-

مقدمه

صنعت گردشگری یکی از ارکان مهم اقتصاد جهان کنونی رادر بر می‌گیرد وسرمایه گذاری در این صنعت، پربازده ترین سرمایه گذاری‌ها محسوب می‌شود. مسافر وگردشگراز جمله منابع مهم ارزی است که در برنامه ریزی‌ها و سیاست گذاری مسئولان و ایجاد توسعه پایدار نقش بسزایی را ایفا می‌نماید. سرزمین ایران به علت دارا بودن تنوع پدیدهای زمین شناسی و تنوع زیستی فراوان که آن راجزو یکی از 5 کشور نخست بر خوردار از بیشترین تنوع زمین در کره زمین قرار داده است، همچنین با توجه به جاذبه‌های تاریخی وفرهنگی بیشمار که در ردیف یکی از 10 کشور نخست جهان به شمار می‌آید، شرایط بسیار مناسبی برای بستر سازی جذب و توسعه صنعت توریسم و ژئوتوریسم (توریسم زمین شناسی) دارد که باید به طریق صحیح ومنطقی ومداوم مورد استفاده قرار گیرند. این صنعت که در صدد شناساندن جاذبه‌های زمین شناختی است به مسافر متخصص فرصت می‌دهد که در حداقل زمان ممکن بدون صرف هزینه و زمان مستقیماً به جاذبه‌های دلخواه خود در طبیعت دست یابد (توکلی، 1388: 44).

یکی از سرمایه‌های منحصر به فرد در هر کشور و منطقه جاذبه‌های ژئومورفوتوریستی آن محسوب می‌شود، که شناسایی و برنامه ریزی آن به منظور توسعه گردشگری علمی، از اهمیت بسزایی برخوردار است. ژئومورفوسایت‌ها یا چشم اندازها و مکان‌های ژئومورفولوژیکی نیز، به عنوان یکی از عناصر مهم مناطق حفاظت شده طبیعی است، که به خودی خود و یا در ترکیب با مواریث فرهنگی، تاریخی واکولوژیکی، از توانمندی‌های بالقوه‌ای در راستای گردشگری پایدار برخوردار است. طرح رابطه‌ای مسائل ژئومورفولوژیک با توریسم از جمله حیطه‌های مطالعاتی بین رشته‌ای مطرح در سال‌های اخیر است. با برقراری چنین ارتباطی، مکان‌های توریستی ژئومورفولوژیکی به صورت اشکال و فرآیندهای ژئومورفولوژیکی تعریف می‌شود که بنابر درک انسان از عوامل تأثیر گذار زمین شناسی، ژئومورفولوژیکی، تاریخی و اجتماعی این مکان‌ها، ارزش زیبا شناختی، علمی، فرهنگی – تاریخی و یا اجتماعی - اقتصادی پیدا می‌کنند (شایان و همکاران، 1387، 73 -91).

در این بررسی سعی شده است تا دشت ابراهیم آباد یزد با توجه به قابلیت‌ها و پتانسیل‌های طبیعی، فرهنگی –تاریخی و وجودکانون‌های جاذب[1] متعدد در آن به عنوان یک منطقه گردشگری اولویت گذاری و رتبه بندی و کلاسه بندی گردد و در برای برنامه‌ریزی‌های گردشگری و بهره برداری بهتر، آماده سازی فیزیکی و آمایش استفاده شود. از جمله استراتژی‌های توسعه مناطق فراموش شده تعریف کاربری‌های خاصی است که می‌تواند ضمن تقویت هویت مکانی آن‌ها شرایط توسعه پایدارآن‌ها را فراهم آورد. از جمله نقش‌های توسعه‌ای که می‌تواند ضمن سرمایه گذاری اندک به توسعه مناطق کمک فراوان نماید آماده سازی مناطق پایکوهی، بیابانی و متروک برای فعالیت صنعت توریسم است. تغییر رویه در حفاظت از مناطق حفاظت شده، پارک‌های ملی... یکی از بهترین جلوه‌های چنین منشی است. بسیاری از مناطق پایکوهی ایران به عنوان مناطق ییلاقی به صورت سنتی مورد توجه مردم بوده است و این مناطق غالباً دارای ویژگی‌های طبیعی منحصر بفرد و شاخص بوده است. دشت ابراهیم آباد واقع در یزد یکی از مناطقی است که جاذبه‌های استثنایی برای توریسم فر هنگی دارد و با توجه به آن که این منطقه را بدون اغراق می‌توان یک موزه طبیعی تعریف نمود که مجموعه متنوعی از مواریث اقلیمی –فرهنگی، سنگ شناسی و ژئوتوپ‌ها را شامل می‌گردد.

