Document Type : Original Article
Authors
1 university tarbiyat modares
2 UNIVERSITY ISFAHAN
Abstract
Keywords
مقدمه
طرح مسأله
بخشها و قسمتهای مختلف فضای شهری تحت تاثیر عوامل مختلف شکل میگیرند. شناخت و تحلیل فضای شهری و تلاش در جهت برنامهریزی برای آن مستلزم شناخت عوامل و فاکتورهایی است که این فضاها را شکل بخشیدهاند. گرچه در مباحث برنامهریزی توسعه شهری، آینده مورفولوژی شهری، از شکل شهری اندیشیده شده بدون مرکز تا شکل شهری دارای کانون تمرکز متغیر است (ونگ، 2004: 33). با این حال پهنههایی از شهر که از آن به عنوان بخش مرکزی یاد میشود نقش مهمی در کل فضای شهر دارد به طوری که نقش و کارکرد هر شهری را به وضوح میتوان در مرکز آن مشاهده کرد (سایمپ‌سون، 1998: 33). در عصر حاضر گسترش شهرنشینی ابتدا با شکوفایی مراکز شهرها همراه بود و مرکز شهر به عنوان نشانه اصالت شهر به مهمترین محل برای برقراری مبادلات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تبدیل گردید (نیک‌پور، 3:1384). بخش مرکزی شهر نقشی انکار ناشدنی در شهر بر عهده دارد به طوری که آن را عمدتاً به عنوان قلب تپنده و محل تجمع و کانون فعالیتهای تجاری و تعاملات اجتماعی و تلاقی شریان‌های حیاتی هر شهر نامیده‌اند (مشهودی،36:1380). امروزه درکشورهای درحال توسعه مراکز شهرها مکان‌هایی هستند که افراد فقیر در آن زندگی میکنند به این خاطر که راههای امرار معاش آنها در مرکز شهر پایدارتر است. نزدیکی به مکانهای بازاری و دسترسی به طیف گستردهای از فعالیتهای غیررسمی جزو ضروری استراتژیهای بقای آنها خصوصا کودکان و زنان غیر ماهر است (رازو، 2005: 400). این امر به بروز مشکلات اجتماعی در بخش مرکزی منجر شهر میشود جایی که ممکن است در آن آسیب‌های اجتماعی در سطح بالایی بروز کند و بر اصالت و هویت واقعی و عینی آن لطمه وارد سازد (کوکبی و همکاران، 6:1384). اهمیت بخش مرکزی شهر ناشی از قدرت جاذبه آن است که پیش از هر چیز از تعداد و ظرفیت محورهایی که به آن منتهی می‌شوند و جریان‌های ترددی که از آنها می‌گذرند مایه میگیرد (باستیه و همکاران ،260:1377). گسترش کارکردهای بخش مرکزی شهرها به خارج از آن (مرصوص، 1371: 94) و نیز مشکلات عدیدهای که این بخش از شهرها در زمینه ترافیک شهری، بافتهای فرسوده و فضاهای رها شده و عدم انطباق آن با نیازهای امروزی با آن مواجهاند، مستلزم توجه و شناخت ویژه و نیز ارائه راهبردها و الگوهایی خاص آن میباشد. به نظر می‌رسد که در بخش مرکزی شهر میانی بوکان بعضی از کارکردهای آن تمایل به تمرکززدایی از بخش مرکزی دارند. در این میان با توجه به نقش و اهمیتی که شهرهای میانی در فضای سرزمین دارا می‌باشند شناخت بخش مرکزی این گروه از شهرها میتواند در راستای کارآمد ساختن و توانمند کردن این بخش از آنها موثر واقع شود. این امر به ویژه با توجه به ضعف مطالعاتی در مورد محدوده بخش مرکزی شهرهای میانی ایران و اینکه در بیشتر مطالعات صورت گرفته از معیارهای برگرفته از آنچه که با عنوان CBD شناخته شده است، استفاده میشود، لزوم مطالعه و بررسی این گروه از شهرها را نمایان می‌سازد. با این رهیافت این مقاله به دنبال تدوین و ارائه الگو و راهبردهای مدیریت ارتقای بهبود شرایط بخش مرکزی با تاکید بر شهرهای میانی در ایران و با مطالعه موردی شهر بوکان است. در این راستا این سوالات اساسی زیر مطرح شد:
1- عوامل مؤثر بر مدیریت و توسعه بخش مرکزی در شهر میانی بوکان کدام‌ها هستند؟
2- کدامیک از عوامل مؤثر بر مدیریت تأثیر بیشتری بر مدیریت و توسعه بخش مرکزی در شهر میانی بوکان دارند؟
3- نتایج اولویت‌گذاری عوامل مؤثر بر مدیریت و توسعه بخش مرکزی در شهر میانی بوکان با تکنیک TOPSIS در چه سطحی است؟
4- راهکارهای مؤثر بر مدیریت و توسعه بخش مرکزی در شهر میانی بوکان با توجه به جمیع عوامل موثر کدامند؟
مبانی نظری
مفهوم بخش مرکزی شهر: مرکز شهر یک ناحیه متروپل در قلب شهر است که در آن کارکردهای شهری به شدت متمرکز شده است (بونل، 1995: 45). برای مثال فعالیتهای فرهنگی، کسب و کار و فعالیتهای اجتماعی، سرگرمی (ژائو و همکاران، 2010: 585). بر این اساس بخش مرکزی شهر موتور توسعه و جایی است که کارکردهای مهم و برتر شهری در آن قرار میگیرد (معصوم و همکاران، 1380: 5). مرکز شهر در معنای ناحیه و محدودهای است که به صورت تقریبی در ناحیهای بزرگتر دارای موقعیت مرکزی است (بصیرت، 1383: 101). در واقع ساده‌ترین الگوی شهر که گویای این تمرکز یافتگی است، همچون دایره‌ای است با هسته‌ای از فعالیت‌ها در مرکز که محله‌های مسکونی پیرامون آن هسته را فرا گرفته‌اند (سعیدنیا، 17:1382).
مفهوم شهر میانی: شهر میانه اندام بیشتر به وسیله موقعیتی که آن را اشغال کرده و نقشی که نه فقط در شبکه شهری، بلکه در سیستم اقتصاد جهانی ایفا میکند، تعریف میشود در واقع شهر میانی عمدتا به وسیله موقعیت آن در بین مراکز محلی در ارتباط مستقیم با جهان روستایی از یک طرف و مراکز متروپلتین که در سطح ملی و بین‌المللی ایفای نقش میکنند تعیین میشود (باقری، 9:1375). شهرهای میانی برای جمعیتهای روستایی شرایط زندگی بهتر، شغل و محیط کمتر آلوده‌ای را ارائه میدهند و به عنوان بازارهای محلی برای تولیدات آنها عمل میکنند (بولای و همکاران، 2004: 408). بدین ترتیب، شهرهای میانی با پذیرش سهم قابل توجهی از عوامل تولید، سرمایه‌گذاری‌ها و نیروی انسانی و جمعیت کشور در فواصلی متناسب با وسعت سرزمین، همچون روزنه‌هایی به دور از حوزه کشش و جاذبه مرکز عمل کرده و قادر به تثبیت مجموعه عوامل لازم برای شکوفایی مناطق سرزمین می‌شوند (امکچی، 13:1383).
