Document Type : Original Article
Authors
tehran university
Abstract
Keywords
مقدمه
پیامدهای نامطلوب نابرابری درآمد و فقر چنان متنوع، گسترده، تأثیرگذار و دربرگیرندة غالب بخشهای ساختار عملکردی جامعه است که در حالت حاد و بحرانی، اساس نظام جامعه و دستگاههای حکومتی اجرایی را مورد هجوم قرار میدهد. ثروت و فقر به عنوان مفاهیم اقتصادی منعکس کننده بینشهای اجرایی و توانایی مردم در جمعآوری ثروت مادی و مالکیت است؛ لذا سطح موجود فقر و فقر مطلق میلیونها فقیر به معنی دسترسی نابرابر آنها به منابع مالی و ناتوانی آنها در یافتن راهحلی برای موقعیت فعلی خود است (مافی، 1388: 4). از مراکز مهم تمرکز فقر در کشورهای مختلف دنیا نواحی روستایی است، در همین راستا توسعه روستایی بصورت، فرآیند تواناسازی و تقویت قابلیت زندگی از نظر کیفیت زندگی، کیفیت محیط به کارائی اقتصادی و کیفیت محیط بیوفیزیکی در نواحی روستایی (هولاند، 2003: 7) تعریف شده است. یکی از محورهای اساسی در تحلیل مسائل روستایی، توجه به ساختار مدیریت در این جوامع است (چوبچیان و دیگران، 1386: 88)، ولی آنچه از مفهوم مدیریت روستا به عنوان یک واحد سکونتگاهی به ذهن متبادر میشود، ممکن است چندان قرابتی با نظریههای رایج در باب مدیریت نداشته باشد. این موضوع بهخصوص در ایران، که شرایط خاصی بر محیطهای روستایی، از نظر روابط اجتماعی و فرهنگی حاکم است، صدق میکند. بنابراین هنگامی که از مدیریت روستایی سخن به میان میآید ممکن است لزوماً منظور مدیریتی اندیشیده شده و برنامهریزی شده نباشد. به عبارتی نقش عرف، عادات و سنن در مدیریت روستایی تعیینکننده است (نعمتی و بدری، 1386: 163).
یکی از عناصر مهم مدیریت، مشارکت است. مشارکت در برنامهریزی و تصمیم گیری از عناصر اصلی مدیریت و رهبری به شمار میرود و در برگیرنده تنها اعلام موافقت و گفتن بلی یا خیر نیست، بلکه فرایند مستمری است که دخالت همه افراد، اعضای گروه و جامعه، همچنین لحاظ کردن دیدگاههای اعضا در فرایند برنامه ریزی و تصمیم گیری است (افتخاری، 1389: 59). با تقویت مشارکت، فقرا در فرایند سیاسی و تصمیم گیری جامعه و در جهت توانمندسازی وارد عمل میشوند. این کار با رفع موانع اجتماعی و نهادی مانند رفع تبعیضهای جنسیتی، قومی و قشربندی اجتماعی و تسهیل فرایند مشارکت فعال همه اقلیتها و گروههای منزوی شده اجتماع ممکن میشود (یوسفی، 1388: 55). در این میان، نقش مشارکتهای مردمی و به خصوص فقرا برای موفقیت برنامههای توسعه خصوصا در نواحی روستایی توسط محققان بسیاری به عنوان عاملی بسیار مهم در نظر گرفته شده است، به گونهای که برنامههای توسعه روستایی بدون حضور مردم با شکست روبرو می شوند (فیتزگرالد، 2001؛ فرانز، 1986: 322؛ پیوری، 2007: 135) جهت گیری کلی برنامه چهارم توسعه کشور در ادامه روند برنامه سوم توسعه نیز که در راستای موضوع کوچک کردن دولت و واگذاری فعالیتها به بخش غیر دولتی و محلی قرار داده شده بود، زمینه مشارکت واقعی مردمی را از طریق وحدت بخشیدن به مدیریت روستایی تقویت کرده است (معاونت پژوهشی و جهاد دانشگاهی واحد تهران، 1387: 53-52، هاشمی،1390: 30؛ محمدی،1389: 38). از گروههای آسیبپذیر در جوامع روستایی کشورهای در حال توسعه که مشارکت آنها در فرایند توسعه میتواند نقش به سزایی را ایفا نماید، کشاورزان خرده پا هستند که اکثریت جمعیت روستایی در روستاهای کشور را به خود اختصاص میدهند. در همین راستا جمعآوری اطلاعات ارزیابی عملکرد و استفاده مناسب از آن باعث رشد و بهبود عملکرد میشود. کیفیت مدیریت به کیفیت تصمیم و درک سازمانی وابسته است. کیفیت تصمیم و درک سازمانی وابسته به کیفیت اطلاعات است و کیفیت اطلاعات به کیفیت اندازهگیری و تناسب آن بستگی دارد، همچنین اندازهگیری و دقت در امر ارزیابی نقش کلیدی در موفقیت سازمان را دارد (کاپلان و نورتون، 2001: 15). از اینرو، مدیریت موفق، مدیریتی است که به کسب هدفهای سازمان یا اهدافی ولاتر از آن میانجامد و موفقیت واقعی مدیر در گرو اثربخشی فعالیت برای کسب هدف و کارایی بیشتر سازمان است. بنابراین برای ارزیابی میزان موفقیت یک مدیر (یا مدیریت) باید به اهدافی که یک سازمان یا نهاد در پیآن است توجه کرد و براساس میزان دستیابی به آن اهداف موفقیت مدیر را ارزیابی نمود. بیشک دستیابی به اهداف در یک سازمان مستلزم انجام وظایف و رسالتهایی است که برای آن سازمان در نظر گرفته شده است. از اینرو، پرسشهای تحقیق حاضر شامل موارد زیر میشود:
1- آیا عملکرد دهیاران در محدوده مورد مطالعه از نظر بهرهبرداران کشاورزی موفق بوده است؟
2- اثرات شاخصهای سهگانه عملکرد دهیاران بر توسعه روستایی در منطقه مورد مطالعه به چه صورت است؟
مبانی نظری پژوهش
مدیریت روستایی در واقع فرایند سازماندهی و هدایت جامعه و محیط روستایی ازطریق شکل دادن به سازمانها و نهادها است. این سازمانها و نهادها وسایل تامین هدفهای جامعه روستایی هستند. مدیریت روستایی فرایند چند جانبهای است که شامل سه رکن، مردم، دولت و نهادهای عمومی است. در این فرایند با مشارکت مردم و از طریق تشکیلات و سازمانهای روستایی و برنامهها و طرحهای توسعه روستایی تدوین و اجرا گردیده و تحت نظارت و ارزشیابی قرار می گیرد (رضوانی، 1383: 211). در قالب این تعریف کلی می توان اهداف خرد زیر را برای مدیریت روستایی در نظر گرفت: 1-نوسازی و بهسازی محیط فیزیکی روستایی؛ 2- هدایت و نظارت بر فرایند عمران روستایی؛ 3- ارتقای شرایط کار و زندگی (دربان آستانه، 1384: 15).