اهداف تحقیق

با توجه به تنوع پدیده‌های طبیعی و تاریخی وزیبایهای ظاهری در منطقه، می‌توان به الویت‌گذاری ورتبه بندی هر یک از کانون‌های جاذب توریسمی اقدام نمود و با سرمایه گذاری مناسب در هریک از این الویت‌ها متناسب با ارزش و عیار علمی هر یک به آمایش و توسعه گردشگری در منطقه پرداخت. این طرح سعی بر آن دارد با توجه به توانایی‌ها و قابلیت‌های منطقه به شناساندن این ناحیه از کشور بپردازد و در صورت امکان طرح گسترش شهرک توریستی را در این ناحیه از کشور ارائه نماید، با توجه به این امر اهداف کلی این تحقیق به شرح زیر است:

-باز شناسی و پهنه بندی پدیده‌های جاذب توریسمی در محوطه ابراهیم آباد یزد.

-تعیین الویت‌های کافی برای انتخاب اماکن مناسب برای ایجاد کانون‌های جاذب منطقه‌ی توریسمی.

فر ضیات تحقیق

فرضیه‌هایی که برای دستیابی به اهداف مورد نظر در این پژوهش دنبال گردیده شامل:

-کانون‌های روستایی در منطقه می‌تواند به عنوان کانون جاذب در روش پرالونگ معرفی شود.

-مورثه‌های طبیعی گذشته وفرآیند‌های جاری فعلی ترکیبی پویا ازیک ژئوپارک دینامیک رادراین منطقه فراهم آورده است.

سئوال اساسی که در اینجا مطرح می‌باشد این است که: چه توان‌های بالقوه ای برای تبدیل دشت ابراهیم آباد به یک ژئوپارک وجود دارد؟

روش تحقیق

رویکرد حاکم در این پژوهش، توصیفی و تحلیلی است و خروجی آن کاربردی است.

در این پژوهش ابتدا، از طریق مطالعه کتابخانه‌ای، با بررسی اسناد و مدارک مربوط به موضوع، اقدام به گرد آوری اطلاعات و داده‌های مور نیاز شده است. سپس با بررسی نقشه‌های توپوگرافی مهریز یزد، تصاویر ماهواره‌ای + ETM لندست (2005) و بازدیدهای میدانی، لندفرم‌ها شناسایی و موقعیت هر یک از آنها مشخص گردید.

- برای دستیابی هرچه بهتر به اهداف مورد نظر بااستفاده از روش تقسیم سیستم اراضی، منطقه را به دوسیستم A, B مجزا نموده و کلیه پدیده‌های طبیعی، تاریخی -فرهنگی را در دوسیستم مشخص و تقسیم بندی شده است.

-پس ازشناسایی پدیده‌های مزبور، برای اولویت گذاری و رتبه بندی این پدیده‌ها از روش پرالونگ استفاده نموده، برای این منظور، برگه‌های شناسایی پدیده‌های مورد نظر توسط تعدادی از دانشجویان درمنطقه رتبه بندی گردیده است. روش پرالونگ است.

