Document Type : Original Article
Authors
Abstract
Keywords
مقدمه
مناطق مختلف کشور تحت تأثیر عوامل تاریخی، فرهنگی، جغرافیایی و سیاست‌های کلان؛ مسیرهای گوناگونی در زمینه توسعه طی کرده‌است. همچنین تفوق شیوه معیشت شهری بر دو شیوه دیگر زیست از دهه 50 به دلیل اصلاحات ارضی، شبه مدرن شده و متعاقب آن وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی نظام فضایی کشور را دچار عدم تعادل نموده است. نتایج این دگرگونی‌ها عموماً در تفاوت‌های آشکار درجه توسعهیافتگی درون استانی، منطقه‌ای و ملی بخوبی مشهود است.
مفهوم توسعه برخلاف رشد که ریشه در ترقی شاخص‌های اقتصادی و بخصوص درآمد سرانه دارد؛ به معنای ارتقای همه شاخص‌های تأثیرگذار بر کیفیت زندگی معنوی و مادی انسان‌هاست.
معنای توسعه تا اواسط قرن گذشته تداوم رشد اقتصادی بود که اغلب با رشد تولید ناخالص ملی و درآمد سرانه کشورها سنجیده می‌شد. اکنون دیدگاه‌های عدالت اجتماعی، خوداتکایی و تعادل‌های بوم شناسانه با مفهوم نوین توسعه پیوند یافته است ( زیاری، 1385 : ص13 ).
به اعتقاد عده‌ای توسعه رشد سریع و ممتدسرانه واقعی، همگام با پیشرفت‌هایی در مشخصات تکنولوژیکی، اقتصادی و جمعیتی جامعه است. (Easterlin,1968,395).
در جمع‌بندی مقوله توسعه باید مفاهیمی همچون عدالت اجتماعی، افزایش نقش و مشارکت زنان در جامعه، افزایش آزادی‌های مدنی و حق انتخاب سرنوشت و توجه به محیط‌زیست و منابع آن در کنار مفاهیم رشد اقتصادی مدنظر قرار گیرد. بعنوان یکی از عمدهترین مسایل پیش‌روی توسعه، شناخت وضعیت و تأثیرنقاط شهری بعنوان عمدهترین شکل سکونت‌گاهی کشور، نقاط ضعف و قوت، توان‌ها و کمبودهای آنها در برنامهریزی شهری؛ نه تنها موجب ارائه طرحها و برنامه‌های غنی‌تر می‌گردد؛ بلکه نوعی ضرورت اساسی محسوب می‌شود. در این تحقیق با استفاده از روش تاپسیس خطی و وزن‌دهی به روش آنتروپی شانون تمام 336 شهرستان کشور از نظر سطح توسعه رتبه‌بندی شده‌اند.
این تحقیق در پی بررسی دو فرضیه زیر است:
1- بنظر می‌رسد سطح توسعه بین شهرستان‌های کشور دارای تفاوت‌های اساسی باشد.
2- بنظر می‌رسد که ارتباط معناداری بین سطح توسعه شهرستان‌ها و نرخ شهرنشینی وجود دارد.
هدف کلی این مطالعه شناخت و رتبه‌بندی مناطق مختلف کشور از نظر توسعه و پی‌بردن به رابطه بین نرخ شهرنشینی و درجه توسعهیافتگی مناطق است و نتایج آن در راستای کاهش نابرابری‌های ناحیه‌ای، منطقه‌ای و ملی که از اهداف اصلی برنامه‌ریزی‌های توسعه است ؛ می‌تواند راهگشا باشد .
در خصوص مفهوم توسعه، تباینات توسعه، علل و عوامل آن، تأثیرات عدم تعادل‌ها و رابطه توسعه و شهرنشینی، هم در سطح کشور و هم در متون علمی خارجی مطالعاتی صورت گرفته است که در دو بخش ارایه می‌شود :
الف ) مطالعات خارجی
در پی اثبات رابطه توسعه صنعتی و رشد شهری کشورها (شوای) معتقد است که افزایش روند جمعیت شهری به پدیده انقلاب صنعتی برمی‌گردد. پیدایش و اهمیت این پدیده متناسب با درجه و سطح صنعتی‌شدن کشورها است. (حبیبی،1375: 6)
رایندلی هم معتقد است که ((نقش شهرهای میانه اندام در توسعه یکپارچه ناحیه‌ای چشمگیر است. (Rondinelli,1985,195).