هدف مدیریت روستایی دستیابی به توسعه و به دنبال آن توسعه پایدار روستایی است (مطیعی لنگرودی،1382: 93؛ رضوانی،1383: 217؛ فیروزنیا و رکنالدینافتخاری،1382: 142). پس مدیریت روستایی دارای نقاط مشترکی با اهداف توسعه روستایی و توسعه پایدار است که عبارتند از: 1ـ تأمین نیازهای اساسی؛ 2- افزایش تولید و امنیت غذایی ؛ 3- کاهش فقر؛ 4- افزایش درآمد؛ 5- حفظ محیط زیست؛ 6- توسعه فرصتهای شغلی؛ 7- افزایش مشارکت و اعتمادبهنفس(فیروزنیا و رکنالدین افتخاری،1382: 142). این اهداف مشترک مبتنی بر اصول بنیادینی است که هیچ کشوری نمیتواند آنها را نادیده بگیرد؛ یعنی برآیند این اصول و اهداف باید منجر به عدالت ـ به ویژه عدالت مکانی ـ شود (فیروزنیا و رکنالدین افتخاری،1382: 143). بنابراین هدف کلان مدیریت روستایی، حرکت برای رسیدن به وضعیت مطلوب با استفاده از توانهای بالقوه و بالفعل موجود در روستا، هم سو با بهبود وضعیت جامعه روستایی است (طالب،1376: 6 ؛ طالب و عنبری، 1375: 67). یکی از اهداف پایهای مدیریت روستایی برطرف کردن نیازهای اولیه روستاییان است. از آنجا که انسانها براساس جامعهای که در آن زندگی میکنند و محیطی که از آن تأثیر میپذیرند دارای نیازهای متفاوتیاند، بنابراین مدیریت روستایی در روستاهای مختلف به شکل متفاوتی عمل میکند و الگوی مدیریتی ثابتی برای تمام روستاها استفاده نمیشود.
یکی از مفاهیمی که با مدیریت و توسعه در ارتباط بوده و اغلب با انتقال قدرت همراه بوده بحث مشارکت است (لوو و همکاران، 1999: 17) در بعد توسعه روستایی، مشارکت شامل دخالت مردم در فرایندهای تصمیم گیری در اجرای طرحها و سهم آنها از منابع طرحهای توسعه و مداخلۀ آنها در ارزیابی اینگونه طرحها یاد میشود (اشلی، 2001: 12). بررسیهای مختلف محققان نشان میدهد، عوامل مختلفی در میزان مشارکت روستائیان و تاثیرپذیری آنها از برنامههای توسعه روستایی موثر است، از دیدگاه محققان عواملی چون سن و آموزش (Langpap, 2004: 375, Mullan and Kontoleon, 2009: 8, Ayuk, 1997: 189, Kosoy et al, 2008: 2083, Azizi Khalkheili and Zamani, 2009: 859 ) در دسترس بودن نیروی کار (Zbinden and Lee, 2005: 255), و دسترسی به اطلاعات (Zbinden and Lee, 2005: 262)از جمله این عوامل است. در همین حال محققان زیادی اعتقاد دارند یکی از پارامترهای مهم برای افزایش مشارکت کشاورزان و به خصوص کشاورزان خرده پا در برنامههای توسعه، مالکیت و دسترسی به اراضی بزرگ می باشد(Pagiola et al,2007: 14, Wauters et al, 2010: 86 , Knowler and Bradshaw, Yiridoe et al, 2007: 26, Kosoy et al., 2008: 2084 ). امروزه کشورهای زیادی اقدام به تهیه و اجرای برنامههای توسعه روستایی و در زمینههای مختلف آن میکنند. یکی از راهکارهایی که میتواند باعث موفقیت این برنامهها شود، مشارکت روستاییان فقیر و گروههای هدف است. در همین راستا در طی سالهای اخیر در کشورهای مختلف دنیا به ارزیابی عملکرد مدیریت روستایی پرداخته میشود.
در واقع، سرعت فزاینده رقابت جهانی به علت ظهور تکنولوژیهای جدید سبب برجسته شدن نقش ارزیابی مستمر عملکرد به عنوان نیاز رقابتی و استراتژیک در بسیاری از سازمانهای جهان شده است. ارزیابی عملکرد، فرآیندی است که به سنجش و اندازهگیری، ارزشگذاری و قضاوت درباره عملکرد یک سازمان یا مدیر طی دورهای معین میپردازد. در این راستا جمعآوری اطلاعات عملکرد و استفاده از آن باعث رشد و بهبود عملکرد میشود. سازمانها، احتیاج به اندازهگیری عملکرد برای تشریح عملکرد خود، تعیین پیشرفت و ارزیابی نتایج دارند (Schneiderman, 2006: 9). منحنی تبدیل داده به اطلاعات و اطلاعات به تصمیمگیری، اندازهگیری عملکرد، بهبود عملکرد و موفقیت سازمان را بههم مرتبط میکند. موفقیت سازمانی به کیفیت مدیریت وابسته و کیفیت مدیریت به کیفیت تصمیم و درک سازمانی وابسته است، همچنین، کیفیت تصمیم و درک سازمانی به کیفیت اطلاعات وابسته است، کیفیت اطلاعات به کیفیت اندازهگیری و تناسب آن بستگی دارد و اندازهگیری صحیح و دقیق در موفقیت سازمان نقش کلیدی دارد. بنابراین سازمان بدون استفاده از یک سیستم اندازهگیری عملکرد که بر اساس استراتژی، عملکرد کلیه اجزای سازمان را لحظه به لحظه کنترل و نظارت کند، نمیتواند اهداف استراتژیک خود را محقق سازد (Lohman, Fortuin and Wouters, 2004: 156).
