A Analysis on Impacts of Tourism Development on Social and Environmental Aspects in Sari Township

Document Type : Original Article

Authors

1 Associate Professor of Geography and Rural Planning, Isfahan University

2 Graduate student of geography and tourism planning in Isfahan University

Abstract

Nowadays, the tourism industry is not only a profitable economic activity but also a dynamic social phenomenon in around the World. It is predicted the tourism industry well become the largest section in devote of international trade for the future. However without consideration to protect the environment, tourism industry may harm the community in environmental and social aspects. Hence the tourism development will not be successful without regard to the term sustainable development. This study examines the impact of tourism in the Sari Township. Consistent with the objective, the study is an applied research and about to methodology it is regarded as a descriptive-analytical one. The statistical community of this research includes experts and specialists of tourism’s organizations and institutions of Sari with the overall number of 45 participants. The study is conducted based on library and field data collection by the questionnaire. simple linear regression analysis, ANOVA, is used to analyze the data. The results show that tourism development has had undesirable effects on environment of as well as social and cultural aspects of Sari Township. However this region economically has benefited from the development of tourism.

Keywords

Full Text

1- مقدمه

اهمیت گردشگری و لزوم بررسی و تحقیق در مورد آن با توجه به نقش مهم آن در زندگی ما بر هیچ کسی پوشیده نیست، با این وجود امروزه ااستقبال از گردشگری بیش از هر چیز مربوط به جنبه اقتصادی آن است بویژه این که قابلیت بالایی در زمینه تجارت بین المللی داراست Chiang Lee,2008: 180)). در سال‌های پیش رو صنعت توریسم در رأس صنایع موجود در جهان قرار خواهد داشت و می‌تواند راهکاری مناسب برای تجارت خارجی و کسب درآمدهای ارزی سرشار برای کشورها بوده و تأثیر مهمی بر وضعیت اشتغال و رشد درآمد ارزی برای دولت‌ها و افزایش درآمد مکان‌های گردشگری و اقامتی باشد(oh,2004,39 ، لطفی،1384: 102). گفته می‌شود که از هر شش شغل مهم در دنیا، یکی در ارتباط با صنعت توریسم است (افشار،1382: 542) و به ازای هر بیست توریست وارده به کشور یک شغل ایجاد می‌شود (یدالهی و مهردادی1382: 503) توریسم به عنوان منبع مهم برای توسعة اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود (کاظمی، 1386: 1). توجه به توریسم از یک سو به علت ارزش­های اقتصادی و از سوی دیگر، به دلیل اثرات فرهنگی و اجتماعی آن است )صفرآبادی، 1388: 1). از همین روست که دولت‌ها در دهه‌های اخیر به توسعه گردشگری به عنوان یکی از شیوه‌های مبارزه با بیکاری و ایجاد درآمد تأکید می‌نمایند lanza,2003 :320)). اما اگر صنعت گردشگری بدون ملاحظات زیست محیطی، اجتماعی توسعه یابد، ممکن است در ابعاد مختلف آسیب‌های جدی و جبران ناپذیری را به وجود آورد. گردشگری و محیط زیست وابستگی متقابلی دارند. از این رو، توسعه و مدیریت گردشگری به گونه ای که با محیط سازگار باشد، عامل اساسی دستیابی به توسعه پایدار به حساب می­آید (سازمان جهانی گردشگری،1379: 73). گردشگری باید خود هماهنگ با بخشی از محیط‌های طبیعی و فرهنگی و انسانی باشد تا تعادل ببین آنها را حفظ کند(Altinay and Husain,2005.724) زیرا بخش عظیمی از فعالیت‌های تفریحی به طور مستقیم به منابع طبیعی در مقصد وابسته است.Dolnicar and Leich,2008,672)). گردشگری در بستر محیط جغرافیایی صورت می گیرد که متشکل از محیط طبیعی و محیط فرهنگی و اجتماعی است. هریک از این دو محیط متشکل از عواملی هستند که به نوعی بر گردشگری تاثیرگذار است و از آن تاثیر می پذیرد.گردشگری می تواند اثرات متفاوت و قابل توجهی در منطقه گردشگر پذیر برجای بگذارد. این اثرات می تواند اجتماعی، فرهنگی،اقتصادی،سیاسی و زیست محیطی باشند. با توجه به پیچیدگی و همچنین گستردگی فعالیت‌های گردشگری اثرات ناشی از آن نیز ابعاد به هم پیوسته ی بسیاری دارند که باید در مطالعه اثرات گردشگری به آن توجه شود.(www.tourimscience.ir)

شهرستان ساری به سبب بهره مندی از مواهبی چون نزدیکی به دریای خزر و داشتن جنگل و همجواری با رشته کوه‌های البرزو همچنین شرایط آب و هوایی مطلوب همواره مورد توجه گردشگران بوده است. از سوی دیگر، نزدیکی نسبی این شهرستان به شهر بزرگ تهران و عبور مسافران و زائران مشهد مقدس از آن، از دلایل دیگر افزایش مسافرت‌ها در این شهرستان بوده است. شهرستان ساری با توجه به قابلیت‌های گردشگری خود در صورت توسعه امکانات، تسهیلات و تجهیزات توریستی برای رفاه گردشگران می‌تواند به یکی از قطب‌های مهم و پرجاذبه گردشگری تبدیل شود. امروزه توسعه به معنای دقیق علمی خود، به معنای توسعه‌ای است که قابل بازگشت نبوده و دارای فواید بالایی برای مردم یک کشور به ویژه آیندگان باشد. لذا باتوجه به این امر، این توسعه در صورتی میسر خواهد بود که تأثیرات زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی_فرهنگی گردشگری شهرستان ساری مورد بررسی قرار گیرد تا بتواند مسیر مطلوب اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی خود را طی کند.