در سال 1763، آندرسون روشی به نام تاکسونومی ارایه نمود که در سال1950 توسط ریاضی‌دانان بسط داده شده و در سال 1968 بعنوان روشی برای طبقه‌بندی درجه توسعهیافتگی بین کشورهای مختلف توسط پروفسور هالوینگ بکار گرفته شد .
در سال 1996 ریچارد مورفی برای عیین توسعهیافتگی نقاط شهری این کشور از طریق تعیین حوزه نفوذ شهرها، پارامتر و شاخص‌هایی چون مهاجرت‌های روزانه و دایم، تأسیسات و تجهیزات شهری را بکار گرفت .
به نظراستلی: هر تغییری در ساختار اقتصادی و اجتماعی سنتی جوامع بسوی آنچه که مدرن شدن نامیده می‌شود ؛ توسعه تلقی می‌شود. به عبارت دیگر جوامع سنتی- کشاورزی در فرآیند نوگرایی می‌بایست جای خود را به جوامع مدرن شهری- صنعتی بدهند (Astle,1989,13). کلارک معتقد است هر ترقی یا پیشرفت در تسهیلات رفاهی و توزیع آنها از مفاهیم توسعه محسوب می‌شود .
بعبارت دیگر توسعه در کنار افزایش شاخص‌های اقتصادی با تغییرات دموگرافیکی، اقتصادی و تکنولوژیکی همراه است (Clark,1988,165) .
و بالاخره عده‌ای بر این باورند که توسعه[1]ایده و تمرینی است که از اوایل قرن نوزدهم بوجود آمد . این مفهوم با ایده پیشرفت[2] ، تفاوت دارد (Cowen;Shenton,1996.1).
ب) مطالعات داخلی :
بهفروز معتقد است «توسعه عبارت است از عملکردی است که موجب رشد، گسترش و درک آنچه قبلاً بالقوه بوده؛ می‌گردد» (بهفروز،1379: شماره 38).
کریم‌زاده در کتاب برنامهریزی ناحیه‌ای شاخص z (توسعه مرکب اقتصادی) را برای استان تهران -که دارای بالاترین درصد شهرنشینی است- با 18/3 ، بیشترین میزان و برای کردستان و کهکیلویه و بویراحمد که دارای کمترین میزان شهرنشینی است، به ترتیب با 4/1- و 3/1- کمترین میزان محاسبه کرده است (حسین‌زاده دلیر،1385: 90). نامبرده در ادامه اشاره می‌کنند که عمدهترین ایزار کاهش نابرابری‌های ناحیه‌ای، سکونتگاه‌های شهری می‌باشد (حسین زاده دلیر، 1385: 92).
شکویی معتقد است که امتیازات اقتصادی و وجود امکانات و تأسیسات شهرها از عوامل توسعه در سیستم‌های شهری کشورهای جهان سوم هستند (شکویی،347:1372). در بخش دیگری از کتاب برنامهریزی ناحیه‌ای، حسین‌زاده دلیر بعد از محاسبه سطح توسعه در ابعاد گوناگون به این نتیجه رسیده است که استان‌های دارای جمعیت شهرنشین بالاتر در شاخص‌های توسعه صنعتی، نیروی انسانی، باسوادی و فرهنگی دارای رتبه‌های بالاتر هستند.
خاکپور با استفاده از آنالیز تاکسونومی به سنجش میزان توسعهیافتگی دهستان‌های شهرستان شیروان اقدام نموده و دهستان‌های حومه و گلیان را بعنوان توسعه‌یافته معرفی کرده است (خاکپور، 1385: 1).