از دیدگاه مدیریت، اندازهگیری بهعنوان یکی از نشانههای نگرش علمی و از مهمترین فعالیتهای مدیریت است که با کمی کردن روابط متغیرها و معیارهای مهم بهعنوان اساس تجزیه و تحلیل، برنامهریزی، کنترل فعالیتها و تصمیم گیریهای مدیریت به شمار میرود(کلر و سنت کلیر،1381: 113). مراقبت و اندازهگیری عملکرد و نظارت بر تغییرات داخلی و محیطی در همه ابعاد، تحلیل دقیق تغییرات و تعیین روند آنها، مقایسه عملکرد سازمان با برنامههای استراتژیک و بالاخره ارائه راهحلهای موثر برای کاهش شکاف، میتواند سازمانها را به سوی اهداف رهنمون سازد (Anderson, Jordan,2007: 88). بدین منظور همه سازمانها به یک سیستم اندازهگیری عملکرد مناسب نیاز دارند. سیستم اندازهگیری عملکرد[1] را میتوان چنین تعریف کرد: «سیستم اندازهگیری عملکرد یک روش سیستماتیک ارزیابی ورودیها (مواد خام، تجهیزات، امکانات، کارکنان و غیره) و خروجیها (اقلام نهایی) و تبدیل فرآیندها، و بهرهوری در یک عملیات تولیدی یا غیر تولیدی بر اساس شرایط محیطی و استراتژی سازمان است» (Bititci&et al, 2000, 20). شاخصهای سیستم اندازهگیری عملکرد باید به گونهای باشد که موارد ذیل را دربر گیرد: برمبنای استراتژی کل باشد، کل سازمان را اندازهگیری کند، قابلیت بکارگیری در سازمانهای مختلف را داشته باشد، جنبههای مهم سازمان را مد نظر قرار دهد (کلر و سنت کلیر،1381: 69).
روششناسی تحقیق
مطالعه حاضر از نوع توصیفی ـ تحلیلی است که بهروش پیمایشی انجامگرفته است، و از لحاظ هدف نیز به دلیل قابل اجرا بودن کاربردی است. با توجه به هدف پژوهش روستاهای دارای دهیاری فعال، 11 مورد هستند که جمعیت آنها برابر با 7443 نفر است. برای تعیین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد که تعداد 368 نفر (از بین 2133 نفر بهرهبردار کشاورزی در بخش کونانی) بعنوان حجم نمونه انتخاب شدند. جامعه آماری این تحقیق، بهرهبرداران کشاورزی هستند که در روستاهای برخوردار از دهیاری بخش کونانی زندگی میکنند. ابزار گردآوری دادههای این تحقیق پرسشنامه محقق ساخته است که سه شاخص اصلی آن در توسعه و توسعه پایدار روستایی؛ یعنی اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- زیست محیطی برگزیده شده و برای هریک از این شاخصها هشت گویه (جمعاً 24 گویه) با مبنای اساسنامه وظایف دهیاریها گزینش شدهاند. روایی ظاهری و محتوایی پرسشنامه با کسب نظرات متخصصان، کارشناسان و اساتید دانشگاه پس از چند مرحله اصلاح و بازنگری بهدست آمد و برای تعیین پایایی پرسشنامه، که به وسیله آزمون مقدماتی و با استفاده از 30 پرسشنامه و با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب محاسبه شده برای این پرسشنامه برابر 815/· بود که در تحقیقات علوم انسانی این مقدار رضایتبخش است. حجم نمونه در سطح خطای 5 درصد و دقت 15/0 برابر 368 نفر برآورد شد.
بخش کونانی یکی از بخشهای شهرستان کوهدشت در استان لرستان است که2/19 درصد مساحت شهرستان میباشد. این بخش از نظر جغرافیایی در 47 درجه و 36 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 32 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته است. ارتفاع متوسط این بخش از سطح دریا به 1195 متر میرسد. بنابر سرشماری مرکز آمار ایران، جمعیت بخش کونانی در سال ۱۳90 برابر با ۲2349 نفر بوده است، که از این میان ۱162۵ نفر مرد و بقیه زن بودهاند، همچنین این بخش دارای ۴43۸ خانوار است (مرکز آمار ایران، 1390). این بخش دارای دو دهستان کونانی (با روستاهای باباگردعلی، خسروآباد، بهرام بیگ، شورابه سفلی، شورابه علیا، توه خشکه) و زیرتنگ (با روستاهای چلهبان، گرخشاب، نامکول، سرخه لیژه کرمعلی، کتکن) است.
در این پژوهش از روش نمونهگیری طبقهای تصادفی استفاده شده است. در ابتدا، روستاهایی که دارای دهیاری بودند انتخاب و در مرحله بعد نمونه مربوط به هر روستا براساس جمعیت روستا نسبت به جمعیت کل جامعه انتخاب و در مرحله آخر در درون روستا نمونه مورد نطر بر اساس روش تصادفی انتخاب شد. برای ارزیابی عملکرد دهیاران از مدل تلفیقی نگرش ذینفعان استفاده شده است که شامل چهار گام فازیسازی، کدگذاری، ماتریس ارزیابی عملکرد و تحلیل آماری است.