نظریه‌های شهرسازان در زمینه بخش مرکزی: در شهرهای با ساختار برنامهریزی شده، مرکز شهر در آن با هدفی از پیش تعیین‌شده و با طراحی آن برای کارکردهای مشخصی شکل میگیرد. برای مثال ابنزرهاوارد در طرح شهرهای باغ مانند خود، شهرها را به صورت چند دایره متحدالمرکز تصویر کرد. بناهای عمومی شهر در مرکز این دوایر دور میدانی قرار گرفتند (شیعه، 35:1381). هوسمان (1809-1891) در نظریه خود توجه خود را به مراکز مهم و قدیمی مبذول کرد و در نوسازی شهر پاریس برای ایجاد دسترسی‌های مناسب به تعریض گذرها و ایجاد فضاهای جدید در این شهر اقدام کرد و مراکز مهم و قدیمی را به کانونهایی تبدیل کرد (پاپلی‌یزدی و همکاران، 72:1382). در نظریه طرح شهر صنعتی تونی گارنیه سه عنصر اصلی در مرکز شهر قرار میگیرند که عبارتند از خدمات اداری و تالارهای اجتماعات، نمایشگاهها و مجموعه‌های‌نمایشی و تاسیسات ورزشی و تفریحی (سعیدی رضوانی، 80:1380). در این طرح کارکرد اداری و اجتماعی- فرهنگی مرکز شهر نسبت به سایر کارکردهای آن بارز‌تر است.در طرح توسعه عمودی لوکوربوزیه بخش مرکزی شهر پاسخگوی مناسبی جهت تراکم ترافیک شهر به حساب میآید. در دیدگاه وی شهر اساسا یک مرکز تجاری محسوب میشود که باید نقش‌ها و عملکردهای خود را در فضایی متراکم ایفا کند (شیعه، 54:1381). در نظریه دوایر‌متحدالمرکز ارنست برگس شهر به صورت دوایر متحدالمرکز گسترش مییابد. بر اساس این نظریه فعالترین کانون شهر در دایره اول واقع میشود و منجر به شکلگیری بخش مرکزی می‌گردد. در مرکز شهر به علت دسترسی مناسب، بخش تجارت مرکزی استقرار مییابد که بیشترین تمرکز فعالیت‌ها در آن یافت میشود (فکوهی، 187:1383).در نظریه ساخت عمومی شهرهای رابرت دیکنسن منطقه مرکزی شامل بخش قدیمی شهر که مجموعهای از مراکز عمده و خرده‌فروشی، تجاری و اداری و بخشی از واحدهای مسکونی است(پاپلی‌یزدی و همکاران، 94:1382). بر اساس این نظریه منطقه مرکزی حداکثر تراکم از لحاظ فضا مشاهده میشود. در نظریه ساخت قطاعی شهر همرهویت گسترش شهرها در شکل شعاعی از مرکز شهر آغاز میشود و در طول راههای اصلی پیش می‌رود (شکوئی، 513:1383). در این نظریه راههای شعاعی که از مرکز شهر به اطراف کشیده میشود عامل مهمی در تعیین قیمت زمین‌های شهری است.بررسی همین تعداد از اندیشه شهرسازان نشان میدهد که بخش مرکزی جایگاه خاصی داشته و کمتر محقق مسائل شهری است که نسبت به مسائل بخش مرکزی و جایگاه آن در ساختار اقتصادی، اجتماعی، فضایی- کالبدی و در کل در ساختار عملکردی شهر بی‌توجه بوده باشد (ونگ، 2004: 34).
شاخص‌های بخش مرکزی شهر: کارکرد اداری- سیاسی از مهمترین کارکردهای بخش مرکزی شهر به شمار میآید. در این ارتباط اصطلاح مرکز مدنی و اداری گواه بر کارکرد اداری- سیاسی مرکز شهر است. مرکز اداری شهر ریشه در مفهوم یونایی آکروپلیس و ایده رومی فروم دارد. همچنانکه کارکردهای شهری رشد میکند و خدمات مورد نیاز شهر افزایش مییابد، ایده مکان و نظم و ترتیب مرکزی فراگیر میشود (دایره‌المعارف بریتانیا، 1994: 337). اهمیت کارکرد اقتصادی بخش مرکزی شهر به گونهای است که حتی امروزه علیرغم افزایش اشتغال در حومهها، بسیاری از CBDها تمرکزهای بالایی از اشتغال دارند که این امر نشان میدهد هنوز هم تجمعهای اقتصادی در بعضی از بازارها مهم هستند (وویت، 1998: 34). در شهرهایی که استراتژی مشخصی برای توسعه بخشهای درونی و مرکزی خود دارند شواهد نشان میدهد که در چنین شهرهایی، بخش مرکزی توانسته است ترکیب غنی از صنایع و شرکتهای واقع شده در مرکز شهر از نوع تولید صنعتی جدید و خدمات را در خود نگه دارد و متناسب با مقتضیات روز، ابراز وجود مجدد نماید (هوتون، 2004: 98). بخش مرکزی همچنین نقش و کارکرد تاریخی مهمی را بر عهده دارد، به طوری که در اغلب موارد بخش مرکزی شهرهای کنونی همان هسته اولیه و مرکز تاریخی آن بوده و تغییر و تحولات هر شهری را میتوان در مرکز آن جستجو کرد (رازو، 2005: 400). در واقع بخش مرکزی شهرها تجلیگاه خاطرات جمعی و عرصه عمومی باارزشی است که برای ساکنان شهر آشنا بوده و همین امر سبب شده است که در حال حاضر مسائل توسعه مسکونی دوباره مرکز شهر، به عنوان جزئی از استراتژیهای احیاء شهری مدنظر قرار گیرد (تالون و همکاران، 2004: 271).
کارکرد ترافیکی بخش مرکزی شهر نیز یکی دیگر از کارکردهای مهم آن بوده و ویژگی اصلی مرکز شهر قابلیت دسترسی آن است (کاظمیان،1380: 13). ویژگی قابلیت دسترسی بالای مرکز شهر باعث جذب فعالیتهای مختلف و رقابت برای تصرف زمین میشود و تمرکز و تراکم را در بخش مرکزی به حداکثر میرساند. درواقع بیشترین تراکم سیستمهای حمل و نقل عمومی در بخش مرکزی شهر وجود دارد و بیشترین شبکههای دسترسی به آن ختم میشود و از این جنب، بخش مرکزی به عنوان یکی از کانونهای مهم و عمده تولید و جذب سفرهای درون و برون شهری مطرح است.
