهداشت و درمان در رتبه نخست و شهرستان کوهبنان در رتبه آخر قرار دارد.
|
|
شاخص تمرکز نشان دهنده میزان تمرکز خدمات و امکانات بهداشتی و درمانی در شهرستانهای استان است. عدد به دست آمده از تمرکز نشان دهنده مکان قرارگیری هر یک از شهرستانها در سطح معینی از امکانات بهداشتی و درمانی است که در جدول زیر قابل مشاهده است.
جدول شماره(3) شاخص تمرکز وگستاف مؤلفههای بهداشت و درمان در شهرستانهای استان کرمان
|
|
بیمارستان |
تخت |
مراکز بهداشتی شهری |
مراکز بهداشتی روستایی |
خانههای بهداشت روستایی |
بهورزان زن |
بهورزان مرد |
آزمایشگاه |
داروخانه |
|
انار |
0.050 |
1.400 |
0.100 |
0.250 |
2.350 |
2.550 |
1.100 |
0.200 |
0.400 |
|
بافت |
0.050 |
5.750 |
0.400 |
0.750 |
4.600 |
4.800 |
2.700 |
0.550 |
0.450 |
|
بردسیر |
0.050 |
3.400 |
0.400 |
0.100 |
1.400 |
1.800 |
1.050 |
0.400 |
0.450 |
|
بم |
0.150 |
12.300 |
0.800 |
0.650 |
5.400 |
5.650 |
3.400 |
0.850 |
0.900 |
|
جیرفت |
0.100 |
16.150 |
0.550 |
0.550 |
3.650 |
3.900 |
2.100 |
1.400 |
1.250 |
|
رابر |
0.050 |
1.400 |
0.100 |
0.250 |
2.350 |
2.550 |
1.100 |
0.200 |
0.400 |
|
راور |
0.050 |
1.400 |
0.150 |
0.100 |
0.800 |
0.800 |
0.250 |
0.150 |
0.150 |
|
رفسنجان |
0.150 |
24.000 |
1.500 |
0.750 |
4.400 |
4.800 |
2.750 |
1.250 |
1.500 |
|
رودبار جنوب |
0.050 |
1.400 |
0.050 |
0.350 |
2.150 |
1.900 |
0.850 |
0.200 |
0.500 |
|
ریگان |
0.050 |
1.400 |
0.100 |
0.250 |
2.350 |
2.550 |
1.100 |
0.200 |
0.400 |
|
زرند |
0.100 |
8.600 |
0.550 |
0.350 |
2.650 |
3.250 |
1.850 |
0.600 |
0.450 |
|
سیرجان |
0.100 |
13.150 |
0.750 |
0.300 |
2.450 |
3.200 |
2.200 |
0.900 |
1.150 |
|
شهر بابک |
0.050 |
3.400 |
0.500 |
0.200 |
1.700 |
1.800 |
1.450 |
0.400 |
0.400 |
|
عنبرآباد |
0.050 |
1.400 |
0.100 |
0.400 |
3.450 |
2.900 |
1.750 |
0.300 |
0.600 |
|
فهرج |
0.050 |
1.400 |
0.100 |
0.250 |
2.350 |
2.550 |
1.100 |
0.200 |
0.400 |
|
قلعه گنج |
0.050 |
1.400 |
0.100 |
0.250 |
2.100 |
2.100 |
1.000 |
0.150 |
0.450 |
|
کرمان |
0.600 |
89.750 |
2.800 |
0.200 |
2.800 |
3.750 |
1.450 |
2.800 |
5.650 |
|
کوهبنان |
0.050 |
1.400 |
0.150 |
0.050 |
0.450 |
0.550 |
0.300 |
0.100 |
0.050 |
|
کهنوج |
0.050 |
4.500 |
0.250 |
0.200 |
2.000 |
1.950 |
1.150 |
0.400 |
0.900 |
|
منوجان |
0.050 |
1.400 |
0.100 |
0.250 |
2.350 |
2.550 |
1.100 |
0.200 |
0.400 |
|
|
مراکز پرتونگاری |
مراکز توانبخشی |
پزشک عمومی |