این مقاله برآن است که به این پرسش پاسخ دهد که توسعه گردشگری چه اثری بر محیط زیست و ساختار اجتماعی و شرایط اقتصادی شهرستان ساری داشته و خواهد داشت.

 

2- مفاهیم و تعاریف

گردشگری معادل واژه tourism در زبان‌های انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که به صورت مصطلح در زبان فارسی به شکل جهانگردی نیز ترجمه می‌شود. ریشه این واژه از اصطلاح tornus یونانی و لاتین گرفته شده است.که یکی از معانی آن:« گردش کردن» و یا «گشتن» است و با پسوند ISM یا «گری» بصورت اسم مصدر Tourism یا گردشگری درآمده است(کیاء،12:1386). میل و موریسون، تعریفی از گردشگری ارائه کرده است که در آن تأکید بر فعالیت‌های پیش و پس از مسافرت دارد. بر اساس تعریف آنها، گردشگری به مجموعه فعالیتی اطلاق می شود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق می افتد. این فرایند شامل هر فعالیتی از قبیل برنامه ریزی سفر، سفر به مقصد، بازگشت و حتی یادآوری خاطرات آن نیز می‌شود. همچنین فعالیت‌هایی را که گردشگر به عنوان بخشی از سفر انجام می دهد. نظیر خرید کالاهای مختلف و تعامل میان میزبان و میهمان را نیز در برمی گیرد (موحد،16:1386).

توریست در سال 1963 از طرف سازمان ملل متحد و براساس پیشنهاد کنفرانس بین المللی حمل و نقل و جهانگردی آن سازمان در رم، چنین تعریف شده است: «توریست یا بازدیدکننده موقت کسی است که به منظور تفریح، استراحت، گذران تعطیلات، بازدید از نقاط دیدینی، زیارت اماکن، ورزش، دیدار با آشنایان، شرکت در همایش‌ها و کنفرانس‌ها به کشوری غیر از کشور خود سفر می کند. مشروط بر اینکه حداقل مدت اقامت او از سه ماه بیشتر نبوده و کسب شغل و پیشه هم مدنظر نباشد(رضوانی،17:1382).

نظریه پردازان و متخصصان در شاخه‌ها وگرایش‌های مختلف علمی با رویکردهای متفاوت اقتصادی، جامعه شناختی، فرهنگی، و محیط شناسی از موضوع گردشگری صحبت می‌کنند از این رو ادبیات گردشگری حاکی از تعاریف و برداشت‌های گوناگون از گردشگری و مبانی اساسی آن است.

 

3- پیشینة تحقیق

در بررسی مطالعات پیشین در زمینه موضوع، شکری (1383) به مطالعه اثرات و پیامد‌های اقتصادی و اجتماعی گردشگری در روستای اسکومحله آمل پرداخته و به این نتیجه رسیده که با توجه به توانمندی‌های بالای روستا در بخش منابع و جاذبه‌های بکر گردشگری طبیعی و فرهنگی و از طرفی محدودیت‌های موجود در بخش اقتصادی به ویژه کشاورزی و صنایع روستایی این ضروری است که تصمیم سازان و برنامه ریزان توسعه روستایی بپذیرند که چشم انداز آتی منطقه در گرو بالندگی صنعت گردشگری است.

مهدوی و همکاران (1387) به بررسی اثرات گردشگری بر توسعه روستایی با نظرسنجی از روستاییان دره کن و سولقان پرداخته‌اند. نتایج بررسی ایشان نشان می دهد که گردشگری در زمینه اجتماعی پیامدهای مثبتی داشته و در زمینه اقتصادی در کنار اشتغال زایی و درآمدزایی اندک، موجب بالارفتن قیمت‌ها و سوداگری زمین شده است. در زمینه زیست محیطی اما ورود گردشگران به نابودی گونه‌های گیاهی و جانوری، افزایش آلودگی و تخریب محیط زیست منجر شده است.

علیزاده(1382) تأثیر حضور گردشگران بر منابع زیست محیطی را در بخش طرقبه در شهرستان مشهد بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که توسعه گردشگری در این بخش مشکلات زیست محیطی را به وجود آورده است. از میان تأثیرات منفی در این بخش به آلودگی آب و خاک و هوا و نابودی گیاهان و جانوران اشاره شده است.

 

4- مواد وروش

این پژوهش از نوع تحقیقات توصیفی_تحلیلی است و روش گردآوری داده‌ها و اطلاعات همزمان به روش کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. در این پژوهش به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها و آزمون فرضیات از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی استفاده شده و تجزیه و تحلیل‌های آماری با استفاده از نرم افزار SPSS انجام گردیده است.

جامعة نمونه در این پژوهش کارشناسان و مسئولان اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان ساری، از جمله معاونت برنامه ریزی و استانداری مازندران ، شهرداری و فرمانداری این شهرستان بوده‌اند. در مجموع پس از بررسی منطقه، 45 نفر به عنوان کارشناس برای بررسی انتخاب شدند.

متغیرهای وابسته در این پژوهش عبارتند از متغیرهای زیست محیطی، متغیرهای توسعة اقتصادی و متغیر‌های فرهنگی- اجتماعی. متغیرهای مستقل این پژوهش نیز عبارتند از: توسعة گردشگری ، امکانات و خدمات گردشگری. در این پژوهش تأثیر متغیر مستقل "توسعة گردشگری" بر روی متغیرهای وابستة "محیط زیست فیزیکی"، "توسعة اقتصادی"، "توسعة فرهنگی- اجتماعی" مودر د سنجش قرار گرفته است.

