Spatial Analysis and Classification Avrmanat Rural Area of Employment Indexes

Document Type : Original Article

Authors

Abstract

Today’s Employment is one of the most important components that affects on all aspects of human life and it is considered as one of the Criteria Measurement Developing Countries. Equitable distribution of job opportunities between regions in a country, Are the basic asynchronous for Balanced and integrated development. The present study which is a descriptive-analytic has been conducted with aiming at spatial analysis and determining the position of rural regions in Avramanat (Includes the Townships Pave, Javanrood, Ravansar and Salas-babajani) regarding enjoyment employment indices. In order to achieve the purposes of the research, the data related to 11 indices in the field of employment were used from the documents of national statistics centre (Statistical Yearbook of Kermanshah, 2009). The data were analyzed using SPSS software and TOPSIS model, and the classification level of the rural district was carried out by cluster analysis and display of spatial distribution of the rural district with ArcGIS software. The results of the study indicate that there is a high disparity and gap between the rural areas of Avramanat in terms of enjoyment of employment. Also, Rural district Dasht-Hor with the score of 0.7258 was recognized as the most enjoyed one and Rural district Bazan as the most deprived province that is indicative of a 7 times gross difference between the most enjoyed and the most deprived Rural district. The result of the cluster analysis indicated that in general, about 14 percent of the rural district was in enjoyed level, about 24 percent in relatively deprived level and about 62 percent in deprived and very deprived level.

Keywords

Full Text

مقدمه

طرح مسأله

دستیابی به توسعه و بهبود کیفیت زندگی از آرمان­هایی است که همواره ذهن بشر را به خود مشغول نموده است (دادورخانی، 1385: 172). توسعه زمانی تحقق می‌یابد که از تمامی عوامل، امکانات و منابع تولید کشور استفاده بهینه به عمل آید. یکی از این منابع و عوامل تولیدی، نیروی انسانی است. نیروی انسانی و جمعیت فعال هر جامعه، نقش بسزایی در فرآیند تولید دارد و به­عنوان پدیدآورنده اصلی ثروت و محرک مستقیم اقتصاد محسوب می­شود. همچنین، سطح و میزان تولید ملی هر کشور نیز به دانش، آگاهی فنی و ظرفیت تولید جمعیت فعال آن بستگی دارد (تقدیسی و همکاران،1390: 82).

اشتغال و بیکاری از مهمترین مسائلی هستند که برای ایجاد یک جامعه مرفه باید مورد توجه قرار گیرند، زیرا مهمترین شرط برای رشد و توسعه هر جامعه­ای ایجاد اشتغال است. به­طوری­که نیروی کار منبعی برای موفقیت است و اگر از نیروی کار به درستی و به­طور مناسب استفاده نشود به جای فراهم کردن سود، زیان به همراه خواهد داشت (کلیک و تاتر، 2011: 1211). عدم توجه به اشتغال، به­ویژه در جوامع در حال توسعه، دوره گذار و رسیدن به شکوفایی در آن جوامع را به یک دوره فرسایشی بدل می‌نماید و دامنه فقر را در جامعه گسترش می‌دهد (کیانمهر، 1379: 28). از طرف دیگر، ایجاد فضای کسب و کار عمومی و اشتغال در بخش‌های مختلف صنعت، تجارت و خدمات، شرایط را برای تحقق توسعه پایدار فراهم می‌آورد (ضیائی بیدگلی، 1382: 118).

موضوع اشتغال در اقتصاد ایران به سبب وجود درآمدهای نفتی، به­عنوان یک مسأله اصلی مطرح نبوده و با توجه به رشد روزافزون عرضه جدید نیروی کار به­ویژه نیروی کار با کیفیت بالاتر، موجب گردید که عدم تعادل‌های عرضه و تقاضای کار نسبت به گذشته تشدید گردد. این امر باعث توجه بیشتر سیاست­گذاران به موضوع اشتغال در دهه اخیر شده است و حتی در برنامه­های توسعه، کاهش بیکاری و ایجاد اشتغال پایدار به­عنوان یکی از محورهای های اساسی مورد توجه قرار گرفته است (حسین­پور و ازوجی،1388: 39). از طرف دیگر بیکاری علاوه بر اتلاف منابع انسانی، مسائل و مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی را به همراه دارد. شکی نیست که جمعیت زیادی از مردم جهان به دلیل بیکاری و یا اشتغال ناقص وضعیت تحمل ناپذیری را تجربه می‌کنند، زیرا برای داشتن یک زندگی شرافتمندانه و تحقق توانایی‌های بالقوه خود در کاری سودمند و مولد امکاناتی نمی‌یابند (کیاوند، 1365: 9).

واقعیت‌های موجود نشان دهنده آن است که در مناطق مختلف کشور نابرابری‌های زیادی در امر اشتغال وجود دارد و حتی در بین شهرستان‌های مختلف یک استان نیز این اختلاف و نابرابری قابل مشاهده است. شکاف و نابرابری موجود تا حدود زیادی به­دلیل عدم شناخت امکانات و استعدادهای مناطق مختلف در زمینه توسعه اقتصادی و عدم برنامه­ریزی صحیح در مکان­های جغرافیایی است (فرشادفر و اصغرپور، 1389: 62). رفع معضل بیکاری در کشور، نیاز مبرم به عزم سران و مسئولان کشور، برنامه­ریزی و سیاست گذاری‌های کلان فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، اصلاح قوانین و مقررات و بهره­گیری از راهکارهای اجرایی مناسب در زمینه­های مختلف آموزشی، پژوهشی و اطلاع­رسانی، صنعت، کشاورزی و خدمات، اشتغال نخبگان، کارآفرینی و ... دارد (مفتاح و زرین­ساز، 1381: 6).

 

اهمیت و ضرورت تحقیق

اشتغال در تمام مباحث اقتصادی یک بحث کلیدی و استراتژیک است، زیرا تأمین یا عدم تأمین اشتغال نیروی انسانی می‌تواند اثرات مثبت و منفی در چگونگی دستیابی به توسعه هر کشور داشته باشد (صیدایی و همکارن، 1390: 218) از طرف دیگر اشتغال عاملی است که باعث می‌شود از تمام نیرو و توانمندی‌های فکری- فیزیکی انسان استفاده شود و این روند به دنبال خود آرامش و تمکین جامعه را، به­دلیل از بین رفتن بیکاری، مسکوت ماندن امر مهاجرت و بالا رفتن درآمد ناخالص ملی، در پی دارد (قدیری‌معصوم و همکاران، 1384: 154). کار مفید نه تنها نیازهای اقتصادی و امکانات مادی را تأمین می‌کند، بلکه با برآورده ساختن قسمتی از نیاز روحی افراد، سلامت، نشاط و پویایی جامعه را به دنبال دارد. همچنین برای دست­یابی به هدف اشتغال کامل در افق چشم انداز 20 ساله‌ی 1404، نرخ بیکاری کشور باید از3/12درصد (در سال 1383) به 7 درصد در سال 1394 کاهش یابد. به این منظور رشد متوسط تقاضای کار در طول برنامه­های چهارم و پنجم توسعه به ترتیب 3/4 و 7/3 درصد در نظر گرفته شده است (تقریباً باید به میزان 5/4 میلیون نفر شغل در طول برنامه پنجم توسعه ایجاد گردد) (سلامی و انصاری، 1388: 1). این در حالی است که افزایش جمعیت جوان کشور و نرخ بیکاری نسبت به دو دهه گذشته سبب شده که موضوع اشتغال یکی از چالش‌های جدی و بحث برانگیز کشور باشد (مسیبی، 1389: 2) تا جایی که مسأله اشتغال، مهم‌ترین چالش پیش روی دولت، در دهه 80 بوده و توجه بسیاری از دولت مردان، کارشناسان و حتی سیاست­مداران را به خود جلب کرده است (ضیائی بیدگلی، 1382: 116). این مسئله اهمیت پژوهش حاضر را بیش از پیش نشان می­دهد که رسیدن به اهداف چشم انداز اشتغال در کشور، بستگی زیادی به بررسی و آگاهی از جایگاه مناطق مختلف کشور در زمینه اشتغال، بیکاری، شناخت توانمندی‌ها و محدودیت‌های این مناطق را دارد. در این راستا منطقه اورامانات (پاوه، روانسر، جوانرود و ثلاث باباجانی) در بین شهرستان­های استان کرمانشاه، بیشترین میزان بیکاری (حدود 38 درصد) را دارا هستند (سالنامه آماری استان کرمانشاه، 1385) و شرایط مطلوبی را به لحاظ اشتغال ندارند. بنابراین ضرورت دارد تا به مهمترین نیاز منطقه، یعنی مسأله اشتغال پرداخته شود، تا ضمن روشن ساختن جایگاه منطقه به لحاظ وضعیت اشتغال و شناسایی نقاط ضعف و نقاط قوت روستاهای اورامانات با ارائه راهبردهای مناسب، چشم­انداز روشنی برای برنامه‌ریزی­های آتی و توسعه اشتغال منطقه در اختیار مسئولان و برنامه­ریزان امر قرار گیرد. همچنین، گامی در جهت رسیدن به اهداف چشم‌انداز 20 ساله 1404 و نهایتاً توسعه پایدار منطقه برداشته شود.

