Document Type : Original Article
Authors
1 university of Tehran
2 Razi university
3 Kharazmi university
Abstract
Keywords
مقدمه
سرمایه اجتماعی در نظام اجتماعی کنونی به عنوان یکی از شاخصههای بنیادین رشد و توسعه هر جامعهای مطرح است. این مفهوم حوزههای متفاوتی از جمله توسعه روستایی، توسعه اقتصادی - اجتماعی کلان شهرها، بهبود مدیریت در زمینههای مختلف و سطوح مختلف خرد و کلان و... را در بر میگیرد. یکی از شروط لازم برای پیشرفت و توسعه همه‌جانبه جامعه، گسترش انسجام اجتماعی، بسط مشارکت اجتماعی و اعتماد متقابل فرد – جامعه - دولت است (رستمعلیزاده، 1387: 7). پژوهشهای متعدد نشان داده است که جوامع پیشرفته از سطوح بالاتر سرمایه اجتماعی از قبیل اعتماد، مشارکت، همبستگی، ثبات و ... برخوردارند، اما سرمایه اجتماعی و رابطه آن با توسعه در ایران بهطور کامل شناخته نشده است. با توجه به اینکه بیشتر برنامههای توسعه روستایی در کشور قبل و بعد از انقلاب به موفقیت کامل دست نیافتهاند، لزوم توجه به واکاوی ابعاد مختلف این عدم موفقیت لازم و ضروری است. بدون تردید میتوان گفت که از جمله دلایل شکست بسیاری از برنامههای توسعه روستایی در ایران عدم توجه به مفهوم سرمایه اجتماعی در ابعاد گوناگون این برنامهها است (اکبری: 1383، 5).و این امید برای بسیاری از کارشناسان توسعه ایجاد گردیده که با استفاده از آن شاید بتوان از دور باطل عقب ماندگی به ویژه در سطح روستا رهایی یافت (قاسمی و آذربایجانی: 1389، 244).
بطور کلی آنچه از این مقدمه و مفاهیم نظری سرمایه اجتماعی و توسعه برمی‌آید این است که این دو متغیر رابطه مستقیم با هم دارند برای مثال مطابق با آنچه کلمن و پاتنام میگویند؛ سرمایه اجتماعی از طریق اعتماد، هنجارها و شبکههای مشارکت مدنی تسهیل کننده کنش و نیرویی مولد در افزایش کارایی جامعه است یا بر اساس نظر فوکویاما سرمایه اجتماعی؛ بنیاد رشد، ثبات اقتصادی و غلبه کننده بر شکستهای بازار است، لذا با زمینه سازی و بکارگیری این مفهوم در برنامه ریزی توسعه روستاها میتوان بی ثباتی جامعه روستایی را کاهش داد (حجتی کرمانی، 1385 ،3). در همین راستا این پژوهش بر آن است تا با سنجش متغیرهای مختلف سرمایه اجتماعی تاثیر آن را در توسعه روستایی بررسی، تحلیل و نقش آن را در پیشبرد طرح و برنامهها بررسی نماید، اهداف کلی این پژوهش نیز تبیین این مسأله است که آیا اختلاف روستاهای دهستان از نظر سطح توسعه عامل سرمایه اجتماعی است؟ یافتههای توصیفی نیز بر همین اساس استوار است. در ابتدا باید جایگاه سرمایه اجتماعی را دراین روستاها(توسعه یافته و توسعه نیافته) تعیین نمود تا بتوان به اهداف مورد نظر دست یافت. مولفههای مربوط به سرمایه اجتماعی در این پژوهش مواردی همچون اعتماد، مسئولیت پذیری و تعهد و مشارکت را در بر میگیرد که هریک از این موارد ارتباط مستقیم با یکدیگر داشته و بالا بودن هریک در افزایش نقش دیگری بسیار موثر است. بر این اساس سوالات پژوهش به شرح زیر است:
1- میانگین نمرات توسعه‌یافتگی روستاهای توسعه یافته و روستاهای توسعه نیافته چگونه است؟
2- روستاهای مورد مطالعه از نظر سرمایه اجتماعی نسبت به هم چه وضعیتی دارند؟
3- وضعیت اعتماد، تعهد و مشارکت در روستاهای دهستان گودوین چگونه است؟
مبانی نظری
در دیدگاههای سنتی توسعه، سرمایه اقتصادی و فیزیکی مهمترین نقش را ایفا میکرد، اما در عصر حاضر علاوه بر آنها نیازمند سرمایه اجتماعی هستیم، زیرا بدون این سرمایه استفاده از دیگر سرمایهها بهطور بهینه انجام نخواهد شد (الوانی و شیروانی: 174). با بررسی مجموعه فعالیتهای توسعه‌ای کشور به این نتیجه میرسیم که این فعالیتها با معضلاتی دست به گریبان است که از حرکت جدی به سوی پیشرفت جلوگیری میکند. در یک دیدگاه کلان این معضل را میتوان در قالب سطح نازل سرمایه اجتماعی در جامعه مورد توجه قرار داد که سرچشمه بسیاری از فعالیتهای بازدارنده دیگر است. سرمایه اجتماعی کالایی عمومی است که در جامعه از بالا به پایین، پایین به بالا و افقی تولید میشود و هیچ بخشی بر آن مالکیت ندارد. هرچند تمام افراد و بخشهای جامعه در شکلگیری، تقویت و فرسایش آن نقش اساسی دارند، گسترش و تسهیل شبکه ارتباطات و پیوندهای اجتماعی، سطح دسترسی افراد و گروهها را به منابع اقتصادی اجتماعی ارتقا میدهد. این پیوندها و ارتباطات به مثابه زنجیرهای از روابط، باعث اتصال عناصر موجود در جامعه به یکدیگر و تسهیل کنشهای جمعی از قبیل تعاون ،حمایتهای اجتماعی و ... میگردد (اونق، 1384: 6). در همه رویکردها میتوان سرمایه اجتماعی (مشارکت، همیاری و اعتماد) را حلقه مفقوده توسعه در نظر گرفت تا جایی که امروزه توسعه بدون توجه به سرمایه اجتماعی بی معنی تلقی میشود. پس میتوان گفت سرمایه اجتماعی الزاماتی را که برای توسعه ضرورت دارند را در خود جای میدهد و پرداختن به مسائل نظری و اجرایی سرمایه اجتماعی و نیز تبیین الزامات نهفته در آن برای توسعه روستایی، مهم و اساسی است.