پیشینه تحقیق
معتمدی مهر و همکاران در مقاله خود با عنوان نقش بازارهای حاشیه شهری در تمرکز زدایی از مرکز شهر(مطالعه موردی شهر لنگرود) با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر دو روش مطالعات کتابخانه ای و میدانی نشان دادند که هر چند بازارهای حاشیه شهر در کاهش جریان ترافیکی بخش مرکزی شهر موثر نبوده و لیکن در امر ساماندهی دستفروشان شهر، موفق عمل کرده است (معتمدی مهر و همکاران، 1389: 137). محمدرضا بذرگر و همکاران در مقاله خود با عنوان مرکز شهر و چگونگی تعیین محدوده آن معیارهای تراکم ناخالص جمعیت، ارزش زمین، تعداد شاغلان، تعداد سفرهای جذب شده درون شهری و عناصر شاخص و نمادین شهری را برای تعیین محدوده بخش مرکزی شهرها ارائه داده و نتیجه گرفته‌اند که میتوان بر اساس این شاخصها به تعیین این محدوده اقدام کرد (بذرگر و همکاران، 1384، 68). رفیعیان و همکاران در تحقیقی با عنوان سنجش ظرفیت توسعة فضاهای بدون استفاده در مرکز شهر قزوین با تأکید بر رویکرد توسعة میان‌افزا با استفاده از نگرش توسعه پایدار نشان دادند که بالاترین قابلیت توسعه، به محدودههایی مربوط میشود که بیشترین مشکلات را از لحاظ شاخص‌های کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دارند و پلاک‌هایی که از لحاظ قوانین منطقه بندی شرایط مناسبی دارند، دارای بیشترین ظرفیت توسعه‌اند (رفیعیان و همکاران، 1389: 35). کوکبی در پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد با عنوان برنامهریزی به منظور ارتقای کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری با تاکید بر ابعاد اجتماعی و اقتصادی (مورد مطالعه مرکز شهر خرم‌آباد) با استفاده از معیارهای کارکردی، جمعیتی اجتماعی، بصری و زیباشناسی و ترافیکی نتیجه‌گیری میکند که زندگی شهری در مرکز شهر خرم‌آباد بیانگر پایین بودن سطح زندگی در آن است. همچنین مسائل ترافیکی،آلودگی، مسکن، گذران اوقات فراغت، اقتصادی و امنیت اجتماعی مهمترین مسائل بخش مرکزی شهر خرم آباد شناخته شدهاند (کوکبی، 1384: 9). نفیسه مرصوص در پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد تحت عنوان تحلیل و بررسی بخش مرکزی شهر قم نتیجه گیری میکند که بخش مرکزی شهر قم خالی از سکنه و یا کم جمعیت نیست و تراکم شدید اکثر فعالیت‌ها و کارکردها با توجه به ظرفیت محدود زمین به افزایش فشار بر این بخش از شهر منجر شده؛ به علاوه کارکردهای اقتصادی و اجتماعی این بخش از شهر با نیازهای فعلی آن انطباق ندارد و علیرغم تغییرات فیزیکی و اقتصادی در شهر قم کارکرد مذهبی آن تغییر نیافته است (مرصوص، 1371: 10).
روش تحقیق
روش پژوهش به صورت توصیفی، تحلیلی است. کلیه اطلاعات مربوط به تحقیق به صورت اسنادی و میدانی جمع آوری شده است. برای به دست آوردن مفاهیم اصلی، الگوهای نظری، متغیرهای اصلی آن و اطلاعات خاص شهر بوکان از روش اسنادی استفاده شد و کار میدانی شامل مشاهدات مکرر از محدوده مورد مطالعه، انجام مصاحبه و تکمیل پرسشنامه بوده است. جامعه آماری نیز دو گروه یعنی مسئولان شهری و خانوارها و صاحبان واحدهای تجاری داخل بخش مرکزی شهر بوکان را در بر میگیرد. با توجه به تعداد محدود مسئولان شهری، در این گروه از جامعه آماری تمامشماری صورت گرفت و در مجموع 42 پرسشنامه توزیع شد. برای انتخاب نمونههای بخش مرکزی شهر بوکان بر اساس ساختار فضایی و خیابانهای اصلی به 6 بخش تقسیم و در هر بخش از نمونهگیری سیستماتیک برای انتخاب خانوارها استفاده گردید. برای تعیین پایایی پرسشنامهها نیز مرحله پیشآزمون به عمل آمد و سپس از طریق ضریب آلفای کرونباخ، میزان پایایی پرسشنامهها محاسبه گردید که نشان از انسجام درونی سوالات و گویههای طرح شده در هر دو پرسشنامه و نیز قابلیت سنجش متغیرهای مورد نظر دارد. در مرحله بعد داده‌های بدست آمده از پرسشنامه مبنایی برای مدل روش شبیه به نقطه ایدهآل (topsis) قرارگرفت. در این روش گزینه‌ها بر اساس شباهت به حل ایدهآل رتبه بندى مى‌شوند، بطورى که هر چه یک گزینه شبیه تر به حل ایدهآل باشد، رتبه بیشترى دارد. و گزینه‌ها بر اساس نسبت فاصله از حل ضد ایدهآل به مجموع فاصله از حل ایدهآل و ضد ایدهآل ارزیابى و رتبه بندى مى‌شوند. اصول و روش کلی تکنیک تاپسیس تکنیک در بخش بحث و نتیجه گیری آمده است.
محدوده مورد مطالعه
شهر بوکان مرکز شهرستان بوکان در استان آذربایجان غربی با 35/1846 هکتار وسعت در سال 1380 به صورت خطی در امتداد شمالی- جنوبی به موازات جاده میاندوآب – سقز قرار گرفته است. این شهر بر اساس تصاویر ماهواره‌ای کاسموس و با توجه به آخرین ساخت و سازهای موجود در مختصات 11 46 تا 13 46 و 31 36 تا 33 36 عرض جغرافیایی و در ارتفاع متوسط 1340 متر از سطح دریا قرار گرفته است (مهندسان مشاور زیستا،1380: 12). این شهر از جنوب و جنوب شرق با شهرستان سقز (استان کردستان)، از غرب با شهرستان سردشت، از شمال و شمال غربی با شهرستان مهاباد، از شمال شرقی با شهرستان میاندوآب و از شرق با شهرستان شائین‌دژ همسایه است. استقرار آن در مسیرهای ارتباطی اصلی شمال و شمال غرب کشور و موقعیت میان‌راهی آن در بین شهرهای اطراف به این شهر جایگاه ویژهای بخشیده است و آن را به یکی از کانونهای شهری عمده منطقه تبدیل کرده است. (شکل1).