 

اهداف تحقیق

هر پروژه تحقیقاتی و طرح مطالعاتی برای دستیابی به هدف یا اهدافی مشخصی صورت می‌گیرد. در این راستا پژوهش حاضر در صدد دستیابی به اهداف زیر است:

- شناخت وضعیت کلی مناطق روستایی دهستان­های منطقه اورامانات در زمینه برخورداری از شاخص‌های اشتغال.

- شناسایی برخوردارترین و محروم­ترین دهستان­های منطقه در زمینه برخورداری از شاخص‌های اشتغال.

- ارائه راهبردها و راهکارهایی جهت توسعه اشتغال در مناطق روستایی اورامانات.

 

پیشینه تحقیق

با توجه به اینکه در زمینه اشتغال، به­ویژه شاخص­های اشتغال، تاکنون مطالعات اندکی صورت گرفته است، لذا در ادامه به نتایج چند پژوهش صورت گرفته در زمینه اشتغال و بیکاری در داخل و خارج از کشور اشاره شده است:

قدیری­معصوم و همکاران (1383) در مقاله­ای با عنوان"توسعه اشتغال در نواحی روستایی (مطالعه­ی موردی: شهرستان لاهیجان)" به این نتیجه رسیدند که راه مقابله با بیکاری و توسعه­نیافتگی فعالیت­های شغلی در منطقۀ مورد مطالعه، اجرای برنامه­های توسعۀ یکپارچۀ روستایی است و راه­حل­های بخشی­نگر قادر به حل مسائل چند بعدی اشتغال و بیکاری نیستند. نتایج تحقیق فرشادفر و اصغرپور (1389) در مطالعه­ای با عنوان"بررسی مزیت نسبی اشتغال­زایی بخش‌های عمده اقتصادی در استان کرمانشاه" حاکی از رشد سریع و نامتوازن بخش خدمات استان و کاهش مزیت بخش صنعت و افزایش مزیت بخش کشاورزی در جذب شاغلان است. صیدایی و همکاران(1390) در تحقیقی تحت عنوان"بررسی وضعیت اشتغال و بیکاری در ایران طی سال­های 1389-1335" به این نتیجه رسیدند که نرخ بیکاری در برخی از استان‌ها کاهش محسوسی را نشان داده، ولی نرخ بیکاری در کشور رقم بالایی را نسبت به کشورهای توسعه یافته و بیشتر کشورهای در حال توسعه نشان می‌دهد.غفاری و همکاران (1390) نیز در پژوهشی با "عنوان تحلیل مکانی فضایی ساختار اقتصادی اشتغال در استان چهارمحال و بختیاری" به این نتیجه رسیدند که اشتغال این استان به سمت خدمات میل می‌کند و در دهه های آینده شاهد رشد اشتغال در بخش خدمات و کاهش شاغلین دیگر بخش‌های اقتصادی در این استان خواهیم بود.باروز و همکاران[1] (1975) در تحقیقی با عنوان "نقش اشتغالزایی در توسعة اقتصادی" به این نتیجه رسیدند که آموزش و بازاریابی منجر به توسعة روستایی و اشتغالزایی می­شود. ورتمن[2] (1990) در تحقیق خود نشان داد که ارائة فناوری به ایجاد فرصت­های شغلی منجر خواهد شد. طبق تحقیقات دیمیتریس و همکارانش[3] (2003) سرمایه­گذاری و کمک­های مالی به مثابه ابزاری برای اشتغال­زایی در سیاست­های توسعة روستایی مطرح است. کیان و همکاران[4] (2009) در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که تأثیر اصلاحات مالیاتی ایرلند بر تعداد بیکاران این کشور در مناطق روستایی مشمول این اصلاحات، مثبت بوده است. استریتر و همکاران[5] (2009) حمایت­ها از کشاورزان محلی مانند ایجاد بازارهای خرده فروشی برای تولیدات کشاورزان، برگزاری کلاس­های آموزشی به­منظور افزایش مهارت کشاورزان در زمینة نیازهای آنها و برقراری ارتباط با مراکز تحقیقاتی را باعث توسعة اقتصادی و اشتغال­زایی تلقی می­کنند.

 

روش تحقیق

با توجه به مؤلفه­های مورد بررسی و ماهیت موضوع، رویکرد حاکم بر این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی و از نوع کاربردی است. منطقه مورد مطالعه در این تحقیق، 21 دهستان موجود در منطقه اورامانات است. روش گردآوری داده‌ها در این پژوهش به­صورت کتابخانه­ای و با تکیه اصلی بر مستندات مرکز آمار ایران به سالنامه آماری استان کرمانشاه، در سال 1388 است. برای بررسی وضعیت اشتغال در منطقه اورامانات، با توجه به آمار و مدارک موجود، 11 شاخص مؤثر در زمینه اشتغال انتخاب گردید و با استفاده از نرم افزار SPSS و بهره­گیری از تکنیک تاپسیس به تجزیه و تحلیل و تعیین جایگاه دهستان­های منطقه مورد مطالعه در زمینه شاخص­های اشتغال پرداخته شد. برای محاسبه وزن شاخص­ها در مدل تاپسیس از روش آنتروپی شانون که یکی از مهمترین روش­های وزن­دهی است، استفاده شده است. سپس با استفاده از تحلیل خوشه­ای، دهستان‌های منطقه مورد مطالعه، براساس شاخص‌های مورد نظر در، گروه­های همگن طبقه‌بندی شدند و جهت نمایش فضایی سطوح برخورداری دهستان­های منطقه از نرم افزار GIS استفاده شد.

 

شاخص­ها و تکنیک‌های مورد استفاده

شاخص‌های مورد بررسی

در جدول شماره (1) شاخص‌های مورد بررسی در تحقیق و نحوه محاسبه آنها ارائه شده است. لازم به ذکر است که شاخص­های منفی استفاده شده در پژوهش به صورت معکوس بکار گرفته شده­اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول شماره (1): شاخص‌های 11 گانه مورد بررسی در تحقیق

شاخص

نحوه محاسبه

1- ضریب فعالیت عمومی

(جمعیت فعال منطقه / کل جمعیت منطقه) × 100

2- نرخ اشتغال

(تعداد شاغلین منطقه / کل جمعیت فعال منطقه) × 100

3- نرخ مشارکت اقتصادی

(جمعیت فعال 10 ساله بیشتر / جمعیت 10 ساله و بییشتر) × 100

4- نسبت اشتغال

(جمعیت شاغل 10 ساله بیشتر / جمعیت 10 ساله و بییشتر) × 100

5- ضریب فعالیت زنان

(جمعیت فعال زن در منطقه / کل جمعیت زن در منطقه) × 100

6- نرخ اشتغال زنان

(تعداد شاغلین زن در منطقه / کل جمعیت فعال زن در منطقه) × 100

7- نرخ مشارکت اقتصادی زنان

(جمعیت فعال زن 10 ساله بیشتر / جمعیت زن 10 ساله و بییشتر) × 100

8- بار تکفل

(کل جمعیت منطقه / تعداد شاغلان منطقه)

9- بار تکفل واقعی

(کل جمعیت منطقه ـ تعداد شاغلان منطقه) / تعداد شاغلان منطقه

10- بار تکفل نظری

(کل جمعیت منطقه ـ جمعیت فعال منطقه) / جمعیت فعال منطقه

11- بار تکفل زنان

(کل جمعیت زن در منطقه / تعداد شاغلان زن در منطقه)

مأخذ: (زیاری، 1388: 104 – حکمت­نیا و موسوی، 1385: 211)

 

 

در این مطالعه، بعد از گردآوری داده های مستند از سالنامه آماری استان کرمانشاه، جهت ساختن شاخص­های اشتغال از فرمول­های فوق استفاده شده که نتایج آن در جدول شماره (2) مشاهده می­شود.