ایده محوری سرمایه اجتماعی را میتوان در واژه روابط خلاصه کرد. اعضای جامعه با برقراری تماس با یکدیگر و پایدار ساختن آنها قادر به همکاری با یکدیگر هستند و به این طریق چیزهایی را کسب میکنند که به تنهایی قادر به کسب آنها نیستند (غفاری و رمضانی، 1388: 7)، مثال مجسم صحت این گفته را میتوان در جامعه زراعی مشاهده کرد که در آن مردم یکدیگر را یاری میدهند، اسباب و ابزار به یکدیگر قرض میدهند و در نتیجه موفقتر از جامعه دیگرند که مردمانش یکدیگر را با سوءظن مینگرند و هر کس اهداف فردی خودش را دنبال میکند (تاجبخش، 1389: 637).
در ادبیات معاصر توسعه برای حرکت از وضع موجود به مطلوب علاوه بر سرمایه فیزیکی، انسانی، اقتصادی سرمایه دیگری بهنام سرمایه اجتماعی به عنوان یک دارایی جمعی ناپیدا مطرح شده است. برای نمونه، امروزه گفته میشود که 70% دانشی که در محیطهای کاری اندوخته میشود توسط رابطه غیر رسمی منتقل میشود. پس نوعی تحول در پارادایمهای توسعه رخ داده است، این تحول در سه بعد روششناختی، هستیشناختی و معرفت شناختی نسبت به محرکهای توسعه ایجاد شده است.سرمایه اجتماعی به ویژگیهای سازمان اجتماعی از قبیل شبکهها، هنجارها و اعتماد اشاره دارد که هماهنگی و همکاری برای کسب سود متقابل را تسهیل میکندو با خلق هنجارهای مشترک و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف و پیشبرد امور میگردد (قاسمی و همکاران، 1389: 6). این سرمایه سیمان انسجام بخش میان سطوح گوناگون (انسانها با همدیگر، سازمانها و انسانها، سازمانها با سازمانها و حتی در سطح بینالمللی ) تلقی میشود.با فقدان سرمایه اجتماعی، سایر سرمایهها اثر بخشی خود را از دست داده و پیمودن راه‌های توسعه اگر غیر ممکن نباشد، دستکم بسیار دشوار است.سرمایه اجتماعی بر خلاف دیگر سرمایهها دارایی شخصی هیچ یک از افرادی که از آن سود میبرند نیست (صبوری، 1377: 482) و در شکلگیری روابط بین افراد و گروهها خود را نشان میدهد.هرچند ممکن است خصوصیات فردی از قبیل صداقت به وجود سرمایه اجتماعی کمک کند، اما تا زمانی که روابطی بین افراد و گروهها به وجود نیاید، سرمایه اجتماعی معنا و تحقق پیدا نمیکند. در دیدگاههای سنتی اقتصاد توسعه، سرمایه اقتصادی، فیزیکی و نیروی انسانی مهمترین عوامل معرفی میشوند، اما در عصر حاضر برای توسعه بیشتر از سرمایه مورد تاکید اقتصاد کلاسیک به سرمایه اجتماعی نیاز است، زیرا سرمایه اجتماعی سود سرمایه گذاری در زمینههای سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی را افزایش میدهد و استفاده از آنها را بهینه میکند ( پاتنام،2000). در شرایط ضعف سرمایه اجتماعی سایر سرمایهها نیز به هدر میروند. از این رو موضوع سرمایه اجتماعی به عنوان یک اصل محوری برای دستیابی به توسعه محسوب میشود. در اندازهگیری سرمایه اجتماعی به سه جنبه اعتماد بین افراد، گستردگی روابط پایدار و وجود هنجارهای مشترک توجه میشود، چون سرمایه اجتماعی حاصل انباشت منابع بالقوه یا بالفعلی است که مربوط به مالکیت یک شبکه بادوام از روابط کم و بیش نهادینه شده در بین افرادی است که با عضویت در یک گروه ایجاد میشود. بنابراین، سرمایه اجتماعی در روابط میان افراد تجسم مییابد، یعنی سرمایه اجتماعی زمانی به وجود میآید که روابط میان افراد به شیوهای دگرگون شود که کنشها را تسهیل بخشد. متغیرهای عمده برای سنجش سرمایه اجتماعی عبارتند از: نخست ،شاخص اعتماد اجتماعی (بین فردی و سازمانی و بین دولت - ملت )، دوم، میزان، مشارکت،درتشکلها، انجمنها و فعالیتهای داوطلبانه اجتماعی، سوم، کاهش شاخصهای منفی مانند میزان جرم، طلاق، خودکشی، چکهای برگشتی و نظایر آن، چهارم، وسعت و عمق روابط اجتماعی (نقدی و همکاران، 1389: 179).
تعاریف متعددی از سرمایه اجتماعی ارائه شده است که در اینجا به چند مورد آن اشاره میکنیم: بوردیو: نخستین تحلیل منظم از سرمایه اجتماعی بوسیله بوردیو صورت پذیرفته است این تحلیل از قویترین تحلیلهایی است که مفهوم سرمایه اجتماعی را در گفتمان جامعه شناسی معاصر وارد کرده است. سرمایه اجتماعی از نظر بوردیو عبارت است از مجموعه‌ای از منابع بالفعل یا بالقوه است که مالکیت یک شبکه بادوام از روابط کم و بیش نهادینه شده از آشنایی و شناخت متقابل و دو جانبه، پیوند یافته است بنا براین افکار بوردیو راجع به سرمایه اجتماعی تعبیری است که برای تاکیدش بر تضاد طبقاتی :روابط اجتماعی برای افزایش توانایی کنشگر برای پیشبرد منافعش، به کار برده است و منبعی برای کنش اجتماعی است (زاهدی و همکاران، 1388: 9).
کلمن نیز به کارکردهای سرمایه اجتماعی توجه دارد. به نظر او، سرمایه اجتماعی بخشی از ساختار اجتماعی است که به کنشگر اجازه میدهد تا با استفاده از آن به منابع خود دست یابد. این بعد از ساختار اجتماعی شامل تکالیف و انتظارات، مجاری اطلاع رسانی، هنجارها و ضمانت اجرایی است که انواع خاصی از رفتار را تشویق کرده یا منع میکند. سرمایه اجتماعی ذات واحدی نیست، بلکه مجموعه ایی از ذاتهای گوناگون است و آن را یک کالای عمومی میداند که به هیچ کس و هیچ چیز تعلق ندارد (کلمن، 1988)، که دو عنصر مشترک دارند: اولاً همه آنها مشتمل بر جنبهای ازساختارهای اجتماعیاند، ثانیاً برخی کنشهای خاص کنشگران- اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی را –در داخل ساختار تسهیل میکند (تاجبخش، 1389: 49). از نظر کلمن سرمایه اجتماعی میتواند به سه شکل ظاهر شود:
اول: تکالیف و انتظاراتی که بستگی به میزان قابلیت اعتماد به محیط اجتماعی دارد. دوم: ظرفیت اطلاعات برای انتقال و حرکت در ساختار اجتماعی که بتواند پایه‌ای برای کنش فراهم سازد. سوم: هنجارهای که توام با ضمانت اجرایی باشد.