- در نهایت نتایج حاصل از تحقیق به صورت جداول و نمودارمشخص شده و نقشه‌ها با استفاده از نرم افزار Arc GIS ارائه گردیده است. هر پدیده و یا منطقه مشخص شود. از جمله روش­هایی که می‌توان نسبت به ارزیابی - اهم هر یک از پدیده­ها مبادرت کرد روش پرالونگ استروش با ارزیابر قالب ارزش علمی است.

پیشینه تحقیق

با توجه به اهمیت نقش لندفرم‌ها و ژئومورفوسایت‌ها در توسعه پایدار گردشگری، در طی دهه اخیر کارهای مختلفی در سطح جهان در این رابطه صورت گرفته است. از جمله مهمترین تحقیقات در سطح جهان می‌توان به سرنا و دیگران (2005) اشاره نمود. پرالونگ [2](2005) این روش و مدل را توضیح داده و کاربرد این روش را بررسی نموده است. سرناو وگونزالز (2005) به بررسی ارزش مکان ژئومورفولوژیک در پارک ملی پیکوس[3] در اروپا پرداخته است.

همچنین رینارد و دیگران (2007) به ارائه روشی نو در ارزیابی ژئومورفوسایت[4] پرداخته است. در این روش که تقریباً مشابه کارهای دیگران در این حوزه بوده، به بحث در مورد تعیین ارزش علمی و مکمل در ژئومورفوسایت‌ها پرداخته است، با این تفاوت که در این مقاله ارزش اقتصادی، اکولوژیکی، زیبایی شناختی به عنوان یک معیار مستقل در نظر گرفته شده و دو معیار اصلی (ارزش علمی و فرهنگی) دارای زیر شاخص‌های خاص خود هستند، در پایان ژئومورفوسایت‌های بالقوه انتخاب ومعرفی شدند.

در کشور ایران نیز در مقالات محدودی به این موضوع پرداخته‌اند. زمردیان (1384) با به کاربردن ژئومورفوتوریسم سواحل شمال این مساله را در میان جغرافیدانان ایران مطرح ساخته‌اند. نوجوان (1386) در مقاله‌ای یزد را به عنوان کانونی مدنی در ایران مرکزی معرفی نموده است که دارای میراث‌های اقلیمی وژئومورفیک تاثیر گذار بر مدنیت به عنوان ژئوتوپ است. ثروتی و همکاران(1385) به تاثیر اشکال ژئومورفولوژیکی در ایجاد فرصت‌های برنامه‌ریزی در استان همدان، (ثروتی و همکاران، 23:1387) به بررسی اشکال ژئوتوریسمی و راهبرد‌های توسعه گردشگری استان فارس، احراررودی و همکاران(1387) به نقش اشکال ژ ئومورفولوی منطقه چابهار در جذب گردشگر، رحمانی (1387) به قابلیت وتوانمندی‌های گردشگری اشکال ژئومورفولوژی در زاگرس پرداخته‌اند. شایان (1389) به ارتباط بین ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی منطقه داراب با ژئوتوریسم به این موضوع در چهار چوب لند فرم‌های ژئوموفولوژیکی در نقاط مختلف محدوده مورد مطالعه پرداخته است. به این نتایج دست یافته که شهرستان داراب با داشتن لندفرم‌های متعدد ژئومورفولوژیکی قابلیت مطرح شدن به عنوان یک مکان گردشگری را دارد. شاه‌زیدی (1390) به کاربرد ژئومرفولوژی در برنامه‌ریزی توریسم اشاره داشته و چند مدل در این زمینه از جمله مدل پرالونگ معرفی نموده است.

همچنین مختاری (1389) در مقاله‌ای رابطه بین وجوه اکوتوریستی حوزه آبریز آسیاب خرابه و ویژگی‌های زمین محیطی رابیان وآن را در قالب مکان‌های ژئومور فولوژیکی در قسمت‌های مختلف بررسی می‌نماید و این نتایج را بدست آورده است که گردشگران در این منطقه به زیبایی‌های ظاهری بیش از جاذبه‌های اکوتوریستی توجه دارند.