 

 

جدول شماره (2): داده­های اولیه شاخص­های 11 گانه تحقیق مربوط منطقه اورامانات

بارتکفل زنان

بارتکفل نظری

بارتکفل واقعی

بارتکفل

نرخ مشارکت اقتصادی

نرخ اشتغال زنان

ضریب فعالیت زنان

نسبت اشتغال

نرخ مشارکت اقتصادی

نرخ اشتغال

ضریب فعالیت

شاخص

دهستان

07/446

91/47

51/46

51/45

80/3

57

25/3

11/24

02/35

83/68

37/32

1- بدر

331

03/48

16/46

16/45

09/1

96/62

94/0

19/22

10/36

47/61

63/33

2- حسن آباد

89/463

01/48

89/45

89/44

64/3

10/87

18/3

12/21

08/36

53/58

42/33

3- دولت آباد

25/326

14/48

48/46

48/45

06/2

43/32

77/1

56/23

17/37

38/63

93/34

4- زالوآب

21/438

47/47

76/45

76/44

31/2

80

02/2

45/20

38/30

32/67

35/28

5- قوری قلعه

92/431

70/45

93/44

93/43

98/1

36/86

70/1

74/17

32/20

32/87

88/18

6- منصورآقایی

18/427

38/47

19/44

19/43

28/4

96/36

72/3

65/15

47/29

10/53

63/27

7- ماکوان

23/303

64/47

01/38

01/37

21/15

96/3

82/12

35/8

32/32

85/25

79/29

8- شیوه سر

54/457

71/47

73/45

73/44

67/7

94/35

55/6

45/20

83/32

30/62

44/30

9- شمشیر

83/426

53/46

83/45

83/44

61/3

58/85

14/3

77/20

03/24

42/86

39/22

10- هولی

26/421

72/47

79/46

79/45

67/4

16/30

21/4

40/25

59/32

95/77

46/30

11- سیروان

13/213

02/48

59/43

59/42

58/17

37/2

73/14

70/14

53/36

26/40

53/33

12- پلنگانه

63/179

83/43

43/33

43/32

35/2

69/15

99/1

20/12

87/29

83/40

94/13

13- بازان

36/283

35/46

35

34

40/6

73/8

29/5

96/6

96/23

06/29

50/21

14- شروینه

33/257

38/46

49/13

49/12

71/5

68/9

26/4

96/2

08/24

30/12

67/21

15- کلاشی

95/407

63/47

44/44

44/43

37/4

60/30

55/3

90/16

86/32

42/51

66/29

16- خانه شور

63/458

78/47

65/42

65/41

98/16

16/18

31/13

48/13

96/34

56/38

05/31

17- دشت حر

11/468

64/47

53/45

53/44

55/4

04/85

69/3

30/20

98/32

56/61

72/29

18- زمکان

29/461

35/47

20/46

20/45

38/3

59/94

73/2

31/23

63/30

10/76

38/27

19- ازگله

75/315

59/47

07/47

07/46

90/0

73/72

75/0

04/28

29/32

86/86

29/29

20- جیگران

33/406

47/48

11/48

11/47

14/2

60

78/1

89/36

13/42

55/87

51/39

21- سرقلعه

مأخذ: سالنامه آماری استان کرمانشاه (1388) و محاسبات نگارندگان

 


تکنیک‌های مورد استفاده

تکنیک TOPSIS: الگوریتم TOPSIS، به­عنوان یک تکنیک تصمیم­گیری چند شاخصه جبرانی بسیار قوی، برای اولویت­بندی گزینه­ها از طریق شبیه نمودن به جواب ایده­آل است که به تکنیک وزن­دهی، حساسیت بسیار کمی داشته و پاسخ­های حاصل از آن، تغییر عمیقی نمی­کنند. در این روش، گزینة انتخاب شده باید کوتاه­ترین فاصله را از جواب ایده‌آل و دورترین فاصله را از ناکارآمدترین جواب داشته باشد (نسترن و همکاران،1389: 90)[6].

روش تحلیل خوشه­ای[7]: تحلیل خوشه­ای یکی از روش­های پرکاربرد در مطالعات جغرافیای ناحیه­ای است. در واقع روشی برای سطح­بندی مناطق، شهرها، روستاها و ... است؛ به­طوری که در این سطح­بندی، مکان­های واقع در یک سطح شباهت زیادی با یکدیگر داشته، اما تفاوت قابل توجّهی با مکان­های سطوح دیگر دارند (کلانتری، 1389: 229). سطح‌بندی مکان­های همگن در این روش به شیوه‌های مختلفی صورت می­گیرد. تعیین ضریب همبستگی و اندازه­گیری فاصله، به­ویژه فاصله اقلیدسی از مهمترین روش­های تغییر مکان­های همگن می­باشد. تحلیل خوشه­ای به دو روش، خوشه­ای سلسله مراتبی[8] و خوشه­ای غیر سلسله مراتبی[9] صورت می­گیرد (حکمت­نیا و موسوی، 1385، 236). تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی با استفاده از روش تراکمی یا تفکیکی انجام می‌پذیرد (آسایش و استعلاجی، 1382: 172). روش خوشه­ای در واقع تلاش می­کند تا موارد یا موضوعات را در تعدادی گروه همگن طبقه­بندی کند (کلانتری، 1389، 354).

 

معرفی محدوده مورد مطالعه

منطقه اورامانات شامل چهار شهرستان پاوه، جوانرود، روانسر و ثلاث باباجانی واقع در استان کرمانشاه است که در طول شرقی بین 45 درجه و 39 دقیقه تا 46 درجه و 50دقیقه و عرض شمالی بین 34 درجه و 31 دقیقه تا 35 درجه و 17 دقیقه نصف النهار گرینویچ واقع شده است. این منطقه با مساحت 4442 کیلومتر مربع (حدود 18 درصد مساحت استان کرمانشاه) از شمال به استان کردستان از شرق به شهرستان کرمانشاه و از جنوب به شهرستان دالاهو و سرپل ذهاب و از غرب به کشور عراق محدود می‌شود. جمعیت منطقه 199844 نفر بوده که از این تعداد حدود 26/52 درصد در نواحی روستایی سکنا گزیده­اند (515 روستا) (سالنامه آماری استان کرمانشاه، 1388). در شکل شماره (1) موقعیت منطقه اورامانات در استان کرمانشاه و کشور نمایش داده شده است.

 

 

شکل شماره (1): موقعیت جغرافیایی منطقه اورامانات در استان کرمانشاه و کشور

مأخذ: فرمانداری استان کرمانشاه

 


مبانی نظری

بیکاری از مهمترین دغدغه انسان­هاست که باعث آسیب­های بزرگ اجتماعی، کمبود رفاه و کاهش استانداردهای زندگی انسان شده است (ارنست و همکاران، 2011: 269). شناخت و درک شرایط و مقتضیات جوامع انسانی، نیازها و تقاضاهای آنان در ابعاد مادی و معنوی از جمله اقدامات اساسی در مسیر پیشرفت و توسعه تلقی­می‌شود (فیگورا، 2006: 5) در این راستا همراه با بالا رفتن نرخ بیکاری در اغلب کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه، توجه و آگاهی از مفاهیم و نظریه­های بازارکار منطقی به نظر می­رسد (ارنست و همکاران، 2011: 269). در زمینه اشتغال و بیکاری نظریه­ها و مطالعاتی در داخل و خارج از کشور صورت گرفته، که در این قسمت به برخی از این موارد اشاره گردیده است.

 

مطالعات خارجی

 از نظر مارکس[10] تغییرات نسبی در سه عامل میزان تراکم سرمایه، سطح نسبی دستمزد و حجم اشتغال موجب گرایش به اشتغال کامل یا تشدید بیکاری می‌شود (توسلی،1375: 190). ای.اف شوماخر[11] معتقد است که فرصت­های کاری فقیران روستایی در کشورهای به اصطلاح در حال توسعه، آن چنان محدود است که نمی­تواند گریزگاهی از بینوایی باشد و آنها یا به­طور ناقص اشتغال دارند یا به کلی فاقد اشتغال هستند و هنگامی که کاری می­یابند، بهره­زایی آنان فوق­العاده پایین است (شوماخر،1372: 134-133). کارشناسان دفتر بین­المللی کار معتقدند که رشد اقتصادی شرط لازم ریشه کن کردن بیکاری و فقر است؛ امّا یگانه شرط نیست (قدیری­معصوم و همکاران،1383: 140). ویوارلی معتقد است، فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) از طریق اتوماسیون بخش­های اقتصادی، کاهش قیمت­ها، ایجاد سرمایه‌گذاری جدید، خلق محصولات جدید بر سطح اشتغال تأثیر می­گذارد (وی‌وارلی، 2007: 4) به نظر خان و قانی[12] بخش کشاورزی قادر به ایجاد اشتغال در مقیاس وسیع نیست و باید اشتغال­زایی در بخش­های غیرکشاورزی مدنظر قرار گیرد. آنها همچنین معتقدند که از طریق صنعتی­سازی روستایی می­توان فرصت­های شغلی جدید در روستاها ایجاد کرد (قدیری­معصوم و عزمی، 1389: 104). روزنشن وجود بیکاری پنهان و اشتغال ناقص را در اقتصادی نبودن فرصت‌های مناسب جایگزین برای کار کردن و کسب درآمد عنوان می‌نماید (روزنشن، 1963: 247). در نظریه کلاسیک‌ها[13]، عرضه و تقاضای نیروی کار تابعی از دستمزد و اشتغال کامل در گرو سیاست‌ها پولی و مالی است (قره باغیان، 1372: 152). نئوکلاسیک ها[14] بحث انتظارهای عقلانی را وارد الگوی اقتصاد کلاسیک‌ها می‌کنند و سیاست‌های پیش­بینی شده در کوتاه مدت را علت تغییر تولید و اشتغال در نظر می‌گیرند (صیدایی و همکاران، 1390: 224). نظریه چرخش واقعی تجاری[15] به عوامل صرف عرضه اقتصاد اهمیت بیشتری می‌دهد و برخلاف نظریه کلاسیک‌ها و نئوکلاسیک­ها، مؤلفه‌هایی از قبیل شوک‌های تکنولوژیکی، تغییر در شرایط محیطی، قیمت‌های نسبی مواد خام وارداتی و طرح‌های مالیاتی را در اشتغال­زایی مؤثر می‌داند (قدیری معصوم و همکاران، 1384: 155). کینز[16] وضعیت اشتغال کامل تولید را نادر در نظر گرفته و معتقد است شرایط رقابت کامل و انعطاف­پذیری کامل دستمزدها و قیمت‌ها به خودی خود به وجود نمی‌آید (کیینز، 1970: 114). وی بیکاری را نتیجه کاهش سرمایه­گذری می‌داند (سپهر، 1345: 23). اما به نظر رابینسون[17]، سیاست‌ کینزها فقط زمانی مناسب­اند که عوامل تولید موجود باشند اما در کشورهای در حال توسعه مسئله اینست که عوامل تولید وجود ندارد (رابینسون، 1378: 76). به نظر والتر گالنسون[18]، عامل اصلی بیکاری در کشورهای در حال توسعه اینست که زمین نمی‌تواند جمعیت روزافزون را به کار مشغول سازد و احتمال زیادی وجود دارد که اتوماسیون در آینده بسیار نزدیک موجب تنزل مطلق اشتغال در صنایع تولیدی شود (گالنسون، 1368: 53). مایکل تودارو[19] برای اشتغال، استراتژی جامع تدوین کرده و راه­حل نهایی مسأله بیکاری شهری را بهبود محیط روستایی می‌داند (تودارو، 1364: 455).