فوکویاما از دیگر نظریه پردازان سرمایه اجتماعی، این نوع سرمایه را به عنوان یک پدیده جامعه شناختی مورد توجه قرار میدهد.بهنظر او، سرمایه اجتماعی با شعاع اعتماد ارتباط تنگاتنگی دارد، و آن رایک توانایی میداندکه در نتیجه گسترش اعتماد در جامعه یا در برخی از بخشهای آن به وجود میآید (فوکویاما، 1995: 56). هرچه شعاع اعتماد در یک گروه اجتماعی گستردهتر باشد، سرمایه اجتماعی نیز بیشتر خواهد بود و به تبع آن میزان همکاری و اعتماد متقابل اعضای گروه نیز افزایش خواهد یافت. فوکویاما منابع ایجادکننده سرمایه اجتماعی را اینگونه فهرست میکند:
1- هنجارهایی که به لحاظ نهادی ساخته شدهاند و منتج از نهاهای رسمی مانند دولت هستند؛
2-هنجارهایی که خودجوش بوده و برخاسته از کنشهای متقابل اعضای یک جامعه است؛
3-هنجارهایی که از طبیعت ریشه گرفتهاند مانند خانواده، نژاد و قومیت (نقدی و همکاران، 1389: 181).
رابرت پاتنام پس از انتشار مطالعه برجسته خود تحت عنوان بولینگ به تنهایی(2000) تبدیل به شناخته شده ترین چهره سرمایه اجتماعی گردید. پاتنام پیشتر علاقه مند بود که چگونه سرمایه اجتماعی در سطوح منطقهای عمل میکند تا ایجاد نهادهای دموکراتیک و توسعه اقتصادی را موجب شود و دیدگاهی را ارائه میدهد که در آن نگرشها و هنجارهایی مانند اعتماد و روابط متقابل به طور برون زاد به همراه شبکههای اجتماعی به وجود میآیندو به مثابه عواملی که یک جامعه را قادر میکند به کنش جمعی بپردازد، عمل میکنند (ماجدی و لهسایی زاده، 1385: 6) و خود او در این مورد میگوید: منظور از سرمایه اجتماعی ویژگیهایی از سازمان اجتماعی از جمله اعتماد، شبکهها و هنجارها اشاره دارد که به مشارکت کنندگان کمک میکند تا اهداف مشترک خود را دنبال کنند (پاتنام، 1996: 56). در جدول 1 خلاصه‌ای از تعاریف مختلف و سطوح تحلیل آن مورد مقایسه قرار گرفته است.
جدول1- تعاریف و سطوح تحلیل سرمایه اجتماعی
|
نظریه پردازان |
تعریف سرمایه اجتماعی |
هدف و کارکرد |
سطح تحلیل |
بازدهی |
|
پانتام |
ویژگیهای زندگی اجتماعی، شبکهها، هنجارها و اعتماد است که افراد را قادر می‌سازد به شیوهای موثر اهداف خود را دنبال کنند |
دموکراسی و توسعه اقتصادی |
سطح کلان و ملی(گروه یا حکومت) |
جمعی |
|
کلمن |
از طریق کارکردش تعریف میشود، وجوهی از ساختارهای اجتماعی است که کنشهای افراد داخل ساختار را تسهیل میکند |
سرمایه انسانی |
افراد در زمینههای خانوار و دیگر اجتماعات |
جمعی و خصوصی |
|
بوردیو |
انبوهی از منابع بالفعل و بالقوه‌ای را که به مالکیت یک شبکه دوام دار متصل اند |
سرمایه اقتصادی |
رقابت‌های طبقاتی |
خصوصی و طبقاتی |
|
فرانسیس فوکویاما |
مجموعه‌ای از هنجارها یا ارزش‌های غیر رسمی که شامل ارزش‌های مثبت و منفی است |
ترویج تعاون و همیاری،ثبات اقتصادی |
جوامع و فرهنگ‌ها |
خصوصی و جمعی |
اقتباس از غفاری 1388، رحمانی1387، قالیباف و همکاران 1388
بهطور کلی مفهوم سرمایه اجتماعی در بردارنده مفاهیمی چون اعتماد، همکاری و روابط متقابل بین اعضای یک گروه است، به شیوهای که گروه را به سمت دستیابی به هدفی که بر مبنای ارزشها و معیارهای رایج در جامعه مثبت تلقی میشوند، هدایت کند، که در شکلگیری آن از دیدگاه نظریه پردازان مختلف عوامل بسیاری از جمله تحرک و جابجایی مشاغل، وضعیت شغلی و سطح درآمد، آموزش، همگونی قومی و زبانی، حمایت و طرفداری سیاسی، تجربیات طول زندگی، دین و تعهد دینی، حومه نشینی و پراکندگی شهر، سن افراد،اندازه خانوار، هزینه فرصت و...تاثیر دارند (ناطقپور و فیروزآبادی،1385، 10).
