Identify areas at risk of Common zoonotic diseases in Khuzestan province

Document Type : Original Article

Authors

Abstract

Health and welfare of human life is the most important objectives of development programs. And the basic philosophy of human endeavour. In addition is a basic requirement for the development and promotion society of a healthy human. Human health is threatened by a variety of factors, including environmental hazards. Are defined by the World Health Organization zoonotic diseases and infections which are naturally transmitted between vertebrate animals and humans. In order to evaluate the risks of zoonotic diseases in Khuzestan province .State Veterinary Administration of the data has been used over the years 91-1389. Then detected with the help of statistical indicators of disease in high risk areas and Classification is carried out using the technique of successive zoning. The results are The city Behbahan, mahshahr, Sous, Hovezeh, Lali and Ahwaz The highest risk of outbreaks of zoonotic brucellosis, bovine tuberculosis, rabies and FMD. Show zoning which requires immediate action on the city's sanitation and veterinary care and to control entry and exit of animals are quarantine posts.

Keywords

Full Text

مقدمه

سلامت و رفاه انسان از مهمترین اهداف اجرای برنامه‌های توسعه و فلسفه‌های بنیانی تلاش انسان در زندگی است. علاوه بر آن انسان سالم یکی از الزامات اساسی برای رشد و اعتلای جامعه است. سلامت انسان در اثر عوامل گوناگونی از جمله مخاطرات محیطی تهدید می‌گردد. انسان به منظور تامین مایحتاج زندگی خود به تولیدات دامی و مواد پروتئینی حاصل از آن به شدت نیاز دارد، لذا تعامل انسان و دام مخاطرات متعددی از جمله بیماری‌های مشترک انسان و دام را بدنبال خواهد داشت.

محیط زندگی مشترک با حیوانات، بیماری‌های مشترکی را رقم می‌زند که از آن با عنوان بیماری‌های مشترک بین انسان و دام نام می‌برند. در این میان بیماری‌های نوپدیدی نیز وجود دارند که مداخله انسان‌ها در طبیعت، گاه به آن دامن می‌زند. برخی از آنها می‌توانند چنان فاجعه بار باشند که تلفاتی نظیر جنگ برجای گذارند. این بیماری‌ها از طریق حیوانات و موادغذایی و محصولات جانبی به دست آمده از آنها (گوشت، پوست، پشم و...) ممکن است به انسان، منتقل شود. شیوع و انتشار غالب بیماری‌ها علاوه بر مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تحت تاثیر عوامل اکولوژیکی نیز است (کاردناس و همکاران، 2006: 276). در سال‌های اخیر با پیشرفت روزافزون علوم و فن آوری، مطالعه نوین بیماری‌ها و علل ایجاد و نحوه شیوع آنها فصلی جدید در علوم پزشکی به کمک سیستم اطلاعات جغرافیایی ایجاد کرده است. (انیسی، 1380، 18)

استان خوزستان به دلیل وجود قطب‌های دامداری خصوصا حضور وسیع عشایر از نظر بیماری‌های مشترک انسان و دام در کشور از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است. در این تحقیق بدنبال آن هستیم تا مناطق در معرض خطر بیماری‌های مشترک انسان و دام در استان خوزستان را تعیین و مشخص نماییم.

 

مبانی نظری:

زئونوزها توسط سازمان بهداشت جهانی به بیماری‌ها و عفونت‌هایی اطلاق می‌شوند که به طورطبیعی بین حیوانات مهره دار و انسان انتقال می‌یابند. آنها می‌توانند به طورمستقیم از طریق تماس با حیوان (به عنوان مثال:هاری)، از طریق گزش یا از طریق یک محیط آلوده (مانندسیاه زخم) و از طریق غذا (مانند مصرف لبنیات در بیماری تب مالت) و یا به طورغیرمستقیم از طریق ناقلینی مانند پشه‌ها و کنه‌ها (مانند بیماری لایم) موجب بیماری گردند (گرانت و اولسون، 159:1999) و (پاپاس، 322:2011). تا به حال 1400 گونه از عوامل پاتوژن انسانی به رسمیت شناخته شده‌اند که بیش از 800 نوع (حدود 60 درصد) از آنها بین انسان و دام مشترک هستند (والکر و کوین، 9:2010). فهرست بیماری‌های مشترک بین انسان وحیوان فهرستی نسبتاً بلند است. در ایران، بیماری‌های بروسلوز (تب مالت)، کیست هیداتیک، سیاه زخم و‌هاری از اهمیت خاصی برخوردارند (نقوی و نورسعادت، 20:1383).