جدول 1:تعداد جمعیت، روستاهای مورد مطالعه و مقدار حجم نمونه در هریک از آنها
|
روستا |
تعداد خانوار |
تعداد جمعیت |
حجم نمونه |
|
چله بان |
139 |
702 |
30 |
|
سرخه لیژه کرمعلی |
86 |
439 |
19 |
|
گرخشاب |
141 |
733 |
31 |
|
نامکول |
160 |
739 |
32 |
|
باباگردعلی |
318 |
1445 |
62 |
|
خسرو آباد |
143 |
706 |
28 |
|
کت کن |
138 |
678 |
28 |
|
بهرام بیگ |
147 |
743 |
31 |
|
شورابه سفلی |
46 |
215 |
33 |
|
شورابه علیا |
39 |
197 |
22 |
|
توه خشکه |
237 |
1208 |
51 |
|
جمع |
1594 |
7805 |
368 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1392 بر اساس آمار 1390.
شکل 1: نقشه موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه
منبع: نگارنده
مدلها و روشهای متفاوتی برای ارزیابی عملکرد سازمانها و مدیران وجود دارد که اهم آنها: مدل تلفیقی منشور عملکرد یا نگرش ذینفعان (ASM)، سیستم معیارهای عملکرد(FMS)، پرسشنامه اندازهگیری عملکرد(FMQ) و ماتریس اندازهگیری عملکرد(FMM) هستند که در پژوهش حاضر به چند علت از این منشور یا رهیافت استفاده کردهایم:
1- اهمیت توسعه روستایی در برنامههای ملی و منطقهای؛ 2- همچنین ذینفعان اصلی توسعه روستایی مردمان روستایی هستند و ارزیابی عملکرد دهیاران نیز از نظر آنها تعیین میشود؛ 3- گام چهارم مدل مذکور برای تحلیل آماری و استفاده از آزمونهای مورد نیاز است. لذا، مدل تلفیقی نگرش ذینفعان دارای انعطاف خاصی بوده که توان استفاده از آزمونهای متفاوتی را برای ما میسر میکند. از جمله مشکلاتی که در مدلهای ارزیابی عملکرد وجود دارد این است که تمامی معیارها کیفی بوده و به صورت متغیرهای کلامی بیان شدهاند که تحلیل صحیح آنها با ابهام روبروست (Weimer and Seuring, 2009: 2). بنابراین سنجش آنها توسط شیوههای قطعی میتواند به دو دلیل زیر مورد انتقاد قرار گیرد. نخست اینکه این شیوهها ابهام مرتبط با قضاوتهای افراد و تغییرات ارزش آنها هنگام انتقال به اعداد را نادیده میگیرند و دوم آنکه قضاوت ذهنی در انتخاب و اولویت ارزیابیکنندگان، تأثیر بسیاری بر نتایج این روشها دارد. منطق فازی ابزاری مفید و اثر بخش برای برخورد با مسائلی است که تحلیل نتایج آنها با ابهام همراه بوده، است. از اینرو، در گام اول از مدل حاضر (ASM) با استفاده از منطق فازی به تعریف نمرات گویهها پرداخته شده است، تا ارزیابان بتوانند عبارات کلامی (در این پژوهش عبارات کلامی به نمرههای اسمی پنج گانه طیف لیکرت گفته میشود) خود را به سادگی با زبان محاورهای معمول برای ارزیابی معیارها به کار برده و با مرتبط ساختن این عبارات با گویههای پژوهش، تحلیلهای مناسبتر و دقیقتری را بر روی امتیازات معیارها اعمال نمایند (کازوتاناکا،1386: 20). برای تعریف و نمرهدهی به طیف 5 قسمتی لیکرت و کد گذاری گویهها جهت آمادهسازی ماتریس مقایسه دو دوره میتوان هریک از آنها را به صورت یک گزینه درنظر گرفت و از این رو یک مسأله با پنج گزینه وجود خواهد داشت. برای نشان دادن وزن شاخصها از متغیرهای زبانی معمول در طیف لیکرت و برای تعریف فازی آنها برای ارزیابی عملکرد، از سطر تعیین درجات و اعداد فازی استفاده شده است (جدول 2).
جدول 2- فازی سازی طیف لیکرت جهت نمرهدهی به گویههای پرسشنامه
|
عبارات کلامی |
درجات ارزیابی |
اعداد فازی متناظر |
|
خیلی کم |
(1/0 ......... 0) |
|
|
کم |
(2/0.........1/0) |
|
|
متوسط |
(3/0..........2/0) |
|
|
زیاد |
(4/0..........3/0) |
|
|
خیلی زیاد |
(5/0..........4/0) |
منبع: یافتههای تحقیق
گام دوم برای ارزیابی عملکرد بر اساس مدل نگرش ذینفعان کدگذاری قسمتهای مختلف ماتریس ارزیابی عملکرد است که برای این کار به شاخص اقتصادی کد 1، شاخص اجتماعی کد 2 و به شاخص کالبدی- زیست محیطی کد 3 داده شده است. برای نامگذاری گویهها نیز از شماره 1 تا 8 برای هر گویه بصورت مجزا تعریف شده است. برای قسمت مقایسه زمانی در دو دوره نیز از اختصار قبل و بعد از رخداد مورد نظر استفاده گردید (جدول 3).
