Document Type : Original Article
Authors
Isfahan Art University
Abstract
Keywords
مطالعات صورت گرفته در زمینه آسیب شناسی فرایندهای رشد و گسترش کلانشهرها همگی در افول وجوه کیفی محیطهای سکونتی و زیستی به عنوان محصول توسعه شتابان شهرها به شمار می‌آید. از سویی دیگر روند مذکور به عدم رضایتمندی شهروندان منجر شده است. طیف گسترده بروز این نارضایتی‌ها از افسردگی‌های روحی/ روانی تا اشکال مختلف آشوب‌های شهری متغیر است. لذا چاره جویی به منظور یافتن راه حل مؤثر در جهت کاهش آثار زیان بار ناشی از رشد، به یکی از مهمترین دغدغه‌های مدیران و برنامه ریزان شهری در سطح جهان تبدیل شده است. در چنین بستر و زمینه ای رویکرد «ارتقای کیفیت محیط سکونت» به عنوان رهیافتی جویای دستیابی به هدف «حیات مطلوب شهری» از سوی جمعی از اندیشمندان حوزه‌های مختلف علمی نظیر شهرسازی، جامعه شناسی و علوم سیاسی مورد تأکید قرار گرفته است.
با توجه به اهمیت مسأله «کیفیت» به نظر می‌رسد چنانچه برنامه‌ها و مداخه‌های کالبدی در شهرها، همچون گذشته بدون توجه لازم به کیفیت محیط شهری در مراحل مختلف تصمیم گیری صورت پذیرد، تضمینی برای دستیابی به محیطهای دارای کیفیت شهری مطلوب وجود نخواهد داشت (بحرینی، 1377: 135).
اهمیت و ضرورت
در شهر اصفهان محیطهای مسکونی مختلفی وجود دارد که بعضی از این محیط‌ها کیفیت بهتری را دارا هستند و مردم تمایل بیشتری برای سکونت در این مناطق دارند. برخی دیگر از محلات به عنوان محله نامطلوب ارزیابی می شوند. لازم به ذکر است که این محیط‌ها در سراسر شهر پراکنده شده اند و مجموعه عوامل مختلفی می تواند در این انتخاب دخیل باشند که از آن جمله میتوان به میزان و نحوه خدمات رسانی اجتماعی، چگونگی سلسله مراتب در کاربری‌های عمده و خدماتی شهر، امنیت اجتماعی در فضاهای شهری، نحوه دسترسی به فضاهای شهری، مکان قرارگیری کاربری‌ها و فضاهای اصلی شهری در بستر شهر، محیط زیست شهری، عملکرد بخش‌های مختلف در شهر، فعالیت‌های در جریان شهر، توجه به هویت و فرهنگ بومی ساکنان و.... اشاره کرد. سؤالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که مهمترین شاخص‌های مؤثر بر کیفیت محلات شهری در اصفهان کدام‌اند؟
هدف این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر بر کیفیت محیطهای مسکونی مطلوب شهر اصفهان و بررسی میزان تأثیر هرکدام از این عوامل بر کیفیت محلات مطلوب خواهد بود.
پیشینه پژوهش
توجه به عناوینی چون فقر، بهداشت، گرسنگی، جرم و جنایت و آلودگی محیط زیست و سهم هر یک به عنوان شرایط متغیر فضایی در کیفیت عمومی زندگی مردم تا اواخر دهه 60 مورد غفلت واقع شده بود. دیوید اسمیت[1] اولین جغرافیدانی بود که درباره کیفیت زندگی، رفاه و عدالت اجتماعی در جغرافیا صحبت کرد. این جغرافیدان برای بررسی کیفیت زندگی، رفاه و عدالت اجتماعی از شاخص‌های اجتماعی ذهنی و مقایسه عینی استفاده می کند که برای سنجش مورد اول از پرسشنامه و برای مورد دوم از مشاهده و آمار استفاده می‌گردد. شاخص‌های مورد تأکید اسمیت را بهداشت، مسکن، خدمات عمومی، شادمانی خانوادگی، تعلیم و تربیت، فرصت‌های اشتغال، حقوق و مزد، خوراک، حق رأی، امید به زندگی، مصرف سرانه پروتئین حیوانی، درصد ثبت نام در مدارس، تعداد متوسط تلفن و روزنامه و نظایر آن تشکیل میدهند (اسمیت، 1381: 160-169).