 

5- قلمرو پژوهش

شهرستان ساری در ناحیه مرکزی استان مازندران بین 35 درجه و 58 دقیقه تا 36 درجه و 50 دقیقه عرض شمالی و 52 درجه و 56 دقیقه تا 53 درجه و 59 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویج واقع شده است. این شهرستان با 3/3685 کیلومتر مربع وسعت حدود 5/15 درصد کل مساحت استان را به خود اختصاص داده است(معاونت برنامه ریزی و استانداری مازندرران،1387: 6). شهرستان از سمت شمال به دریای خزر، از جنوب به رشته کوه البرز و استان سمنان، از شرق به شهرستان نکا و ازغرب به شهرستان‌های جویبار، قائم شهر و سوادکوه محدود شده است. شکل شماره 1 موقعیت منطقه مورد مطالعه را نشان می‌دهد.


 

نقشه شماره 1: موقعیت جغرافیایی استان مازندران و شهرستان ساری

 

 

 

شهرستان ساری از نظر جاذبه طبیعی می‌تواند یکی از مهمترین کانون‌های فراغتی و گردشگری است زیرا بهره مندی از ساحل زیبای دریای خزر و همچنین دیدن مناظر دیدنی چون جنگل و کوه گردشگران بسیاری را به این شهرستان جذب می‌کند. شهرستان ساری در فصل تابستان و همچنین تعطیلات عیدنوروز بیشترین تعداد گردشگر را دارد. تعداد گردشگران داخلی وارد شده به شهرستان ساری در سال 1390، بر اساس آمار ارائه شده 1457237 نفر بوده است، همچنین تعداد گردشگران خارجی که در این سال به شهرستان ساری سفر کرده اند، 9645 نفر بوده است ( سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان مازندران،1390).

از جمله جاذبه‌های گردشگری شهرستان ساری می توان به پارک جنگلی شهید زارع، مناطق حفاظت شده، رودخانه‌های بسیار زیبا، سد سلیمان تنگه، چشمه باداب سورت و دیگر جاذبه‌های طبیعی اشاره نمود. همچنین از جمله جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی شهرستان ساری مسجد شاه عباسی، مجموعه صفوی فرح آباد،عمارت قاجاری منوچهر خان کلبادی، حمام وزیری، بقعه ملامجدین، برج رسکلت، آب انبارها و همچنین زیارتگاه تنی از امام زادگان را می‌توان نام برد. شکل شماره 2 موقعیت و پراکنش جاذبه‌های گردشگری شهرستان را نشان می‌دهد.

 

 

 

 

 


7- بحث و یافته‌ها

بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که آثار تاریخی نقش چندانی در توسعة گردشگری منطقه موردمطالعه ندارد. زیرا تنها 2/42 درصد کارشناسان و مسؤلان، وضعیت آثار تاریخی شهرستان ساری را در جذب گردشگر، در حد متوسط ارزیابی کرده­اند. در حالیکه 2/2 درصد بسیار خوب و 6/15 درصد خوب، 6/35 درصد نامناسب می‌دانند و 6/4 درصد حتی این وضعیت را بسیار نامناسب دانسته‌اند. در مورد تأثیر مناظر طبیعی در جذب گردشگر نظر کارشناسان 5/11درصد بسیار خوب، 4/24 درصد خوب، 2/62 درصد متوسط و 2/2 درصد نامناسب بوده است و در کل، 1/31 درصد پاسخ گویان با تأثیر زیاد و بسیار زیاد جاذبه‌های گردشگری در جذب گردشگران خارجی موافق بودند و از میان این پاسخ گویان 1/31 درصد متوسط، 6/35 درصد کم و 2/2 درصد نیز بسیار کم ارزیابی کردند(جدول 1).

بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت توسعه تسهیلات و امکانات رفاهی مربوط به گردشگری(رستوران، کافه و سرویس‌های بهداشتی) در شهرستان ساری نسبتا خوب بوده است. زیرا کارشناسان 1/71 درصد این امکانات و تسهیلات را متوسط و خوب ارزیابی کرده‌اند. 5/75 درصد از کارشناسان وضعیت مسافرخانه‌ها و هتل‌ها را خوب و متوسط ،2/2 درصد بسیار خوب، 20 درصد نامناسب و 2/2 درصد بسیار نامناسب دانسته‌اند و آژانس‌های مسافرتی را 4/24 درصد خوب، 7/46 درصد متوسط، 7/26 درصد نامناسب و 2/2 درصد بسیار نامناسب ارزیابی کرده‌اند. بررسی‌ها بیانگر آن است که وضعیت دسترسی و حمل و نقل(جاده و ترمینال) در شهرستان ساری چندان مطلوب نبوده است. 2/22 درصد پاسخگویان خوب، 9/28 درصد متوسط، 9/48 درصد نامناسب ارزیابی کرده‌اند. وضعیت پارکینگ‌ها را 2/62درصد کارشناسان نامناسب و بسیار نامناسب،7/6 درصد خوب و 1/31 درصد متوسط ارزیابی کرده‌اند (جدول1).