حسین‌زاده و حسین ملکی در تحقیقی دیگر اقدام به رتبه‌بندی استان‌های کشور از نظر شاخص‌های توسعه نموده‌اند که براساس نتایج آن استان‌های تهران، اصفهان، گیلان و فارس در رده‌های بالاتر و کردستان، کهکیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان در رده‌های آخر قرار گرفته‌‌اند (حسین‌زاده و ملکی، 1385 :1). قره‌خلو و حبیبی بعد از محاسبه سطح توسعهیافتگی استان‌های کشور با روش تاکسونومی اظهار می‌دارند که رابطه معناداری بین مهاجرت و توسعهیافتگی وجود دارد (قره‌خلو و حبیبی، 1385 : شماره 81). بدری و رونیزی با هدف ارزیابی مدل‌های کمی در سنجش میزان توسعه، شهرستان اسفراین را مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده‌اند که با هر روش؛ نتایج متفاوتی بدست می‌آید لذا باید در انتخاب روش‌ها دقت کافی بعمل آید (بدری و رونیزی، 1385 :1).
رضوانی و حبیبی در یک طرح تحقیقاتی در سال 1379 با بررسی درجه توسعهیافتگی استان‌های کشور ضمن تعیین جایگاه استان‌ها در بخش‌های مختلف راهبردها و اولویت‌های توسعه هر کدام را مشخص نموده‌اند (رضوانی و حبیبی، 1379).
در سال 1369 دفتر اقتصاد و مسکن وزارت مسکن و شهرسازی هم اقدام به رتبه‌بندی توسعه یافتگی شهرهای کشور براساس سنجه‌های منتخب نموده است. همچنین در سال 1379 برای اولین‌بار درجه توسعهیافتگی استان‌های کشور با روش تحلیل عاملی توسط سازمان مدیریت و برنامهریزی وقت کشور انجام شده و رتبه استان‌ها و درجه توسعه هر کدام مشخص شده است (کارشناسان سازمان مدیریت، 1379: نتایج کلی). درسال 1385 سازمان مدیریت و برنامهریزی استان مازندران ضمن بررسی سطح توسعه استان‌های کشور با روش شاخص‌های برگزیده؛ معتقد است که نابرابری‌های توسعه بین استان‌های کشور در آینده افزایش خواهد یافت (معاونت اقتصادی سازمان مدیریت مازندران، 101:1385).
طالبی و زنگی‌آبادی در تحقیقی دیگر با استفاده از تحلیل عاملی و بر پایه 34 فاکتور به سنجش HDI پرداخته و سهم هر عامل را در توسعه شهرهای کشور مشخص نموده‌اند ( طالبی و زنگی آبادی، 1381 : شماره مقاله 505).
شکویی و کاظمی شاخص ناموزون موریس را برای مناطق شهری قم محاسبه کرده و آنها را به پنج گروه برخوردار، نیمه برخوردار،بینابین، نیمه محروم و محروم تقسیم کرده‌اند (شکویی وکاظمی، شماره مقاله43)
و نهایتاً عده‌ای از محققین بر پایه 58 شاخص و با روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی و ضریب تغییرات (C.V.) به تحلیل نابرابری‌های توسعه در شهرستان تربت حیدریه اقدام و روستاها را به سه گروه نسبتاً توسعه یافته، در حال توسعه و محروم طبقه‌بندی کرده‌اند ( کلانتری و دیگران، شماره مقاله : 44).
روش تحقیق و داده‌های آماری
این مطالعه پژوهشی کتابخانه‌ای است که بر پایه داده‌های رسمی کشور صورت گرفته و از متد علمی مانند تاپسیس خطی، آنتروپی شانون و تکنیک‌های آماری و کامپیوتری استفاده شده است. داده‌های مورد استفاده از نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1385، نتایج حساب‌های منطقه‌ای و سالنامه آماری کشور اخذ شده است. شاخص‌های مورد استفاده از جمله مهمترین شاخص‌هایی هستند که معاونت برنامهریزی و نظارت راهبردی ریاست‌‌جمهوری در تعیین مناطق محروم و توسعه‌یافته و برنامهریزی برای محرومیتزدایی و رفع نابرابری‌های منطقه‌ای از آن استفاده کرده است .