در دهه 70 دیوید‌هاروی[2] نیز با انتشار 4 مقاله به این مقولات پرداخت.خوراک، مسکن، خدمات بهداشتی، تحصیلات، خدمات اجتماعی و خدمات مربوط به محیط زیست، کالاهای مصرفی، تأسیسات تفریحی، دلپذیری محله و وسایل حمل و نقل. 9 مقوله از نیازهای انسان است که به زعم‌هاروی انسانها به حداقلی از آن نیاز دارند. دومین نکته مورد تأکید‌هاروی کمک به مصالح عمومی است. تخصیص منابع به یک منطقه بر مناطق دیگر اثر می‌گذارد. در واقع می توان با پیریزی یک سیستم فضایی جدید ضرایب فعلی فزایندگی منطقه ای را از نو سازمان داد یا با تأثیرگذاری بر تخصیص‌های فعلی اثرات نامناسب قبلی را تعدیل نمود. به زعم‌هاروی تخصیص منابع بیشتر به یک منطقه در زمانیکه باهدف فایق آمدن بر مشکلات محیطی باشد، قابل قبول است (هاروی،1376: 49-77). علاوه بر این در کتاب عدالت، طبیعت و جغرافیای نابرابری (1996) به عواملی نظیر درآمد، فضای مختلف زندگی، نژاد و نظایر آن و اثرات آنها بر مسمویت، کم خونی، مراقبت بهداشتی و...می پردازد (هاروی، 1996: 394)
بونایتو[3] در مقاله‌ای با عنوان «سنجش ادراک ساکنان هفت محله مسکونی شهر رم از کیفیت محیط سکونت خود» با استفاده از تحلیل رگرسیون، کیفیت هفت محله از شهر رم را مورد سنجش قرار داده است (بانایوت، 2003: 156). همچنین هسان[4] (2003) با تکمیل پرسشنامه در بین خانوارهای ساکن در واحدهای مسکونی پروژه‌های پنانگ[5] مالزی کیفیت این محیط‌ها را ارزیابی کرد. در نتایج تحقیق وی تفاوت قابل ملاحظه‌ای در میزان رضایتمندی سکونتی مالکان و مستأجران دیده شده است (هاسنت، 2003: 236).
رفیعیان (1388) در مقاله‌ای با عنوان «سنجش میزان رضایتمندی سکونتی ساکنان محله نواب» میزان رضایتمندی ساکنان محله نواب تهران را اندازه گیری کرده است. بر طبق نتایج این پژوهش ساکنان تنها از امنیت مجتمع اظهار رضایت داشته اند.
در پژوهش حاضر نظرسنجی به دلیل شناخت بیشتر مدیران و کارشناسان شهرداری از کل شهر، در این قشر جمع آوری شده است. لذا این پژوهش با سایر تحقیقات از حیث شاخصها اندکی متفاوت به نظر می‌رسد.
سؤالات
سؤالات این پژوهش عبارتند از:
1- عوامل مؤثر بر کیفیت محیطهای مسکونی مطلوب شهر اصفهان کدامند؟
2- میزان تأثیر هرکدام از این عوامل بر کیفیت محلات مطلوب چقدر است؟
روش تحقیق
روش تحقیق پژوهش مذکور از نظر هدف کاربردی و از نظر روش توصیفی- تحلیلی و علی – مقایسه‌ای و همبستگی است. با توجه به نقش و جایگاه مدیران شهری به عنوان یکی از ارکان اجرائی قانون در شهر که در راستای افزایش کیفیت محیطهای مسکونی نقش مؤثری دارند و همچنین شناخت و دید وسیعی که این گروه در ارتباط با محاسن و معایب هر یک از این محیطهای مسکونی شهر اصفهان داشته‌اند، بنابراین مدیران شهر اصفهان به عنوان جامعه آماری معرفی شده‌اند. با توجه به تعداد جامعه آماری و با استناد به جدول کرجسی و مورگان تعداد حجم نمونه 52 عدد ارزیابی شده است. با توجه به این که پژوهش حاضر به دنبال مشخص کردن شدت همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته بوده است، بنابراین از روش رگرسیون استفاده شده است. این معادله پیش‌بینی به شرح زیر است.
نوع رگرسیون استفاده شده به صورت گام به گام[6] است. این روش به لحاظ آماری، پیچیده ترین روش رگرسیونی است. در این روش، متغیرهای مستقل به صورت تک به تک به رگرسیون اضافه می‌شود. در صورتی که اضافه شدن متغیر، سهمی در تبیین واریانس متغیر وابسته داشته باشد در مدل باقی می‌ماند و در غیر این صورت از مدل حذف می‌شود. در این روش پس از اضافه شدن یک متغیر به مدل، اهمیت سایر متغیرها مجدداً مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و در صورتی که مشخص شود برخی از این متغیرها در تبیین واریانس متغیر وابسته نقشی ندارد، از مدل حذف می‌شود (افشانی، 1378: 140).