 

مطالعات داخلی

به نظر رسولی نژاد و نوری فناوری اطلاعات و ارتباطات در کوتاه مدت، اثر منفی بر اشتغال دارد اما در بلند­مدت این تأثیر مثبت است (رسولی نژاد و نوری، 1388: 103). شریفی معتقد است که اجرای سیاست مالیات غیرمستقیم از سوی دولت سبب ارتقای سطح اشتغال در جامعه می­شود (شریفی، 1389: 18-17). به نظر آذربایجانی و همکاران رابطه مکملی بین تجارت خارجی و جریان مهاجرت نیروی کار ایران به دیگر کشورها وجود دارد به این صورت که با افزایش حجم تجارت خارجی در ایران جریان مهاجرت نیروی کار ایرانی به کشورهای شریک تجاری افزایش می­یابد (آذربایجانی و همکاران،1387 : 64). خیرخواهان و گرجی بر این باورند که اشتغال دولتی در ایران در کوتاه­مدت به صورت جزیی میزان بیکاری را کاهش می­دهد و در بلند­مدت (تقریباً پس از گذشت شش سال) باعث کاهش میزان اشتغال بخش خصوصی و اشتغال کل می­شود (خیرخواهان و گرجی، 1386: 103) به نظر قدیری معصوم و عزمی اشتغال غالب روستایی از بخش­های کشاورزی و صنعت به سمت خدمات تحول می­یابد (قدیری معصوم و عزمی،1389: 113). از نظر علافر رفع مشکل بیکاری در مناطق روستایی آسانتر از مناطق شهری است وی دلیل آن را همگنی شغل­های روستایی و پیچیدگی شغل­های شهری ذکر کرده است (علافر،1375: 248). طاهرخانی معتقد است صنعتی شدن با ایجاد فرصت‌های شغلی جدید، نرخ بیکاری را کاهش می‌دهد (طاهرخانی، 1379: 53). توسلی بر این باور است که بیکاری موجود به­طور کامل معلول اوضاع اقتصادی و تحولات دهه اخیر نیست، بلکه بخشی از آن معلول وضعیت بنیادی در اقتصاد ایران و ساختار کل آن است (صیدایی و همکاران،1390: 221). به نظر ازکیا در ایران مسائلی مانند بیکاری، مهاجرت­های روستا-شهری، حاشیه­نشینی و فقر همچون سایر کشورهای درحال توسعه وجود دارد که ریشه همه اینها در توسعه نیافتگی روستایی و نرخ بیکاری بالا در روستاهاست (ازکیا، 1383: 43). همچنین دانشمندان و صاحب­نظران امر توسعه معتقدند ریشه بسیاری از مشکلات کشورهای درحال توسعه و جهان سوم از جمله مشکلات شغلی و بیکاری در توسعه نیافتگی روستاهای آنها قرار دارد (هاشمی و همکاران، 1390: 37). بنابراین عدم دسترسی جوانان روستایی به شغل مناسب پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به دنبال داشته و مسئولان کشور را به گونه­های مختلف با چالش جدی مواجه می­سازد. در این راستا تدبیر برنامه­ریزی و سازماندهی امور مربوط به آنان از اولویت خاصی برخوردار است. به عبارتی پویایی و تداوم حیات یک ملت، مرهون تلاش و تکاپوی فکری و عملی نسل جوان است (موسایی و همکاران، 1389: 38). امروزه جوانان روستایی بخش عظیمی از جمعیت و نیروی کار جامعه را تشکیل می­دهند و به­عنوان بازوی کار در بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده­های روستایی نقش ارزنده­ای دارند. بنابراین لزوم توجه به نیازهای جوامع روستایی و هدایت آنها در افزایش توانایی­ها و مهارت­های فنی و اجتماعی بر هیچ کس پوشیده نیست.

یافته های تحقیق

برای تعیین سطوح توسعه یافتگی دهستان­های منطقه اورامانات در شاخص­های اشتغال با توجه به مراحل هشت گانه مدل تاپسیس، به صورت زیر انجام شد:

مرحله اول: تشکیل ماتریس داده‌ها ( (Aijبر اساس n جایگزین و k شاخص:

 

 

=Aij

37/32

83/68

02/35

11/24

25/3

57

80/3

51/45

51/46

91/47

07/446

63/33

47/61

10/36

19/22

94/0

96/62

09/1

16/45

16/46

03/48

331

42/33

53/58

08/36

12/21

18/3

10/87

64/3

89/44

89/45

01/48

89/463

93/34

38/63

17/37

56/23

77/1

43/32

06/2

48/45

48/46

14/48

25/326

35/28

32/67

38/30

45/20

02/2

80

31/2

76/44

76/45

47/47

21/438

88/18

32/87

32/20

74/17

70/1

36/86

98/1

93/43

93/44

70/45

92/431

63/27

10/53

47/29

65/15

72/3

96/36

28/4

19/43

19/44

38/47

18/427

79/29

85/25

32/32

35/8

82/12

96/3

21/15

01/37

01/38

64/47

23/303

44/30

30/62

83/32

45/20

55/6

94/35

67/7

73/44

73/45

71/47

54/457

39/22

42/86

03/24

77/20

14/3

58/85

61/3

83/44

83/45

53/46

83/426

46/30

95/77

59/32

40/25

21/4

16/30

67/4

79/45

79/46

72/47

26/421

53/33

26/40

53/36

70/14

73/14

37/2

58/17

59/42

59/43

02/48

13/213

94/13

83/40

87/29

20/12

99/1

69/15

35/2

43/32

43/33

83/43

63/179

50/21

06/29

96/23

96/6

29/5

73/8

40/6

34

35

35/46

36/283

67/21

30/12

08/24

96/2

26/4

68/9

71/5

49/12

49/13

38/46

33/257

66/29

42/51

86/32

90/16

55/3

60/30

37/4

44/43

44/44

63/47

95/407

05/31

56/38

96/34

48/13

31/13

16/18

98/16

65/41

65/42

78/47

63/458

72/29

56/61

98/32

30/20

69/3

04/85

55/4

53/44

53/45

64/47

11/468

38/27

10/76

63/30

31/23

73/2

59/94

38/3

20/45

20/46

35/47

29/461

29/29

86/86

29/32

04/28

75/0

73/72

90/0

07/46

07/47

59/47

75/315

51/39

55/87

13/42

89/36

78/1

60

14/2

11/47

11/48

47/48

33/406

 


مرحله دوم: استاندارد نمودن داده­ها و تشکیل ماتریس استاندارد: از طریق رابطه  ، ماتریس (R) تشکیل می­شود (به عبارتی ماتریس R، استاندارد شده ماتریس (Aij) از طریق فرمول rij است.