شکل1:موقعیت فضایی استقرار شهر بوکان در استان آذربایجان غربی(مأخذ: مهندسن مشاور زیستا،1380)
یافته‌های تحقیق
تحلیل عوامل تاریخی
روند گسترش شهر بوکان نشان میدهد که گسترش آن تا سال 1345 به صوتی بسیار کند و بیشتر درونی بوده است. محدوده قبل از سال 1345 در واقع محدوده اصلی تمرکز فعالیتهای مهم و برتر شهر است. شکلگیری کامل خیابان انقلاب که بیشترین تمرکز فعالیت‌ها در آن نمایان است و نیز میدان‌های اسکندری و فرمانداری و خیابان بهشتی و محدودههای بین خیابان بهشتی و انقلاب که در ارتباط تنگاتنگ با هم ساختار هسته تاریخی شهر را شکل بخشیدهاند، زمینه را برای جذب و تمرکز فعالیت‌ها در دورههای بعدی فراهم کرده است. انطباق کامل بازار شهر به عنوان مهمترین عنصر اقتصادی شهر بر محدوده یادشده به خوبی نشاندهنده این امر است که در شهر بوکان هسته اصلی شهر در مرحله نخست و محدوده گسترش شهر تا سال 1345 شکل گرفته اسست. در مرحله دوم ضمن فراهم نمودن زمینه تمرکز فعالیت‌ها در مراحل اولیه توسعه شهر توانایی جذب فعالیتهای جدید را در دورههای بعدی گسترش شهر داشته است. بدین لحاظ شکلگیری تمرکز فعالیتهای مهم و برتر شهر بوکان در محدودههایی مشخص تابع عامل تاریخی بوده است. بنابراین در شهر بوکان ویژگی‌های تاریخی همراه با استقرار اولیه فعالیت‌ها به صورتی متمرکز و تسهیلات و امکاناتی که محدوده تاریخی شهر ارائه داده است و همچنین جایگاه محدوده یاد شده در ساختار فضایی شهر باعث تمرکز بسیاری از فعالیتهای مهم شهر در آن گردیده و از لحاظ کارکردی این محدوده را نسبت به سایر قسمتهای شهر برجسته نموده است.
شکل2: مراحل توسعه تاریخی بخش مرکزی شهر بوکان (مأخذ: مهندسان مشاور زیستا،1380)
تحلیل عوامل اقتصادی
نقش عوامل اقتصادی در تبیین بخش مرکزی و اصولا در تبیین فضای کارکردی شهر به ویژه از این لحاظ مهم است که بعضی از شاخص‌های آن قابلیت محاسبه بالایی دارند و از طریق آنها میتوان محدودههای کارکردی شهر را تشخیص داد. شاخص اشتغال در شهر از جمله این موارد است. تراکم اشتغال در سطح شهر بوکان که خود معلول و پیامد مجموعهای از عوامل است نشان میدهد که در سطح شهر اشتغال به صورتی ناهمسان توزیع شده است. بیشترین تراکم‌های اشتغال (تراکم 100 نفر و بیشتر در واحد هکتار) در بدنه خیابانهای انقلاب، مولوی، بخشهایی از خیابان بهشتی، وحدت و نجاری، خیابان رجایی حد فاصل بهشتی و فرمانداری و محدودههای بلافصل قسمتهای نامبرده وجود دارد که منعکس کننده تمرکز بیشتر فعالیت‌ها در این محدودههاست. پراکندگی بانک‌ها، موسسات مالی و اعتباری و بیمه نیز در سطح شهر بوکان ناهمسانی زیادی را به نمایش میگذارد؛ به طوری که بیش از 50 درصد بانک‌ها، 70 درصد فعالیتهای بیمه و 100 درصد موسسات مالی و اعتباری در بدنه خیابان انقلاب مستقر شدهاند. استقرار اینگونه فعالیت‌ها تابع سایر فعالیتهای اقتصادی مهم شهر است و نحوه مکانگزینی آنها میتواند منعکس کننده استقرار و پراکندگی سایر فعالیت‌ها باشد.
تحلیل عوامل اداری
پراکندگی مراکز اداری دولتی و عمومی در شهر بوکان نشان میدهد که در حال حاضر این مراکز به دو صورت متمرکز و پراکنده در سطح شهر استقرار یافته‌اند. با این حال نگاهی به پراکندگی این مراکز در گذشته نمایان می‌سازد که در گذشته مراکز اداری شهر به صورتی تقریبا متمرکز در اطراف خیابان انقلاب و بلوار کردستان مستقر شده بودند و به ویژه تمرکز آنها در اطراف خیابان انقلاب قابل توجه بود. در سالهای اخیر تغییرات گستردهای در مکان ادارات صورت گرفته و بسیاری از آنها مکان خود را تغییر داده و به قسمتهای حاشیه‌ای شهر نقل مکان کرده‌اند و نوعی تمرکززدایی از بخشهای درونی شهر صورت گرفته است. همچنین اداره‌های تازه تاسیس شهر همانند اداره گاز، امور آب روستایی، محیط زیست و ... همگی در حاشیه شهر و اکثرا در مجتمع کوی ادارات مستقر شدهاند و در کاربری اراضی پیشنهادی شهر نیز هیچ گونه کاربری اداری در قسمتهای دورنی شهر پیشنهاد نگردیده است و در واقع نوعی تمرکززدایی اداری از بخشهای درونی شهر صورت گرفته است. با این حال هنوز در قسمتهای داخلی بعضی از ادارات مهم شهر همانند آموزش و پرورش، برق، پست، مخابرات، شهرداری و مرکز شورای شهر و در فواصل نزدیک به هم در اطراف خیابان انقلاب و میدان فرمانداری مستقر هستند و با توجه به بررسیهای صورت گرفته و این امر که این ادارت فضای کافی در اختیار دارند، به نظر می‌رسد که در آینده نیز مکان خود را حفظ خواهند نمود.
تحلیل عوامل جمعیتی- اجتماعی
نقش و تاثیر عوامل جمعیتی- اجتماعی در شکلگیری بخش مرکزی از طریق بررسی شاخص‌های منتج از این عوامل به خوبی نمایان میشود. فعالیتهای فرهنگی هر چند که اکثرا در سطح شهر پراکندهاند اما مراکز فرهنگی مهم شهر همانند کانونهای فرهنگی، فیلم و سینما، مجتمع‌های فرهنگی و تعداد زیادی از مراکز ورزشی به صورت متمرکز در محورهای تقریبا مشخصی در اطراف میدان فرمانداری، خیابان انقلاب، خیابان بهشتی و خیابان رجائی حد فاصل بهشتی تا میدان فرمانداری مستقر شدهاند. مراکز فرهنگی که در سطح شهر پراکندهاند بیشتر فعالیتهای مذهبی (عموماً مساجد) و تفریحی (که بیشتر شامل فعالیت‌هایی از نوع بازی‌های کامپیوتری است) هستند. تمرکز فعالیتهای فرهنگی مهم شهر در قسمتهای درونی شهر حاکی از اهمیت بالای این بخش از شهر در نگاه دست‌اندرکاران امور دارد، چرا که علیرغم اینکه این فعالیت‌ها عموماً فعالیت‌هایی هستند که به لحاظ اقتصادی سود مستقیم ندارند و همچنین بعضی از آنها نیاز به فضای زیادی دارند، اما با وجود ارزش بالای زمین در بخشهای داخلی شهر باز هم چنین فعالیت‌هایی در کنار سایر فعالیتهای مهم شهر و یا فواصل نزدیک به آنها مستقر شدهاند.