معرفی متغیرها و شاخصها
با توجه به رویکردهای مطرح شده در باب کیفیت محیط میتوان علاوه بر متغیرهای کالبدی، متغیرهای اجتماعی را نیز در این پژوهش مورد ارزیابی قرار داد (نمودار 1).
نمودار 1- شاخص‌های تحقیق
مأخذ: مطالعات نگارندگان
محدوده و قلمرو پژوهش
قلمرو این پژوهش شهر اصفهان شامل 14 منطقه و 146 محله است.
رهیافت‌های نظری ارزیابی کیفیت محیط سکونت در دو محور طراحی کالبدی محیط و رویکردهای با محتوای اجتماعی- مکانی است.
کیفیت محیط مسکونی از منظر رویکردهای طراحی کالبدی، عمدتاً محصول توجه توأمان به الگوهای فکری، فرهنگی، رفتاری ساکنان محیط مورد نظر و نیز معیارهای کالبدی- محیطی در مراحل مختلف سیاست گذاری است. در این چارچوب پرداختن به حالات ذهنی- روانی ساکنان و در نظر گرفتن مؤلفه‌های ادراک محیطی محورهای اصلی بحث درباره کیفیت محیط سکونت را تشکیل میدهند. مدل‌های مطرح شده در این رویکرد عبارتند از:
- مدل لنگ- نیازهای انسان: این مدل با اقتباس از نظریه سلسله مراتب نیازهای انسانی مازلو تدوین شده است. از دیدگاه لنگ نیازهای یادشده در چارچوب راهکارهای طراحی محیط قابل پاسخگویی است (عباس زادگان، 1384: 56).
- مدل اپلیارد-حالت‌های ادراک انسانی: اپلیارد واکنش‌های ادراکی انسان در برابر محیط را به سه حالت واکنشی-عاطفی ؛ عملیاتی و استنباطی تقسیم می کند. (گلکار، 1379: 26).
- مدل کانتر-مؤلفه‌های مکان- مدل مکان: بر اساس این مدل محیط شهری به مثابه یک مکان متشکل از سه بعد در هم تنیده کالبد، فعالیت و تصورات است. مدل حس مکان رلف[7]-پانتر[8] و مدل مکان کانتر- مونتگمری[9] از سه مؤلفه فعالیت، کالبد(فرم) و معنا(تصورات) تشکیل شده است (کرورو، 2002: 134).
نمودار 2- مؤلفه‌های سه‌گانه کیفیت طراحی محیطهای مسکونی در مدل کانتر
چنین رویکردهایی صرفاً بر بعد کیفیت طراحی محیطهای مسکونی متمرکز نیستند. بلکه با دیدی جامع تر متغیرهای اجتماعی- مکانی را نیز در فرایند ارزیابی و بررسی کیفیت مد نظر قرار می دهند. مدل‌های مطرح شده در این رویکرد عبارند از:
- رویکرد اکولوژی انسانی: این مدل آمیزه‌ای از دیدگاه‌های جامعه شناسی، روان شناسی، علوم زیستی و انسان شناسی است. نمونه‌ای از مدل اکولوژیک، مدل نیومن با عنوان «مدل متابولیسم بسط یافته سکونتگاه‌های انسانی» است.(van camp et al, 2003: 107).
- رویکرد کیفیت زندگی: مفهوم «کیفیت زندگی» شدیداً ریشه در تفکر باب سلامت دارد. در مدل بلوم[10] در دهه 1978 میلادی (1974) سلامت به مثابه برایند عوامل ژنتیکی متشکل از؛ ماهیت و چگونگی حفظ سلامت، رفتار/ سبک زندگی، کیفیت محیط کالبدی و اجتماعی-فرهنگی تعریف می شود. در یک مدل شماتیک ارائه شده سلامت و کیفیت زندگی معادل دو بعد جداگانه قابلیت زندگی محسوب می شوند (وان‌کمپ و همکاران، 2003: 110).
میشل[11] عناصر و مؤلفه‌های کیفیت زندگی و متغیرهای سازنده این مدل را سلامت؛ امنیت؛ رشد فردی؛ توسعه اجتماعی؛ ذخایر طبیعی، کالاها و خدمات و محیط کالبدی معرفی می‌کند (مایکل، 2000: 204).
- رویکرد شاخص‌های اجتماعی: عنصر سلامت یکی از شاخص‌های مهم و اساسی در این رویکرد محسوب می شود و بنا به قاعده ای نانوشته این رهیافت مبتنی بر اصل «هر چه بیشتر، بهتر» است. در جنبش شاخص اجتماعی هدف، امکان پذیری مقایسه بین مناطق، ایالات و کشورهاست (وان‌کمپ و همکاران، 2003: 120).