 

 

 

R=

2424/0

24/0

2377/0

2598/0

1179/0

2196/0

1136/0

2346/0

2343/0

2210/0

2501/0

2519/0

2144/0

2450/0

2392/0

0340/0

2426/0

0326/0

2328/0

2325/0

2215/0

1856/0

2503/0

2041/0

2449/0

2276/0

1152/0

3356/0

1089/0

2314/0

2312/0

2214/0

2601/0

2616/0

2210/0

2523/0

2539/0

0643/0

1250/0

0617/0

2344/0

2342/0

2220/0

1829/0

2123/0

2348/0

2062/0

2204/0

0733/0

3082/0

0692/0

2307/0

2305/0

2190/0

2457/0

1414/0

3045/0

1379/0

1921/0

0616/0

3327/0

0593/0

2265/0

2264/0

2108/0

2421/0

2070/0

1852/0

2000/0

1687/0

1346/0

1424/0

1278/0

2226/0

2226/0

2185/0

2395/0

2231/0

0901/0

2194/0

0900/0

4645/0

0153/0

4549/0

1908/0

1915/0

2198/0

1700/0

2280/0

2173/0

2228/0

2204/0

2374/0

1385/0

2292/0

2305/0

2303/0

2201/0

2565/0

1677/0

3014/0

1631/0

2238/0

1139/0

3297/0

1081/0

2311/0

2309/0

2146/0

2595/0

2281/0

2718/0

2212/0

2738/0

1526/0

1162/0

1397/0

2360/0

2357/0

2201/0

2362/0

2511/0

1404/0

2479/0

1585/0

5336/0

0091/0

5255/0

2195/0

2196/0

2215/0

1195/0

1044/0

1424/0

2028/0

1314/0

0721/0

0604/0

0703/0

1671/0

1684/0

2021/0

1007/0

1610/0

1013/0

1627/0

0751/0

1916/0

0336/0

1912/0

1752/0

1763/0

2138/0

1589/0

1623/0

0429/0

1634/0

0319/0

1543/0

0737/0

1707/0

0644/0

0679/0

2140/0

1443/0

2222/0

1739/0

2231/0

1821/0

1286/0

1179/0

1306/0

2239/0

2239/0

2197/0

2287/0

2325/0

1345/0

2373/0

1453/0

4821/0

0700/0

5077/0

2147/0

2148/0

2204/0

2571/0

2226/0

2147/0

2238/0

2188/0

1336/0

3276/0

1359/0

2296/0

2249/0

2197/0

2624/0

2050/0

2654/0

2079/0

2512/0

0989/0

3644/0

1011/0

2330/0

2327/0

2184/0

2586/0

2193/0

3029/0

2191/0

3022/0

0270/0

2802/0

0269/0

2375/0

2371/0

2195/0

1770/0

2959/0

3053/0

2860/0

3976/0

0645/0

2312/0

0639/0

2428/0

2423/0

2236/0

2278/0

 

 

مرحله سوم: تعیین وزن هر یک از شاخص‌ها (wi) بر اساس رابطه

برای محاسبه وزن شاخص­ها روش­های گوناگونی از جمله روش دلفی، AHP، PCA، آنتروپی شانون و ... وجود دارد. در این پژوهش از مدل آنتروپی شانون برای تعیین وزن شاخص­های تحقیق استفاده شده است. در نمودار شماره (1) وزن هریک از شاخص­های تحقیق بر اساس مدل آنتروپی نشان داده شده است.

 

 

 

نمودار شماره (1): وزن هریک از شاخص­های تحقیق بر اساس مدل آنتروپی

مأخذ: یافته‌های تحقیق

 

 

مطابق نتایج مدل آنتروپی در نمودار فوق، دو شاخص ضریب فعایت زنان و نرخ اشتغال به ترتیب با مقادیر 2791/0 و 0002/0 بیشترین و کمترین وزن را در بین شاخص­های تحقیق به خود اختصاص داده­اند. سپس، بعد محاسبه وزن هر یک از شاخص‌ها، ماتریس(V) تشکیل می­شود. در واقع ماتریس (V) حاصل ضرب مقادیر استاندارد هر شاخص در وزن مربوط به خود است (یعنی ماتریس R ضربدر نمودار شماره 1 (وزن هر کدام از شاخص­ها).

 

 

V =

0048/0

0154/0

0028/0

0198/0

0319/0

0476/0

0317/0

0043/0

0041/0

0000/0

0065/0

0050/0

0137/0

0029/0

0182/0

0092/0

0525/0

0091/0

0043/0

0041/0

0000/0

0048/0

0049/0

0131/0

0029/0

0174/0

0311/0

0727/0

0304/0

0043/0

0040/0

0000/0

0068/0

0052/0

0141/0

0030/0

0194/0

0174/0

0271/0

0172/0

0043/0

0041/0

0000/0

0048/0

0042/0

0150/0

0024/0

0168/0

0198/0

0668/0

0193/0

0043/0

0040/0

0000/0

0064/0

0028/0

0195/0

0016/0

0146/0

0167/0

0721/0

0165/0

0042/0

0040/0

0000/0

0063/0

0041/0

0119/0

0024/0

0129/0

0364/0

0308/0

0357/0

0041/0

0039/0

0000/0

0063/0

0044/0

0058/0

0026/0

0069/0

1256/0

0033/0

1270/0

0035/0

0034/0

0000/0

0044/0

0045/0

0139/0

0026/0

0168/0

0642/0

0300/0

0640/0

0043/0

0040/0

0000/0

0067/0

0033/0

0193/0

0019/0

0171/0

0308/0

0714/0

0302/0

0043/0

0040/0

0000/0

0068/0

0045/0

0174/0

0026/0

0209/0

0412/0

0252/0

0390/0

0044/0

0041/0

0000/0

0062/0

0049/0

0090/0

0029/0

0121/0

1442/0

0020/0

1467/0

0041/0

0038/0

0000/0

0031/0

0021/0

0091/0

0024/0

0100/0

0195/0

0131/0

0196/0

0031/0

0029/0

0000/0

0026/0

0032/0

0065/0

0019/0

0057/0

0518/0

0073/0

0534/0

0032/0

0031/0

0000/0

0041/0

0032/0

0027/0

0019/0

0024/0

0417/0

0081/0

0477/0

0012/0

0012/0

0000/0

0038/0

0044/0

0115/0

0026/0

0139/0

0348/0

0255/0

0365/0

0041/0

0039/0

0000/0

0060/0

0046/0

0086/0

0028/0

0111/0

1303/0

0152/0

1417/0

0040/0

0038/0

0000/0

0067/0

0044/0

0137/0

0026/0

0167/0

0361/0

0710/0

0379/0

0042/0

0040/0

0000/0

0068/0

0040/0

0170/0

0025/0

0192/0

0267/0

0789/0

0282/0

0043/0

0041/0

0000/0

0067/0

0043/0

0194/0

0026/0

0231/0

0073/0

0607/0

0075/0

0044/0

0041/0

0000/0

0046/0

0058/0

0195/0

0034/0

0303/0

0174/0

0501/0

0178/0

0045/0

0042/0

0000/0

0059/0

 


مرحله چهارم و پنجم: تعیین فاصله iمین جایگزین از آلترناتیو ایده­آل (بالاترین عملکرد هر شاخص) و تعیین فاصله iمین آلترناتیو حداقل (پایین‌ترین عملکرد هر شاخص) که در جدول شماره (3) که در ادامه، به­ترتیب با علامت­های (A+ و A-)، نمایش داده شده است.

A+

A-

 

 

 

جدول شماره(3): بالاترین و پایین­ترین عملکرد هریک از شاخص های 11گانه تحقیق

00685/0

00004/0

00424/0

00449/0

14672/0

07894/0

14422/0

03033/0

00337/0

01954/0

00583/0

A+

00263/0

00004/0

00119/0

00119/0

00752/0

00198/0

00731/0

00244/0

00163/0

00275/0

00206/0

A-

مأخذ: یافته‌های تحقیق

 


مرحله ششم: تعیین معیار فاصله­ای برای آلترناتیو ایده­آل (Si *) و جایگزین حداقل () بر اساس فرمول زیر محاسبه گردید که نتایج آن برای 21 دهستان منطقه در جدول شماره (4) نشان داده شده است.

 

 

 

 

جدول شماره(4): تعیین معیار فاصله‌ای برای آلترناتیو ایده‌آل مثبت و ایده‌آل منفی

معیار ایده ال

دهستان

Si-

Si*

معیار ایده­ال

دهستان

Si-

Si*

1- بدر

0614/0

1642/0

12- پلنگانه

1957/0

0799/0

2- حسن آباد

0545/0

1951/0

13- بازان

0229/0

1913/0

3- دولت آباد

0804/0

163/0

14- شروینه

0644/0

1523/0

4- زالوآب

0357/0

189/0

15- کلاشی

0532/0

1626/0

5- قوری قلعه

0699/0

1791/0

16- خانه شور

0489/0

1653/0

6- منصورآقایی

0744/0

1831/0

17- دشت حر

1829/0

0691/0

7- ماکوان

0519/0

1632/0

18- زمکان

0829/0

1543/0

8- شیوه سر

1683/0

0849/0

19- ازگله

0852/0

1673/0

9- شمشیر

0871/0

126/0

20- جیگران

0646/0

1963/0

10- هولی

0801/0

1634/0

21- سرقلعه

0603/0

1831/0

11- سیروان

0572/0

1587/0

 

 

 

مأخذ: یافته‌های تحقیق

 


مرحله هفتم: در این مرحله از طریق رابطه   ضریب  برای هریک از دهستان­ها محاسبه گردید که نتایج آن در جدول شماره (5) مشهود است.