جدول 3: ماتریس کدگذاری (گویهها، طیف لیکرت و مقاطع زمانی دوگانه) برای ارزیابی عملکرد دهیاران
|
کد گویه |
طیف لیکرت بر اساس درجات ارزیابی در دو مرحله |
طیف لیکرت بر اساس عبارات کلامی و اعداد ساده |
||||||||
|
خیلی کم |
کم |
متوسط |
زیاد |
خیلی زیاد |
||||||
|
1و2و3 – 1 |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
1و2و3 – 2 |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
1و2و3 – 3 |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
1و2و3 – 4 |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
1و2و3 – 5 |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
1و2و3 – 6 |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
1و2و3 – 7 |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
1و2و3 – 8 |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
قبل(OI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
بعد(EI) |
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
منبع: یافتههای تحقیق
در ماتریس ارزیابی عملکرد اقتصادی دهیاران (جدول 4) که از نظر ذینفعان (روستاییان) تهیه شده است و شامل 8 گویه است. - گویهها به ترتیب 1- ایجاد فرصتهای شغلی جدید 2- زمینههای تشکیل تعاونی تولیدی 3- توسعه قالیبافی 4- بازاریابی محصولات کشاورزی 5-بازاریابی محصولات دامی 6- میزان درآمد روستاییان 7- اشتغال غیر کشاورزی 8- تثبیت و سند دار کردن املاک روستا هستند.- که به مقایسه بین دو دوره قبل و بعد از تشکیل دهیاری در روستاهای مورد مطالعه پرداخته شده است. در سطر مربوط به رتبه، میزان ارزش و اهمیت گویههای پژوهش از نظر ذینفعان آمده است. در این میان، بیشترین ارزش به تثبیت و سند دار کردن املاک توسط دهیاران داده شده است؛ یعنی اینکه دهیاران در این زمینه بیشتر از سایر زمینهها از خود کارایی نشان دادهاند. میزان درآمد افراد روستایی و بازاریابی محصولات کشاورزی در رتبههای دوم و سوم قرار گرفتهاند و در رتبه آخر میزان توسعه قالیبافی قرار گرفته است. بر اساس نتایج اولیه ارزیابی بر اساس ماتریس ذینفعان، دهیاران در زمینه توسعه اقتصادی بخش کونانی 32 درصد موفقیت کسب کردهاند.
جدول 4: ماتریس مدل تلفیقی نگرش ذینفعان جهت ارزیابی عملکرد اقتصادی دهیاران از نظر مردم
|
رتبه |
(*) |
میانگین |
طیف لیکرت برای ارزیابی شاحض اقتصادی |
آزمون روابط برای هر گویهها |
|||||
|
خیلیزیاد () |
زیاد |
متوسط () |
کم () |
خیلیکم () |
کد مراحل (قبل- بعد) |
||||
|
R7 |
1712/0+ |
0516/1 |
0 |
0 |
5 |
9 |
354 |
قبل(OI) |
1-1 |
|
2228/1 |
0 |
5 |
13 |
41 |
309 |
بعد(EI) |
|||
|
R4 |
625/0+ |
1277/1 |
0 |
2 |
9 |
23 |
334 |
قبل(OI) |
1- 2 |
|
7527/1 |
5 |
36 |
56 |
37 |
234 |
بعد(EI) |
|||
|
R8 |
1794/0+ |
0308/1 |
0 |
0 |
2 |
10 |
356 |
قبل(OI) |
1- 3 |
|
2174/1 |
0 |
0 |
21 |
38 |
309 |
بعد(EI) |
|||
|
R3 |
7364/0+ |
1114/1 |
0 |
0 |
6 |
29 |
333 |
قبل(OI) |
1- 4 |
|
8478/1 |
1 |
18 |
76 |
106 |
168 |
بعد(EI) |
|||
|
R6 |
4212/0+ |
0978/1 |
0 |
0 |
2 |
32 |
334 |
قبل(OI) |
1- 5 |
|
5190/1 |
1 |
2 |
53 |
77 |
236 |
بعد(EI) |
|||
|
R2 |
5517/0+ |
3804/1 |
0 |
0 |
15 |
110 |
243 |
قبل(OI) |
1- 6 |
|
9321/1 |
1 |
1 |
101 |
138 |
128 |
بعد(EI) |
|||
|
R5 |
3777/0+ |
1848/1 |
0 |
4 |
6 |
41 |
316 |
قبل(OI) |
1- 7 |
|
5625/1 |
1 |
14 |
41 |
83 |
230 |
بعد(EI) |
|||
|
R1 |
0489/0+ |
1440/1 |
0 |
6 |
1 |
23 |
328 |
قبل(OI) |
1- 8 |
|
1929/3 |
56 |
109 |
107 |
42 |
54 |
بعد(EI) |
|||
منبع: یافتههای تحقیق، 1392
(*) در این بخش میزان تغییرات هر کدام از گویههای مورد نظر از طریق تفریق میانگین EI از میانگین OI بدست میآید
جدول 5: ماتریس مدل تلفیقی نگرش ذینفعان برای ارزیابی عملکرد اجتماعی دهیاران از نظر مردم
|
رتبه |
میانگین |
طیف لیکرت برای ارزیابی شاحض اجتماعی |
آزمون روابط برای هر گویه |
||||||
|
() |
() |
() |
() |
دوره |
|||||
|
6114/0+ |
6764/1 |
218 |
88 |
29 |
29 |
4 |
قبل(OI) |
2- 1 |
|
|
2880/2 |
110 |
104 |
100 |
46 |
8 |
بعد(EI) |
|||
|
5136/0+ |
1576/1 |
324 |
31 |
9 |
3 |
1 |
قبل(OI) |
2- 2 |
|
|
6712/1 |
216 |
82 |
45 |
25 |
0 |
بعد(EI) |
|||
|
038/1+ |
1397/1 |
151 |
141 |
58 |
17 |
1 |
قبل(OI) |
2- 3 |
|
|
8777/2 |
71 |
55 |
113 |
106 |
23 |
بعد(EI) |
|||
|
2609/0+ |
0924/0 |
350 |
8 |
4 |
6 |
0 |
قبل(OI) |
2- 4 |
|
|
4544/1 |
291 |
45 |
14 |
15 |
3 |
بعد(EI) |
|||
|
3913/0+ |
3773/0 |
263 |
78 |
20 |
7 |
0 |
قبل(OI) |
2- 5 |
|
|
7690/2 |
95 |
43 |
116 |
80 |
34 |
بعد(EI) |
|||
|
7853/0- |
0136/0 |
171 |
75 |
77 |
36 |
9 |
قبل(OI) |
*2- 6 |
|
|
2283/1 |
300 |
54 |
12 |
2 |
0 |
بعد(EI) |
|||
|
4565/0- |
0897/2 |
147 |
105 |
65 |
38 |
13 |
قبل(OI) |
**2- 7 |
|
|
6333/1 |
194 |
125 |
40 |
8 |
1 |
بعد(EI) |
|||
|
7038/0+ |
4620/1 |
238 |
98 |
24 |
8 |
0 |
قبل(OI) |
2- 8 |
|
|
1658/2 |
81 |
87 |
108 |
34 |
6 |
بعد(EI) |
|||
منبع: یافتههای تحقیق، 1392
* کد مشخص شده مربوط به«میزان اختلافات محلی در روستا است» که طیف لیکرت آن reacode شده است.