 

 

جدول 1 .ارزیابی وضعیت توسعه گردشگری در شهرستان ساری از نظر کارشناسان(به درصد)

 

بسیار خوب

خوب

متوسط

نامناسب

بسیار نامناسب

- نقش آثار تاریخی در جذب گردشگر

4/4

7/26

1/31

6/35

0

نقش مناظر طبیعی و دیدنی در جذب گردشگر

1/11

4/24

2/62

2/2

0

نقش جاذبه‌های گردشگری در جذب گردشگران

4/4

7/26

1/31

6/35

2/2

وضعیت توسعه تسهیلات و امکانات رفاهی (رستوران وکافه، سرویس‌های بهداشتی)

0

20

1/51

7/26

2/2

وضعیت توسعه تسهیلات وامکانات اقامتی (مسافرخانه وهتل)

2/2

4/24

1/51

20

2/2

وضعیت توسعة امکانات دسترسی و حمل و نقل(آژانس‌های مسافرتی)

0

4/24

7/46

7/26

2/2

وضعیت توسعة امکانات دسترسی و حمل و نقل(جاده‌ها وترمینالها)

0

2/22

9/28

9/48

0

وضعیت توسعة امکانات دسترسی و حمل و نقل(پارکینگ)

0

7/6

1/31

3/53

9/8

منبع: مطالعات میدانی

 


تأثیر زیست محیطی توسعه گردشگری: ارقام بیانگر آن است که 6/35 درصد پاسخگویان تأثیر منفی توسعة گردشگری بر کیفیت هوا را زیاد و بسیار زیاد،8/37 درصد متوسط، 6/15 درصد کم و 1/11 درصد بسیار کم می‌دانند. بدین ترتیب، بخش گردشگری بر کیفیت هوا در شهرستان ساری تأثیر دارد. دلیل این ارزیابی شاید این باشد که ایجاد تراکم ترافیکی وسایط نقلیه و همچنین دود حاصل از ایجاد آتش و پخت و پز در مکان‌های گردشگری، سبب آلودگی هوا می شود. 6/35 درصد کارشناسان اظهار داشتند که توسعة گردشگری، به صورت متوسط روی کیفیت آب تأثیر دارد.40 درصد این تأثیر را کم 7/6 درصد بسیار کم،1/11 درصد زیاد و7/6 درصد خیلی زیاد دانسته‌اند. 3/73 درصد پاسخگویان، تأثیرات منفی توسعه گردشگری روی کیفیت خاک را متوسط تا بسیار زیاد، 3/33 درصد کم و 7/6 درصد بسیار کم ارزیابی کردند(جدول2).

مطالعه انجام شده نشان می‌دهد که 7/6 درصد کارشناسان تأثیر منفی توسعه گردشگری در حیات وحش را بسیار زیاد، 8/17 درصد زیاد، 9/28 درصد متوسط، 1/31 درصدکم و 6/15 درصد بسیار کم دانسته‌اند. توسعه گردشگری در نابودی گیاهان نقش دارد. به طور کلی 7/45 درصد از کارشناسان موافق تأثیر زیاد و بسیار زیاد توسعه گردشگری در پوششی گیاهی بوده‌اند. میزان این تأثیر را 40 درصد متوسط و 4/4 درصد کم دانسته‌اند. بررسی نشان می‌دهد که کارشناسان تأثیرات منفی گردشگری در وضعیت ترافیکی را این چنین ارزیابی کرده‌اند: 4/84 درصد زیاد و بسیار زیاد، 8/9 درصد متوسط، 4/4 درصد کم و 2/2 درصد بسیار کم دانسته‌اند.این ارقام بیانگر آن است که توسعه گردشگری در منطقه، تأثیرات زیادی در وصعیت ترافیکی آن دارد. یکی از مهمترین تأثیرات منفی گردشگری در مکان‌های گردشگری ریخت و پاش زباله است چنانکه 5/84 درصدکارشناسان میزان این تأثیر منفی را زیاد و بسیار زیاد، 2/2درصد متوسط، 9/8 درصد کم و 4/4 درصد بسیارکم ارزیابی کرده‌اند. مشاهده می‌شود که توسعة گردشگری تأثیر زیادی در وضعیت ریخت و پاش زباله در منطقه دارد. کارشناسان تأثیر منفی توسعه گردشگری روی بناهای تاریخی را اینگونه ارزیابی کردند: 2/2 درصد بسیار زیاد، 4/24 درصد زیاد، 4/44 درصد متوسط، 6/15 درصد کم و 3/13 درصد بسیار کم(جدول2)

 

 

 

 

جدول 2.ارزیابی تأثیران منفی توسعه گردشگری در محیط زیست از دیدگاه کارشناسان(به درصد)

 

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

کیفیت هوا

9/8

7/26

8/37

6/15

1/11

کیفیت آب

7/6

1/11

6/35

40

7/6

کیفیت خاک

3/13

8/17

9/28

3/33

7/6

حیات وحش

7/6

8/17

9/28

1/31

6/15

پوشش گیاهی

1/11

6/35

40

4/4

9/8

تراکم ترافیکی

3/33

1/51

9/8

4/4

2/2

ریخت و پاش زباله

7/46

8/37

2/2

9/8

4/4

بناهای تاریخی

2/2

4/24

4/44

6/15

3/13

منبع: مطالعات میدانی

 


تأثیر فرهنگی- اجتماعی توسعه گردشگری: مطالعه ی انجام شده نشان می دهد که 1/11 درصد تأثیر گردشگری را در آشنایی مردم بومی با نحوه زندگی مردمان دیگر بسیار زیاد، 8/37 درصد زیاد، 2/42 درصد متوسط، 4/4 درصد کم و 4/4 درصد بسیار کم دانسته‌اند. به طور کلی 40 درصد از پاسخ دهندگان تأثیر توسعه ی گردشگری را در افزایش سطح رفاه و کیفیت زندگی ساکنین منطقه زیاد تا بسیار زیاد ارزیابی کرده‌اند.3/33 درصد میزان این تأثیر را متوسط و 2/22 درصد کم ارزیابی کرده‌اند. بررسی انجام شده نشان می دهد که 1/51 درصد کارشناسان به تأثیر زیاد و بسیار زیاد، 9/28 درصد به تأثیر متوسط، 3/13 درصد به تأثیر کم و 7/6 درصد به تأثیر بسیار کم گردشگری در بالا بردن آگاهی و بسط حوزه ی دید ساکنین منطقه اشاره کرده‌اند. همچنین، توسعه گردشگری موجب غنی شدن تجارب فرهنگی افراد جامعه می شود. 1/80 درصد پاسخگویان بیان کردند که توسعه گردشگری، به میزان متوسط تا بسیار زیادی غنی شدن تجارب فرهنگی افراد جامعه را به دنبال دارد. ارقام نشان می‌دهد که 9/77 درصد پاسخ دهندگان، به میزان متوسط تا بسیار زیاد موافق تأثیر گردشگری در تبادل ارزش‌های فرهنگی مثبت مردم و گردشگران هستند.