مرحله هشتم: رتبه­بندی جایگزین‌ها بر اساس میزان: این میزان بین صفر و یک در نوسان است. در این راستا 1 نشان­دهنده بالاترین رتبه و نیز نشان­دهنده کمترین رتبه است. رتبه و امتیاز نهایی هریک از دهستان­های منطقه اورامانات به لحاظ برخورداری از شاخص­های اشتغال با استفاده از تکنیک TOPSIS در جدول شماره (5) و نمودار شماره (2) نشان داده شده است.

 

 

جدول شماره (5): رتبه و امتیاز نهایی دهستان‌های منطقه اورامانات به لحاظ برخورداری از شاخص های اشتغال

امتیاز نهایی و رتبه

دهستان

Ci (امتیاز نهایی)

رتبه

امتیاز نهایی و رتبه

دهستان

Ci (امتیاز نهایی)

رتبه

1- بدر

2722/0

12

12- پلنگانه

7101/0

2

2- حسن آباد

2183/0

19

13- بازان

1069/0

21

3- دولت آباد

3303/0

7

14- شروینه

2972/0

9

4- زالوآب

1589/0

20

15- کلاشی

2465/0

16

5- قوری قلعه

2807/0

11

16- خانه شور

2283/0

18

6- منصورآقایی

2889/0

10

17- دشت حر

7258/0

1

7- ماکوان

2413/0

17

18- زمکان

3495/0

5

8- شیوه سر

6647/0

3

19- ازگله

3374/0

6

9- شمشیر

4087/0

4

20- جیگران

2476/0

15

10- هولی

3290/0

8

21- سرقلعه

2477/0

14

11- سیروان

2649/0

13

دامنه تغییرات =  6189/0

مأخذ: یافته­های تحقیق

 

 

نمودارشماره (2): جایگاه هریک از دهستان­های منطقه اورامانات به لحاظ برخورداری از شاخص­های اشتغال

مأخذ: یافته­های تحقیق

 

 

رتبه و امتیاز نهایی دهستان­های منطقه اورامانات به لحاظ برخورداری از شاخص­های اشتغال در جدول و نمودار فوق حاکی از این است که دهستان‌های دشت حر، پلنگانه و شیوه­سر به­ترتیب با امتیاز نهایی 7258/0، 7101/0 و 6647/0 رتبه­های اول تا سوم را در منطقه کسب کرده­اند و دهستان­های حسن­آباد، زالوآب و بازان به ترتیب با امتیاز نهایی 2183/0، 1589/0 و 1069/0 در پایین­ترین سطوح برخورداری از شاخص­های اشتغال در منطقه مذکور قرار گرفته­اند. یافته­ها همچنین نشان دهنده شکاف بسیار زیاد بین دهستان­های منطقه به لحاظ برخورداری از شاخص­های اشتغال است، به­طوری که امتیاز نهایی برخوردارترین دهستان منطقه (دشت حر) بیش از 6 برابر ضعیف­ترین دهستان منطقه (بازان) به لحاظ برخورداری از شاخص­های اشتغال است.

پس از انجام مراحل تکنینک تاپسیس و محاسبه مجموع امتیازات هریک از دهستان­ها و تعیین جایگاه آنها در زمینه شاخص‌های انتخابی، به سطح­بندی دهستان­های منطقه پرداخته شده است. جهت انجام این کار از روش تحلیل خوشه­ای سلسله مراتبی، به جهت کاربرد بیشتر در مطالعات جغرافیایی، بهره گرفته شده است. بر این اساس، با توجّه به هدف پژوهش و داده­های آماری از روش پیوند متوسط که یکی از روش­های تشکیل خوشه­های تراکمی در روش تحلیل خوشه­ای سلسله مراتبی است، استفاده شده است. تکنیک تحلیل خوشه­ای دهستان‌هایی را که بیشترین همانندی از نظر امتیازهای کسب شده دارند در یک خوشه دسته­بندی می­نماید.

 

 

 

شکل شمارة (3): دندروگرام گروه­بندی دهستان های اورامانات بر اساس توسعه یافتگی در شاخص‌های اشتغال

 

 

 

جدول شمارۀ (6): وضعیت امتیاز استان­ها در طبقات مختلف تحلیل خوشه­ای

سطوح برخورداری

سطوح همگن

رتبه دهستان

  

دهستان

سطوح برخورداری

سطوح همگن

رتبه دهستان

  

دهستان

برخوردار

سطح اول

2

7101/0

12- پلنگانه

محروم

سطح چهارم

12

2722/0

1- بدر

بسیار محروم

سطح دوم

21

1069/0

13- بازان

محروم

سطح چهارم

19

2183/0

2- حسن آباد

محروم

سطح چهارم

9

2972/0

14- شروینه

نسبتاً محروم

سطح سوم

7

3303/0

3- دولت آباد

محروم

سطح چهارم

16

2465/0

15- کلاشی

بسیار محروم

سطح دوم

20

1589/0

4- زالوآب

محروم

سطح چهارم

18

2283/0

16- خانه شور

محروم

سطح چهارم

11

2807/0

5- قوری قلعه

بسیار برخوردار

سطح اول

1

7258/0

17- دشت حر

محروم

سطح چهارم

10

2889/0

6- منصورآقایی

نسبتاً  محروم

سطح سوم

5

3495/0

18- زمکان

محروم

سطح چهارم

17

2413/0

7- ماکوان

نسبتاً  محروم

سطح سوم

6

3374/0

19- ازگله

برخوردار

سطح اول

3

6647/0

8- شیوه سر

محروم

سطح چهارم

15

2476/0

20- جیگران

نسبتاً محروم

سطح سوم

4

4087/0

9- شمشیر

محروم

سطح چهارم

14

2477/0

21- سرقلعه

نسبتاً  محروم

سطح سوم

8

3290/0

10- هولی

 

محروم

سطح چهارم

13

2649/0

11- سیروان

مأخذ: یافته های تحقیق

 

 

همان­طور که مشاهده می­شود در تحلیل خوشه­ای صورت گرفته، شکل شماره (2)، بر اساس روش پیوند متوسط، دهستان­های منطقه اورامانات در 4 سطح قرار گرفته­اند. این سطح­بندی نمایانگر این است که مکان­های واقع در یک سطح شباهت زیادی با همدیگر داشته، امّا تفاوت قابل توجّهی با مکان­های سطوح دیگر دارد. نتیجۀ حاصل از ترکیب تحلیل خوشه­ای در گروه­بندی دهستان­ها و تکنیک TOPSIS برای تعیین سطوح برخورداری آنها به­شرح زیر است:

سطح اول، دهستان­های برخوردار: در این سطح سه دهستان دشت حر، پلنگانه و شیوه­سر، که حدود 14 درصد دهستان­های منطقه را شامل می­شود، به­عنوان برخوردارترین دهستان­های منطقه اورامانات در زمینه شاخص­های اشتغال واقع شده­اند. قرار گرفتن این سه دهستان به­عنوان برخوردارترین دهستان­های منطقه، نشان می­دهد که مناطق روستایی این دهستان‌ها نسبت به سایر دهستان‌های منطقه وضعیت مطلوبی را دارا هستند.

سطح دوم، دهستان‌های بسیار محروم: در منطقه اورامانات، 2 دهستان زالوآب و بازان به­ترتیب از توابع شهرستان­های روانسر و جوانرود در پایین­ترین سطح برخورداری از شاخص­های اشتغال قرار گرفته­اند. واقع شدن این دو دهستان در سطح بسیار محروم نشان­دهنده شرایط نامطلوب مناطق روستایی این دهستان ها به لحاظ شاخص های مذکور است.

سطح سوم، دهستان‌های نسبتاً محروم: پنج دهستان شمشیر، زمکان، ازگله، دولت­آباد و هولی که حدود 24 درصد دهستان­های منطقه را شامل می‌شوند در سطح نسبتاً محروم به لحاظ بهره­مندی از شاخص­های اشتغال قرار گرفته­اند. واقع شدن این پنج دهستان در این سطح به معنای وضعیت نامطلوب نواحی روستایی این دهستان­ها نسبت به سطح اول و شرایط بهتر نسبت به سطح­های دوم و چهارم است.

سطح چهارم، دهستان‌های محروم: در این گروه 11 دهستان شروینه، منصور آقایی، قوری­قلعه، بدر، سیروان، سرقلعه، جگیران، کلاشی، ماکوان، خانه­شور، حسن­آباد که بیش از 52 درصد دهستان­های منطقه را شامل می­شود، قرار گرفته­اند. واقع شدن بیش از نیمی از دهستان­های منطقه اورامانات در سطح محروم، حاکی از وضعیت نامطلوب منطقه به لحاظ توسعه‌یافتگی در شاخص­های اشتغال است.