ایلدرمی(1390) در مقاله‌ای در جهت توسعه پایدار اقتصادی، اجتماعی منطقه به غار علی‌صدر پرداخته و این غار را با جاذبه‌های فراوان مستعد برای یک ژئوپارک دانسته که می‌باید زیر ساخت‌های لازم در آن صورت گیرد. کهرم (1374) قره‌نژاد (1375) پارساییان (1377) در زمینه برنامه ریزی گردشگری به نشر آثاری مبادرت نموده اند. در دهه اخیر محققان جوان رساله‌های کارشناسی ارشد و دکتری خود را به این زمینه اختصاص داده‌اند که از آن جمله می‌توان اولیاء (1380)، نصیری زاده، توتونچی و نوجوان (1381) و زارع (1383) را نام برد.

محدوده مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعاتی این پژوهش شامل شهرستان مهریز و دشت ابراهیم آباد یزد،دهکده توریستی ده بالا و طزرجان تاسونیچ است که به طور تقریبی 1115 کیلومترمربع است. شهرستان مهریز در 30 کیلومتری از مرکز استان قرار دارد و روستای ابراهیم آباد که در یک ناحیه دشتی قرار گرفته است، با آب ‏و هوای گرم و خشک و تپه‌های شنی غرب آبادی را فراگرفته است.

نقشه شماره 1: محدوده مورد مطالعه

مبانی نظری

ژئومورفوسایت‌ها

عبارت از لندفرم‌های ژئومورفولوژی هستند که به واسطه آگاهی و بهره جویی انسان یک ارزش علمی، تاریخی – فرهنگی، زیبایی شناختی و یا اجتماعی – اقتصادی پیدا کردند. آن‌ها ممکن است به صورتی منفرد و یا چشم اندازهای گسترده تر وجود داشته باشند و امکان دارد به واسطه اثرات فعالیت‌های انسانی تغییر یافته، آسیب دیده و حتی تخریب شوند (مختاری، 1390: 7).

آرمان شهر جغرافیا (آمایش سرزمین)

آمایش ازنظر لغوی به معنی آمالیدن وآمودن است. (زیاری، 1388،23) رکن اصلی واساسی جغرافیا مکان است، و آمایش مکان (سرزمین‌ها) به عنوان آرمان شهرجغرافیا شناخته می‌شود. براساس آنچه گفته شد پرداختن به سرزمین‌های بکر و دست نیافته و همچنین آرایش مکان‌ها با توجه به اهداف مختلف خود می‌تواند از جمله برنامه‌ریزی‌ها در این سرزمین‌ها و استفاده از پتانسیل‌ها وتوان‌های بالقوه در این مکان‌ها باشد، آمایش سرزمین‌ها برای استفاده گردشگران از این سرزمین‌ها می‌تواند به عنوان اهداف برنامه ریزان ومسئولان به کار آید. البته در آمایش یک سرزمین باید به سه محور اساسی در آن مکان توجه داشت: 1-افتراق‌های ساختاری 2- تعادل 3- توان‌های بالقوه محیطی.

ژئومورفوتوریسم

یکی از روش‌های نوین در توان سنجی ژئومورفوسایت‌ها یا چشم اندازهای ویژه ژئومورفولوژیکی است. محوریت مطالعاتی در این شاخه علمی، تعیین لند فرم‌های ویژه گردشگری و ترکیب نمودن آن با مواریث فرهنگی، تاریخی و اکولوژیکی به منظور دست یابی به توسعه پایدار گردشگری است. ژئوپارک‌ها از جمله محدوده‌هایی از زمین هستند که دارای توان‌ها و قابلیت‌های باستان‌شناسی، اکولوژیکی و فرهنگی است که می‌توان با آمایش و برنامه ریزی درآن‌ها به توسعه این مناطق کمک نمود (مختاری، 1390: 7).