در زمینه حفظ میراث تاریخی و فرهنگی در مجموع 7/46 درصد از کارشناسان و مسوولان به تأثیر زیاد و بسیار زیاد، 40 درصد به تأثیر متوسط و 3/13 درصد به تأثیر کم گردشگری در حفظ میراث تاریخی و فرهنگی اشاره کرده­اند. 5/75 درصد پاسخگویان بیان کرده‌اند که توسعه گردشگری در احیای سنت‌های محلی شهرستان ساری به میزان متوسط تا بسیار زیادی موثر است. 2/22 درصد از کارشناسان تأثیر توسعه گردشگری را در توسعه تسهیلات تفریحی و فرهنگی منطقه بسیار زیاد،3/33 درصد زیاد،20 درصد متوسط، 3/13 درصد کم و 1/11 درصد بسیار کم دانسته‌اند. 6/15 درصد پاسخ گویان به میزان بسیار زیاد، 40 درصد به میزان زیاد، 7/26 درصد به میزان متوسط و 3/13 درصد به میزان کم و 4/4 درصد بسیارکم موافق تأثیر گردشگری در افزایش فضاها و مکان‌های عمومی در سطح شهرستان هستند. بررسی انجام شده نشان می‌دهد که توسعة گردشگری در این منطقه منجر به حفظ امنیت اجتماعی برای گردشگران و به تبع آن شهروندان شده است. در مجموع 8/57 درصد کارشناسان تأثیر گردشگری در حفظ امنیت اجتماعی را زیاد و خیلی زیاد، 4/24 درصد متوسط، 1/11 درصد کم و 7/6 درصد بسیار کم دانسته‌اند (جدول3)

 

 

جدول 3.ارزیابی تأثیرات اجتماعی_فرهنگیتوسعه گردشگری از دیدگاه کارشناسان (به درصد)

 

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

آشنایی مردم بومی با نحوة زندگی مردمان دیگر

1/11

8/37

2/42

4/4

4/4

افزایش رفاه و کیفیت زندگی ساکنان

1/11

9/28

3/33

2/22

4/4

بالا بردن آگاهی و فرهنگ مردم

3/13

8/37

9/28

3/13

7/6

غنی شدن تجارب فرهنگی افراد جامعه

6/15

9/28

6/35

8/17

2/2

ایجاد امکان انتقال ارزش‌های فرهنگی مثبت به سایر مردمان

3/13

3/33

1/31

3/13

9/8

حفظ میراث تاریخی و فرهنگی

8/17

9/28

40

3/13

0

احیای سنت‌های محلی

2/22

2/22

1/31

20

4/4

توسعة تسهیلات تفریحی و فرهنگی

2/22

3/33

20

3/13

1/11

افزایش فضاها و مکان‌های عمومی

6/15

40

7/26

3/13

4/4

حفظ امنیت اجتماعی برای گردشگران و به تبع آن برای شهروندان

1/11

7/46

4/24

1/11

7/6

منبع: مطالعات میدانی

 


تأثیر اقتصادی توسعه گردشگری: به طور کلی 2/62 درصد از کارشناسان و مسوولان بیان کردند که توسعه گردشگری تأثیر زیاد و بسیار زیادی در ایجاد درآمد و افزایش اشتغال در بخش گردشگری و بخش‌های مربوط به آن دارد. 2/22 درصد میزان این تأثیر را متوسط و 6/15 درصد کم ارزیابی کردند. کارشناسان تأثیر توسعه گردشگری را در ایجاد تنوع فعالیت‌های اقتصادی به ترتیب زیر ارزیابی کرده‌اند: 7/26 درصد بسیار زیاد، 1/31 درصد زیاد، 1/31 درصد متوسط و 1/11 درصد کم. بر این اساس می‌توان گفت که توسعه گردشگری منجر به ایجاد تنوع در فعالیت‌های اقتصادی می‌شود. بررسی نشان می دهد که 9/68 درصد کارشناسان موافق تأثیر متوسط تا بسیار زیاد گردشگری در کاهش بیکاری و ایجاد اشتغال برای مردم کم درآمد هستند. 4/24 درصد کارشناسان تأثیر توسعه گردشگری را در بهبود زیرساخت‌ها و امکانات موجود بسیار زیاد، 7/26 درصد زیاد، 4/24 درصد متوسط، 8/17 درصد کم و 7/6 درصد بسیار کم دانسته‌اند. مطالعه نشان می‌دهد که 20 درصد از کارشناسان به میزان بسیار زیاد، 2/22 درصد به میزان زیاد، 2/42 درصد به میزان متوسط، 1/11 درصد به میزان کم و 4/4 درصد به میزان بسیار کم بیان کردند که توسعه گردشگری در شهرستان ساری در ارتقای سطح زندگی ساکنان این شهرستان موثر است. 4/24 درصد پاسخ دهندگان نقش گردشگری در سودآوری بخش خصوصی را بسیار زیاد، 4/44 درصد زیاد، 20 درصد متوسط،7/6 درصد کم و 4/4 درصد بسیار کم ارزیابی کردند. ارقام بیانگر آن است که 89 درصد به میزان متوسط تا بسیار زیاد موافق تأثیرگردشگری در درآمد دولت و مالیات‌ها هستند(جدول4).