برای نمایش بهتر توزیع فضایی شاخص­های اشتغال در مناطق روستایی اورامانات از نرم­افزار (GIS)، استفاده شد. نتایج حاصل در شکل شماره (3) قابل ملاحظه است.

 

 

شکل شماره (3): تحلیل فضایی وضعیت اشتغال در مناطق روستایی اورامانات

مأخذ: فرمانداری استان کرمانشاه

 

 

نمایش توزیع فضایی شاخص­های اشتغال در مناطق روستایی منطقه اورامانات نشان می­دهد که بین دهستان­های منطقه، نابرابری و شکاف زیادی در دسترسی به شاخص­های مذکور وجود دارد. به این صورت که به استثنای سه دهستان دشت­حر، پلنگانه و شیوه­سر، دیگر دهستان­های منطقه وضعیت چندان مطلوبی به لحاظ برخورداری از شاخص­های اشتغال را ندارند. همچنین، تصویر فوق بیانگر عدم توزیع عادلانه فرصت­های شغلی در بین دهستان‌های منطقه است.

 نتیجه‌گیری

امروزه اشتغال افراد جامعه جهت دستیابی به توسعه یکپارچه و پایدار برای هر کشوری امری ضروی به­نظر می­رسد و مهمتر از بحث اشتغال بحث نحوه توزیع عادلانه فرصت­های شغلی در یک کشور است. در این پژوهش سعی گردید به تحلیل فضایی و سطح­بندی مناطق روستایی اورامانات بر اساس شاخص­های اشتغال پرداخته شود. نتایج تحقیق نشان می­دهد بین دهستان­های منطقه شکاف و نابرابری زیادی به لحاظ برخورداری از شاخص­های مذکور وجود دارد به­طوری­که نتایج نهایی مدل TOPSIS نشان داد که بهره­مندی از شاخص­های اشتغال برخوردارترین دهستان منطقه (دشت­حر) بیش از 6 برابر محروم­ترین دهستان منطقه (بازان) است. همچنین نتایج مدل تحلیل خوشه­ای نشان داد که دهستان­های دشت حر، پلنگانه و شیوه­سر در سطح برخوردار، پنج دهستان­های شمشیر، زمکان، ازگله، هولی و دولت در سطح نسبتاً محروم، یازده دهستان شروینه، منصور­آقایی، قوری­قلعه، بدر، سیروان، سرقلعه، جگیران، کلاشی، ماکوان، خانه­شور، حسن­آباد که بیش از 52 درصد دهستان­های منطقه را شامل می­شود در سطح محروم و دو دهستان زالوآب و بازان در سطح بسیار محروم واقع شدند. نقشه توزیع فضایی شاخص­های اشتغال در منطقه اورامانات نشان داد که فرصت­های شغلی بین روستاهای منطقه عادلانه تقسیم نشده است به­طوری حدود 14 درصد دهستان­ها وضعیت قابل قبولی دارند و امتیاز نهایی بقیه دهستان­ها (در مدل TOPSIS) کمتر از 50/0 درصد است. همچنین نتایج نشان دهند این مطلب است که شهرستان روانسر تنها شهرستان منطقه است که هیچ یک از دهستان­های آن در سطح برخوردار به لحاظ شاخص­های انتخابی واقع نشده است. لازم به ذکر است، مشاهدات میدانی نگارندگان در مناطق روستایی منطقه مهر تأییدی بر نتایج تحقیق است. به این صورت که اجرای طرح­های کشت باغات در اراضی شیب­دار، حاصلخیز بودن زمین­های کشاورزی، رواج تولید صنایع دستی، وجود مرتع کافی برای دامداری، احداث چندین کارخانه صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی، سرمایه­گذاری بخش خصوصی و ... از دلایل اصلی واقع شدن سه دهستان دشت­حر، پلنگانه و شیوه­سر در سطح برخوردار می­باشد. برعکس، کمبود منابع آب کافی، خشکسالی­های چند سال اخیر، ناهموار بودن زمین­های کشاورزی و به تبع آن عدم اسقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی، مهاجر فرصت بودن، روی­آوردن به مشاغل کاذب در نقاط شهری و ... از دلایل اصلی واقع شدن دیگر دهستان­های منطقه در سطوح نسبتاً محروم، محروم و بسیار محروم می­باشد. بنابراین با توجه به شکاف بین مناطق روستایی منطقه به لحاظ برخورداری از شاخص­های اشتغال، ضروری است برنامه­های توسعه­ای بر مبنای نظم و سلسله مراتب مکانی- فضایی بر اساس سطح برخورداری به مرحله اجرا گذاشته شوند. برای تحقق این امر و متعاقباً توزیع متعادل و عادلانه فرصت­های اشتغال در بین مناطق روستایی منطقه، راهکارهای مکانی- زمانی زیر ارائه می­گردد:

راهکار ضربتی: برای سیزده دهستان­های واقع در سطوح محروم و بسیار محروم، که حدود 62 درصد دهستان­های منطقه را شامل می­شوند، راهکارهای ضربتی ارائه می­گردد. به این صورت که با اقدامات ضربتی و کوتاه مدت بایستی این دهستان­ها در اولویت برنامه­ریزی­های توسعه اشتغال قرار گیرند.

راهکار میان­مدت: برای پنج دهستان شمشیر، زمکان، ازگله، دولت آباد و هولی که در سطح نسبتاً محروم قرار گرفته­اند، برنامه­های میان­مدت توصیه می­گردد به این صورت که این دسته از دهستان­ها بعد از دهستان­های فوق در اولویت برنامه­ریزی­ها قرار گیرند.

راهکار بلند­مدت: برای سه دهستان دشت‌حر، پلنگانه، شیوه­سر که حدود 14 درصد دهستان­های منطقه را در بر می­گیرند برنامه­های بلند­مدت اشتغال‌زایی پیشنهاد می­گردد، چرا که این گروه از مناطق روستایی شرایط بهتری نسبت به دو گروه قبلی دارند.

در پایان لازم به ذکر است که هرگونه برنامه­ریزی در زمینه توسعه اشتغال در مناطق روستایی منطقه اورامانات بایستی با توجه به شرایط و توانمندی­های موجود در هر روستا و دهستان منطقه صورت گیرد تا بدین طریق بتوان بستر لازم را جهت اجرای مطلوب­تر برنامه­های توسعه­ای در منطقه فراهم نمود و نابرابری و شکاف بین مناطق روستایی را کاهش داده و با توزیع عادلانه فرصت­های شغلی زمینه ثبات، رشد و دوام توسعه محلی، منطقه­ای و ملی مهیاتر گردد.

 


1- Barrows et al

1- Wortman

2- Dimitris et al

3- Keane et al

4- Strieter et al

[6] - برای آشنایی بیشتر با مراحل هشت گانه تکنیک TOPSIS به منبع(طاهرخانی، مهدی(1386)،کاربرد تکنیک TOPSIS در اولویت بندی مکانی استقرار صنایع تبدیلی کشاورزی در مناطق روستایی، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی، شماره سوم، صص 73-59 ) مراجعه شود.