- رویکرد تعاملی: این رویکرد به جای عناصر فردی بر تغییر و تحولات حادث در نظام کلی تعامل فرد با محیط متمرکز است. ترکیبی از نتایج و پیامدهای این ویژگی‌های دوگانه در تحقق یا عدم تحقق رضایتمندی سکونتی تأثیرگذار است (وان‌کمپ و همکاران، 2003: 124). به عنوان نمونه ای از رویکردهای تعاملی می توان به مدل اتیکن[12] و بورکلند[13] اشاره کرد.
- رویکرد سنجش میزان رضایتمندی سکونتی: رضایتمندی سکونتی عبارت است از:«شکاف قابل مشاهده بین آمال و نیازهای ساکنان و واقعیت موجود بستر سکونتی آنها» (گالستر، 1987: 89). در تعریفی دیگر رضایتمندی سکونتی، معادل میزان رضایت تجربه شده فرد یا عضوی از یک خانواده از موقعیت سکونتی فعلی خود محسوب شده است. این مفهوم نشانه ای مهم مبنی بر وجود ادراکات مثبت ساکنان نسبت به «کیفیت زندگی» خویش تلقی می‌شود (کمپل و همکاران، 1996: 76). انتخاب این رویکرد از سوی محققان برجسته‌ای مانند جلینکوا [14]و پیکک[15] (1984)، گروبر[16] و شلتون[17](1987) و‌ها[18] و وبر (1994) را میتوان دلیل دیگری بر کارایی و مطلوبیت این رویکرد، دانست.
عوامل مؤثر بر کیفیت محیط شهری بسیار متنوع و متعدد است. مهدی زاده (1385) سه گروه اصلی برای این عوامل در نظر گرفته است:
- کیفیات کارکردی: دسترسی به تامین نیازهای زیستی، سلامتی، ایمنی، راحتی، آسایش، جهت یابی، اطلاع رسانی و....
- کیفیات اجتماعی: احساس تعلق، تعامل اجتماعی، سرزندگی، مشارکت و...
- کیفیات زیباشناختی: نظم فضایی، تنوع، انگیزش، زیبایی منظر، خوانایی، تداعی و....
لینچ( 1918) مدلی شامل 5 محور عملکردی که از نظر او کلیه محورهای اصلی کیفیت یک شهر را تشکیل می دهند به همراه دو فوق معیار (کارایی و عدالت) به عنوان نسخه جامع کیفیت شهر پیشنهاد می کند:
1- سرزندگی: محیطی سکونتگاه خوب تلقی می‌شود که سلامت و بهزیستی افراد و بقا موجودات زنده را تأمین کند.
2- معنی دار بودن: منظور از معنی یک سکونتگاه، وضوح در درک و شناخت آن و سهولت برقراری پیوند بین عناصر و اجزا با سایر رویدادها و مکان‌ها در یک تجلی منسجم ذهنی از زمان و مکان و ارتباط این تجلی با مفاهیم غیرفضایی و ارزشهاست.
3- تناسب و سازگاری با الگوهای رفتاری: تناسب یک سکونتگاه به این نکته استناد می کنند که تا چه حد الگوی فضایی و زمانی شهر با رفتار عادی ساکنان آن منطبق است.
4- دسترسی: یکی از امتیازات شهرها تأمین دسترسی مناسب (مکان‌ها و فعالیت‌های انسانی) است. نظریه پردازان معاصر، حمل و نقل و ارتباطات را جز امتیازات اصلی شهر می دانند.
5- نظارت و اختیار: سکونتگاه خوب، سکونتگاهی است که در آن نظارت بر مکان چه برای استفاده کنندگان آن (فعلی و آینده) و چه برای ساختار مسائل مکان به صورت مطلوب میسر باشد.
«ساوت ورث» دوازده معیار کلی را به عنوان عوامل اصلی مؤثر در کیفیت محیط شهری مطرح کرد:
نمودار 3- عوامل موثر در کیفیت محیط شهری
مأخذ: (تدین، 1390: 134)
«بنتلی» در کتاب محیطهای پاسخده ( 1985) هفت معیار را برای ارزیابی کیفیت محیطهای شهری عنوان می کندکه عبارتند از:
1- نفوذ پذیری: به معنای ایجاد دسترسی‌های مختلف در یک محیط است.
2- گوناگونی: به معنای به حداکثر رساندن تنوع در فرم‌ها، استفاده‌ها و معانی در یک محیط است.
3- خوانایی: کیفیتی است که محیط را قابل دسترس می‌سازد و در دو سطح فرم فیزیکی و الگوی فعالیت است.
4- انعطاف پذیری: محیط بتواند برای منظورها و استفاده‌های مختلفی به کار رود.
5- غنای حسی: ایجاد تجربیات حسی برای استفاده کنندگان به ترتیبی که موجبات لذت آنها فراهم آید.