 

 

جدول 4.ارزیابی تأثیرات اقتصادی توسعه گردشگری از دیدگاه کارشناسان (به درصد)

 

بسیار زیاد

زیاد

متوسط

کم

بسیار کم

افزایش اشتغال

2/22

40

2/22

6/15

0

تنوع فعالیت‌های اقتصادی

2/22

40

2/22

1/11

0

کاهش بیکاری و ایجاد اشتغال برای مردم کم درآمد

20

9/28

20

4/24

7/6

بهبود زیرساخت‌ها و امکانات موجود

4/24

7/26

4/24

8/17

7/6

ارتقاء سطح زندگی مردم

20

2/22

2/42

1/11

4/4

سودآوری بخش خصوصی

4/24

4/44

20

7/6

4/4

درآمد دولت دولت و مالیات‌ها

8/17

6/35

6/35

9/8

2/2

منبع: مطالعات میدانی

 


8- تجزیه و تحلیل

در ارتباط با فرضیة اول؛ "توسعة گردشگری در تخریب محیط زیست فیزیکی شهرستان ساری تأثیر دارد" جهت آزمون این فرضیه از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. در این آزمون به بررسی سطح  معنا داری رابطه بین دو متغیر توسعة گردشگری و تخریب محیط زیست فیزیکی پرداخته شده است. در این آزمون، فرض H0 بر این اصل استوار است که رابطه معنی داری بین این دو متغیر وجود ندارد، اما ادعای پژوهشگر H1 بیانگر وجود همبستگی بین این دو متغیر است. نتایج حاصل از آزمون نشان دهنده این است که مقدار sig برابر 024/0 است (جدول1) و از آنجا که این عدد از 05/0 کمتر است فرض H0 رد و فرضیه محقق مبنی بر رجود رابطه معنی دار بین این دو متغیر تایید می‌شود. ضریب همبستگی نیز 36/0 است که یک همبستگی متوسطی است.

 

 

 

 

جدول(1) آزمون پیرسون جهت بررسی رابطة توسعة گردشگری و محیط زیست

نوع آزمون

تعداد

شدت همبستگی

سطح معناداری

آلفای مورد نظر

پیرسون

45

336/0

024/0

05/0

 

جدول ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون (جدول2) نشان می‌دهد که ضریب تعیین برابر با 11 درصد است. به عبارت دیگر، متغیر مستقل(توسعة گردشگری) 11 درصد تغییرات ایجاد شده در متغیر وابسته (تخریب محیط زیست فیزیکی) را پیش بینی می‌کند.

 

 

جدول(2) ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون

ضریب همبستگی

ضریب تعیین

ضریب تعدیل شده

خطای معیار میانگین

a  336/0

113/0

092/0

6583/0

a.پیش بینی کننده: توسعة گردشگری

 

 

جدول تحلیل واریانس رگرسیون نیز خطی بودن رابطة بین دو متغیر توسعة گردشگری و اثرات مخرب محیط زیست را تأیید می کند، زیرا Sigکمتر از 5 درصد است.

 

 

جدول(3) تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA)

مدل

مجموع مجذورات

درجة آزادی

میانگین مجذورات

توزیع فیشر(F)

سطح معنی داری

رگرسیون

37/2

1

37/2

468/5

02/0

متغیر وابسته: محیط زیست فیزیکی

 

 

با توجه به جدول(4) رابطة معنادار این دو متغیر با سطح معناداری024/0 تأیید می‌شود که ضریب استاندارد شدة (ضریب Beta) آن نیز 36/0 است که نشان می‌دهد به ازای هر واحد تغییری در متغیر مستقل، 36/0 در متغیر وابسته تغییر ایجاد می‌شود.

 

 

جدول (4) تحلیل رگرسیون (تأثیر توسعة گردشگری بر محیط زیست)

مدل رگرسیون

ضریب استاندارد نشده

ضریب استاندارد

t

Sig

 

B

خطای معیار

Beta

146/2

338/2

038/0

024/0

مقدار ثابت

توسعة توریسم

568/1

559/0

731/0

239/0

336/0

 

 

 

 

 

 


در زمینه فرضبیه دوم؛ "بین توسعة اقتصادی و توسعة گردشگری در شهرستان ساری رابطه معناداری وجود دارد" جهت آزمون این فرضیه نیز از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. در این آزمون سطح معناداری رابطه بین دو متغیر توسعة گردشگری و توسعة اقتصادی پرداخته شده است. در این آزمون، فرض H0 بر این اصل استوار است که رابطه معنی داری بین این دو متغیر وجود ندارد، اما H1 بیانگر وجود همبستگی بین این دو متغیر است. با توجه به نتایج این آزمون، فرض H0 رد می‌شود، زیرا Sig(013/0) کمتر از آلفای مورد نظر(05/0) است. ضریب همبستگی نیز 36/0 است. می توان نتیجه گرفت که بین توسعة گردشگری و توسعة اقتصادی شهرستان ساری رابطة معناداری وجود دارد. نتایج آزمون در جدول(5) آورده شده است.

 

 

جدول(5) آزمون پیرسون رابطة بین توسعة توریسم و توسعة اقتصادی

نوع آزمون

تعداد

شدت همبستگی

سطح معناداری

آلفای مورد نظر

پیرسون

45

368/0

013/0

05/0

 

 

جدول ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون (جدول 6) نشان می‌دهد که ضریب تعیین برابر با 13 درصد است. به عبارت دیگر، متغیر مستقل(توسعة گردشگری) 13درصد تغییرات ایجاد شده در متغیر وابسته(توسعة اقتصادی) را پیش بینی می‌کند.