رابطه سرمایه اجتماعی و توسعه
توسعه از جمله مفاهیمی است که با زندگی افراد رابطه تنگاتنگی داشته و ناظر بر بالا بردن سطح زندگی از طریق ایجاد شرایط مطلوب و بهینه در زمینه فقرزدایی، بهداشت، اشتغال و آموزش است و در بعد وسیعتر مباحثی همچون عدالت اجتماعی و سرمایه اجتماعی از موضوعات اساسی توسعه است (ازکیا:1384 ،47).توسعه از دیدگاه پیتر دونالدسون فرایندی است که از طریق به وجود آوردن تغییرات اساسی در ساخت اجتماعی ،گرایشها و نهادها به تحقق اهداف جامعه منجر میشود، وی معتقد است تا همه مردم (در قالب شبکهها، تشکلها و انجمنهای مدنی، سیاسی و اقتصادی) با آگاهی همگانی در امر توسعه مشارکت نداشته باشند رسیدن به توسعه امکان پذیر نخواهد بود (عطار، 1388: 10). از آنجایی که بخش بزرگی از جمعیت کشور در مناطق روستایی زندگی میکنند توسعه روستایی بخش اجتناب ناپذیر توسعه ملی است (خانی، 1385: 172). به اعتقاد کارشناسان در حال حاضر این مهم بیش از هر چیزی در گرو توسعه سرمایه اجتماعی (از طریق مشارکت، همیاری، تعهد و اعتماد) است، به عبارت دیگر اعتماد، مشارکت و همکاری متقابل میتواند در افزایش بهرهوری (به ویژه بهرهوری نیروی کار در محیط روستایی موثر باشد (آقا نصیری، 1389، 17) مثال روشن در این زمینه را میتوانیم مثلاً گروهی از افراد که واقعاً به یکدیگر اعتماد دارند در مقایسه با گروهی که فاقد چنین اعتمادی در بین خود هستند از توان همکاری بیشتری با یکدیگر برخوردارند (تاجبخش، 1387: 45). در یک اجتماع روستایی یک کشاورز علوفه را از کشاورز دیگر میگیرد و ابزار و ادوات کار کشاورزی را بهطور گسترده به یکدیگر قرض میدهند، در واقع سرمایه اجتماعی اجازه داده که هر کشاورز کارش را با حداقل سرمایه فیزیکی در قالب ابزار و تجهیزات لازم انجام دهد (کلمن، 1377: 235). پس در شرایطی که سرمایه اجتماعی؛ یعنی توانایی استفاده جمعی و توام با همکاری برای وظایف عمومی وجود نداشته باشد بعید است تنها تامین سرمایه مالی و افزایش سرمایه انسانی (از طریق آموزش) بتواند به نتایج مثبتی همچون رشد اقتصادی، کاهش فقر، مشارکت بیشتر منجر بشود (تاجبخش، 1387: 10).
بر این اساس با توجه به تعاریف، مفاهیم و اصطلاحات تشریح شده در صفحات قبل و از طرفی با توجه به موضوع پژوهش، نظرات و دیدگاههای فوکویاما و پاتنام اساس فرایند تحلیل قرار گرفته، لذا مفاهیم اعتماد، مشارکت و تعهد و مسئولیت پذیری به مثابه مولفههای بنیادین سرمایه اجتماعی و محرک توسعه روستایی که نمایانگر ایدولوژیهای این دو نظریه پرداز است، انتخاب شدهاند و در ادامه این عناصر که مدنظر این نظریه پردازان بود،آمده است:
1- اعتماد: اعتماد عبارت است از تمایل به خطر پذیری در بطن جامعه، بر اساس حس اعتماد به دیگران است.به این شکل که دیگران بر اساس انتظار ما پاسخ داده و به روشهای حمایتی دوجانبه عمل خواهند کرد. اعتماد یک پدیده حساس و شکننده است که به وجود آمدن آن زمان زیادی میبرد. مزیت عمده اعتماد بین افراد ،تسهیم اطلاعات و همکاری است وقتی افراد اعتماد داشته باشند که به عقاید آنها احترام گذاشته میشود، تمایل بیشتری برای ارائه عقاید خلاق فردی دارند (صالحی امیری و کاووسی:1387، 14).
2- مشارکت: یعنی درگیری افراد در موقعیتهای گروهی است که آنان را وادار میکند برای دستیابی به اهداف مشترک یکدیگر را یاری کنند و در مسئولیت کار شریک شوند (علوی، 1379: 15) مثلاً همکاری افراد روستا برای لایه‌روبی قنات، که موجب شکل گیری حس مالکیت و تلاش برای حفظ آن میشود.
3- تعهد و مسئولیت: مسئولیت اجتماعی مجموعه وظایف و تعهدات است که افراد باید در جهت کمک به جامعهای که در آن فعالیت میکنند، انجام دهد، و استیفن رابین معتقد است که مسئولیت اجتماعی در میانه سیر تکامل میشود (آقا نصیری، 1389: 9). چرا که با مشارکت است که افراد در نتایج امور شریک میشوند و پس منطقی است تا نسبت به آن تعهد داشته باشند.
پیشینه پژوهش
پیشینه پژوهش مربوط به سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با دیگر مولفهها از قبیل توسعه اقتصادی از غنای قابل توجهی برخوردار بوده و این بیانگر اهمیت محوری این مفهوم در رویکردهای توسعه معاصر است. از بین مطالعات داخلی مرتبط میتوان به کارهایی همچون: سرمایه اجتماعی ترجمه غلامرضا غفاری و حسین رمضانی(1388) و به این نتیجه رسید که سرمایه اجتماعی تا جایی میتواند سرمایه خوانده شود که باعث ظهور و شکوفایی منابعی شود که کنشگران – افراد و گروهها-بتوانند با بکارگیری آنها به شکل موثرتر، در قیاس با فقدان آن به اهداف خود دست پیدا کند. سید علی اکبر احمدی و حوریه فیضآبادی (1390) در کتابی با عنوان بررسی ارتقای سرمایه اجتماعی بر بهبود عملکرد سازمان به این نتیجه میرسند که اعتماد افراد با بهبود عملکرد رابطه مستقیم و همچنین شبکههای رسمی با بهبود عملکرد رابطه غیر مستقیم دارد و بین سرمایه اجتماعی و بهبود عملکرد افراد رابطه مستقیم وجود دارد. محمد رضا پور جعفر، فاطمه رضایی و علی اکبر تقوایی (1389) با عنوان فضاهای قابل دفاع به عنوان سرمایه اجتماعی در کاهش میزان جرمهای شهری و ارتقای امنیت محیطی به این نتیجه میرسند که فضاهای قابل دفاع و امن در شهرهای تاریخی ایران با پشتیبانی از مفهوم سرمایه اجتماعی ،تحت نظارت همگانی و با مسولیت جمعی مراقبت میشده و در کاهش جرم و ثبات امنیتی در شهرها نقش برجستهای داشته اشت.مسعود چلپی و محمد مبارکی با عنوان تحلیل رابطهای سرمایه اجتماعی و جرم در سطح کلان و خرد، به این نتیجه میرسند که هم در سطح کلان و هم در سطح خرد بین سرمایه اجتماعی و جرم رابطه معنادار و منفی وجود دارد. پردیس ترابی و دکتر علیقلی حیدری(1389) با عنوان تاثیر سرمایه اجتماعی در عملکرد شرکتهای تعاونی به این نتیجه میرسند که متغیرهای مشارکت اجتماعی و اعتماد اجتماعی بیشترین تاثیر را در عملکرد شرکتها تعاونی دارد. پاتنام(1996) به بررسی رشد اقتصادی و سرمایه اجتماعی در ایتالیا میپردازد. کلمن(1381) به بررسی نقش سرمایه اجتماعی در تشکیل سرمایه انسانی میپردازد، اشاره کرد.