6- تناسبات بصری: محیط بتواند به وسیله کیفیات ظاهری خویش مفاهیمی را منتقل کندکه مردم را با حق انتخاب‌هایشان آشنا کند.
7- رنگ تعلق: مردم بتوانند مهر و نشان خویش را به مکان بزنند.
همچنین «کرمونا» در کتاب ابعاد طراحانه برنامه ریزی شهری (1991) بحث کیفیت را در موارد زیر مطرح کرده است:
جدول 1- عوامل موثر در کیفیت محیط شهری
|
عوامل موثر در کیفیت محیط شهری |
||
|
کیفیت پایداری زیست محیطی |
کیفیت منظر شهر |
کیفیت دیدها |
|
کیفیت فرم شهر |
کیفیت فرم ساختمان |
کیفیت عرصه همگانی |
مأخذ: (کرمونا، 1388: 102)
وی تحلیل دیگر از کیفیات محیط کالبدی در کتاب خود با عنوان «مکانهای عمومی- فضاهای شهری» (2003) ارائه نموده است. در این اثر کرمونا کیفیات تأثیر گذار بر محیط کالبدی را در قالب شش بعد مورد بررسی قرار داده است که عبارتند از:
جدول 2- ابعاد بررسی کیفیت محیط شهری
|
ابعاد بررسی کیفیت محیط شهری |
||
|
بعد ریخت شناسی |
بعد ادراکی |
بعد اجتماعی |
|
بعد بصری |
بعد عملکردی |
بعد زمان |
مأخذ: (کرمونا، 1388: 110)
محیط مسکونی خوب و پایدار، سکونتگاهی است که سلامت و بهزیستی ساکنان در آن تأمین گردد. از جمله عوامل موثر در ایجاد سرزندگی در محیط زندگی، وجود فضاهای عمومی مناسب است. محله‌ها و واحدهای همسایگی مطلوب، مکان تلقی تعاملات و عوامل اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و زیست محیطی هستند. همه انسانها به فراهم کردن تسهیلات و مکانی که در آن بتوان نیازهای روزمره را تأمین کرد، وابسته اند. این مکان‌ها مشتمل بر واحدهای مسکونی که برای ساکنان سرپناه ایجاد کند، زمین‌ها و فضاهای سبزی که تفریح مردم را فراهم می‌کنند، مغازه‌ها و سوپرمارکت‌هایی که عهده دار تهیه اجناس و کالاها هستند و در نهایت فضاهای عمومی که پیوندهای حیاتی و با نشاط را بین مردم برقرار می‌سازند و فرصت‌هایی را برای تعاملات اجتماعی فراهم می‌آورند (عزیزی و آراسته، 1390: 46). بنابراین شناسایی و ارتقای کیفیت در محیطهای مسکونی بسیار حائز اهمیت است.
برای تحلیل مطلوبیت محلات شهر اصفهان، ابتدا با نظر سنجی از کارشناسان شهرسازی و معماری، 15 محله به عنوان محله برتر که در نقشه شماره 1 نشان داده شده اند؛ انتخاب شدند. سپس شاخص‌های محله مطلوب استخراج شده و از طریق نظرسنجی از کارشناسان به شناسایی شاخص‌های مؤثر بر مطلوبیت محلات پرداخته شده است.
نقشه شماره 1- معرفی 15 محله برتر شهر اصفهان از دید مدیران شهرداری
مأخذ: نگارندگان بر اساس نقشه‌های اخذ شده از سازمان معاونت برنامه ریزی، پژوهش و فناوری اطلاعات، 1385
مهمترین متغیرهای مورد مطالعه که در سه گروه کالبدی، اجتماعی و اقتصادی طبقه بندی شده‌اند به شرح زیر هستند.