 

 

جدول(6)ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون

ضریب همبستگی

ضریب تعیین

ضریب تعدیل شده

خطای معیار میانگین

a  368/0

135/0

115/0

8301/0

a.پیش بینی کننده: توسعة گردشگری

 

 

جدول(7)، حاوی تحلیل واریانس رگرسیون به منظور بررسی قطعیت رابطة خطی بین دو متغیر است. با توجه به این که Sig برابر با1 0/0 و کمتر از 5 درصد است، پس فرض خطی بودن رابطة بین دو متغیر تأیید می‌شود

 

 

جدول(7)تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA)

مدل

مجموع مجذورات

درجة آزادی

میانگین مجذورات

توزیع فیشر(F)

سطح معنا داری

رگرسیون

636/4

1

636/4

727/6

01/0

متغیر وابسته: توسعة اقتصادی

همچنین، با توجه به نتایج تحلیل رگرسیون خطی ساده، فرضیة فوق تأیید می‌شود، زیرا سطح معناداری برابر با 01/0 است. همچنین این نتیجه حاصل شده که به ازای هر واحد تغییری که در متغیر مستقل ایجاد می شود، 36/0 تغییر در متغیر وابسته به وجود می‌آید (جدول 9).

 

جدول(9) تحلیل رگرسیون(تأثیر توسعة توریسم در توسعة اقتصادی)

مدل رگرسیون

ضریب استاندارد نشده

ضریب استاندارد

T

Sig

 

B

خطای معیار

Beta

008/1

594/2

283/0

013/0

مقدار ثابت

توسعة توریسم

002/1

781/0

922/0

301/0

368/0

 

 

در مورد فرضیة سوم: "بین توسعة فرهنگی و اجتماعی و توسعة گردشگری در شهرستان ساری رابطه معناداری وجود دارد" جهت آزمون این فرضیه نیز از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شده است. در این آزمون فرض به بررسی سطح معناداری رابطه بین دو متغیر توسعة گردشگری و توسعة فرهنگی و اجتماعی پرداخته شده است. در این آزمون، فرض H0 بر این اصل استوار است که رابطه معنی داری بین این دو متغیر وجود ندارد، اما H1 بیانگر وجود همبستگی بین این دو متغیر است با توجه به نتایج آزمون، فرضیة فوق تأیید می‌شود، زیرا سطح معناداری(Sig) 001/0 و کوچکتر از آلفای مورد نظر(05/0) است. میزان همبستگی نیز 49/0 که بیانگر همبستگی متوسطی است. بنایراین، نتایج نشان می‌دهد که بین توسعة گردشگری و توسعة فرهنگی و اجتماعی شهرستان ساری رابطة معناداری وجود دارد. نتایج مربوط به این آزمون در جدول(6-9) آمده است.

 

 

جدول(10) آزمون پیرسون (رابطة بین توسعة گردشگری و توسعة فرهنگی و اجتماعی)

نوع آزمون

تعداد

شدت همبستگی

سطح معناداری

آلفای مورد نظر

پیرسون

45

495/0

001/0

05/0

 

 

جدول ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون(جدول11) نشان می‌دهد که ضریب تعیین 24 درصد است و به عبارت دیگر، توسعة توریسم تنها 24 درصد تغییرات متغیر وابسته را پیش بینی می‌کند.

 

 

 

 

جدول(11) ضریب همبستگی و ضریب تعیین رگرسیون

ضریب همبستگی

ضریب تعیین

ضریب تعدیل شده

خطای معیار میانگین

a  495/0

245/0

228/0

7344/0

a.پیش بینی کننده: توسعة توریسم

 

 

تحلیل واریانس رگرسیون نیز نشان می دهد که Sig برابر با 00/0 و کوچکتر از 5 درصد است، بنابراین فرض خطی بودن رابطة بین دو متغیر تأیید می گردد.

 

 

جدول(12)تحلیل واریانس رگرسیون (ANOVA)

مدل

مجموع مجذورات

درجة آزادی

میانگین مجذورات

توزیع فیشر(F)

سطح معنی داری

رگرسیون

باقی مانده

کل

53/7

1

53/7

97/13

00/0

متغیر وابسته: توسعة فرهنگی- احتماعی

 

 

جدول تحلیل رگرسیونی(13) نیز نشان می‌دهد که توسعة گردشگری در توسعة اجتماعی و فرهنگی شهرستان ساری تأثیر دارد (با سطح معناداری 00/0). ضریب استاندارد شده (Beta) نیز نشان می‌دهد که به ازای هر واحد تغییری که در متغیر مستقل(توسعة گردشگری) انجام می‌گیرد، 49/0 تغییر در متغیر وابسته (توسعة فرهنگی و اجتماعی) به وجود می‌آید.

 

 

جدول(13) تحلیل رگرسیون رابطة بین توسعة گردشگریو توسعة اجتماعی و فرهنگی

مدل رگرسیون

ضریب استاندارد نشده

ضریب استاندارد

T

Sig

 

B

خطای معیار

Beta

307/0

738/3

760/0

001/0

مقدار ثابت

توسعة توریسم

251/0

996/0

815/0

226/0

495/0

 


9- نتیجه گیری

از جمع بندی مجموعه نتایج بدست آمده می‌توان گفت که دیدنی‌ها و مناظر طبیعی بیشترین نقش را در توسعة گردشگری شهرستان ساری دارند و جاذبه‌های تاریخی نقش چندانی در جذب گردشگر در این شهرستان را ندارد.