منطقه مورد مطالعه
شهرستان کنگاور از توابع استان کرمانشاه است که شمال به اسدآباد، از مشرق به تویسرکان، از مغرب به صحنه، از جنوب غربی به هرسین و از سمت جنوب به نهاوند منتهی میشود. در واقع کنگاور آخرین بخش شرقی استان کرمانشاه است که از سه طرف توسط استان همدان احاطه شده است (تقی پور، 1374: 1).
در تقسیمات سیاسی کشور روستای گودین مرکزدهستان گودین از توابع بخش مرکزی شهرستان کنگاور از استان کرمانشاه است و در منتهی الیه شرقی این استان در مجاورت استان همدان قرار گرفته است. به طوریکه از سه طرف در داخل استان همدان جای گرفته؛ از سمت شمال توسط شهرستان اسدآباد، از سمت جنوب توسط شهرستان نهاوند و از سمت مشرق توسط شهرستان تویسرکان محدود شده و تنها از سمت غرب است که با استان کرمانشاه ارتباط مییابد (نقشه1).
نقشه1- منطقه مورد مطالعه
روش پژوهش
از جنبه پارادایمی پژوهش حاضر در پرتو پارادایم پژوهش کمی مبتنی بر توصیفی – تحلیل دادهها بوده و از طریق شاخص‌سازی کمیت‌گرا و گردآوری دادهها و تحلیل آنها محقق شده است. از لحاظ راهبرد پژوهش، با عنایت به بهره‌گیری از پارادایم کمی، گستردگی حدود و ابعاد مسأله و همچنین نیازمندی به کسب اطلاعات گسترده از طریق بررسی میدانی و از راهبرد پیمایشی استفاده شده است. این تحقیق از لحاظ جهت‌گیری پژوهش و هدف، از نوع پژوهشهای کاربردی است، زیرا در جهت توسعه دانش کاربردی انجام میگیرد و نتایج آن برای برنامه‌ریزان و دستاندرکاران امر قابل استفاده است. از لحاظ زمانی نیز، با عنایت به اینکه این پژوهش در یک مقطع زمانی خاص و معین انجام میگیرد از نوع پژوهشهای تک مقطعی است.
این پژوهش با بهره گیری از رویکرد استقرایی و استفاده از تکنیکهای نمونه‌گیری، سعی در تعمیم نتایج حاصله از این پژوهش به جامعه است. جامعه آماری این پژوهش روستاهای دهستان گودین از توابع شهرستان کنگاور است و واحد تحلیل نیز سرپرست خانوار است. جامعه نمونه این پژوهش با توجه به فرمول کوکران، 292 خانوار برآورد شده است. در راستای روشن شدن تاثیر سرمایه اجتماعی بر ارتقای توسعه تلاش نمودیم که دهستان را از نظر سطح توسعه خوشهبندی کنیم و به صورت زیر طبقه بندی شد (نمودار1).
نمودار 1- خوشه بندی روستاهای دهستان، ماخذ نگارندگان
پرسشنامه به نسبت جمعیت هر سطح پرسشنامه توزیع شد، همچنین از نظر میزان نظارت و درجه کنترل متغیرها و تحلیل دادهها به ترتیب، غیر آزمایشی و توصیفی - استنباطی است. توصیفی از آن جهت که در آن به توصیف شرایط یا پدیدههای مورد بررسی بدون کم و کاست پرداخته شده و استنباطی از آن جهت که تلاش شده است تا با بررسی رابطه میان متغیرها به تحلیل، تشریح و تبیین پرداخته شود. در راستای تحلیل داده‌های آماری از دو دسته آمار توصیفی و آمار استنباطی و ... استفاده میگردد.
یافتههای پژوهش( توصیفی):
اعتماد
«الیسون و فایرستون» اعتماد را واگذاری منابع به دیگران می‌دانند؛ با این انتظار که آنها به گونه‌ای عمل خواهند کرد که نتایج منفی به حداقل ممکن کاهش مییابد و دسترسی به اهداف میسر میگردد(درانی و رشیدی، 1387: 13). نتایج روستاها در مورد اعتماد به تفکیک در جدول 2 ارائه شده است.
جدول 2- وضعیت اعتماد در روستاها
|
گویهها |
گودین |
قارلق |
کارخانه |
علیآباد اول |
علیآباد دوم |
|
به نظر من در دوستی با روستاییان میتوان به آنان اعتماد کرد. |
3.05 |
2.90 |
3.50 |
2.79 |
2.53 |
|
به نظر من میتوان روی قول و قرارهای اهالی روستا حساب کرد. |
2.85 |
2.95 |
3.35 |
3.11 |
2.53 |
|
همسایگانم به نظر من در امور مختلف اهمیت میدهند. |
3.40 |
3.05 |
3.45 |
3.11 |
2.53 |
|
از وضعیت اقتصادی و فرهنگی اهالی روستا و همسایگانم خبر دارم. |
3.45 |
2.30 |
3.10 |
2.84 |
2.93 |
|
حاضرم زمینهای خودم را با همسایگانم یکپارچه کنم. |
3.65 |
3.60 |
2.70 |
2.68 |
2.60 |
|
به نظر من همسایگانم حق مالکیت آب و زمین را رعایت میکنند. |
3.20 |
3.05 |
2.65 |
2.79 |
3.27 |
|
برای گرفتن حقوق خودم باید شخصا با روستاییان روبرو شوم. |
3.05 |
3.20 |
2.65 |
3.37 |
2.73 |
|
وضعیت من برای روستاییان اهمیت دارد. |
3.30 |
2.65 |
2.70 |
2.84 |
2.47 |
|
در موارد مورد نیاز میتوانم به حمایتهای اهالی روستا از جمله قرض گرفتن پول دلگرم باشم. |
2.80 |
3.35 |
3.75 |
2.26 |
2.60 |
|
در صورت ضرورت وسایل مورد نیاز کشاورزی را میتوانم از سایرین قرض بگیرم. |
3.40 |
3.55 |
3.40 |
2.79 |
1.93 |
|
اهلی روستا در مواقع ضروری از جمله دریافت وام مرا ضمانت میکنند. |
2.05 |
2.75 |
3.50 |
3.00 |
2.87 |
|
برای ازدواج فرزندان خود ترجیح میدهم از اهالی روستا انتخاب کنم. |
2.65 |
3.20 |
3.40 |
2.63 |
3.00 |
|
در صورت غیبت از روستا میتوانم نگهداری اموال خود را برای مدتی به سایر اهالی واگذار کنم. |
3.75 |
3.90 |
3.75 |
3.11 |
2.87 |
|
به نظر من دهیاری نقش خود را به خوبی انجام میدهد. |
3.25 |
1.90 |
2.35 |
2.37 |
3.73 |
|
به نظر من شوراهای اسلامی میتوانند بهتر از این عمل کنند. |
4.35 |
4.85 |
4.55 |
3.47 |
2.67 |
|
مدیران اجرایی روستا به نیازها و درخواستهای من اهمیت میدهند. |
2.60 |
2.50 |
3.05 |
2.21 |
2.80 |
|
به نظر من مدیران روستا به امور همه اهالی روستا را به طور یکسان و عادلانه رسیدگی میکنند. |
2.35 |
1.90 |
2.15 |
2.05 |
2.87 |
|
به نظر من مسؤولان روستا جزء منتخبین واقعی مردم هستند. |
2.05 |
1.70 |
2.90 |
2.37 |
2.67 |
نتایج بیانگر آن است که اهالی روستای کارخانه در زمینه اعتماد اجتماعی به مسؤولان و سایر اهالی از موقعیت بهتری برخوردارند و یا بعبارتی اعتماد بیشتری به یکدیگر دارند. روستاهای گودین، قارلق، علی آباد اول و علی آباد دوم در رده‌های بعدی قرار دارند.