تحلیل سیستم‌های ارضی در آمایش منطقه دشت ابراهم آباد یزد

بر طبق آنچه در مورد سیستم‌های اراضی بیان گردید و با توجه به منطقه مورد مطالعه د راین پژوهش می‌توان برای آمایش سرزمین و برنامه‌ریزی توریسم اقداماتی به صورت ذیل انجام داد:

1-نقشه توپوگرافی منطقه دشت ابراهیم آباد یزد و تفت را تهیه نموده و این نقشه را از لحاظ افتراق توپوگرافیک، تشابهات فرمی در مقیاس سطوح، تشابهات، خاکی، پوشش گیاهی،... بررسی نموده و سپس تقسیم بندی را براساس افتراق توپوگرافی با توجه به نوع نقشه مورد نظر انجام داده است.

2-بر اساس بررسی‌های سیستم اراضی نقشه مورد مطالعه درمنطقه دشت ابراهیم آباد یزد این منطقه را می‌توان به دوقسمت A,B تقسیم نمود. قسمت A زمین‌های ناهموار و قسمت B زمین‌های هموار و مسطح است.

3-پس از جدا سازی مناطق مزبور در نقشه و تقسیم بندی آن به دو منطقه کوهستانی و ناهموار و مناطق هموار و مسطح، پدیده‌های توریستی هر منطقه را مشخص می‌نماییم این پدیده‌ها شامل پدیده طبیعی، تاریخی، فرهنگی در دو منطقه نامبرده شده است.

نقشه 2:نمایش سیستم A      نقشه3:نمایش سیستم B

نقشه 4: کلیه پدیده‌های سیستم A,B

اولویت گذاری و رتبه‌بندی منطقه مورد مطالعه به روش پرالونگ

از جمله روش­هایی که می توان نسبت به ارزیابی اهمیّت هر یک از پدیده­ها مبادرت کرد، روش پرالونگ است. در این روش با ارزیابی پدیده­ها سعی می­شود ارزش گردشگری هر منطقه بر اساس چهار عامل در قالب ارزش علمی، ارزش تاریخی - فرهنگی، ارزش اجتماعی - اقتصادی و ارزش زیباشناسی ارزیابی و به صورت رقومی الویت هر پدیده و یا منطقه مشخص شود. برای کار با این روش مراحل ذیل باید انجام گیرد (پرالون، 2005).

گام اول

در این روش ابتدا نسبت به پدیده‌های شاخص ژئوفرمیک در منطقه کاندید شده برای سامان دهی شناسایی و فهرستی از آن تهیه می‌شود. جدول (1)

جدول (1) برگه شناسایی لندفرم ژئومرفولوژیکی

گام دوم

ارزش‌گذاری توانمندی لندفرم‌های یک منطقه

برای ارزش­گذاری توا­نمندی لندفرم‌ها باید میزان توانمندی گردشگری یک لندفرم ژئومرفولوژیکی از چهار سو{علمی(A)، زیبایی ظاهری (B)، فرهنگی تاریخی(C) و اجتماعی­ـ­ اقتصادی(E)} بررسی گردد. معیارهای خاصی برای تعیین ارزش هر یک از جنبه‌های قابلیت گردشگری لندفرم‌های ژئومرفولوژیکی مشخص شده است و میزان توانمندی گردشگری یک لندفرم از میانگین چهار شاخصه فوق به شکل زیر به دست می­آید (پرالون، 2005).

(ارزش گردشگری) ∑T = A +B+C+E

در این رابطه، وزن هیچ یک از میزان ارزش‌های گردشگری نسبت به دیگری کم یا زیاد نیست، زیرا دلیل خاصی برای اهمیّت کم و یا زیاد یکی از آن­ها بر دیگری در تعیین قابلیت نظری گردشگری لندفرم ژئومرفولوژیکی وجود ندارد. ارزش زیبایی ظاهری یک لندفرم به جنبه‌های دیدنی و تماشایی ذاتی آن بستگی دارد. ارزش علمی این لندفرم‌ها بر اساس شاخص‌هایی­همچون نادر بودن، جایگاه آموزشی، برخورداری از ارزش جغرافیای دیرینه و ارزش زیستی محاسبه می‌گردد. در ارزیابی اعتبار فرهنگی بر قابلیت‌های هنری، آداب و رسوم فرهنگی رایج در لندفرم تاکید داشته و ارزش اقتصادی هر لندفرم نیز به ویژگی‌های قابل بهره­برداری و کارآفرینی آن در زمینه گردشگری، بستگی دارد.