تب مالت شایع‌ترین بیماری مشترک انسان و دام در سراسر جهان است (پاپاس و همکاران، 2325:2005)، (پاپاس و همکاران، 95:2003)، (سولرا و همکاران، 1440:1999)، (کوربل، 213:1997) بروسلوز با کاهش بهره وری، سقط و ضعف دام‌ها موجب افت چشمگیر در سرمایه‌های اقتصادی کشورها می‌شود (اسمیت و کاردی، 377:2005). بسیاری از کشورهای منطقه مدیترانه شرقی، جزء مناطق اندمیک بروسلوز هستند (کروس و همکاران، 959:2007).

سل گاوی در اثر مصرف شیر خام، نگهداری حیوانات در مجاورت منزل و یا استفاده از کود گاو به عنوان یک منبع انرژی برای پخت و پز از جمله مواردی است که احتمال انتقال سل گاوی را به انسان‌ها افزایش داده است (جیوا و همکاران، 535:1997). بنا به گفته دامپزشکان اروپایی، سل در گاوهای شیری، به کاهش 30 درصد یا بیشتر تولید منجر می‌گردد (اچ. استیل، 21:1372). طبق بررسی انجام گرفته در تانزانیا بین تعداد گاوهای مبتلا به سل گاوی و جمعیت مبتلا به سل انسانی همبستگی مثبت (r=0/67) وجود دارد (جیوا و همکاران، 535:1997).

بیماری‌هاری یک سندرم حاد (آنسفالیت) و کشنده ویروسی مخصوص گوشتخواران اهلی و وحشی بوده است و انسان و سایر حیوان‌های خون گرم پستاندار به طورتصادفی و اغلب از طریق حیوان گزیدگی به آن مبتلا می‌شوند (عزیزی، 542:1379)، (چرنیواسکی و همکاران، 197:1990).

تب برفکی یک بیماری ویروسی عفونی به شدت واگیر بوده که اغلب در دام‌های زوج سم بخصوص گاو، گاو میش، گوسفند و بز مشاهده می‌شود (مشکات، 5:1390). این بیماری براساس برآوردهای صورت گرفته در کشورسالانه 76 میلیارد تومان خسارت به دلیل کاهش تولید شیر و گوشت به کشور وارد می‌کند. که با توجه به موقعیت استراتژیک ایران و وجود همسایگانی نظیر افغانستان، عراق و پاکستان که از نظر شرایط بهداشت دام وضعیت چندان مطلوبی ندارند توجه به ایجاد بانک ویروس عامل مولد بیماری تب برفکی در ایران بیش از پیش آشکار می‌شود (سلطانی، 35:1390). در این میان استان خوزستان یکی از گسترده ترین و مهمترین استان‌های عشایری کشور محسوب می‌شود به طوری که قلمرو زیستی 25983 خانوار عشایر در فصل قشلاق است (مرکزآمار ایران، 1377). بر اساس پایگاه داده‌های اداره کل دامپزشکی مهم‌ترین بیماری‌های مشترک انسان و دام مشاهده شده در استان سل، بروسلوز، تب برفکی و ‌هاری هستند. در این پژوهش استان خوزستان از نظر خطر ابتلا و شیوع بیماری‌های مشترک انسان و دام مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

فرضیه تحقیق:

بیشترین تمرکز بیماری‌های مشترک انسان و دام، در قطب‌های دامداری استان قرار دارد.