[7]. Cluster Analysis

3. Hierarchical Cluster.

4. Nonhierarchical Cluster.

1- Karl Marx

1- E. F. Schumacher

2- Khan and Ghani

3- Classical Theory

4- New classicals

5- Commercial real rotation theory

6- Keynes

7-  Rabinson

8- Walter Galenson

9- Michael Todaro

References

1- آذربایجانی، کریم، طیبی، سیدکمیل، هنری، نفیسه (1387)، اثر حجم تجارت خارجی بر مهاجرت نیروی کار: مورد ایران و کشورهای منتخب OECD، پژوهش­نامه اقتصادی، شماره 3، (ویژه نامه بازارکار)، صص 68-41 .
2- ازکیا، مصطفی (1383)، جامعه شناسی توسعه و توسعه­نیافتگی روستایی ایران، تهران: اطلاعات.
3- آسایش،حسین،استعلاجی، علیرضا (1382)، اصول و روش­های برنامه­ریزی ناحیه­ای (روش ها، مدل ها وفنون)، انتشارات دانشگاه آزاداسلامی واحد شهر ری.
4- تقدیسی، احمد، جمینی، داود، مرادی، نصرت (1390)، بررسی و تحلیل روند اشتغال و بیکاری در شهرستان صحنه طی دوره­های (1385 – 1375)، برنامه­ریزی فضایی، شماره 3، صص 106-81 .
5- تودارو، مایکل (1364)، توسعه اقتصادی در جهان سوم، ترجمة غلامعلی فرجادی و حمید سهرابی، انتشارات سازمان برنامه و بودجه، تهران.
6-   توسلی، غلامعباس (1375)، جامعه شناسی کار و شغل، سمت، تهران.
7- حسین پور، مجید و ازوجی، علاءالدین (1388)، محاسبه توان اشتغال­زایی بخش­های اقتصادی در برنامه پنجم توسعه (با استفاده از تکنیک  داده ستانده ) مجله کار و جامعه، صص49-38.
8- حکمت نیا، حسن و موسوی، میرنجف (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه­ریزی شهری و ناحیه­ای، انتشارات علم نوین، یزد.
9- خیرخواهان، جعفر، گرجی، شهاب (1386)، اثرات اشتغال دولتی بر اشتغال کل: تجربه ایران، مجله دانش و توسعه، شماره 20، صص110-74 .
10-   دادورخانی، فضیله (1385)، توسعة روستایی و چالش­های اشتغال زنان، پژوهش­های جغرافیایی- شماره 55، صص 188-171 .
11-   رابینسون، جیمز (1378)، آینده کار، ترجمه سید مهدی الوانی و حسین دانایی فر، نشر نی، تهران.
12-   رسولی نژاد، احسان و نوری، مهدی (1388)، اثر فناوری اطلاعات و ارتباطات بر اشتغال ایران، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 89، صص 107-87 .
13-   زیاری، کرامت ا... ( 1388)، اصول روش­های برنامه­ریزی منطقه­ای، چاپ هشتم، انتشارات دانشگاه تهران.
14- سالنامه آماری استان کرمانشاه (1385).
15-   سالنامه آماری استان کرمانشاه، (1388).
16-           سپهر، جعفر(1345)، بیکاری، انتشارات امیر کبیر، تهران.
17- سلامی، حبیب الله و انصاری، وحیده (1388)، نقش بخش کشاورزی در ایجاد اشتغال و توزیع درآمد:روش تحلیل ساختاری، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، شماره3، صص20-1 .
18-   شریفی، نورالدین(1389)، اثرات مالیات غیرمستقیم و مخارج دولت بر اشتغال و تورم: یک تحلیل داده-ستاده، مجله تحقیقات اقتصادی، دوره 45، شماره 95، صص 20-1.
19-   شوماخر، ای. اف (1372)، اقتصاد با ابعاد سازمانی، کوچک زیباست، مترجم: علی رامین، چاپ سوم، سروش، تهران.
20-   صیدائی، اسکندر، بهاری، عیسی، زارعی، امیر (1390)، بررسی وضعیت اشتغال و بیکاری در ایران طی سالهای 1335- 1389، راهبرد یاس، شماره 25، 247-216 .
21-   ضیائی بیدگلی، محمدتقی (1382)، موانع اشتغال پایدار و راهکارها، مجله پژوهش­های اقتصادی-شماره9. صص130-113.
22-   طاهرخانی، مهدی (1379)، صنعتی شدن روستا، تهران، اداره کل طرح‌های صنعتی و بهره برداری وزارت جهاد سازندگی، تهران.
23-   علافر، الهه(1375)، مبارزه با فقر از طریق ایجاد اشتغال، مجموعه مقالات گردهمایی بررسی مساله فقر و فقرزدایی، جلد دوم، سازمان برنامه و بودجه، تهران.
24-   غفاری، سیدرامین، رجائی ریزی، محمدعلی، دوستی ایرانی، لیلا، نصیری هند خاله، اسماعیل (1390)، تحلیل مکانی فضایی ساختار اقتصادی اشتغال در استان چهارمحال و بختیاری، فصلنامه جغرافیا، سال نهم، شماره 31، صص 306-277 .
25-   فرشادفر، زهرا و اصغرپور، حسین (1389)، بررسی مزیت نسبی اشتغال زایی بخش های عمدة اقتصادی در استان کرمانشاه، مجله دانش و فناوری، سال اول،شماره 2، صص 75-60 .
26-   قدیری معصوم، عزمی، آئیژ (1389)، تحولات اشتغال روستایی و بررسی عوامل موثر بر آن، مجله چشم انداز جغرافیایی، سال جهارم، شماره 10، صص 120-101 .
27-   قدیری معصوم، مجتبی، مهدوی، مسعود، اسماعیل نیاحسین (1383)، توسعه اشتغال در نواحی روستایی (مطالعۀ موردی: شهرستان لاهیجان)، پژوهشهای جغرافیائی  شماره48، صص 158-139 .
28-   قدیری معصوم، مجتبی، مهدوی، مسعود، برقی، حمید (1384)، بررسی آماری روند رشد وتحولات اشتغال در نواحی روستایی استان اصفهان، مجله پژوهشهای جغرافیایی، شماره 54، صص175-153 .
29-           قره باغیان، مرتضی (1372)، نظریه‌ها توسعه اقتصادی، نشر نی، تهران.
30-   کلانتری، خلیل (1389)، «پردازش و تحلیل داده­ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی با استفاده از نرم­افزار SPSS»،تهران، انتشارات فرهنگ صبا.
31- کیانمهر، محمد ولی (1379)، تنگناهای آموزشی و تاثیر آن بر اشتغال و توسعه اقتصاد روستایی– مجله تعاون، شماره 110، صص 31 -28.
32-   کیاوند، عزیز (1365)، اشتغال و فقر در جهان پرآشوب، انتشارات وزارت برنامه و بودجه، مرکز مدارک اقتصادی – اجتماعی، تهران.
33-   گالنسون، والتر (1368)، مقدمه ای بر مسائل اشتغال در کشورهای درحال توسعه، ترجمه دکتر علی الله همدانی، تهران.
34- مسیبی، سمانه (1389)، تحلیل فضایی شاخص های اشتغال و بیکاری با استفاده ازGIS نمونه موردی استان اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه اصفهان .
35-   مفتاح، سکینه و زرین ساز، رضا (1381)، 168 راهکار ملی برای اشتغال، مجله تعاون، شماره137 صص 12-6.
36-   موسایی، محسن و عمانی، احمدرضا (1389)، عوامل مؤثر بر نگرش جوانان روستایی استان کهگیلویه و بویراحمد نسبت به اشتغال در بخش کشاورزی، مجله پژوهش های ترویج و آموزش کشاورزی، سال سوم، شماره 2، صص 50-37 .
37-   نسترن، مهین، ابوالحسنی، فرحناز، ایزدی، ملیحه (1389)، کاربرد تکنیک تاپسیس در تحلیل و اولویت‌بندی توسعه پایدار مناطق شهری (مطالعه موردی: مناطق شهری اصفهان)، جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، شماره 2، صص 100-83 .
38- هاشمی، سیدسعید، مهرابی، علی اکبر، ایمنی، سیاوش، نجاحی، اکبر (1390)، توسعه روستایی با تاکید بر اشتغال و کار آفرینی مطالعه موردی دهستان شباب در استان ایلام، فصلنامه روستا و توسع، سال 14، شماره1، صص 58-35 .
39-  Barrows, R. L. and D. W. Bromley, (1975): Employment impacts of the economic development, Administration’s Public Works Program. American Journal of Agricultural Economics,75,46-54.
40-  Çelik, M. and M. Tatar, (2011): EMPLOYMENT-UNEMPLOYMENT ISSUES AND SOLUTION SUGGESTIONS ADIYAMAN EXAMPLE, INTERDISCIPLINARY JOURNAL OF CONTEMPORARY RESEARCH IN BUSINESS, 3, 1211- 1226.
41-  Dimitris, S. and D. Efthalia, and S. Sophia, (2003): Capital subsidies and job creation in rural areas: a Greek case study. International Journal of Manpower, 24, 947-963.
42-  Ernst, E. and U. Rani, (2011): Understanding unemployment flows, Oxford Review of Economic Policy, 27, 268–294.
43-  Figueroa, A. (2006): SOCIAL EXCLUSION AND RURAL UNDER DEVELOPMENT; Department of Economics Catholic, University of Peru, Lima.
44-  Keane M. and E. Garvey, (2006): Measuring the employment effects of the rural renewal tax scheme, Regional Studies, 40, 359-374.
45-  Keynes, J. M, (1970): The general Theory of Employment, Interest and Money, 113-150.
46-  Rosenstion, P. N, (1963): Notes on the theory of Big Push, Economic Development for Latin America, Martin, New York .245-255.
47-  Strieter, L. A. and Hughes, L. J. (2009): The youth farm stand: a model program for workforce preparedness, life skills education, and economic development. Journal of Extension, 47 (4), 1-5.
48-  Vivarelli, M, (2007): Innovation and Employment: A Survey, Institute for the Study of Labor, Italy,2-4.
49-  Wortman J. M. S. (1990): A unified approach for developing rural entrepreneurship in the US. Agribusiness, 6, 221-236.
Spatial Planning
Volume 3, Issue 2 - Serial Number 2
November 2013
Pages 157-180

Files

History

  • Receive Date: 14 June 2016
  • Revise Date: 27 February 2018
  • Accept Date: 14 June 2016

Share

How to cite

Statistics