تحلیل عوامل ترافیکی
بررسی شاخص‌های منتج از عوامل ترافیکی در سطح شهر بوکان نشان میدهد که بیشترین ایستگاههای حمل ونقل درون شهری به صورتی متراکم در محدودهای کاملاً مشخص (میدان اسکندری، خیابان 22 بهمن، تقاطع مولوی- انقلاب و تقاطع مولوی- بهشتی) وجود دارند و محدودههای نامبرده کانون جذب و تولید بسیاری از سفرهای دورن شهری شهر بوکان هستند. بررسی خطوط حمل و نقل عمومی شهر بوکان نشان میدهد که این خطوط در ارتباط با سایر عوامل و به ویژه در ارتباط با بازار شهر تعیین مسیر شدهاند و کل محدوده بازار را تحت پوشش قرار میدهند. خطوط حمل و نقل عمومی اعم از خطوط اتوبوسرانی و تاکسیرانی حاکی از آن است که دسترسی از کلیه نقاط شهر به محدودههای یاده شده وجود دارد و مقصد نهایی کلیه خطوط موجود محدودههای نامبرده است و محدوده تمرکز و تراکم فعالیتهای مهم و برتر شهر را به طور کامل تحت پوشش قرار میدهد. نتیجه چنین امری حجم بالای ترافیک در محدوده نامبرده است. به طوری که از بررسیهای به عمل آمده مشخص گردید که خیابان انقلاب و خیابانهای منتهی به آن از لحاظ ترافیکی با مشکلات عدیدهای روبرو بوده و علیرغم اینکه خطوط حمل و نقل عمومی آن را به طور کامل تحت پوشش قرار میدهد شدت تمرکز زیاد فعالیت‌ها و به تبع آن تعداد زیاد مراجعه به محدوده ذکر شده باعث شده که خطوط نامبرده جوابگوی نیازهای حمل و نقل بخشهای مذکور نباشد و در نتیجه وسائل نقلیه خصوصی در سطح گستردهای به این محدوده وارد شوند که با توجه به نبود پارکینگ در آن اکثر اتومبیل‌ها در حاشیه خیابان‌ها و کوچههای اطراف پارک میکنند که این امر مشکلات زیادی را به وجود آورده است.
تحلیل عوامل کالبدی- فضایی
از لحاظ کاربری زمین در سطح شهر بوکان از مجموعه مطالعات چنین برداشت میشود که در محدودههای تاریخی شهر به واسطه تمرکز فعالیتهای مختلف نوعی الگوی کاربری اراضی را به وجود آورده است که طیف وسیعی از کاربریها را در بر میگیرد. به طوری که در محدوده نامبرده هر چند که کاربری غالب در بدنه خیابانهای آن کاربری تجاری است با این حال سایر کاربریها نیز در این محدوده در سطح زیاد وجود داشته و در کل دارای کاربری اراضی مختلط است. از لحاظ سیمای شهری و ساختمانی نیز محدوده قدیمی شهر دارای ویژگی‌های مختص به خود است. وجود ساختمان‌های قدیمی با سیمایی مشخص این بخش را از سایر قسمتهای شهر متمایز کرده است. وجود چنین ساختمان‌هایی که ارتباط قوی با تاریخ و گذشته شهر دارند هویت ویژهای به آن بخشیده است. تراکم ساختمانی در بخشهای مختلف شهر بوکان تفاوت زیادی را نشان نمیدهد. هر چند که تراکم‌های بالا در قسمتهایی از شهر از جمله بخشهای شرقی و شمالی آن وجود دارد که دلیل آن را عمدتاً باید در مجتمعسازیهای صورت گرفته در این قسمت‌ها دانست.
بحث و نتیجه گیری
تکنیک تاپسیس
روش‌های تصمیم‌گیری کمی (MCDM) برای استفاده در سیستمهای پشتیبانی تصمیم گیری بسیار سودمند هستند (سیماناویسنس و همکاران، 2001: 7743). یکی از این روش‌ها TOPSIS (تکنیک مرتب سازی اولویت گزینه‌ها بر مبنای میزان مشابهت به راه حل ایدهآل) است که اولین بار توسط چن و هوانگ ارائه شد (اولسون، 2004: 723). این روش یک متد عملی و مفید برای رتبه‌بندی و انتخاب تعدادی از گزینه‌های خارجی تعیین شده از طریق اندازه گیری فاصله‌ای است و کمک میکند تا تصمیم گیرنده(s) مشکلات را سازماندهی کنند(DMS) و تجزیه و تحلیل، مقایسه و رتبه بندی گزینه‌های جایگزین را انجام دهند (هو شیی و همکاران، 2007: 802). تاپسیس دارای مزیت‌های بسیاری چون اصول تحلیلی بصری، محاسبات ساده و نمونههای کوچک (اوپریکویک و همکاران، 2004: 447) و مفید برای مدیریت مشکلات دنیای واقعی است (میکائیل و همکاران، 2011: 1109). اصل اساسی در topsis این است که گزینه انتخاب شده باید کوتاهترین فاصله از راه حل ایدهآل و به دورترین فاصله را از راه حل ایدهآل منفی داشته باشد (جهلنشاهلو و همکاران، 2009: 1138). همچنین راه حل ایده آل مثبت بهترین مقدار عملکرد برای هر معیار و راه حل ایده آل منفی بدترین مقادیر عملکرد در بین گزینه‌ها را دارا است (چنگ‌شینگ و همکاران، 2010: 193). از امتیازات مهم این روش آن است که به طور همزمان میتوان از شاخصها و معیارهای عینی و ذهنی استفاده نمود (لیکسین و همکاران، 2011: 4729). با این حال لازم است در این مدل جهت محاسبات ریاضی، تمامی مقادیر نسبت داده شده به معیارها از نوع کمی بوده و در صورت کیفی بودن نسبت داده شده به معیارها، میباید آنها را به مقادیر کمی تبدیل نمود (مالچفسکی، 1385، 375-374). روش کار در این مدل مشتمل بر مراحل ذیل است
مرحله اول؛ ساخت ماتریس تصمیم گیری چند معیاری
بر اساس n آلترناتیو و m شاخص، که در آن معرف نمره خام آلترناتیو i ام در معیار j ام است. به صورت aij(i=1,…,m; j=1,…,n), است. سپس ماتریس تصمیم گیری به این شکل است:
جدول1: ساخت چند معیارهای ماتریس تصمیم‌گیری
|
عوامل |
شاخص |
خیلی پایین |
پایین |
نسبتا پایین |
متوسط |
نسبتا بالا |
بالا |
خیلی بالا |
|
تاریخی |
هسته اصلی شهر |
1 |
2 |
3 |
6 |
4 |
4 |
1 |
|
بافت تاریخی شهر |
1 |
3 |
2 |
4 |
7 |
3 |
1 |
|
|