ارزش‌های لندفرم‌های ژئومرفولوژیکی با مقیاس امتیاز­دهی ویژه بیان می­گردد و در انتها ارزش کلی لندفرم از نظر آن ارزش مشخص می‌شود:

1- ارزش زیبایی ظاهری

ارزش زیبایی ظاهری یک لندفرم ژئومرفولوژیکی به جنبه‌های دیدنی و تماشایی ذاتی آن وابسته است. این ارزش بر طبق رابطه زیر محاسبه می‌شود:

امتیاز کل ارزش زیبایی ظاهری­= (امتیاز بند­1+ امتیاز بند­2+ امتیاز بند­3+ امتیاز بند ­4 + امتیاز بند­5) تقسیم بر پنج امتیازها بر اساس جدول (2) محاسبه می‌شود (پرالون، 2005).

جدول (2) معیار و امتیاز‌دهی در میزان ارزش زیبایی ظاهری لندفرم ژئومرفولوژی

2ـ ارزش علمی

ارزش علمی لندفرم‌های ژئومرفولوژیکی بر اساس معیارهایی هم چون کمیابی، جایگاه آموزشی، برخورداری از جغرافیای دیرینه و اکولوژیکی سنجیده می‌شود. این ارزش بر طبق رابطه زیر محاسبه می‌شود:

امتیاز کل ارزش علمی= (امتیاز بند 1+ امتیاز بند 2+ (امتیاز بند 3× 5/0) + (امتیاز بند 4× 5/0) + امتیاز بند 5+ امتیاز بند 6) تقسیم پنج این امتیاز بر اساس جدول (3) محاسبه می‌شود (پرالون، 2005).

جدول (3) معیار و امتیازدهی در میزان ارزش علمی لندفرم ژئومرفولوژی

3- ارزش تاریخی- فرهنگی

در ارزیابی توان­مندی تاریخی- فرهنگی بر جنبه‌های هنری، آداب و رسوم فرهنگی رایج در مکان ژئومرفولوژیکی تکیه می‌شود. امتیاز کل ارزش تاریخی-فرهنگی= (امتیاز بند1+ (امتیاز بند2×2)+ امتیاز بند 3+ امتیاز بند 4+ امتیاز بند 5) تقسیم بر شش امتیازها بر اساس جدول (4) محاسبه می‌شود.

جدول (4) معیار و امتیازدهی در میزان ارزش تاریخی ـ فرهنگی لندفرم ژئومرفولوژی

4- ارزش اجتماعی- اقتصادی

در ارزیابی توانمندی اجتماعی­ـ­ اقتصادی به ویژگی‌های قابل بهره­برداری و کارآفرینی آن در زمینه گردشگری لندفرم توجه می‌شود. امتیاز کل ارزش اجتماعی- اقتصادی = (امتیاز بند1+ امتیاز بند2+ امتیاز بند3+ امتیاز بند4+ امتیاز بند5) تقسیم بر 5. این امتیاز بر اساس جدول (5) محاسبه می‌شود (پرالون، 2005).

جدول (5) معیار و امتیازدهی در میزان ارزش اجتماعی- اقتصادی لندفرم ژئومرفولوژی

گام سوم

ارزیابی توانمندی میزان بهره‌وری لندفرم ژئومرفولوژیکی

ارزیابی توا­مندی میزان بهره‌وری لندفرم ژئومرفولوژیکی شامل دو قسمت بوده و همانند ارزیابی توانمندی گردشگری، معیارها و مقیاس‌هایی برای امتیازدهی هر یک از اجزای مشخص شده است.