پزشک متخصص |
دندانپزشکان |
داروسازان |
پزشکان متخصص اطفال |
پزشکان متخصص زنان |
پزشکان متخصص داخلی |
|
انار |
0.050 |
0.000 |
0.900 |
0.000 |
0.050 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
|
بافت |
0.150 |
0.200 |
2.100 |
0.450 |
0.300 |
0.100 |
0.050 |
0.050 |
0.050 |
|
بردسیر |
0.050 |
0.100 |
0.800 |
0.400 |
0.200 |
0.000 |
0.050 |
0.050 |
0.050 |
|
بم |
0.400 |
0.400 |
2.400 |
0.600 |
0.500 |
0.100 |
0.100 |
0.100 |
0.050 |
|
جیرفت |
0.150 |
0.250 |
0.500 |
1.500 |
0.250 |
0.050 |
0.150 |
0.150 |
0.100 |
|
رابر |
0.050 |
0.000 |
0.900 |
0.000 |
0.050 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
|
راور |
0.050 |
0.100 |
0.550 |
0.350 |
0.100 |
0.000 |
0.050 |
0.050 |
0.050 |
|
رفسنجان |
0.450 |
0.400 |
4.450 |
3.950 |
2.650 |
0.450 |
0.400 |
0.300 |
0.400 |
|
رودبار جنوب |
0.000 |
0.000 |
1.000 |
0.000 |
0.050 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
|
ریگان |
0.050 |
0.000 |
0.900 |
0.000 |
0.050 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
|
زرند |
0.150 |
0.250 |
1.450 |
0.350 |
0.300 |
0.050 |
0.050 |
0.050 |
0.000 |
|
سیرجان |
0.400 |
0.500 |
2.050 |
1.000 |
0.600 |
0.050 |
0.100 |
0.050 |
0.100 |
|
شهر بابک |
0.050 |
0.100 |
1.550 |
0.450 |
0.050 |
0.000 |
0.050 |
0.050 |
0.050 |
|
عنبرآباد |
0.000 |
0.000 |
0.900 |
0.000 |
0.050 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
|
فهرج |
0.050 |
0.000 |
0.900 |
0.000 |
0.050 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
|
قلعه گنج |
0.000 |
0.000 |
0.700 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
|
کرمان |
2.050 |
1.800 |
12.400 |
13.100 |
4.050 |
1.100 |
0.450 |
0.650 |
0.850 |
|
کوهبنان |
0.050 |
0.000 |
0.400 |
0.050 |
0.100 |
0.000 |
0.050 |
0.000 |
0.000 |
|
کهنوج |
0.100 |
0.050 |
0.500 |
0.600 |
0.000 |
0.050 |
0.100 |
0.100 |
0.100 |
|
منوجان |
0.050 |
0.000 |
0.900 |
0.000 |
0.050 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
0.000 |
جدول شمارة (4) شاخص ترکیبی مؤلفههای بهداشت و درمان در شهرستانهای استان کرمان
|
پزشکان متخصص اعصاب و روان |
پزشکان متخصص گوش، حلق و بینی |
ردیف |
شهرستان |
شاخص ترکیبی وگستاف |
ردیف |
شهرستان |
سطح توسعه(*) |
|
0.000 |
0.000 |
1 |
انار |
9.40 |
1 |
کرمان |
ورا تمرکز(1) |
|
0.000 |
0.050 |
2 |
بافت |
23.55 |
2 |
رفسنجان |