یکی دیگر از مولفههای سرمایه اجتماعی که در این فصل مود بحث و بررسی قرار گرفته، تعهد اجتماعی است. مسئولیت افراد نسبت به یکدیگر از یکسو و محیط روستا از سوی دیگر سبب شکلگیری سرمایه اجتماعی و تقویت آن میگردد. میانگین کلی گویههای مربوط به مولفه تعهد اجتماعی نشان از کم رنگ بودن آن در روستاهای مورد مطالعه است. همانطور که در جدول شماره 2 نشان داده شده، توافق بر روی پذیرفتن مسئولیت‌های اجتماعی بسیار پایین و حتی با مقولههای مربوط به تقویت کننده سرمایه اجتماعی نیز مخالفت وجود دارد. برای مثال میانگین پاسخ به گویه "انجام کار برای دیگران وقتی بدانید که انجام آن برای شما سودی ندارد" در حدود 2.88 است که نشانگر کمبود توافق در این زمینه است بعبارت دیگر پاسخ دهندگان معتقدند که انجام کار برای دیگران مستلزم دریافت سود است. در زمینه گویههای منفی مانند " به نظر من این که افراد روستا در اماکنی مثل مسجد جمع شوند و در مورد مشکلات صحبت کنند، هیچ دردی را دوا نمیکند" توافق وجود داشته و پاسخ دهندگان با عدم حضور برای حل مشکلات موافقند.در جدول 3 به طور کامل قابل ملاحظه است.
جدول 3- وضعیت تعهد در روستاها
|
گویهها |
گودین |
قارلق |
کارخانه |
علیآباد اول |
علیآباد دوم |
|
انجام کار برای دیگران وقتی بدانید انجام آن برای شما سودی ندارد |
3.30 |
3.05 |
3.20 |
2.89 |
2.00 |
|
حاضرم اداره مزرعه دیگر اهالی روستا را وقتی اتفاقی برای یکی از آنها بیفتد را بر عهده بگیرم. |
3.80 |
3.95 |
3.55 |
2.97 |
2.67 |
|
حاضر به همکاری در جهت انجام فعالیتهای ترویجی مانند تسطیح اراضی هستم. |
2.95 |
3.75 |
3.70 |
2.60 |
2.00 |
|
به نظر من این که افراد روستا در اماکنی مثل مسجد جمع شوند و در مورد مشکلات صحبت کنند، هیچ دردی را دوا نمیکند. |
2.20 |
3.35 |
2.85 |
4.21 |
4.93 |
|
من فکر میکنم عضویت در انجمنها، تعاونیها و شوراها موجب دردسر است و بهتر است آدم خود را کنار بکشد. |
2.55 |
2.85 |
2.95 |
3.26 |
3.80 |
|
به نظر من هر کس مسئول کار و زندگی خودش است و نه مسئول کار و زندگی دیگران |
2.60 |
2.20 |
2.55 |
3.21 |
3.40 |
همانطور که در جدول ملاحظه مینمایید روستای علیآباد دوم از نظر عدم تعهد اجتماعی افراد و مسئولیت پذیری در جایگاه اول قرار داشته و روستاهای علی آباد اول،گودین، قارلق، و کارخانه در رتبههای بعدی قرار دارند.
مشارکت در فرایند توسعه از چنان جایگاهی در تعاریف نظری برخودار است که طبق گزارش توسعه انسانی، توسعه باید در اطراف مردم مواج باشد و نه مردم به دور توسعه، و توسعه باید موجب توانمندسازی و تفویض اختیار به افراد و گروهها شودو نه تضعیف آنها (رضوی، 1390: 30). به منظور بررسی این مولفه نیز از طیف لیکرت استفاده نمودیم (جدول4).
جدول 4- وضعیت مشارکت در روستاها
|
گویهها |
اولویت |
||||
|
قارلق |
گودین |
کارخانه |
علیآباد اول |
علیآباد دوم |
|
|
در انتخابات مربوط به شورا و سایر انتخابات مشارکت میکنم |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
|
در مدیریت روستای محل سکونت خود مشارکت دارم |
4 |
5 |
3 |
1 |
2 |
|
در جلسات شورای روستای خود شرکت میکنم |
1 |
5 |
3 |
2 |
4 |
|
برای مشارکت مالی در امور روستا آمادگی دارم |
4 |
3 |
5 |
1 |
2 |
|
تمایل مراجعه به سازمانهای اداری خارج از روستا جهت انجام امور مربوط به روستا را دارم |
4 |
3 |
5 |
1 |
2 |
|
حاضرم بدون دریافت دستمزد در ساخت امکانات آموزشی و رفاهی روستا همکاری کنم |
1 |
5 |
4 |
3 |
2 |
|
حاضرم جهت ساخت جاده روستای خود مبلغی را پرداخت کنم |
4 |
5 |
3 |
2 |
1 |
|
مشارکت در مقاوم سازی بافت فیزیکی روستا |
3 |
4 |
5 |
2 |
1 |
|
تمایل به مشارکت و کمک جهت انجام پروژههای عمرانی روستا |
4 |
3 |
5 |
1 |
2 |
|
کمک به منظور توسعه خدمات زیر بنایی |
3 |
5 |
4 |
2 |
1 |
|
مشارکت در برگزاری مراسم مذهبی و اعیاد |
3 |
5 |
4 |
2 |
1 |
|
داوطلب برای عضویت در انجمنها و شوراها و دهیاری |
1 |
5 |
2 |
4 |
3 |
|
صرف وقت و هزینه برای بهبود شرایط زندگی روستا |
4 |
1 |
5 |
2 |
3 |
|
همکاری برای حفظ و نگهداری منابع طبیعی در روستا |
5 |
4 |
3 |
2 |
1 |
|
رفت و آمد با مردم روستا و همسایگان |
3 |
4 |
5 |
2 |
1 |
|
احساس رضایت از کار کردن با سایر روستاییان |
3 |
4 |
5 |
1 |
2 |
|
مشورت در برخی از امور مربوط به کار و خانواده با همسایگان و سایر اهالی |
4 |
5 |
3 |
2 |
1 |
|
همکاری در طرحهای مربوط به ساخت و ساز از جمله، تکیه، مساجدو حسینیه و غیره |
1 |
3 |
4 |
2 |
5 |
|
ساخت و ساز مساجد و حسینیهها را کاملا دولت باید انجام دهد و ما هیچ مشارکتی نکنیم. |
3 |
5 |
4 |
1 |
2 |
|
میانگین امتیازات |
3.15 |
4.10 |
3.94 |
1.84 |
1.94 |
یافتهها نشان میدهد که روستاهایی که از نظر توسعه شرایط بهتری دارند، به دلیل اینکه تعهد بیشتری نسبت به هم دارند، نسبت به هم احساس همدلی و همکاری بیشتری میکنند و همین عامل موجب میشود تا برای مشکلات و مسائل جامعه تلاش بیشتر از خود نشان دهند. همچنین ذکر این نکته ضروری است که به منظور انجام فرایند مشارکت، بسترسازی لازم باید انجام گیرد، به عنوان نمونه در روستاهای توسعه یافته شورا فعال است(بستر سازی برای تقویت مشارکت)، اما در روستاهای توسعه نیافته شورا و سایر نهادهای داوطلبانه، غیر فعال یا نیمه فعال است که میتواند در ترغیب مردم به مشارکت نقش اساسی ایفا کند.