بر این اساس، توانمندی­ میزان بهره‌وری با مشخصه‌های میزان مختصه (X) و کیفیت مختصه (Y) بهره‌وری بیان می‌گردد:

ارزش بهره‌وری= (ارزش میزان بهره‌وری؛ ارزش کیفیت)

میزان ارزش بهره‌وری بیانگر میزان استفاده‌ی فضایی و زمانی از مکان ژ ئومرفولوژیکی است در حالی که کیفیت بهره‌وری بر اساس چگونگی استفاده از چهار معیار گردشگری مکان ژئومرفولوژیکی محاسبه می‌شود در چنین وضعیتی، معیارهای مخیلفی با مقیاس‌های امتیاز دهی متفاوت برای ارزیابی این دو جز اصلی عیار بهره‌وری مورد استفاده قرار می‌گیرد (پرالون، 2005).

ارزش کل میزان بهره‌وری= (امتیاز بند1+ امتیاز بند 2+ امتیاز بند3+ امتیاز بند 4)تقسیم بر چهار امتیاز بندهای بالا بر اساس جدول (6) محاسبه می‌گردد.

جدول (6) معیار و امتیازدهی در میزان ارزش بهره‌وری لندفرم ژئومرفولوژی

کیفیت بهره‌وری: بر اساس چگونگی استفاده از چهار معیار گردشگری لندفرم ژئومرفولوژیکی محاسبه می‌شود.

کیفیت بهره‌وری= (امتیاز بند1+ امتیاز بند2+ امتیاز بند3+ امتیاز بند4) تقسیم بر چهار.

امتیاز بندهای بالا بر طبق جدول (7) محاسبه می‌شوند. برای دادن امتیاز به هر یک از ارزش‌ها، از بازدید میدانی و تکمیل پرسشنامه از بازدید کنندگان و مردم بومی استفاده می­شود (پرالون، 2005).

جدول (7) معیار و امتیاز دهی در میزان کیفیت بهره‌وری لندفرم ژئومرفولوژی

همان گونه که ملاحظه می­شود، امتیازها بین صفر تا یک می­تواند نوسان داشته باشد و بر این اساس رتبه هریک از پدیده­های ژئومرفولوژیک درچهار بند اصلی به دست می­آید.

جدول (8) خلاصه آمار ارزیابی ارزش‌های گردشگری و بهره‌وری لندفرم‌های ژئومورفولوژیکی محده مورد مطالعه به روش پرالونگ

با توجه به مقادیر بدست آمده از محاسبه لندفرم‌های ژئومورفولوژیکی محدوده مورد مطالعه و مقایسه آنها، سد زیرزمینی مهریز بیشترین امتیاز (53/0) را به خود اختصاص داده و می‌توان آن را به عنوان پرجاذبه ترین لندفرم ژئومورفولوژیکی دانست. آن چه ارزش و اهمیت گردشگری مهریز یزد را بالا برده و آن را بر دیگر لندفرم‌ها برتری بخشیده، واقع شدن این لندفرم در بستر است. مهریز یزد علاوه بر سرنوشت و سن زمین شناسی، در طول عمر خود یک سرنوشت و سابقه تاریخی نیز کسب کرده است. قرار گرفتن در مجاورت جاده اصلی یزد به کرمان و مناظر زیبا و اراضی سرسبز اطراف، تبلیغات و اطلاع رسانی از طرف نهادهای گردشگری و غیره نیز از جمله دلایلی هستند که باعث این لندفرم بیشترین امتیاز را به خود اختصاص دهد.