 

معرفی منطقه مورد مطالعه

استان خوزستان با مساحت 64057 کیلومتر مربع بین 29 درجه و 57 دقیقه تا 33 درجه و صفر دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 47 درجه و 40 دقیقه تا 50 درجه و 33 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ در جنوب غربی ایران قرار دارد، از شمال با استان لرستان، از شمال شرقی و مشرق با استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد، از جنوب شرقی با استان بوشهر، از جنوب با خلیج فارس و از مغرب با کشور عراق هم مرز است (نقشه شماره 1). (آرین نژاد و حسین پور، 1389).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نقشه شماره (1) موقعیت استان خوزستان در کشور

 


مواد و روش‌ها

 در این مطالعه روش تحقیق توصیفی – تحلیلی بوده که ضمن تشکیل پایگاه داده‌ها در فرمت‌های جدولی اقدام به تجزیه و تحلیل آنها توسط نرم افزار GIS (سیستم اطلاعات جغرافیایی) و تولید نقشه‌های پراکندگی بیماری‌های مشترک انسان و دام شده است. جامعه تحقیق شامل تمامی واحدهای دامی مبتلا به بیماری‌های بروسلوز، تب برفکی، ‌هاری و سل گاوی است که براساس پایگاه داده‌های اداره کل دامپزشکی استان خوزستان در دو سال 1391-1390 گردآوری شده است.

با توجه به ماهیت داده‌های ارائه شده که شامل داده‌های مربوط به تعداد دام مبتلا به بیماری‌های مشترک دام و انسان در سطح شهرستان‌های استان خوزستان است، داده‌ها با استفاده از تکنیک‌های آمار توصیفی تحلیل گردیده و شاخص‌های نسبی درصدها محاسبه شده است. سپس با استفاده از تعداد دام مبتلا به واحدهای دامی درصد شیوع بیماری محاسبه می‌گردد. علاوه بر آن جهت پهنه بندی بیماری‌ها در سطح استان با استفاده از داده‌های رقومی، از مدل حوزه بندی متوالی استفاده گردیده است (محمدی، 1386) :

D2=(x1-x2) 2/s12+s12

در این معادله:

X1 و X2:میانگین فاصله، S12 و s22: واریانس فاصله‌ها

 

 

 

بحث

موقعیت اقلیمی و توپوگرافی استان خوزستان باعث گردیده که این منطقه به عنوان یکی ازکانون‌های عشایری کشور در فصل سرد سال محسوب گردد. در واقع استان خوزستان در فصل زمستان یکی از استقرار گاه‌های عشایری کشور کوچ کرده از استان‌های همدان، لرستان، چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد است. تراکم دام، گذر آنها از مناطق مختلف، قاچاق دام قرنطینه نشده ازکشور عراق و استقرار حدود 26000 خانوار عشایری موجب می‌شود که بیماری‌های مشترک انسان و دام در شهرستان‌های محل استقرار عشایر افزایش یابد. براساس داده‌های گرفته شده از اداره کل دامپزشکی استان خوزستان عمده بیماری‌های مشترک دام و انسان در استان شامل بیماری‌های تب مالت، سل گاوی، تب برفکی و‌هاری است که در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرند.

بروسلوز (تب مالت): مهمترین عامل شیوع بیماری تب مالت مصرف لبنیات و فرآورده‌های آن است. براساس پایگاه داده‌های اداره کل دامپزشکی در دو سال 1391-1390 بیماری تب مالت در شهرستان‌های بهبهان، شوش­و ماهشهر متمرکز است (جدول شماره 1). طبق داده‌های ارائه شده معاونت امور دام استان از مجموع 21 واحد گاوداری‌های شیری استان 6 واحد آن و از مجموع 288 واحد پرواربندی دام بزرگ 141 واحد آن در شهرستان‌های بهبهان و ماهشهر واقع شده است (معاونت برنامه‌ریزی استان خوزستان، 1390). نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهند که شهرستان‌های بهبهان و ماهشهر از نظر درصد شیوع در رده B (بین 3 تا 6 درصد دام‌ها) و شهرستان شوش با 6/0 درصد در رده C قرار دارد.