** کد مشخص شده مربوط به«میزان مهاجرت از روستا است» که طیف لیکرت آن reacode شده است.
در ماتریس ارزیابی عملکرد اجتماعی دهیاران (جدول 5) از نظر ذینفعان که شامل8 گویه میشود، مقایسه بین دو دوره قبل و بعد از تشکیل دهیاری در روستاهای مورد مطالعه چنین بدست آمده که، بیشترین ارزش به تلاش برای کیفیت بهتر آرد و نان توسط دهیاران داده شده است، یعنی اینکه دهیاران در زمینه رایزنی برای تهیه آرد مرغوب و توزیع به موقع آن بین روستاییان بیشتر از سایر زمینهها فعالیت داشتهاند. در رتبه بعدی معرفی خانوادههای بیبضاعت به کمیته امداد و بهزیستی جای دارد و در رتبه آخر گویه رضایت از کیفیت زندگی قرار گرفته است که به نظر میرسد بیشتر بر عهده سایر سازمانهای مربوطه باشند تا دهیاران. بطور کلی دهیاران از نظر مردم، در زمینه توسعه اجتماعی روستاهای بخش کونانی 39 درصد موفقیت از خود نشان دادهاند که در مقایسه با توسعه اقتصادی رقم بهتری را نشان میدهد.
جدول 6: ماتریس مدل تلفیقی نگرش ذینفعان برای ارزیابی عملکرد کالبدی-زیست محیطی دهیاران
|
رتبه |
میانگین |
طیف لیکرت برای ارزیابی شاحض کالبدی- زیست محیطی |
آزمون روابط برای هر گویه |
||||||
|
() |
() |
() |
() |
دوره |
|||||
|
342/1+ |
290/1 |
2 |
5 |
10 |
64 |
287 |
قبل(OI) |
3- 1 |
|
|
630/2 |
45 |
60 |
86 |
68 |
109 |
بعد(EI) |
|||
|
960/0+ |
247/1 |
0 |
6 |
11 |
51 |
300 |
قبل(OI) |
3- 2 |
|
|
209/2 |
21 |
49 |
70 |
74 |
154 |
بعد(EI) |
|||
|
975/0+ |
250/1 |
4 |
4 |
2 |
60 |
298 |
قبل(OI) |
3- 3 |
|
|
225/2 |
1 |
22 |
40 |
91 |
139 |
بعد(EI) |
|||
|
932/0+ |
282/1 |
0 |
9 |
18 |
41 |
300 |
قبل(OI) |
3- 4 |
|
|
314/2 |
16 |
39 |
94 |
78 |
141 |
بعد(EI) |
|||
|
796/0+ |
217/1 |
2 |
8 |
14 |
40 |
314 |
قبل(OI) |
3- 5 |
|
|
013/2 |
5 |
40 |
67 |
99 |
157 |
بعد(EI) |
|||
|
873/0+ |
279/1 |
0 |
2 |
9 |
79 |
278 |
قبل(OI) |
3- 6 |
|
|
152/1 |
13 |
32 |
103 |
70 |
150 |
بعد(EI) |
|||
|
478/0+ |
119/1 |
0 |
4 |
11 |
10 |
343 |
قبل(OI) |
3- 7 |
|
|
597/1 |
3 |
19 |
50 |
51 |
245 |
بعد(EI) |
|||
|
861/0+ |
432/1 |
3 |
11 |
25 |
64 |
265 |
قبل(OI) |
3- 8 |
|
|
293/3 |
37 |
128 |
139 |
34 |
30 |
بعد(EI) |
|||
منبع: یافتههای تحقیق،1392
در ماتریس سوم به ارزیابی عملکرد کالبدی-زیست محیطی دهیاران پرداخته شده است که مانند دیگر شاخصها دارای 8 گویه است. همانطور که در جدول 6 مشاهده میشود، در مقایسه بین دو دوره در رتبهبندی اهمیت گویههای پژوهش از نظر ذینفعان بیشترین ارزش به تلاش در جهت کیفیت آب آشامیدنی روستا توسط دهیاران داده شده، یعنی اینکه دهیاران در زمینه لوله کشی آب آشامیدنی و کنترل سطح کیفی آن بیشتر از سایر زمینهها از خود کارایی نشان دادهاند. تلاش در این زمینه به علت اهمیت سطح بهداشت جوامع روستایی از اهمیت وافری برخوردار است. میزان اجرای طرحهادی و نظارت بر روند اجرای این طرح در رتبه دوم قرار گرفته است. تسطیح و توسعه معابر در رتبه سوم و مدیریت بحران دهیاران یعنی تلاش در حفظ روستا از مخاطرات محیطی در درجه آخر از نظر روستاییان قرار گرفته است. بهطور کلی بر اساس نتایج اولیه ارزیابی در قالب ماتریس ذینفعان از نظر مردم، توسعه روستایی دهیاران در زمینه توسعه کالبدی- زیست محیطی بخش کونانی 42 درصد موفق عمل کردهاند.