ساختار مدل TOPSIS و مراحل آن
TOPSIS یکی از روش‌های 1MADM است که m گزینه را با توجه به n معیار رتبه‌بندی می‌کند. این روش اولین بار توسط yoon, Hwang در سال 1981 معرفی گردید (منظری حصار و محقر، 1384 : 75). اساس این روش، انتخاب گزینه‌ای است که کمترین فاصله را از جواب ایده‌آل مثبت و بیشترین فاصله را از جواب ایده‌آل منفی دارد.
مراحل کلی روش مذکور به صورت زیر است:
1- تبدیل ماتریس تصمیم‌گیری موجود به یک ماتریس استاندارد .
2- ایجاد ماتریس استاندارد موزون با مفروض‌بودن بردار وزن شاخص‌ها به عنوان ورودی الگوریتم .
3- مشخص‌نمودن راه‌حل ایده آل مثبت و منفی .
4- محاسبه اندازه فاصله از ایده‌آلهای مثبت و منفی .
5- محاسبه نزدیکی نسبی گزینه‌ها به راه‌حل ایده‌آل .
6- رتبه‌بندی گزینه‌ها براساس نزدیکی نسبی آنها به راه حل‌های ایده‌آل .
روش TOPSIS به دو شیوه اقلیدسی و خطی قابل انجام است. لازم به ذکر است تعیین وزن شاخص‌ها به روش‌های مختلفی از قبیل روش حداقل مربعات، روش حداقل مربعات لگاریتمی، روش بردار ویژه، روش تقریبی و روش آنتروپی شانون قابل انجام است .
در این مقاله وزن شاخص‌ها براساس تکنیک آنتروپی شانون (عادل آذر و رجب‌زاده، 1381: 143) تعیین گردیده و به عنوان ورودی به الگوریتم TOPSIS خطی وارد می‌شود.
تکنیک آنتروپی شانون جهت تعیین وزن شاخص‌ها
در این روش ابتدا ماتریس داده‌های اولیه براساس فرمول زیر نرمال می‌گردد :
(1)
که در رابطه فوق Pij مقدار نرمال شده شاخص jام در مکان i ام ، rij مقدار شاخص اولیه و m تعداد گزینه‌هایی است که قابل رتبه‌بندی شدن هستند .
سپس Ej ( آنتروپی هر شاخص ) از مجموعه Pijها به ازای هر شاخص محاسبه می‌گردد :
(2)
(3)
که در رابطه فوقn تعداد شاخص‌ها و m تعداد مکان‌هایی است که با هم مقایسه می‌شوند. براساس رابطه (2) ، عدم اطمینان یا درجه انحراف (dj) هر یک از شاخص‌ها به صورت زیر بدست می‌آید :
(4)
و در نهایت وزن هر شاخص (Wj) به صورت زیر قابل محاسبه است :
(5)
روش TOPSIS خطی (olson،2004: 2تا 6)
در روش TOPSIS خطی، مرحله اول یا استانداردسازی شاخص‌ها براساس رابطه زیر صورت می‌گیرد:
ابتدا باید حداکثر مقدار هر شاخص و حداقل آن مشخص شده و با استفاده از رابطه زیر نسبت
به نرمال‌سازی اقدام گردد، در صورتی که شاخص‌هایی با جنبه مثبت و جنبه منفی به طور ترکیبی در نظرگرفته شده باشد، جنبه منفی را با معکوس‌کردن نتیجه آن به جنبه مثبت تبدیل می‌کنیم، در این صورت خواهیم داشت :
(6)
(7)
پس از نرمال کردن شاخص‌ها، باید ماتریس استاندارد موزون بدست آید که به صورت زیر است:
(8)
پس از تعیین ماتریس استاندارد موزون، باید جواب ایده‌آل مثبت و ایده‌آل منفی برای هر یک از شاخص‌ها تعیین گردد که به صورت زیر عمل می‌شود :
(9)
(10)
لازم به ذکر است که در روش خطی ایده‌آل مثبت هر شاخص برابر max آن و ایده‌آل منفی هر شاخص برابر min آن شاخص است .