 

جدول شماره (1) درصد دام‌های مبتلا به بیماری تب مالت و درجه شیوع آنها در استان خوزستان

شهرستان

واحد دامی

سال 90 درصد

درجه شیوع

سال 91 درصد

درجه شیوع

بهبهان

468805

8/2

B

02/4

B

شوش

806750

6/0

C

    

ماهشهر

78203

4/1

B

    

جمع کل واحدهای دامی استان

6480945

8/4

      

B:درجه شیوع بین 3 تا 6 درصد C:درجه شیوع کمتر از 1 درصد

ماخذ: اداره کل دامپزشکی استان خوزستان

 

 

نقشه شماره (2) پهنه بندی بیماری تب مالت استان از نظر شدت شیوع را نشان می‌دهد. طبق این نقشه شهرستان‌های بهبهان و ماهشهر با توجه به درصد شیوع بیماری در منطقه با خطر زیاد و شهرستان شوش در منطقه با خطر کم واقع شده اند.

 

 

 

 

 

 

 

نقشه شمار (2) پهنه بندی شهرستان‌های استان خوزستان از نظر شدت شیوع بیماری تب مالت

 


بیماری‌هاری

پایگاه داده‌های اداره کل دامپزشکی در دو سال 1391-1390 نشان می‌دهد که بیماری‌هاری در شهرستان‌های اهواز، شوشتر، گتوند، مسجد سلیمان، لالی و هویزه متمرکز است. طبق جدول شماره 2، شهرستان‌های مسجد سلیمان با 5/4، شوشتر با 1/4 و هویزه با 6/1 درصد در گروه شیوع B و شهرستان‌های اهواز، گتوند و لالی به ترتیب با 9/0 و 3/0 درصد در گروه C واقع شده‌اند. براساس داده‌های معاونت امور دام استان این شهرستان‌ها از جمله مراکز پرورش و نگهداری دام کوچک هستند که مالکین آنها جهت اقدامات حفاظتی از حیوانات اهلی خانگی مانند سگ استفاده می‌نمایند. همین ساختار دامداری باعث شیوع بیماری‌هاری در این شهرستان‌ها شده است (معاونت برنامه ریزی استان خوزستان، 1390). بررسی شاخص شدت شیوع بیماری‌هاری در سال 1391 نشان می‌دهد که با توجه به مراقبت‌های صورت گرفته این بیماری در شهرستانهای اهواز، شوشتر و گتوند کنترل شده و تعداد مبتلایان بدان کاهش یافته است. نقشه شماره (3) درجه شیوع بیماری‌هاری در سطح استان را نشان می‌دهد.


 

 

جدول شماره (2) درصد واحدهای دامی مبتلا به بیماری‌هاری و درجه شیوع آنهادر استان خوزستان به تفکیک شهرستان

شهرستان

واحد دامی

سال 90 درصد

درجه شیوع

سال 91 درصد

درجه شیوع

اهواز

1015170

0. 9

C

    

شوشتر

423085

4. 1

B

    

گتوند

169610

0. 3

C

    

لالی

118795

    

0. 3

C

مسجد سلیمان

178140

4. 5

B

    

هویزه

144193

    

1. 6

B

جمع کل واحد‌های دامی استان

6480945

9. 8

  

1. 9

  

A:درجه شیوع بیشتر از 6 درصد B  َ:درجه شیوع بین 3 تا 6 درصدC:درجه شیوع کمتر از 1 درصد

ماخذ:اداره کل دامپزشکی استان خوزستان

 

 

نقشه شمار (3) پهنه بندی شهرستانهای استان خوزستان از نظر شدت شیوع بیماری‌هاری

 

 

 

سل گاوی: در استان خوزستان براساس پایگاه داده‌های اداره کل دامپزشکی در دو سال 1391-1390 بیماری سل در شهرستان‌های بهبهان، دشت آزادگان، ماهشهر و هویزه متمرکز است. استقرار بیشتر گاوداری‌های صنعتی استان و پرورش گاومیش در شهرستان‌های دشت آزادگان از مهمترین دلایل تمرکز بیماری سل گاوی در این مناطق محسوب می‌گردند. طبق جدول شماره 3، شهرستان بهبهان که بیشترین تعداد گاوداری‌های استان در آن متمرکز است در سال 1391 در رده  A(بیش از 10 درصد دام‌ها) و شهرستان‌های ماهشهر، دشت آزادگان و هویزه با حدود 1 درصد دام مبتلا در رده شیوع C قرار دارند.