میان تمرکز(3) |
|
0.050 |
0.000 |
3 |
بردسیر |
10.80 |
3 |
بم |
|
|
0.000 |
0.050 |
4 |
بم |
34.8 |
4 |
جیرفت |
|
|
0.050 |
0.050 |
5 |
جیرفت |
32.85 |
5 |
سیرجان |
|
|
0.000 |
0.000 |
6 |
رابر |
9.40 |
6 |
بافت |
|
|
0.050 |
0.050 |
7 |
راور |
5.25 |
7 |
زرند |
فرو تمرکز(4) |
|
0.200 |
0.100 |
8 |
رفسنجان |
54.85 |
8 |
کهنوج |
|
|
0.000 |
0.000 |
9 |
رودبار جنوب |
8.50 |
9 |
شهر بابک |
|
|
0.000 |
0.000 |
10 |
ریگان |
9.40 |
10 |
عنبرآباد |
|
|
0.000 |
0.050 |
11 |
زرند |
21.10 |
11 |
بردسیر |
|
|
0.050 |
0.100 |
12 |
سیرجان |
29.20 |
12 |
انار |
|
|
0.000 |
0.050 |
13 |
شهر بابک |
12.30 |
13 |
رابر |
|
|
0.000 |
0.000 |
14 |
عنبرآباد |
11.90 |
14 |
ریگان |
|
|
0.000 |
0.000 |
15 |
فهرج |
9.40 |
15 |
فهرج |
|
|
0.000 |
0.000 |
16 |
قلعه گنج |
8.30 |
16 |
منوجان |
|
|
0.650 |
0.350 |
17 |
کرمان |
147.25 |
17 |
رودبار جنوب |
|
|
0.000 |
0.000 |
18 |
کوهبنان |
3.75 |
18 |
قلعه گنج |
|
|
0.000 |
0.000 |
19 |
کهنوج |
13.00 |
19 |
راور |
|
|
0.000 |
0.000 |
20 |
منوجان |
9.40 |
20 |
کوهبنان |
*- گروه اول- 88/86 و بالاتر: ورا تمرکز. گروه دوم- از 05/55 تا 88/86 : فرا تمرکز. گروه سوم- از 22/23 تا 05/55 : میان تمرکز. گروه چهارم- از 22/23 و پایین تر: فرو تمرکز.
شکل شماره 4- نقشه سطح بندی شاخصهای ترکیبی خدمات بهداشتی و درمانی شهرستانهای استان کرمان 1390
شکل شمارة (5) شاخص ترکیبی مؤلفههای بهداشت و درمان در شهرستانهای استان کرمان
با استفاده از شاخص تمرکز وگستاف به بررسی شاخصهای بهداشتی و درمانی در شهرستانهای استان کرمان مبادرت شده است. شهرستان کرمان با شاخص ترکیبی 147.25 در رتبه نخست استان قرار گرفته است و بیشترین تمرکز مؤلفههای بهداشت و درمان به مرکز استان کرمان تعلق داشته است.
شهرستانهای رفسنجان با شاخص ترکیبی 54.85، بم با شاخص ترکیبی 34.8، جیرفت با شاخص ترکیبی 32.85، سیرجان با شاخص ترکیبی 29.20، بافت با شاخص ترکیبی 23.55، زرند با شاخص ترکیبی 21.10، کهنوج با شاخص ترکیبی 13.00، شهر بابک با شاخص ترکیبی 12.30، عنبرآباد با شاخص ترکیبی 11.90، بردسیر با شاخص ترکیبی 10.80، انار، رابر، ریگان، فهرج و منوجان با شاخص ترکیبی 9.40، رودبار جنوب با شاخص ترکیبی 8.50، قلعه گنج با شاخص ترکیبی 8.30، راور با شاخص ترکیبی 5.25 و کوهبنان با شاخص ترکیبی 3.75 در رتبههای دوم تا بیستم استان کرمان قرار گرفتهاند.
در شاخص تمرکز وگستاف شهرستان کرمان از نظر دسترسی به شاخصهای بهداشت و درمان در رتبه نخست و شهرستان کوهبنان در رتبه آخر قرار دارد.