بدست آوردن فاصله هر گزینه نسبت به ایده‌آل منفی و مثبت :
فاصله گزینه i ام از ایده آل مثبت :
(11)
فاصله گزینه i ام از ایده آل منفی :
(12)
محاسبه نزدیکی نسبی هر گزینه به ایده‌آلها : این شاخص را جهت ترکیب کردن مقادیر و و در نتیجه مقایسه گزینه‌ها نسبت به هم تعریف می‌کنیم :
(13)
رتبه‌بندی گزینه‌ها براساس مقادیر نزولی است بنحوی‌که گزینه‌ای که دارای بیشترین مقدار باشد توسعه‌یافته‌ترین و گزینه‌ای که دارای کمترین مقدار باشد توسعه‌نیافته‌ترین گزینه به شمار می‌آید .
همچنین برای بررسی ارتباط بین درجه توسعه شهرستان‌هاونرخ شهرنشینی از دوتکنیک ضریب همبستگی با آزمون معنی‌دار بودن (R) و رگرسیون تک متغیره ( بعد از اثبات معنی‌دار بودن ضرایب بدست‌آمده )، ( عادل آذر و مومنی،1383: 163 تا 184 ) در محیط نرم‌افزارهای کامپیوتری استفاده شده است .
تجزیه و تحلیل (بحث)
بعد از تعیین شاخص‌های منتخب ابتدا با استفاده از روش آنتروپی شانون، وزن و اهمیت هر کدام از شاخص‌های بیست و چهارگانه محاسبه شده است.
جدول شماره 1: عناوین و وزن شاخص‌ها جهت تعیین درجه توسعهیافتگی شهرستان‌های کشور:
|
ردیف |
عنوان شاخص |
وزن شاخص |
|
1 |
نرخ بیکاری |
3.66 |
|
2 |
نرخ مهاجرت |
3.53 |
|
3 |
نرخ بیسوادی |
3.50 |
|
4 |
تراکم خانوار در واحد مسکونی |
3.50 |
|
5 |
بار تکفلی شغلی |
3.48 |
|
6 |
نسبت مراکز بهداشتی درمانی به تعداد نقاط جمعیتی |
5.17 |
|
7 |
نسبت پزشک به تعداد نقاط جمعیتی |
8.18 |
|
8 |
نسبت مدرسه راهنمایی به تعداد نقاط جمعیتی |
4.07 |
|
9 |
دبیرستان و هنرستان به تعداد نقاط جمعیتی |
4.35 |
|
10 |
کتابخانه و کانون پرورش فکری کودکان به تعداد نقاط جمعیتی |
4.10 |
|
11 |
تأسیسات ورزشی به تعداد نقاط جمعیتی |
4.15 |
|
12 |
روستاهای بهره‌مند از گاز به تعداد روستا |
4.40 |
|
13 |
روستاهای بهره‌مند از دفتر پستی به تعداد روستا |
3.98 |
|
14 |
شرکت تعاونی روستایی به تعداد روستا |
3.95 |
|
15 |
شعب بانک به تعداد نقاط جمعیتی |
5.15 |
|
16 |
روستاهای بهره‌مند از آب آشامیدنی سالم به کل روستاها |
3.54 |
|
17 |
جمعیت تحت‌پوشش کمیته امداد و بهزیستی به کل جمعیت |
3.67 |
|
18 |
چگالی جمعیت |
4.71 |
|
19 |
فاصله مرکز شهرستان از مرکز استان (km) |
3.82 |
|
20 |
فاصله مرکز شهرستان از نزدیکترین فرودگاه (km) |
3.76 |
|
21 |
فاصله مرکز شهرستان از اولین ایستگاه راه‌آهن (km) |
3.73 |
|
22 |
سرانه درآمد شهرداری‌ها (ریال) |
3.66 |
|
23 |
سرانه مالیات دریافتی (ریال) |
4.45 |
|
24 |
سرانه GDPبدون نفت (میلیون ریال) |
3.50 |
|
|
مجموع |
100 |
ماخذ: نتایج سرشماری، حساب‌های منطقه‌ای و سالنامه آماری‌کشور، 1385 و محاسبات محققین
براساس جدول شماره 1، وزن شاخص‌ها از بیشترین مقدار ( نسبت پزشک به نقاط جمعیتی با 18/8 ) تا کمترین مقدار ( بار تکفل شغلی با 48/3 ) تعیین گردید .