گردشگری در تخریب زیست محیطی شهرستان ساری تأثیر دارد. به عبارتی، توسعه گردشگری در شهرستان ساری تأثیرات منفی و نامطلوبی را در محیط زیست به وجود آورده است. بررسی‌ها نشان داد که مهم ترین پیامد نامطلوب زیست محیطی توسعه گردشگری در ریخت و پاش زباله در مکان‌های گردشگری و ایجاد تراکم ترافیکی است.

نتایج نشان می‌دهد که توسعه گردشگری در توسعه اقتصادی شهرستان ساری تأثیر داشته ازشت و یافته‌ها و بررسی‌ها نشان می‌دهد که توسعه گردشگری در توسعه فرهنگی_اجتماعی شهرستان ساری تأثیر دارد.

References

1-  احمدی، محمد.(1378)، اثر کارکرد جمعیت در تغییرات کاربری اراضی شهر نور طی سه دهه اخیر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
2-  پاپلی یزدی، محمد حسین و سقایی، مهدی(1386)، گردشگری(ماهیت و مفاهیم)، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت
3-  افشار، مژگان(1382)، توریسم و تبادلات فرهنگی(مطالعه موردی ایران)، مجموعه مقالات همایش‌های علمی و پژوهشی گروه‌های علوم انسانی، جلد اول، چالوس، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور و چالوس
4-  حیدری چیانه، رحیم(1389)، مبانی برنامه ریزی صنعت گردشگری، انتشارات سمت
-       رضوانی، علی­اصغر، (1373)، جغرافیا و صنعت توریسم، تهران، انتشارات پیام نور
5-  رهنمایی، محمدتقی، (1369)، جغرافیای اوقات فراغت و جهانگردی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران
6-  رضوانی، علی اصغر(1382)، نقش اکوتوریسم در حفاظت محیط زیست، مجلة محیط شناسی، شمارة 31.
7-  سازمان جهانی جهانگردی(1379)، برنامه ریزی توریسم در سطح ملی و منطقه ای، ترجمة بهرام رنجبران و محمد زاهدی، چاپ اول، انتشارات دانشگاهی واحد اصفهان.
8-  سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران
9-  شکری، ولی الله(1383) نقش گردشگری در توسعه پایدار روستایی(اسکومحله آمل)، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تهران
10-           صفرابادی، اعظم(1388)، برنامه ریزی و طراحی جغرافیایی محیط‌های جاذب گردشگری در شهر کرمانشاه، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه اصفهان
11-           علیزاده، کتایون (1382)، اثرات حضور گردشگران بر منابع زیست محیطی_مورد مطالعه: بخش طرقبه در شهرستان مشهد)،پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 44
12-           کاظمی، مهدی(1386)، مدیریت گردشگری، چاپ دوم، تهران: انتشارات سمت.
13-           کیاء،روح الله(1386)، نقش گردشگری در توسعه پایدار روستایی(روستای زیارت، شهرستان گرگان)، پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه شهید بهشتی
14-           لطفی، مرجان(1384)، جهانگردی و منافع اجتماعی، اقتصادی، علمی- فرهنگی، ارائه راهکارهایی برای پیشبرد این صنعت، مجموعه مقالات اولین همایش علمی منطقه ای توریسم، موانع و پیامدها، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان
15-           محسنی،رضاعلی(1388)، گردشگری پایدار در ایران: کارکردها، چالش‌ها و راهکارها،مجله علمی-پژوهشی فضای جغرافیایی، سال نهم، ش 28، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهر
16-           مشبکی، اصغر و ملک اخلاق، اسماعیل(1382) : طراحی الگوی سیاست گذاری در بازاریابی صنعت جهانگردی در ایران، دو ماهنامه علمی و پژوهشی دانشور
17-           معاونت برنامه ریزی استانداری مازندران(1387)، سند استانی توسعه شهرستانها در برنامه چهارم توسعه استان مازندران
18-           منشی زاده، رحمت الله(1376) : جهانگردی، تهران، انتشارات مسعی
19-           موحد، علی(1386)گردشگری شهری، دانشگاه شهید چمران، اهواز ، چاپ اول
20-           مهدوی، مسعود و همکاران(1387)، اثرات گردشگری بر توسعه روستایی با نظرسنجی از روستاییان دره کن و سولقان، فصلنامه روستا و توسعه، سال 11، شماره 2
21-           یداللهی، علی اکبر و مهردادی، ناصر(1382)، بررسی امکانات توسعه گردشگری پایدار و اثرات آن در استان مازندران، مجموعه مقالات همایش‌های علمی و پژوهشی گروه‌های علوم انسانی، جلد اول، چالوس، معاونت پژوهشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور و چالوس
22-          Altinay Mehmet, Hussain Kashif (2005), Sustainable tourism development: a case study of North Cyprus, International Journal of Contemporary Hospitality Management, Volume:17 Issue:3 pp:272 – 280
23-          Chinag Lee, chien and Chun-Ping changh. (2008): Tourism development and economic growth: A closer look at panels Tourism Management 29.
24-          Donlicker, S and Friedrich, L (2008): Selective marketing for environmentally sustainable tourism. Tourism management, 29, 672- 680.
25-          Font Xavier and Ahjem Tore (1999),Searching for a balance in tourism development strategies, international journal of contemporary hospitality management, Volume: 11 pp 73-77
26-          Lanza,myriam and other (2003): analyzing Heritage Resources for Urban Tourism in European Cities, in: Contemporary Issues in Tourism Development, Routledge.
27-          Oh,c,o,(2004), the contribution of fourism development economic growth in theKorean economy, tourism management, (26),pp.39-44
28-          www.tourimscience.ir

Files

History

  • Receive Date: 14 June 2016
  • Revise Date: 23 May 2018
  • Accept Date: 14 June 2016

Share

How to cite

Statistics