عناصر شاخص و نمادین شهری |
0 |
4 |
4 |
2 |
2 |
9 |
0 |
|
|
اقتصادی |
بازار شهر |
0 |
2 |
5 |
3 |
4 |
9 |
0 |
|
ارزش زمین واحدهای تجاری |
0 |
3 |
2 |
6 |
3 |
3 |
4 |
|
|
فعالیت موسسات مالی |
0 |
0 |
4 |
5 |
5 |
7 |
0 |
|
|
تراکم اشتغال |
0 |
1 |
2 |
3 |
6 |
6 |
3 |
|
|
تنوع فعالیتهای اقتصادی |
0 |
1 |
0 |
2 |
4 |
8 |
6 |
|
|
اجتماعی |
تراکم جمعیت در ساعات خاصی از روز |
2 |
1 |
5 |
4 |
4 |
4 |
1 |
|
فضاهای عمومی شهر |
0 |
0 |
1 |
4 |
5 |
8 |
3 |
|
|
برگزاری مراسم اجتماعی |
0 |
0 |
1 |
4 |
8 |
4 |
4 |
|
|
تراکم مراکز فرهنگی |
0 |
0 |
1 |
3 |
3 |
13 |
1 |
|
|
تراکم جمعیتی |
0 |
0 |
4 |
2 |
7 |
5 |
3 |
|
|
پایگاه اجتماعی در مرکزشهر |
0 |
0 |
2 |
1 |
3 |
10 |
5 |
|
|
فعالیتهای پذیرایی شهر |
0 |
0 |
2 |
2 |
4 |
10 |
3 |
|
|
ترافیکی |
تعداد سفرهای جذب شده درون شهری |
0 |
2 |
0 |
1 |
5 |
9 |
4 |
|
سهولت دسترسی به مرکز شهر |
0 |
0 |
3 |
1 |
2 |
9 |
6 |
|
|
نقطه کانونی برای ترافیک شهر |
0 |
2 |
0 |
5 |
3 |
3 |
5 |
|
|
تراکم ایستگاههای حمل و نقل |
0 |
1 |
1 |
3 |
7 |
4 |
5 |
|
|
اداری |
فعالیت مراکز اداری دولتی و عمومی |
0 |
0 |
3 |
1 |
3 |
10 |
4 |
|
کالبدی -فضایی |
تراکم ساختمانی |
0 |
2 |
2 |
4 |
3 |
5 |
5 |
|
بافت قدیمی |
0 |
1 |
3 |
7 |
1 |
4 |
5 |
|
|
معماری مجزا |
0 |
0 |
1 |
4 |
7 |
8 |
1 |
|
|
ساختار و الگوی توسعه شهر |
0 |
0 |
1 |
0 |
4 |
11 |
5 |
|
|
الگو و ترکیب کاربری اراضی |
0 |
0 |
2 |
0 |
5 |
7 |
7 |
مأخذ: پرسشنامه پیمایشی نگارنده‌گان
مرحله دوم؛ محاسبه ماتریس تصمیم گیری نرمال شده
به منظور ایجاد معیارهای مختلف قابل مقایسه، ماتریس تصمیم گیریA برای نرمال کردن مورد نیاز است. در نتیجه ماتریس تصمیم گیری نرمال شده به صورتB=(bij)m×n. خواهد بود. برای کاهش پیچیدگی محاسباتی TOPSIS از روش محدود کردن استفاده شده است به صورتbij(i=1,…,m; j=1,…,n)). سپس فرمول زیر تشکیل شده است.
(j)به عنوان معیار مثبت
(j) به عنوان معیار منفی
در این مرحله تمام شاخصها همراه با سطوح مختلف به صورت بی مقیاس شده در آمدهاند (جدول2).
جدول2: محاسبه ماتریس تصمیم گیری نرمال شده
|
عوامل |
شاخص |
خیلی‌پایین |
پایین |
نسبتا‌پایین |
متوسط |
نسبتا‌بالا |
بالا |
خیلی‌بالا |
|
تاریخی |
هسته اصلی شهر |
3535/0 |
0979/0 |
1340/0 |
3338/0 |
1697/0 |
1070/0 |
0515/0 |
|
بافت تاریخی شهر |
3535/0 |
1469/0 |
0893/0 |
2225/0 |
2971/0 |
0802/0 |
0515/0 |
|
|
عناصر شاخص و نمادین شهری |
0 |
1958/0 |
1787/0 |
1112/0 |
0848/0 |
2407/0 |
0 |
|
|
اقتصادی |
بازار شهر |
0 |
0979/0 |
2233/0 |
1669/0 |
1679/0 |
2407/0 |
0 |
|
ارزش‌زمین واحدهای تجاری |
0 |
1469/0 |
0893/0 |
3338/0 |
1273/0 |
0802/0 |
2062/0 |
|
|
فعالیت موسسات مالی |
0 |
0 |
1787/0 |
2782/0 |
2122/0 |
1872/0 |
0 |
|
|
تراکم اشتغال |
0 |
0489/0 |
0893/0 |
1669/0 |
2546/0 |
1605/0 |
1547/0 |
|
|
تنوع فعالیتهای اقتصادی |
0 |
0489/0 |
0 |
1112/0 |
1697/0 |
2140/0 |
3094/0 |
|
|
اجتماعی |
تراکم جمعیت در ساعات خاصی از روز |
7071/0 |
0489/0 |
2233/0 |
2225/0 |
1697/0 |
1070/0 |
0515/0 |
|
فضاهای عمومی شهر |
0 |
0 |
0446/0 |
2225/0 |
2122/0 |
2140/0 |
1547/0 |
|
|
برگزاری مراسم اجتماعی |
0 |
0 |
0446/0 |
2225/0 |
3395/0 |
1070/0 |
2062/0 |
|
|
تراکم مراکز فرهنگی |
0 |
0 |
0446/0 |
1669/0 |
1273/0 |
3478/0 |
0.0515/0 |
|
|
تراکم جمعیتی |
0 |
0 |
1787/0 |
1112/0 |
2971/0 |
1337/0 |
1547/0 |
|
|
پایگاه اجتماعی در مرکزشهر |
0 |
0 |
0893/0 |
0554/0 |
1273/0 |
2675/0 |
2578/0 |
|
|
فعالیتهای پذیرایی شهر |
0 |
0 |
0893/0 |
1112/0 |
1697/0 |
2675/0 |
1547/0 |
|
|
ترافیکی |
تعداد‌سفرهای جذب شده درون شهری |
0 |
0979/0 |
0 |
0556/0 |
2122/0 |
2407/0 |
2062/0 |
|
سهولت دسترسی به مرکز شهر |
0 |
0 |
1340/0 |
0556/0 |
0484/0 |
2407/0 |
3094/0 |
|
|
نقطه کانونی برای ترافیک شهر |
0 |
0979/0 |
0 |
2782/0 |
1273/0 |
0802/0 |
2578/0 |
|
|
تراکم ایستگاههای حمل و نقل |
0 |
0489/0 |
0446/0 |
1669/0 |
2971/0 |
1070/0 |
2578/0 |
|
|
اداری |
فعالیت مراکز اداری دولتی و عمومی |
0 |
0 |
1340/0 |
0556/0 |
1273/0 |
2675/0 |
2062/0 |
|
کالبدی -فضایی |
تراکم ساختمانی |
0 |
0979/0 |
0893/0 |
2225/0 |
1273/0 |
1337/0 |
2578/0 |
|
بافت قدیمی |
0 |
0489/0 |
1340/0 |
3894/0 |
0424/0 |
1070/0 |
2578/0 |
|
|
معماری مجزا |
0 |
0 |
0446/0 |
2225/0 |
2971/0 |
2140/0 |
0515/0 |
|
|
ساختار و الگوی توسعه شهر |
0 |
0 |
0446/0 |
0 |
1697/0 |
2943/0 |
2578/0 |
|
|
الگو و ترکیب کاربری اراضی |
0 |
0 |
0893/0 |
0 |
2122/0 |
1872/0 |
3609/0 |
مأخذ: محاسبات آماری نگارنده‌گان
مرحله سوم؛ محاسبه وزن ماتریس تصمیم گیری نرمال شده
تعین وزن هر یک از شاخصها wjبر اساس . در این راستا شاخص‌های دارای اهمیت بیشتر از وزن بالاتری نیز برخوردارند. بنابراین ماتریس زیر تشکیل میشود:
i =1, 2,..., m and j = 1, 2, ..., n.