بعد از تعیین وزن و اهمیت هر کدام از سنجه‌های منتخب و بعد از اعمال وزن‌های بدست‌آمده با استفاده از روشLinear Topsis اقدام به سنجش درجه توسعه 336 شهرستان کشور گردیده و در نهایت براساس درجه توسعهیافتگی اقدام به رتبه‌بندی شهرستان‌ها شده است .
جدول شماره2: نتایج رتبه بندی شهرستان‌های کشور از لحاظ درجه توسعه:
|
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
|
1 |
تهران |
0.6851 |
28 |
بندرگز |
0.2143 |
55 |
کاشان |
0.1788 |
|
2 |
خمینی شهر |
0.3615 |
29 |
قائمشهر |
0.2124 |
56 |
کردکوی |
0.1782 |
|
3 |
ابوموسی |
0.3400 |
30 |
قم |
0.2082 |
57 |
میبد |
0.1778 |
|
4 |
تبریز |
0.3209 |
31 |
ری |
0.2066 |
58 |
شازند |
0.1769 |
|
5 |
رباط کریم |
0.3197 |
32 |
ورامین |
0.2062 |
59 |
ابهر |
0.1767 |
|
6 |
گرگان |
0.2803 |
33 |
نکا |
0.1991 |
60 |
دلیجان |
0.1761 |
|
7 |
اسلامشهر |
0.2728 |
34 |
لنجان |
0.1972 |
61 |
بندرماهشهر |
0.1760 |
|
8 |
البرز |
0.2717 |
35 |
ساوجبلاغ |
0.1962 |
62 |
نجف آباد |
0.1740 |
|
9 |
کرج |
0.2562 |
36 |
خرمشهر |
0.1935 |
63 |
بجنورد |
0.1730 |
|
10 |
مشهد |
0.2526 |
37 |
سمنان |
0.1927 |
64 |
ترکمن |
0.1721 |
|
11 |
اراک |
0.2506 |
38 |
مبارکه |
0.1916 |
65 |
ساوه |
0.1713 |
|
12 |
شهریار |
0.2451 |
39 |
بندرانزلی |
0.1914 |
66 |
آران و بیدگل |
0.1707 |
|
13 |
یزد |
0.2441 |
40 |
آبیک |
0.1912 |
67 |
نظرآباد |
0.1705 |
|
14 |
شهرکرد |
0.2403 |
41 |
آبادان |
0.1908 |
68 |
خرم آباد |
0.1703 |
|
15 |
اهواز |
0.2374 |
42 |
رشت |
0.1903 |
69 |
مراغه |
0.1702 |
|
16 |
قزوین |
0.2284 |
43 |
شمیرانات |
0.1902 |
70 |
مرند |
0.1697 |
|
17 |
بندرعباس |
0.2275 |
44 |
اردبیل |
0.1893 |
71 |
آذرشهر |
0.1695 |
|
18 |
بوشهر |
0.2272 |
45 |
ایلام |
0.1878 |
72 |
نوشهر |
0.1688 |
|
19 |
همدان |
0.2245 |
46 |
پاکدشت |
0.1878 |
73 |
سیرجان |
0.1683 |
|
20 |
اصفهان |
0.2234 |
47 |
کنگان |
0.1873 |
74 |
بروجن |
0.1662 |
|
21 |
ساری |
0.2222 |
48 |
صدوق |
0.1866 |
75 |
آق‌قلا |
0.1657 |
|
22 |
زنجان |
0.2214 |
49 |
گلوگاه |
0.1865 |
76 |
محمودآباد |
0.1648 |
|
23 |
کرمان |
0.2194 |
50 |
زاهدان |
0.1847 |
77 |
شبستر |
0.1643 |
|
24 |
بناب |
0.2181 |
51 |
خرمدره |
0.1827 |
78 |
دماوند |
0.1632 |
|
25 |
تاکستان |
0.2170 |
52 |
سنندج |
0.1807 |
79 |
اردکان |
0.1630 |
|
26 |
شیراز |
0.2167 |
53 |
رفسنجان |
0.1801 |
80 |
بهار |
0.1623 |
|
27 |
فلاورجان |
0.2151 |