متغیرهای شاخص کالبدی: سبزینگی و سرسبزی1x، سیما و نمای ساخت وساز2x، آرامش و سکوت3x، پاکیزگی4x، قطعه بندی قطعات مسکونی 5x، متناسب بودن عرض معابر با سطح سرویس 6x، کیفیت کف سازی پیاده روها و آسفالت معابر7x، تناسب کاربری‌ها8x، دسترسی به رودخانه زاینده رود9x،خدمات 10x، دسترسی به سایر محلات و مناطق11x
متغیرهای شاخص‌های اجتماعی: امنیت عمومی محله12x، شأن اجتماعی و فرهنگ ساکنان محله13x
شاخص اقتصادی: میزان پتانسیل مثبت سرمایه‌گذاری 14x
جدول3- میانگین نمرات شاخصها در محلات مطلوب منتخب
|
نام محله |
کالبدی |
اجتماعی |
اقتصادی |
|||||||||||
|
X1 |
X2 |
X3 |
X4 |
X5 |
X6 |
X7 |
X8 |
X9 |
X10 |
X11 |
X12 |
X13 |
X 14 |
|
|
عباس آباد |
4.2 |
4.2 |
4.3 |
4.3 |
4.3 |
3.9 |
3.5 |
3.6 |
4.0 |
4.5 |
3.9 |
4.2 |
4.6 |
4.6 |
|
مهرآباد |
4.2 |
4.4 |
4.6 |
4.4 |
4.5 |
4.2 |
4.0 |
3.8 |
4.0 |
4.4 |
3.4 |
4.2 |
4.4 |
4.3 |
|
هزارجریب |
3.8 |
4.4 |
4.2 |
4.4 |
4.3 |
4.5 |
4.2 |
4.0 |
4.2 |
3.0 |
4.2 |
4.1 |
4.4 |
4.2 |
|
دشتستان |
4.3 |
4.3 |
4.3 |
4.4 |
4.3 |
4.0 |
4.4 |
3.8 |
4.4 |
3.0 |
3.8 |
4.2 |
4.3 |
4.3 |
|
چرخاب |
4.0 |
3.8 |
4.0 |
3.8 |
3.9 |
3.8 |
3.5 |
3.6 |
3.7 |
4.2 |
3.5 |
3.9 |
4.2 |
3.9 |
|
آبشار |
4.5 |
4.2 |
4.4 |
4.5 |
4.1 |
4.4 |
4.3 |
3.8 |
4.0 |
4.7 |
3.6 |
4.1 |
4.5 |
4.5 |
|
باغ دریاچه |
4.1 |
4.3 |
3.9 |
4.1 |
3.9 |
4.2 |
3.9 |
3.4 |
3.7 |
4.3 |
3.6 |
4.2 |
4.5 |
4.7 |
|
خانه اصفهان |
3.5 |
4.0 |
4.0 |
4.3 |
3.8 |
3.7 |
4.2 |
3.5 |
4.2 |
2.1 |
3.7 |
4.0 |
4.1 |
3.5 |
|
خواجو |
4.1 |
3.7 |
3.7 |
4.0 |
3.6 |
4.2 |
3.6 |
3.8 |
3.7 |
4.5 |
4.1 |
4.2 |
3.8 |
3.6 |
|
کاخ سعادت آباد |
3.7 |
4.0 |
4.1 |
4.7 |
4.5 |
4.5 |
4.4 |
3.8 |
3.4 |
2.7 |
3.7 |
4.4 |
4.8 |
4.5 |
|
ناژوان |
4.8 |
4.2 |
4.2 |
4.4 |
3.8 |
4.1 |
3.5 |
3.7 |
4.2 |
4.7 |
3.5 |
3.5 |
4.1 |
4.5 |
|
جابرانصاری |
3.1 |
3.7 |
3.5 |
3.5 |
3.5 |
3.7 |
4.0 |
3.5 |
2.8 |
2.5 |
2.8 |
3.1 |
3.7 |
3.2 |
|
کوی سپاهان |
3.8 |
4.0 |
4.5 |
4.6 |
4.8 |
4.3 |
4.6 |
3.6 |
4.6 |
3.1 |
3.8 |
4.3 |
4.1 |
4.5 |
|
جلفا |
3.1 |
3.6 |
4.1 |
4.1 |
4.0 |
3.8 |
3.1 |
3.3 |
3.0 |
3.3 |
3.3 |
3.6 |
4.5 |
3.6 |
|
صائب |
4.1 |
4.1 |
3.6 |
3.6 |
4.0 |
3.6 |
3.5 |
3.1 |
3.5 |
4.3 |
3.1 |
3.3 |
4.1 |
4.1 |
مأخذ: مطالعات نگارندگان
با توجه به جدول 3 برای بررسی شاخص‌های مؤثر بر کیفیت محلات مسکونی، بر اساس نظر کارشناسان شهرسازی و معماری سازمان‌های مختلف در مجموع 14 متغیر در نظر گرفته شده است. از آنجایی که داده‌های مورد استفاده در رگرسیون باید به صورت فاصله ای یا نسبی باشند، بنابراین میانگین هر یک از این متغیرها در نظر گرفته شده است.