مولفه‌انسجام
حمایت افراد جامعه از یکدیگر و احساس پذیرش از سوی دیگر اعضای جامعه به واسطه احساس همسانی و دگر خواهی اعضا و به طور کلی تعلق جمعی میان اعضای جامعه که حاصل پذیرش و درونی کردن نظام ارزشی و هنجارهای یک جامعه و وجود تعلق جمعی و تعامل میان اعضای جامعه است (گروئتارت و اسوانی، 2005: 30-40).
جدول 5- وضعیت مولفه انسجام در روستاهای مورد مطالعه
|
مولفههای انسجام |
نوع شاخص |
گودین |
قارلق |
کارخانه |
علیآباد اول |
علیآباد دوم |
|
اهالی روستا تا چه حد اهل نزاع و درگیری هستند. |
منفی |
1.95 |
2.65 |
2.10 |
3.74 |
3.40 |
|
اهالی روستا در مسائل جزئی باهم بگو مگو دارند. |
منفی |
2.20 |
2.90 |
2.25 |
3.53 |
3.20 |
|
اهالی روستا دارای اختلافات مذهبی با یکدیگر هستند. |
منفی |
1.40 |
2.55 |
1.30 |
1.74 |
2.53 |
|
اهالی روستا دارای اختلافات سیاسی با یکدگیر هستند. |
منفی |
2.05 |
3.75 |
1.60 |
1.53 |
2.60 |
|
مور مربوط به روستا به صورت مشارکتی انجام میشود. |
مثبت |
3.40 |
2.65 |
2.75 |
2.42 |
3.33 |
|
در امور روستا همه اهالی میتوانند نظرات خود را آزادانه بیان کنند. |
مثبت |
2.95 |
2.60 |
2.90 |
2.95 |
2.67 |
|
مشارکت در طرحها توسعه روستا مانند طرح‌های‌هادی و آبیاری و غیره. |
مثبت |
3.20 |
2.55 |
2.50 |
2.63 |
2.93 |
|
برای حل مشکلات روستا همه اهالی کمک میکنند. |
مثبت |
3.15 |
2.45 |
2.75 |
2.42 |
2.73 |
در ارتباط با نظم و انسجام اجتماعی شاخص‌ها به دو دسته مثبت و منفی تقسیم میگردند. همانطور که در جدول نشان داده شده شاخصهای منفی از شرایط بهتری برخوردار بوده و نشان دهنده آن است که در روستاهای مورد مطالعه درگیری و نزاع، اختلافات مذهبی، سیاسی در بین ساکنان این روستاها وجود ندارد. با این وجود بین روستاها اختلاف وجود دارد و در روستاهای توسعه یافته شرایط مطلوبتری وجود دارد. اما در شاخصهای مثبت وضعیت متفاوت بوده و در همه روستاها در حد متوسط به پایین است.
مولفه روابط و شبکههای اجتماعی
یک شبکه اجتماعی مجموعه افراد (یا سازمانها یا دیگر موضوعات اجتماعی) است که به یک مجموعه ارتباطات اجتماعی مرتبط است که از جمله آن رابطه دوستی، رابطه همکاری یا تبادل اطلاعات است. (مرزبان و قلی‌جان، 1388: 56) (جدول6).
جدول 6- وضعیت مولفه شبکهها و روابط اجتماعی در روستاهای مورد مطالعه
|
گویههای شبکهها و روابط اجتماعی |
گودین |
قارلق |
کارخانه |
علیآباد اول |
علیآباد دوم |
|
رفت و آمد خانوادگی با خویشاوندان و آشنایان |
3.50 |
3.60 |
3.90 |
2.63 |
2.50 |
|
رفت و آمدهای غیر خانوادگی و غیر خویشاوندان |
2.15 |
2.75 |
2.45 |
1.20 |
2.40 |
|
مراجعه به خارج از روستا برای دیدن اقوام و دوستان |
2.10 |
3.20 |
2.85 |
1 |
2.40 |
|
دیدار با کارشناسان کشاورزی |
2.60 |
1.80 |
2.45 |
1.80 |
1.70 |
|
شرکت در جلسات ترویج کشاورزی ویا سایر جلسات مربوط به توسعه روستایی |
3 |
1.65 |
2 |
1.20 |
1.80 |
|
شرکت و عضویت در انجمنهای داوطلبانه مانند بسیج، شورا و ... |
3.40 |
1.60 |
1.70 |
1.35 |
1 |
|
رتبه روستا |
16.75 |
14.60 |
15.35 |
9.18 |
11.1 |
گویههای این مولفه همانند امتیازات کلی آن از شرایط یکسانی برخوردار بوده و بجز گویه رفت آمدهای خانوادگی سایر گویهها از امتیاز پایینی برخوردارند. شایان ذکر است روستاهای علی آباد دوم و علی آباد اول از نظر این مولفه بدترین شرایط را دارا هستند.