یکی از روش‌های جدید در ارائه جاذبه‌های گردشگری، ژئوتوریسم است که به طور کلی از اصول گردشگری پایدار تبعیت می کند. طرح ارتباط میان مسایل ژئومورفولوژیک با گردشگری در حیطه مطالعات بین رشته‌ای مطرح در چند سال اخیر است. با توجه به چنین رابطه‌ای چشم اندازهای گردشگری ژئومورفولوژیکی به صورت لندفرم‌ها و فرآیندهای ژئومورفولوژیکی تعریف می‌شوند، بر اساس شناخت انسان را عوامل تاثیر گذار ژئومورفولوژیکی این لندفرم‌ها، ارزش‌های زبایی شناختی، تاریخی – فرهنگی، علمی و همچنین اجتماعی – اقتصادی پیدا می کنند. نتایج نشان داد که منطقه مهریز یزد با داشتن لندفرم‌های متعدد ژئومورفولوژیکی قابلیت مطرح شدن به عنوان یک مکان گردشگری را دارد و با توجه به این که تمام جاذبه‌ها و چشم اندازهای ژئوتوریستی آن با فرآیند‌ها و سیستم‌های ژئومورفولوژیکی در ارتباط بوده، این لندفرم‌ها مورد بررسی قرار گرفتند. بر طبق نتایج تحقیق، سیزده لندفرم ژئومورفولوژیکی: چشمه غربال بیز، دره یخچالی، کانیون، سنگ جوش، پیر نارکی، دایک، سنگ‌های سرگردان، آئینه گسل، ژئوتوپ، غار، کوه ریگ و کوه عقابی در محدوده مورد مطالعه شناسایی و مشخص شدند. ارزیابی نهایی نشان داد که بر اساس روش پرالونگ، سد زیر زمینی به دلیل بالا بودن میانگین ارزش گردشگری دارای بیشترین میزان قابلیت و توانمندی در گردشگری است. سنگ‌های سرگردان نیز کمترین میزان توانمندی در میان لندفرم‌ها را داشته و به طور کلی می‌توان گفت که سایر لندفرم‌ها از قابلیت‌های متوسطی در گسترش گردشگری برخوردار هستند. همچنین ارتباط نزدیکی میان ارزش‌های زیبایی ظاهری، اجتماعی – اقتصادی و علمی لندفرم‌ها وجود دارد. موضوع دیگری که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفت ارزش بهره‌وری لندفرم‌ها بود که دره یخچالی به دلیل وجود امکانات و برخی خدمات رفاهی و بهداشتی و همچنین سکونت گاه‌های مستقر بر روی آن از بیشترین امتیاز (5/4) برخوردار است،کانیون و سنگ جوش نیز کمترین ارزش بهره وری را به خود اختصاص داده (18/0) و بقیه لندفرم‌ها نیز دارای ارزش بهره وری متوسطی هستند. عدم وجود امکانات رفاهی، بهداشتی و خدماتی کافی در تمام نقاط مذکور، عدم تبلیغات و معرفی توانمندی گردشگری، عدم توجه مسئولان و برنامه ریزان امر گزدشگری از جمله مسایلی است که باعث کند شدن روند توسعه گردشگری پایدار لندفرم‌های ژئومورفولوژیکی در شهرستان یزد شده است. به طور کلی مهمترین دستاورد این تحقیق ارایه دیدگاه و نگرشی تازه نسبت به قابلیت و توانمندی گردشگری لندفرم‌های ژئومورفولوژیکی در چهارچوب مفهوم ژئومورفوتوریسم است. انتظار می‌رود با پیگیری پژوهش گران کشورمان و پتانسیل لندفرم‌های ژئومورفولوژی در راستای توسعه گردشگری پایدار بیشتر از گذشته نماین شود. عدم وجود امکانات رفاهی، بهداشتی و خدماتی کافی در تمام نقاط مذکور، عدم تبلیغات و معرفی توانمندی گردشگری، عدم توجه مسئولین و برنامه‌ریزان امر گردشگری از جمله مسایلی است که باعث کند شدن روند توسعه گردشگری پایدار لندفرم‌های ژئومورفولوژیکی در شهرستان یزد شده است.

نمودار 1- ارزش گذاری‌های پرالونگ برروی نمودار