C=(cij) m×n
در این قسمت بیشترین امتیاز به شاخص خیلی بالا با 3/0 از کل امتیازات که یک میباشد تعلق گرفت و کمترین امتیاز به شاخص خیلی پایین با 03/0 امتیاز صورت گرفت(جدول3).
جدول3: محاسبه وزن ماتریس تصمیم گیری نرمال شده
|
وزنهای () |
|
|
|||||
|
Weight |
خیلی پایین |
پایین |
نسبتاً پایین |
متوسط |
نسبتاً بالا |
بالا |
خیلی بالا |
|
03/0 |
07/0 |
09/0 |
11/0 |
15/0 |
25/0 |
3/0 |
|
مأخذ: محاسبات آماری نگارنده‌گان
مرحله چهارم: تعیین راه حل ایده آل مثبت و ایده آل منفی
از طریق داد‌های بدست آمده , , j=1,…,n, راه حل ایده آل مثبت V + و راه حل ایده آل منفی V- به صورت زیر تشکیل میشود:
که بهترین مقدار i مین معیار از بین تمام گزینه‌ها و بدترین مقدار i مین معیار از بین تمام گزینه‌ها است. گزینه‌هایى که در و قرار مى گیرند، به ترتیب نشان دهنده گزینه‌هاى کاملاً بهتر و کاملاً بدتر هستند. در جدول(4) بهترین گزینه و بدترین گزینه تعیین شاخص‌های مدیریت و توسعه بخش مرکزی شهر بوکان مشخص شده است.
جدول4: تعیین راه حل ایدهآل مثبت و ایدهآل منفی
|
|
خیلی‌پایین |
پایین |
نسبتاً پایین |
متوسط |
نسبتاً بالا |
بالا |
خیلی بالا |
|
max |
0212/0 |
0137/0 |
0201/0 |
0428/0 |
0509/0 |
0869/0 |
1082/0 |
|
min |
0 |
0 |
0 |
0 |
0063/0 |
0200/0 |
0 |
مأخذ: محاسبات آماری نگارنده‌گان
مرحله پنجم:محاسبه اندازه انفکاک
با استفاده از یک اندازه انفکاک، فاصله بین نقطه ایدهآل و هرآلترناتیو محاسبه میشود؛ یک انفکاک را میتوان با استفاده از متریک فاصله اقلیدسی محاسبه کرد. در این مرحله براى هر گزینه فاصله از حل ایده‌آلو فاصله از حل ضد ایده آل به ترتیب از روابط زیر محاسبه مى‌شوند، حل ایدهآل چنان چه از اسم آن پیداست، آن حلی است که از هر جهت بهترین باشد که عموماً در عمل وجود نداشته و سعی بر آن است که به آن نزدیک شویم. فرمول کلی آن به صورت زیر است:
در این گام فاصله هر معیار از حد ایده آل مثبتمورد محاسبه قرار گرفت که همانطور که در جدول مشاهده میشود تنوع فعالیتهای اقتصادی دارای کمترین فاصله از ایدهآل مثبت است و فعالیت موسسات مالی دارای بیشترین فاصله از ایدهآل مثبت است. همچنین فاصله از حد ضد ایدهآل معیار الگو و ترکیب کاربری اراضی دارای بیشترین فاصله و تراکم جمعیت در ساعات خاصی از روز دارای کمترین فاصله تا ضد ایده آل است (جدول5).
جدول5: مرحله پنجم:محاسبه اندازه انفکاک
|
شاخصها |
شاخصها |
||||
|
هسته اصلی شهر |
1146/0 |
0479/0 |
پایگاه اجتماعی در مرکزشهر |
0671/0 |
0918/0 |
|
بافت تاریخی شهر |
1172/0 |
0508/0 |
فعالیتهای پذیرایی شهر |
0812/0 |
0701/0 |
|
عناصر شاخص و نمادین شهری |
1237/0 |
0474/0 |
تعداد‌سفرهای جذب شده درون شهری |
0740/0 |
0785/0 |
|
بازار شهر |
1191/0 |
0525/0 |
سهولت دسترسی به مرکز شهر |
0668/0 |
1022/0 |
|
ارزش‌زمین واحدهای تجاری |
0910/0 |
0742/0 |
نقطه کانونی برای ترافیک شهر |
0865/0 |
0844/0 |
|
فعالیت موسسات مالی |
1204/0 |
0505/0 |
تراکم ایستگاههای حمل و نقل |
0776/0 |
0886/0 |
|
تراکم اشتغال |
0865/0 |
0631/0 |
فعالیت مراکز اداری دولتی و عمومی |
0749/0 |
0797/0 |
|
تنوع فعالیتهای اقتصادی |
0624/0 |
1013/0 |
تراکم ساختمانی |
0762/0 |
0838/0 |
|
تراکم جمعیت در ساعات خاصی از روز |
1154/0 |
0459/0 |
بافت قدیمی |
0847/0 |
0895/0 |
|
فضاهای عمومی شهر |
0809/0 |
0673/0 |
معماری مجزا |
109/0 |
0585/0 |
|
برگزاری مراسم اجتماعی |
0837/0 |
0804/0 |
ساختار و الگوی توسعه شهر |
0672/0 |
0960/0 |
|
تراکم مراکز فرهنگی |
1054/0 |
0723/0 |
الگو و ترکیب کاربری اراضی |
0677/0 |
1147/0 |
|
تراکم جمعیتی |
0912/0 |
0648/0 |
- |
||
مأخذ: محاسبات آماری نگارنده‌گان
مرحله ششم: محاسبه نزدیکی نسبی به نقطه ایده آل ()
در آخرین مرحله شاخص شباهت تعیین ضریبی که برابر است با فاصله آلترناتیو حداقل تقسیم بر مجموع فاصله آلترناتیو حداقل و فاصله آلترناتیو ایدهآل که آن را با نشان داده و از رابطه زیر استفاده میشود.
رتبه‌بندی آلترناتیوها بر اساس میزان . میزان فوق بین صفر و یک در نوسان است. در این راستا نشان دهنده بالاترین رتبه و نیز نشاندهنده کمترین رتبه است (جدول6).