گام چهارم در مدل نگرش ذینفعان، تحلیل دادههای جمعآوری شده با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمونهای آماری مورد نیاز برای مقایسه دو دوره و تعیین میزان عملکرد دهیاران از زمان شکل گیری است. در این گام جهت معناداری ارتباط بین عملکرد دهیاران و توسعه شاخصهای سه گانه پژوهش در دو دوره قبل و بعد از تشکیل دهیاریها از آزمون ویلکاکسون و تعیین مقدار Z و سطح معناداری استفاده شده است (جدول 7). یک شکل خوب از آزمون ویلکاکسون آماره Z و توزیع نرمالی است که یک برآورد خیلی عالی بصورت آزمون نمونه میباشد. قبل از مشخص شدن آزمون معناداری به محاسبه این آماره برای هر یک از گویههای 24 گانه پژوهش پرداخته شده است(جدول7).
جدول7: نتایج بدست آمده از آزمون ویلکاکسون برای گویههای پژوهش
|
گویههای اقتصادی |
میزان Z |
سطح معناداری |
گویههای اجتماعی |
میزان Z |
سطح معناداری |
گویههای کالبدی- زیست محیطی |
میزان Z |
سطح معناداری |
|
1- 1 |
145/5- |
000/0 |
2- 1 |
179/11- |
000/0 |
3- 1 |
257/13- |
000/0 |
|
1- 2 |
752/9- |
000/0 |
2- 2 |
697/9- |
000/0 |
3- 2 |
959/11- |
000/0 |
|
1- 3 |
813/5- |
000/0 |
2- 3 |
893/12- |
000/0 |
3- 3 |
494/11- |
000/0 |
|
1- 4 |
288/12- |
000/0 |
2- 4 |
814/5- |
000/0 |
3- 4 |
845/12- |
000/0 |
|
1 – 5 |
703/9- |
000/0 |
2 – 5 |
979/13- |
000/0 |
3 – 5 |
630/11- |
000/0 |
|
1 – 6 |
917/11- |
000/0 |
2 – 6 |
207/12- |
000/0 |
3 – 6 |
082/12- |
000/0 |
|
1 – 7 |
524/8- |
000/0 |
2 – 7 |
815/8- |
000/0 |
3 – 7 |
378/8- |
000/0 |
|
1 – 8 |
913/14- |
000/0 |
2 – 8 |
178/11- |
000/0 |
3 - 8 |
872/14- |
000/0 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1392
با بررسی انجام شده به این نتیجه رسیدیم که میانگین کلی درجات ارزیابی (درجات ارزیابی و اعداد پیوسته فازی در گام اول جایگزین عبارات کلامی و نمرات ساده طیف پنج سطحی لیکرت شدند) برای گویههای اقتصادی (قبل از تشکیل دهیاری 11/1 و بعد از تشکیل دهیاری 6060/1) گویههای اجتماعی(قبل از تشکیل دهیاری 3816/1 و بعد از تشکیل دهیاری 7094/1) و برای گویههای کالبدی- زیست محیطی (قبل از تشکیل دهیاری 2046/1 و بعد از تشکیل دهیاری 953/1) محاسبه شده است و این نشان دهنده آن است که ذینفعان در ارزیابی عملکرد دهیاریها، معتقد به تأثیر دهیاریها در توسعه گویههای هر سه شاخص پژوهش در روستاهای یازده گانه بخش کونانی هستند (جدول 8). در نهایت بر اساس آزمون ویلکاکسون، P محاسبه شده در سطح آلفا 05/0 با 095/0 اطمینان کوچکتر از سطح آلفا 05/0 است. بنابراین میتوان گفت که بین رضایتمندی مردم از عملکرد دهیاریها و توسعه گویههای شاخصهای سه گانه در روستاهای بخش کونانی رابطه معناداری وجود دارد (جدول 8).
جدول8- آزمون ویلکاکسون جهت معناداری ارتباط بین عملکرد دهیاریها و توسعه روستایی
|
شاخص |
مقطع زمانی |
ارقام محاسبه شده |
سطح معناداری |
نتیجه |
|
اقتصادی |
میانگین رتبهای (OI) |
11/1 |
000/0 |
|
|
میانگین رتبهای (EI) |
6060/1 |
|||
|
اجتماعی |
میانگین رتبهای (OI) |
3816/1 |
000/0 |
|
|
میانگین رتبهای (EI) |
7094/1 |
|||
|
کالبدی ـ زیستمحیطی |
میانگین رتبهای (OI) |
2046/1 |
000/0 |
|
|
میانگین رتبهای (EI) |
953/1 |
منبع: یافتههای تحقیق
در ادامه تحقیق و جهت پاسخگویی به سوال دوم تحقیق، به بررسی اثرات شاخصهای سهگانه عملکرد دهیاران بر توسعه روستایی در منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است. بر همین اساس نتایج بدست آمده از نرم افزار AmosGraphics و معادلات ساختاری نشان می دهد، که بیشترین اثرات عملکردی دهیاران بر توسعه روستایی در بخش کونانی مربوط به شاخص اجتماعی با 617/0 است. دومین شاخص عملکردی دهیاران که بیشترین اثر را بر توسعه روستایی گذاشته است شاخص اقتصادی با 505/0 و کمترین اثرات بر وضعیت توسعه روستایی منطقه مربوط به شاخص کالبدی-زیست محیطی عملکرد دهیاران است (جدول 9). به طور کلی نتایج حاصل از آزمون تحلیل مسیر نشان میدهد که عملکرد دهیاران در شاخصهای سهگانه بر توسعه روستایی بخش کونانی به ترتیب مربوط به شاخص اجتماعی، اقتصادی و کالبدی-زیست محیطی است. در شکل 1 نمودار گرافیکی مسیرهای اثرات عملکرد دهیاران بر توسعه روستایی نمایش داده شده است.