 

 

جدول شماره (3 ) درصد دام‌های مبتلا به بیماری سل و درجه شیوع آنها در استان خوزستان

شهرستان

واحد دامی

سال 90 درصد

درجه شیوع

سال 91 درصد

درجه شیوع

بهبهان

468805

0. 6

C

3. 7

A

دشت آزادگان

215623

    

0. 4

C

ماهشهر

78203

0. 9

C

    

هویزه

144193

0. 9

C

    

جمع کل واحد‌های دامی استان

6480945

2. 4

0

    

A:درجه شیوع بیشتر از 6 Bَ:درجه شیوع بین 3 تا 6 درصد C:درجه شیوع کمتر از 1 درصد

ماخذ:اداره کل دامپزشکی استان خوزستان

 

 

نقشه شماره (4 ) پهنه بندی استان از نظر شدت شیوع بیماری سل گاوی را نشان می‌دهد. طبق این نقشه شهرستان بهبهان با توجه به درصد شیوع بیماری در منطقه با خطر بسیار زیاد و شهرستان‌های ماهشهر، دشت آزادگان و هویزه در منطقه با خطر کم واقع شده اند.

 

 

نقشه شمار (4) پهنه بندی شهرستانهای استان خوزستان از نظر شدت شیوع بیماری سل گاوی

 

 

 

 

تب برفکی:

طبق پایگاه داده‌های اداره کل دامپزشکی استان در دو سال 1391-1390 بیماری تب برفکی در مقایسه با سایر بیماری‌های مشترک دام و انسان وسعت بیشتری از استان را در بر می‌گیرد. طبق جدول شماره 4، در سال 1390 شهرستان‌های اهواز (33%)، مسجد سلیمان (25%)، هندیجان (44%)و هویزه (7/12%) از واحدهای دامی موجود در این شهرستان‌ها در گروه A از نظر شدت شیوع قرار دارند. که در همین گروه به دلیل مراقبت‌های دامپزشکی صورت گرفته در سال 1391 در سطح شهرستان‌های ذکر شده بیماری کنترل گردیده و این مشکل محدود به شهرستان‌های هویزه (38%)، ماهشهر (2/21%) و آبادان با (9/10%) شده است. در گروه شیوع B در سال 1390 شهرستان‌های اندیمشک، یاغملک، دزفول، رامشیر، رامهرمز، شوش، شوشتر و لالی و در سال 1391، شهرستان‌های رامشیر و شوش مشاهد گردیده است.

 

 

جدول شماره (4 ) درصد واحدهای دامی مبتلا به بیماری تب برفکی و درجه شیوع آنهادر استان خوزستان

شهرستان

واحد دامی

سال 90 درصد

درجه شیوع

سال درصد 91

درجه شیوع

آبادان

37730

    

10. 9

A

امیدیه

96516

        

اندیکا

234575

0. 7

C

0. 8

C

اندیمشک

369803

2. 2

B

    

اهواز

1015170

33

A

    

باغملک

222945

3

B

    

بهبهان

468805

1. 6

C

    

خرمشهر

41648

0. 2

C

    

دزفول

603840

3. 2

B

0. 5

C

رامشیر

113555

2. 2

B

1. 5

B

رامهرمز

235100

2. 2

B

    

شوش

806750

4. 3

B

2. 3

B

شوشتر

423085

0. 7

B

    

گتوند

169610

1. 6

c

0. 4

C

لالی

118795

2. 8

B

0. 5

C

ماهشهر

78203

    

21. 2

A

مسجد سلیمان

178140

25

A

    

هندیجان

84129

44

A

    