مرحله هفتم: رتبه بندی ترتیب نزولی از
در این مرحله مشخص میشود که هر محدوده چه امتیازی نسب به نقطه ایدهآل دریافت میکند این عدد که بین صفر و یک است. نتایج بدست آمده از ارزیابی شاخص‌های مدیریت و توسعه بخش مرکزی شهر بوکان نشان میدهد که شاخص الگو و ترکیب کاربری اراضی در رتبه و اولویت اول قرار گرفته و در ردیف دوم رتبه بندی شاخص تنوع فعالیتهای اقتصادی قرار گرفته است. همچنین شاخص تراکم جمعیت در ساعات خاصی از روز و عناصر شاخص و نمادین شهری در رتبه بندی به ترتیب اولویت 24 و 25 را کسب کرده اند که کم اهمیت ترین عناصر در بین سایر عناصر هستند (جدول 6).
جدول6: محاسبه نزدیکی نسبی به نقطه ایدهآل () و رتبه بندی ترتیب نزولی از
|
شاخصها |
رتبه |
شاخصها |
رتبه |
||
|
الگو و ترکیب کاربری اراضی |
6285/0 |
1 |
فضاهای عمومی شهر |
4542/0 |
14 |
|
تنوع فعالیتهای اقتصادی |
6185/0 |
2 |
ارزش‌زمین واحدهای تجاری |
4491/0 |
15 |
|
سهولت دسترسی به مرکز شهر |
6047/0 |
3 |
تراکم اشتغال |
4218/0 |
16 |
|
ساختار و الگوی توسعه شهر |
5883/0 |
4 |
تراکم جمعیتی |
4153/0 |
17 |
|
پایگاه اجتماعی در مرکزشهر |
5778/0 |
5 |
تراکم مراکز فرهنگی |
4067/0 |
18 |
|
تراکم ایستگاههای حمل و نقل |
5328/0 |
6 |
معماری مجزا |
3583/0 |
19 |
|
تراکم ساختمانی |
5238/0 |
7 |
بافت تاریخی شهر |
3023/0 |
20 |
|
فعالیت مراکز اداری دولتی و عمومی |
5155/0 |
8 |
بازار شهر |
3061/0 |
21 |
|
تعداد‌سفرهای جذب شده درون شهری |
5147/0 |
9 |
فعالیت موسسات مالی |
2957/0 |
22 |
|
بافت قدیمی |
5137/0 |
10 |
هسته اصلی شهر |
2944/0 |
23 |
|
نقطه کانونی برای ترافیک شهر |
4937/0 |
11 |
تراکم جمعیت درساعات خاصی از روز |
2848/0 |
24 |
|
برگزاری مراسم اجتماعی |
4900/0 |
12 |
عناصر شاخص و نمادین شهری |
2770/0 |
25 |
|
فعالیتهای پذیرایی شهر |
4634/0 |
13 |
- |
|
|
مأخذ: محاسبات آماری نگارنده‌گان
نتیجه گیری
استقرار مجموعه فعالیتهای مهم و برتر هر شهر در بخش مرکزی آن دامنه عملکردی این محدوده را گسترش داده و باعث جذب جمعیت از فواصل زیاد و فراتر از فضای شهری به آن می‌گردد. بخش مرکزی شهر پهنهای با کارکردهای خاص خود است. کارکردهایی که به واسطه دامنه عملکردی وسیع، کل فضای شهر و محدوده تحت نفوذ آن را در بر میگیرند. در شهرهای مختلف با توجه به رتبه و اندازه شهر در سلسله مراتب سکونتگاهی و نیز ویژگی‌ها و خصوصیات خاص هر شهر بخش مرکزی آن نیز ویژگی‌ها و خصوصیات ویژهای به خود میگیرد. یافته‌ها در بررسی بخش مرکزی شهر بوکان نشان میدهد که برآیند مجموعه عوامل (عوامل تاریخی، اقتصادی، جمعیتی- اجتماعی، اداری، ترافیکی، کالبدی- فضایی و فعالیتهای شاخص بخش مرکزی) شکلگیری محدودهای مشخص در سطح شهر است که میتوان از آن به بخش مرکزی شهر یاد کرد. هر کدام از عوامل ذکر شده به نوعی در شکلگیری بخش مرکزی شهر بوکان نقش داشتهاند. تاثیر هر کدام از آنها متفاوت، اما در عین حال در ارتباط متقابل با هم عمل میکنند. بر این اساس بر طبق نقش مجموعه عوامل و شاخص‌های منتج از آنها میتوان محدوده بخش مرکزی شهر بوکان را تعیین کرد. هر چند که درتعیین این محدوده باید به این امر اشاره کرد که از نظر بعضی از شاخصها تفاوت آنچنانی در سطح شهر وجود ندارد، به طوری که نمیتوان بر اساس آنها به تعیین بخش مرکزی شهر اقدام کرد. نتایج نهایی حاصل از تجزیه و تحلیل داده با استفاده از مدل تاپسیس نشان میدهد که در محاسبه وزن ماتریس تصمیم گیری نرمال شده بیشترین امتیاز به شاخص خیلی بالا با 3/0 از کل امتیازات که یک است، تعلق گرفت و کمترین امتیاز به شاخص خیلی پایین با 03/0 امتیاز صورت گرفت. در محاسبه فاصله از حل ایدهآل و فاصله از حل ضد ایدهآل مشخص شد که تنوع فعالیتهای اقتصادی دارای کمترین فاصله از ایدهآل مثبت و فعالیت موسسات مالی دارای بیشترین فاصله از ایدهآل مثبت است. همچنین فاصله از حد ضد ایدهآل معیار معیار الگو و ترکیب کاربری اراضی دارای بیشترین فاصله و تراکم جمعیت در ساعات خاصی از روز دارای کمترین فاصله تا ضد ایدهآل است. رتبه بندی نهایی بدست آمده از ارزیابی شاخص‌های مدیریت و توسعه بخش مرکزی شهر بوکان نشان میدهد که شاخص الگو و ترکیب کاربری اراضی در رتبه و اولویت اول قرار گرفته و در ردیف دوم رتبه بندی شاخص تنوع فعالیتهای اقتصادی قرار گرفته است. همچنین شاخص تراکم جمعیت در ساعات خاصی از روز و عناصر شاخص و نمادین شهری در رتبه بندی به ترتیب اولویت 24 و 25 را کسب کرده‌اند که کم اهمیت‌ترین عناصر در بین سایر عناصر هستند.
پیشنهادات
- در بررسی بخش مرکزی شهرهای میانی ویژگی کاهش تدریجی تراکم فعالیت‌ها مد نظر قرار گیرد.
- توجه به عوامل تاریخی و به ویژه تعیین محدوده تاریخی شهر میتواند در تبیین بخش مرکزی ضروری و موثر است.
- برای حفظ و تقویت جایگاه بخش مرکزی، در برنامهریزیها تداوم همپوشانی عوامل تاریخی و اقتصادی به عنوان یکی از راهکارهای اصلی تقویت و تثبیت جایگاه بخش مرکزی مورد توجه قرار گیرد.
- برای جلوگیری از غلبه فعالیتهای خاص در بخش مرکزی و همچنین تقویت آن، تداوم و تثبیت سایر عوامل از جمله عملکردهای اداری، هویتی، اجتماعی و ... ضروری و لازم است.
)