بحث و نتیجهگیری
شاخص تمرکز وگستاف، پاسی و دورسلر نشان میدهد که بیشترین تمرکز خدمات بهداشت و درمان در شهرستان کرمان است و این شهرستان با شاخص ترکیبی 10.5 در رتبه نخست استان قرار گرفته است. با توجه به شاخص ترکیبی مدل تمرکز وگستاف، پاسی و دورسلر به رتبهبندی شهرستانهای استان کرمان در چهار سطح اقدام شده است:
- سطح ورا تمرکز: شهرستان کرمان؛
- سطح فرا تمرکز: شهرستان رفسنجان؛
- سطح میان تمرکز: شهرستانهای بم، جیرفت و سیرجان؛
- سطح فرو تمرکز: شهرستانهای بافت، زرند، کهنوج، شهر بابک، بردسیر، عنبرآباد، راور، رودبار جنوب، فهرج، انار، رابر، ریگان، منوجان، قلعه گنج و کوهبنان؛
شاخص تمرکز وگستاف نشان میدهد که بیشترین تمرکز خدمات بهداشت و درمان در شهرستان کرمان است و این شهرستان با شاخص ترکیبی 147.25 در رتبه نخست استان کرمان قرار گرفته است. با توجه به شاخص ترکیبی مدل تمرکز وگستاف به رتبهبندی شهرستانهای استان کرمان درسه سطح اقدام شده است:
- سطح ورا تمرکز: شهرستان کرمان؛
- سطح میان تمرکز: شهرستانهای رفسنجان، بم، جیرفت، سیرجان و بافت؛
- سطح فرو تمرکز: شهرستانهای زرند، کهنوج، شهر بابک، عنبرآباد، بردسیر، انار، رابر، ریگان، فهرج، منوجان، رودبار جنوب، قلعه گنج، راور و کوهبنان؛
نتایج بدست آمده نشان میدهد اختلاف سطح بین شهر اول و شهر آخر بسیار زیاد است، به طوری که به بیش از 40 برابر میرسد. چنانچه این شاخصها را با در نظر گرفتن تعداد جمعیت آن شهرستان تحلیل کنیم میزان فقر آن شهرستانها بسیار بیشتر خواهد بود.
یافتههای پژوهش با بهرهگیری از این دو مدل نشان میدهد که شهرستان کرمان در رتبه نخست و شهرستان کوهبنان در رتبه بیستم استان قرار گرفته است. در شاخص وگستاف هیچ کدام از شهرستانهای استان در سطح فرا تمرکز قرار ندارند و دلیل آن به خاطر شکاف بین شهرستان کرمان و شهرستان رفسنجان از حیث دارا بودن خدمات بهداشت و درمان است.
پیشنهادها
1- همانگونه که نتیجهگیری تحقیق نشان میدهد اختلاف زیادی بین شهرستانهای استان کرمان به لحاظ برخورداری از امکانات و خدمات بهداشتی و درمانی وجود دارد، برای کاهش این اختلافها لازم است که شهرستانهایی که در سطح فرو تمرکز قرار گرفته اند و تعداد آنها هم زیاد است توجه ویژهای صورت گیرد.
2- تعداد 15 شهرستان از 20 شهرستان استان در سطح فرو تمرکز قرار گرفتهاند، یعنی 75 درصد از شهرستانهای استان در این سطح قرار دارند. این آمار نشان دهنده نابرابری زیاد بین شهرستانهای استان از نظر برخورداری از امکانات بهداشتی و درمانی است، پیشنهاد می گردد برای تعادل بخشی به خدمات بهداشتی و درمانی امکانات بیشتری به شهرستانهایی که در سطح فرومتمرکز قرار دارند اختصاص یابد.
3- شاخص تمرکز نشان میدهد بیشترین شهرستانهای محروم استان در شرق و جنوب استان قرار دارند که لازم است توجه جدی به سطح خدمات بهداشتی و درمانی آنها صورت گیرد، در عین حال برای جلوگیری از کاهش سطح خدمات بهداشتی و درمانی استان شهرستانهایی که در سطح میان تمرکز قرار دارند به رشد خود ادامه دهند و فاصله خود را با شهر فراتمرکز و وراتمرکز کاهش دهند.
4- رابطه معناداری میان محرومیت اقتصادی و محرومیت بهداشتی و درمانی بین شهرستانها وجود دارد، این رابطه یک رابطه مستقیم است؛ یعنی مناطق کمتر برخوردار اقتصادی، کمتر برخوردار بهداشتی و درمانی نیز هست، اگرچه نمیتوان سطح برخورداری اقتصادی را در کوتاه مدت افزایش داد، اما میتوان سطح برخورداری بهداشتی و درمانی را ارتقا داد.
5- رابطه معکوسی میان تعداد جمعیت شهرستانهای محروم و امکانات و خدمات بهداشتی و درمانی برقرار است یعنی شهرستانهایی که در سطح فروتمرکز قرار دارند جمعیت زیاد و امکانات محدودی دارند، لذا راه حل اساسی این است که امکانات بیشتری به این مناطق داده شود تا از محرومیت بهداشتی و درمانی خارج شوند.
)