جدول 9: اثرات ابعاد سهگانه مورد بررسی بر توسعه روستایی در بخش کونانی
|
اثرات شاخصها |
اثرات مستقیم شاخص |
اثرات غیر مستقیم شاخص |
اثرات کلی |
|
اثرات عملکرد اقتصادی بر توسعه روستایی |
316/0 |
288/0 |
505/0 |
|
اثرات عملکرد اجتماعی بر توسعه روستایی |
408/0 |
209/0 |
617/0 |
|
اثرات عملکرد کالبدی - زیست محیطی بر توسعه روستایی |
444/0 |
- |
444/0 |
منبع: یافتههای تحقیق، 1392
شکل 1: نمایش گرافیکی مسیرهای مستقیم و غیر مستقیم اثرات عملکرد دهیاران بر توسعه روستایی
نتیجهگیری و پیشنهادات
در پژوهش حاضر هدف، ارزیابی عملکرد دهیاریها در سه بعد اقتصادی، اجتماعی و کالبدی- زیست- محیطی است. در مرحله روش شناسی به ذکر چهار گام برای ارزیابی عملکرد دهیاران بر اساس مدل ذینفعان پرداخته شد. در گام اول مشکل نمرهدهی به طیف لیکرت با جایگزینی اعداد پیوسته فازی رفع شد (جدول2). در گام دوم برای جلوگیری از تکرار عبارات کلامی و حجم بیشتر مقاله به کدگذاری برای همه شاخصها، گویهها و دورههای مقایسه پرداخته شد (جدول شماره3). در گام سوم، ماتریس ارزیابی عملکرد برای هر سه شاخص محاسبه شد و پس از ذکر مجموع امتیازات برای همه گویهها در دو دوره، میزان تغییرات در هر گویه محاسبه شد و ستون آخر نشان دهنده رتبهبندی هر یک از گویهها به لحاظ بیشترین میزان عملکرد صورت گرفته است. در گام چهارم با محاسبه آماره Z و استفاده از آزمون ویلکاکسون به مقاسیه نظرات مردم در دو دوره پرداخته شد و نتایج نشان داد که: بین ارزیابی ذینفعان از عملکرد دهیاران و توسعه شاخصهای سهگانه اقتصادی، اجتماعی و کالبدی-زیست محیطی رابطه معناداری وجود دارد (000/0p=). برای تحلیل اثرات عملکرد دهیاران در شاخصهای سهگانه بر توسعه روستایی بخش کونانی از نرم افزار AmosGraphics و معادلات ساختاری استفاده شد و نتایج نشان داد که بیشترین اثرات عملکردی دهیاران مربوط به بعد اجتماعی و سپس ابعاد اقتصادی و کالبدی-زیست محیطی است.
جمعبندی نتایج ارزیابی عملکرد دهیاران از نظر مردم و بر اساس مدل نگرش ذینفعان نشان میدهد که، دهیاران در توسعه سطح شاخصهای مذکور نسبت به دوره قبل از تشکیل دهیاری تأثیری هر چند کم، اما رو به پیشرفت را از خود نشان دادهاند.
در مورد مدیریت روستایی توسط دهیاریها در منطقه مورد مطالعه باید به ذکر چند مسأله اشاره کرد: از آنجا که دهیاری بهشیوه موجود، در ایران و بخش کونانی (اولین دهیاری منطقه در سال 1383 تأسیس شد) نهادی نوپاست و از ایجاد آن بیش از چند سال نمیگذرد، موفقیت و یا عدم موفقیت این نهاد تا حدود زیادی بستگی به وجود یا عدم وجود پیش زمینهها و ساختارهای مناسب اداری و تشکیلاتی دارد که به علت پشتیبانی نامناسب مدیریت روستایی را با مشکلاتی مواجه میکند. نکته دیگر که ذکر آن ضروری است، دخالت اعضای شوراها در امر مدیریت روستایی در منطقه مورد مطالعه است که، به علت عدم شفافیت در وظایف محوله به آنها هر یک از این اعضا برای خود سهمی از مدیریت روستا را خواستارند، از این رو دخالتهایی که از سوی اعضای شورای اسلامی در حیطه کاری دهیاران اتفاق میافتد روند کاری این دهیاران را با مشکلاتی مواجه میسازد. با توجه به مسائل ذکر شده با ارائه چند راهکار در زمینه مدیریت روستایی پیشنهاد میشود که در هموار کردن راه مدیریت و توسعه روستایی از یکسو و رفاه حال روستاییان از سوی دیگر چاره ساز باشد.
- به منظور بالا بردن کارایی دهیاران در پایداری توسعه روستایی و همچنین به دلیل نوپا بودن دهیاریها، آموزش آنان باید یکی از اهداف اساسی این سازمان باشد، که این امر از طریق برگزاری دورههای آموزشی کوتاهمدت و بلند مدت و همچنین تهیه بروشورها و کاتالوگ و کتاب و... امکان پذیر است.
- محدودیتهای منابع مالی دهیاریها برای انجام امور محوله، یکی از عوامل اصلی محدودیتها و مشکلات در انجام وظایف دهیاری میباشد. بنابراین در این زمینه دهیاریها باید نسبت به مساعدت مالی از طرف دولت، اخذ عوارض در قبال ارائه خدمات عمومی، استفاده از تسهیلات مالی بانکها و مشارکت مردمی در جهت برطرف کردن این مشکل اقدام نماید.
- به منظور مدیریت یکپارچه و واحد در سطح روستاها لازم است، تفاهم نامههای مشترکی با نهادها و سازمانهای درون روستا و خارج از روستا در زمینه هماهنگی و ساماندهی کلیه امور روستا منعقد گردد.
- اکثریت دهیاران منطقه مورد مطالعه دارای سطح تحصیلات مناسب ولی غیر مرتبط با مدیریت روستایی و همچنین عدم تجربه کافی هستند، لذا پیشنهاد میشود، جهت آگاهی بخشی به دهیاران این منطقه دورههای آموزشی تخصصی در زمینه مدیریت روستایی برگزار شود و همچنین بروشورها و جزوههای آموزشی در اختیار آنها گذاشته شود. مشارکت مردم در مدیریت روستایی یکی از محورها و اهداف اساسی در مدیریت روستایی است، متاسفانه در بخش کونانی ساماندهی مناسبی در جهت مشارکتهای مردمی در مدیریت روستایی وجود ندارد. بنابراین لازم است، مشارکتهای مردمی در تمامی مراحل تصمیمگیری، برنامهریزی، اجرا و بهرهبرداری مورد تاکید قرار گیرد.
)