هویزه

144193

12. 7

A

38. 1

A

جمع کل واحد دامی استان

6480945

        

A:درجه شیوع بیشتر از 6 درصد Bَ:درجه شیوع بین 3 تا 6 درصد C:درجه شیوع کمتر از 1 درصد

ماخذ:اداره کل دامپزشکی استان خوزستان

 

 

نقشه شماره (5) پهنه بندی استان از نظر شدت شیوع بیماری تب برفکی را نشان می‌دهد. طبق این نقشه شهرستان‌های ایذه، مسجد سلیمان، هویزه، اهواز، ماهشهر، هندیجان و آبادان با توجه به درصد شیوع بیماری در منطقه با خطر بسیار زیاد و شهرستان‌های شوش، شوشتر، رامهرمز و رامشیر در منطقه با خطر زیاد و شهرستان‌های لالی، اندیکا، بهبهان، خرمشهر، گتوند، اندیمشک و دزفول در منطقه با خطر کم واقع شده اند.

 

 

نقشه شماره (5) پهنه بندی درجه شیوع بیماری تب برفکی در استان خوزستان به تفکیک شهرستان

 


نتیجه گیری

اقلیم و جغرافیای استان بستر مناسبی برای زندگی عشایری فراهم نموده است به طوری که دارای آب و هوای معتدل و سرد در ارتفاعات، نیمه بیابانی در مناطق کوهپایه‌ای و نیمه بیابانی تا بیابانی در مناطق جلگه ای است. به دلیل همین شرایط اقلیمی به ویژه در فصل سرد سال این استان محل استقرارگاه عشایر از استان‌های همجوار لرستان و ایلام از شمال، چهار محال بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد از شرق و استان‌های فرادستی همچون همدان، اصفهان وکرمانشاه و همسایگی با کشور عراق به دلیل رونق گرفتن انتقال دام به صورت قانونی و قاچاق محسوب می‌گردد. در واقع استان خوزستان به دلیل تراکم دام جامعه عشایری در فصل زمستان به قطب دامداری کشور تبدیل می‌گردد. از آنجا که زندگی عشایر بر سه محور دام، انسان و محیط زیست پایدار است و دامپروری به عنوان تأمین کنندۀ نیاز اقتصادی و بهداشتی عشایر از مهمترین ارکان این سه محور تلقی می‌شود، لذا ارتباط زیاد آنها با دام موجب شیوع و بروز بیماری‌های مشترک انسان و دام در این منطقه گردیده است. بنابراین شناخت منشأ، کنترل و مبارزه با بیماری‌های دامی و جلوگیری از بروز و انتقال آن به جمعیت انسانی جزو مسائل و اهداف مهمی محسوب می‌گردد. زیرا وجود بیماری‌های مشترک انسان و دام در این استان باعث ایجاد خطراتی در جامعه شهری و روستایی شده است. براساس نتایج حاصله شهرستان‌های بهبهان، ماهشهر، هویزه، ایذه، مسجد سلیمان، هندیجان، شوشتر، آبادان و اهواز بیشترین خطر شیوع بیماری‌های مشترک دام و انسان شامل تب مالت، سل گاوی، تب برفکی و‌هاری را دارند. بررسی الگوی معیشت و دامداری شهرستان‌های ذکر شده مشخص می‌نماید که این شهرستان‌ها از قطب‌های مهم دامداری و دامپروری به صورت متمرکز و کوچ نشین استان می‌باشند. به گونه‌ای که شهرستان‌های شمالی استان شامل ایذه، مسجد سلیمان و شوشتر به دلیل اسکان عشایر کوچ رو در فصل زمستان ناشی از دام‌های کوچک، شهرستان‌های هویزه و آبادان به عنوان مرکز پرورش گاومیش و شهرستان‌های بهبهان، ماهشهر و اهواز به عنوان مرکز دامداری‌های صنعتی استان از مهمترین دلایل تمرکز بیماری‌های مشترک دام و انسان محسوب می‌گردند. این پهنه بندی نشان می‌دهد که شهرستان‌های یاد شده نیازمند اقدامات فوری در خصوص انجام مراقبت‌های بهداشتی و دامپزشکی و برقراری پست‌های قرنطینه و کنترل ورود و خروج دام هستند.