یافتههای استنباطی و بررسی فرضیه:
فرضیه1: میانگین نمرات توسعه‌یافتگی روستاهای توسعه یافته به طورمعناداری بیشتر از روستاهای توسعه نیافته است.
برای این منظور از آماره t استفاده میشود که در جدول 6 نشان داده شده است. نتایج حاکی از وجود تفاوت معنی داری بین میانگین‌های روستاهای توسعه یافته و توسعه نیافته است. باتوجه به جدول فوق، میانگین نمرات توسعه‌یافتگی روستاهای توسعه یافته به طورمعناداری بیشتر از روستاهای توسعه نیافته است (جدول7).
جدول 7- مقایسه نمره توسعه یافتگیباتوجه به نوع روستا
|
متغیر |
نوع روستا |
میانگین |
انحراف معیار |
درجه آزادی |
آماره t |
مقدار احتمال |
|
توسعه‌یافتگی |
توسعه یافته |
10/37 |
52/4 |
92 |
12/9 |
**001/0> |
|
توسعه نیافته |
67/28 |
87/3 |
**تفاوت در سطح معنی داری 01/0
با توجه به جدول فوق، میانگین نمرات توسعه‌یافتگی روستاهای توسعه یافته به طورمعناداری بیشتر از روستاهای توسعه نیافته است (001/0>p).
فرضیه2:
«بین روستاهای مورد مطالعه از نظر سرمایه اجتماعی تفاوت وجود دارد.»
برای بررسی فرضیه فوق از آزمون آماری t مستقل استفاده شد (جدول8).
جدول 8- مقایسه سرمایه اجتماعی و مؤلفه‌های آن باتوجه به نوع توسعه‌یافتگی روستا
|
متغیر |
نوع روستا |
تعداد |
میانگین |
انحراف معیار |
درجه آزادی |
آماره t |
مقدار احتمال |
|
سرمایه اجتماعی |
توسعه یافته |
60 |
76/223 |
59/20 |
92 |
28/8 |
001/0> |
|
توسعه نیافته |
34 |
85/188 |
86/17 |
||||
|
مشارکت |
توسعه یافته |
60 |
65/67 |
96/5 |
92 |
32/8 |
001/0> |
|
توسعه نیافته |
34 |
14/15 |
52/8 |
||||
|
اعتماد |
توسعه یافته |
60 |
20/55 |
01/9 |
92 |
10/3 |
003/0 |
|
توسعه نیافته |
34 |
52/49 |
53/7 |
||||
|
تعهد |
توسعه یافته |
60 |
66/19 |
77/3 |
92 |
13/5 |
001/0> |
|
توسعه نیافته |
34 |
05/16 |
10/2 |
||||
|
انسجام |
توسعه یافته |
60 |
85/22 |
75/4 |
92 |
04/3 |
003/0 |
|
توسعه نیافته |
34 |
91/19 |
01/4 |
||||
|
شبکه اجتماعی |
توسعه یافته |
60 |
93/9 |
32/1 |
92 |
70/1 |
091/0 |
|
توسعه نیافته |
34 |
41/9 |
57/1 |
||||
|
آگاهی |
توسعه یافته |
60 |
36/11 |
79/2 |
92 |
13/2 |
035/0 |
|
توسعه نیافته |
34 |
11/10 |
59/2 |
باتوجه به جدول فوق، میانگین نمرات سرمایه اجتماعی، همچنین مؤلفه‌های مشارکت، اعتماد، تعهد، انسجام و آگاهی روستاهای توسعه یافته به طورمعناداری بیشتر از روستاهای توسعه نیافته است (05/0>p). ولی تفاوت آماری معناداری در میانگین نمرات شبکه اجتماعی روستاهای توسعه یافته و نیافته مشاهده نمی‌شود (091/0p=).
نتیجه‌گیری
امروزه هدف توسعه روستایی توانمد ساختن زندگی روستاییان است و آینده زندگی بشر نیز متکی بر درک بهتر عواملی خواهد بود که بر این فرایند تاثیر گذار است. بخشی از این عوامل به چگونگی ارتباط ما با گروهها و نهادهای رسمی و غیر رسمی مربوط میشود که از آنها تحت عنوان سرمایه اجتماعی بعنوان حلقه مفقوده توسعه یاد میشود. سرمایه اجتماعی به دلیل غنی‌سازی کنشهای اجتماعی میان افراد جامعه موجب بالا رفتن سطح همکاری و مشارکت از یک سو و از سوی دیگر بالارفتن نظارت و پیگری امور عمومی روستا میشود که به مرور زمینه ساز توسعه با صرف کمترین هزینه و بیشتری بازدهی میشود. در این پژوهش ابتدا مفاهیم سرمایه اجتماعی و توسعه و چگونگی سنجش آنها مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت به بررسی وضعیت سرمایه اجتماعی در روستاهای توسعه یافته و توسعه نیافته پرداختیم.
بر اساس اهداف پژوهش از آزمون t مستقل استفاده نمودیم و همان طور که مشاهده میکنیم مؤلفه‌های مشارکت، اعتماد، تعهد، انسجام و آگاهی روستاهای توسعه یافته به طورمعناداری بیشتر از روستاهای توسعه نیافته است (05/0>p). ولی تفاوت آماری معناداری در میانگین نمرات شبکه اجتماعی روستاهای توسعه یافته و نیافته مشاهده نمی‌شود (091/0p=). همچنین نتایج بررسی‌های حاضر بیانگر آن است که میزان سرمایه اجتماعی در سطح روستاهای توسعه نیافته نسبت به روستاهای توسعه یافته از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست.
در پایان نیز پیشنهادات زیر به منظور ارتقای سطح سرمایه اجتماعی را ارائه میدهیم :
1- اهتمام به تقویت و توسعه کانونها و مراکز داوطلبانه مردمی از جمله شوراهای محلی و تعاونیها که به امور محله و کارهای روزمره میپردازند، میتوانند به عنوان نیروی عظیمی در زمینه شکلگیری شبکههای اجتماعی عمل نمایند، که به مرور زمان موجب تقویت همبستگی و بالا رفتن میزان تعهد افراد نسبت به هم میشود.
2- شرکت دادن افراد روستا در امور شورا و نظر خواهی از افراد بومی برای پیشبرد امور روستا که خود عاملی برای پایداری شورا و نهادهای محلی و نهادینه شدن همکاری است.
3- برگزاری برنامههای فرهنگی نظیر جشنها و برنامههای مناسبتی(از جمله اعیاد مذهبی) میتواند در تقویت شبکه روابط اجتماعی تقویت کرد.
)