با توجه به جداول 4 و 5 اولین متغیری که وارد معادله رگرسیون چند متغیره گام به گام شده، سود آوری اقتصادی محلات برای مالکان است، ضریب همبستگی 831/0و سطح معناداری آن 000/0 sig: نشان از رابطه معنادار بین این دو متغیر می نماید، همچنین ضریب تعیین تعدیل شده گویایی این واقعیت است که 66 درصد از مطلوبیت محلات، مربوط به سودآور بودن آن محله، از نظر بازده اقتصادی زمین، مسکن و درآمد زایی است. دومین متغیری که نقش بسیار مهمی در مطلوبیت محلات شهر اصفهان داشته، فراهم بودن خدمات و تسهیلات مورد نیاز ساکنان است، مقادیر مربوط به ضریب همبستگی93/0 و سطح معناداری آن000/0 sig: نشان از رابطه معنادار بین این دو متغیر می‌نماید. ضرایب تعیین و تعیین تعدیل شده گویایی این واقعیت است که دو متغیر سودآوری و دسترسی به خدمات در مجموع 84 درصد از متغیر وابسته را تبیین می نمایند.
پس از خدمات، سه متغیری که بیشترین اثرگذاری را در مطلوبیت محلات داشته به ترتیب مربوط به آرامش محیطی، دسترسی به رودخانه زاینده رود، عرض مناسب معابر هستند که با توجه به ضرایب همبستگی، مقادیر F و سطح معناداری هر کدام، نشان از رابطة معنادار بین متغیرها مذکور با متغیر وابسته مطلوبیت محله‌ای می‌نماید.
آخرین متغیری که وارد معادله شده، دسترسی مناسب به سایر محلات شهری است، میزان همبستگی 996/0 نشان از ارتباط قوی بین متغیرها می‌نماید، همچنین مقادیر مربوط به ضرایب تعیین 99/0، تعیین تعدیل شده98/0 و سطح معناداری آنها000/0 sig: نشان می‌دهد، 98 درصد از کیفیت مطلوب محلات مربوط به شاخص‌های (سودآوری اقتصادی، خدمات، آرامش محیطی،دسترسی به رودخانه زاینده رود، عرض مناسب معابر و دسترسی) است و سایر شاخصها فقط 2 درصد از مطلوب بودن محلات را تبیین می‌نمایند.
جدول 4- متغیرهای وارد شده به معادله رگرسیون گام به گام
|
مدل |
متغیرهای وارد معادله شده |
روش |
|
1 2 3 4 5 6 |
سود آوری خدمات آرامش محیطی دسترسی به رودخانه عرض مناسب معابر دسترسی |
گام به گام (Stepwise) |
مأخذ: مطالعات نگارندگان
جدول 5- ضرایب همبستگی، تعیین، تعیین تعدیل شده و رابطة بین شاخص‌های کالبدی، اجتماعی و اقتصادی با مطلوبیت محله‌ای
|
ضریب همبستگی (درصد)R |
ضریب تعیین R2 |
ضریب تعیین تعدیل شده (R2AD) |
متغیرهای مستقل(x) |
متغیر وابستهY |
آزمون F |
سطح معناداری |
|
831. 93. 95. 98. 99. 996. |
69. 87. 91. 96. 98. 99. |
66. 84. 88. 94. 96. 98. |
سود آوری خدمات آرامش و امنیت محیطی دسترسی به رودخانه عرض مناسب معابر دسترسی |
محله مطلوب |
28.9 40.2 37.6 64.8 89.4 147.56 |
000/0 |
مأخذ: مطالعات نگارندگان
با توجه به مقادیر مربوط به بتا، معادله زیر را می توان برای متغیرها فرض نمود.
جدول 6- مقدار بتا، آزمون T و سطح معناداری آن
|
سطح معناداری |
آزمونT |
استاندارBeta |
B |
متغیر |
|
000/0 |
1.35 5.7 8.9 5.7 5.6 4.5 3.1 |
30. 35. .25. 32. 24. 15. |
3.31 2.68 4.12 3.26 1.49 2.19 1.6 |
(Constant) سود آوری خدمات آرامش و امنیت محیطی دسترسی به رودخانه عرض مناسب معابر دسترسی |
مأخذ: مطالعات نگارندگان
نمودار 2 و 3، خط رگرسیونی متغیرهای مستقل سودآوری و خدمات و چگونگی ارتباط آن با متغیر وابسته مطلوبیت محله را نشان داده است. بر این اساس رابطه و همبستگی سودآوری و خدمات رسانی به عنوان متغیر مستقل بر روی متغیر وابسته مطلوبیت محیطی بیشتر از سایر متغیرها اثر گذار است.
نمودار 2و3 خط رگرسیونی متغیرهای مستقل سود آوری و خدمات با متغیر وابسته مطلوبیت محله ای
مأخذ: مطالعات نگارندگان
با توجه به نمودارهای 4 و 5 اثر گذاری آرامش محیطی بیشتر از دسترسی مناسب به رودخانه زاینده رود است.