References

1-  آرین نژاد، سیما و الهام حسین پور. (1389). سالنامه آماری استان خوزستان سال 1388. انتشارات استانداری استان خوزستان- معاونت برنامه ریزی.
2-  اچ. استیل، جیمز. (1372). بیماری‌های قابل انتقال بین انسان وحیوان: زئونوزها. ترجمه: اسماعیل ذوقی، انتشارات شرکت سهامی انتشار، تهران.
3-    سرشماری عشایر کوچنده مرکزآمار ایران، تیر ماه 1377.
4-    سلطانی، آرام. (1390). واکسن‌های تب برفکی در آستانه کنترل کیفی. فصلنامه دامپزشکی، 12(30)، 35-34.
5-    عزیزی، فریدون (1379). اپیدمیولوژی و کنترل بیماری‌های شایع در ایران. نشر اشتیاق، چاپ دوم، تهران.
6-    محمدی، جهانگرد. (1386). سامانه‌های اطلاعات مکانی. انتشارات پلک.
7-  معاونت برنامه ریزی استان خوزستان. (1390). گزارش اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان خوزستان 1389-1385. استانداری استان خوزستان.
8-    مشکات، محسن. (1390). بازگشت آنفلوآنزای پرندگان. هفته نامه کشاورزی و صنایع غذایی، 6(92)، ص 5.
9-    نقوی، محسن و سیما نورسعادت. (1383). اطلس ملی ایران «بهداشت». انتشارات سازمان نقشه برداری کشور.
10-  Corbel. MJ(1997) , Brucellosis: An overview. Emerg Infect Dis, 3, 213-21.
11-  Cherniavski. VF, Kalinovski. AI, Tupschina. AF, Orlov. DA(1990) , In: Question of regional hygiene, sanitary and epidemiology. Yakutsk, 3, 197-9.
12-  Cross PC, Edwards WH, Scurlock BM, Maichak EJ, RogersonJD(2007). Effects of management and climate on elk brucellosis in the Greater Yellowstone Ecosystem. Ecological Applications, 17(4) , 957-64.
13-  Grant. S and Olsen. CW(1999) , Preventing zoonotic diseases in immuno compromised persons: the role of physicians and veterinarians. Emerging Infectious Diseases, 5(1) , 159-163.
14-  Jiwa. S. F. H, Kazwala. R. R, Aboud. A. A. O and Kalaye. W. J(1997) , Bovine Tuberculosis in the lake victoria zone of Tanzania and its possible consequences for human health in the HIV/AIDS era. Veterinary Research communications, 21, 533-539.
15-  Pappas. G(2011) , Of mice and men: Defining, categorizing and understanding the significance of zoonotic infections. ClinMicrobiol Infect, 17, 321-5.
16-  Pappas. G, Akritidis. N, Bosilkovski. M, Tsianos. E(2005) , Brucellosis. N Engl J Med, 352, 2325-36.
17-  Pappas. G, Bosilkovski. M, Akritidis. N, Mastora. M, Krteva. L, Tsianos. E(2003) , Brucellosis and the respiratory system. Clin Infect Dis, 37, 95-99.
18-  Solera. J, Lozano. E, Martinez-Alfaro. E, Espinosa. A, Castillejos. ML, Abad. L(1999) , Brucellar spondylitis: Review of 35 cases and literature survey. Clin Infect Dis, 29, 1440-9.
19-  Smits. H, Kadri. S(2005) , Brucellosis in India: a deceptive infectious disease. Indian Journal of Medical Research, 122, 375-381.
20-  Walker and Kevin(2010) , Zoonoses coupled to a highly connected complex world. Michigan state University.

Files

History

  • Receive Date: 14 June 2016
  • Revise Date: 24 February 2018
  • Accept Date: 14 June 2016

Share

How to cite

Statistics