نمودار 4و5 خط رگرسیونی متغیرهای مستقل آرامش محیطی و دسترسی به زاینده رود با متغیر وابسته مطلوبیت محله ای
مأخذ: مطالعات نگارندگان
میزان اثر گذاری دسترسی و عرض معابر در خط رگرسیونی مربوطه نمایش داده شده است.
نمودار 6و7 خط رگرسیونی متغیرهای مستقل عرض معابر و دسترسی با متغیر وابسته مطلوبیت محله‌ای
مأخذ: مطالعات نگارندگان
رویکردهای مطرح شده در ارتباط با کیفیت محیطهای مسکونی به دو دسته کالبدی و اجتماعی- مکانی تقسیم می‌شوند. که با توجه به کارایی بیشتر رویکردهای اجتماعی- مکانی، در این پژوهش این رویکرد انتخاب شده است. جامعه آماری در این تحقیق مدیران شهری انتخاب شده اند و داده‌ها با استفاده از تکنیک رگرسیون چند متغیره گام به گام مورد ارزیابی قرار گرفته‌اند. با توجه به رویکرد تحقیق 14 شاخص در نظر گرفته شده است که نتایج تحلیل رگرسیون 6 شاخص را به عنوان شاخص‌های اصلی نشان می‌دهد. اولین شاخص میزان پتانسیل مثبت برای سرمایه گذاری است، که به تنهایی 66 درصد از مطلوبت محلات، مربوط به این شاخص است. پس از آن خدمات رسانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده به طوری که 18 درصد از این مطلوبیت مربوط به خدمات رسانی می‌باشد.سپس شاخص‌های آرامش و امنیت محیطی، دسترسی به رودخانه زاینده رود،عرض مناسب شبکه معابر و دسترسی بیشترین تأثیر را در معادله رگرسیونی نشان میدهند. در مجموع این 6 شاخص 98% مطلوبیت محلات را به خود اختصاص داده اند.و سایر شاخصها شامل سبزینگی و سرسبزی، سیما و نمای ساخت وساز، پاکیزگی، قطعه بندی قطعات مسکونی،کیفیت کف سازی پیاده روها و آسفالت معابر، تناسب کاربری‌ها، امنیت عمومی محله و شأن اجتماعی و فرهنگ ساکنان محله فقط 2 درصد بر مطلوبیت محلات تأثیر دارند.
پیشنهادها
در راستای نتایج تحلیل رگرسیونی داده‌ها میتوان پیشنهادهایی برای ارتقای کیفیت محلات شهر اصفهان ارائه نمود:
با توجه به اهمیت شاخص خدمات رسانی در کیفیت محلات، طراحی خدمات وابسته به مسکن بر اساس استاندارها و ضوابط موجود در شهرسازی در تمامی محلات باید در اولویت قرار گیرد.
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که محلات کاخ سعادت آباد، جلفا، هزارجریب، خواجو و چرخاب ترافیک بالایی دارند که این عامل کیفیت این محلات را تحت تأثیر قرار خواهد داد، بنابراین پیشنهاد می‌شود که معابر این محلات متناسب با سطح سرویس دهی گذرها طراحی شود تا ترافیک در این محلات کنترل گردد و آرامش بیشتری در این محلات حاصل شود.
با توجه به اهمیت زیاد رودخانه زاینده رود در کیفیت محلات، پیشنهاد می‌شود که در محلات ناژوان، صائب و عباس آباد مجوز تراکم ساختمانی بالا صادر نگردد و از فضای سبز اطراف رودخانه به خصوص در محله صائب حفاظت بیشتری به عمل آید. همچنین حفاظت از فضای سبز اطراف مادی‌ها و عدم اعطای مجوز تراکم ساختمانی بالا در محلات عباس آباد، چرخاب، خواجو، صائب و ناژوان که در حریم مادی‌ها جانمایی شده اند، پیشنهاد می‌گردد.
طراحی سیستم حمل و نقل عمومی کارآمد در سطح محلات ناژوان، جلفا، باغ دریاچه و مهرآباد توصیه می‌شود.
با توجه به نتایج پژوهش و تأثیر زیاد 6 متغیر مذکور، در سایر محلات شهر اصفهان (که در این پژوهش به عنوان محله مطلوب شناخته نشده‌اند) توجه به موارد زیر ضروری است.
- طراحی خدمات وابسته به مسکن در محیطهای مسکونی بر اساس استاندارها و ضوابط موجود در شهرسازی
- -عدم اعطای مجوز تراکم ساختمانی بالا در محلات با تراکم زیاد
- کنترل ترافیک در سطح محلات
- طراحی معابر متناسب با سطح سرویس دهی گذرها
- عدم اعطای مجوز تراکم ساختمانی بالا در حریم مادی‌ها
- طراحی فضای سبز در سطح محلات
- حفاظت از فضاهای سبز موجود محلات
)