54 |
ارومیه |
0.1789 |
81 |
جویبار |
0.1622 |
|
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
|
82 |
کرمانشاه |
0.1614 |
109 |
فارسان |
0.1455 |
136 |
دزفول |
0.1308 |
|
83 |
بهشهر |
0.1605 |
110 |
بابل |
0.1442 |
137 |
لامرد |
0.1306 |
|
84 |
شهرضا |
0.1590 |
111 |
اسکو |
0.1437 |
138 |
خوانسار |
0.1302 |
|
85 |
ملایر |
0.1584 |
112 |
اسدآباد |
0.1436 |
139 |
زرند |
0.1301 |
|
86 |
بویراحمد |
0.1574 |
113 |
طبس |
0.1430 |
140 |
جم |
0.1299 |
|
87 |
بافق |
0.1572 |
114 |
نیشابور |
0.1422 |
141 |
اندیمشک |
0.1293 |
|
88 |
برخوارومیمه |
0.1558 |
115 |
سلماس |
0.1417 |
142 |
ایجرود |
0.1291 |
|
89 |
دامغان |
0.1546 |
116 |
تنکابن |
0.1413 |
143 |
خلیل اباد |
0.1290 |
|
90 |
فیروزکوه |
0.1544 |
117 |
بم |
0.1411 |
144 |
کمیجان |
0.1288 |
|
91 |
بیرجند |
0.1541 |
118 |
علی‌آباد |
0.1397 |
145 |
میانه |
0.1272 |
|
92 |
شاهرود |
0.1538 |
119 |
فسا |
0.1366 |
146 |
ملکان |
0.1268 |
|
93 |
بابلسر |
0.1530 |
120 |
خرم بید |
0.1365 |
147 |
نور |
0.1264 |
|
94 |
جلفا |
0.1529 |
121 |
آزادشهر |
0.1362 |
148 |
تیران و کرون |
0.1256 |
|
95 |
رامسر |
0.1529 |
122 |
تفرش |
0.1360 |
149 |
رامیان |
0.1251 |
|
96 |
نطنز |
0.1514 |
123 |
آمل |
0.1357 |
150 |
بروجرد |
0.1249 |
|
97 |
عجبشیر |
0.1510 |
124 |
تویسرکان |
0.1353 |
151 |
شوش |
0.1249 |
|
98 |
آشتیان |
0.1510 |
125 |
خوی |
0.1345 |
152 |
پارس آباد |
0.1243 |
|
99 |
دورود |
0.1505 |
126 |
سوادکوه |
0.1344 |
153 |
استهبان |
0.1230 |
|
100 |
ازنا |
0.1504 |
127 |
جهرم |
0.1338 |
154 |
کبودرآهنگ |
0.1230 |
|
101 |
چالوس |
0.1497 |
128 |
بندرلنگه |
0.1337 |
155 |
گنبدکاووس |
0.1228 |
|
102 |
گرمسار |
0.1491 |
129 |
زرندیه |
0.1333 |
156 |
کنارک |
0.1223 |
|
103 |
خمین |
0.1491 |
130 |
سرخس |
0.1332 |
157 |
دیلم |
0.1211 |
|
104 |
تفت |
0.1476 |
131 |
حاجی آباد |
0.1331 |
158 |
گلپایگان |
0.1208 |
|
105 |
مهریز |
0.1470 |
132 |
لارستان |
0.1330 |
159 |
طارم |
0.1203 |
|
106 |
بو ئین زهرا |
0.1457 |
133 |
امیدیه |
0.1323 |
160 |
رزن |
0.1200 |
|
107 |
محلات |
0.1456 |
134 |
قشم |
0.1316 |
161 |
رودان |
0.1196 |
|
108 |
آباده |
0.1456 |
135 |
اردستان |
0.1310 |
162 |
هندیجان |
0.1180 |
|
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
|
163 |
آستانه اشرفیه |
0.1178 |
190 |
فریمان |
0.1086 |
217 |
سقز |
0.1013 |
|
164 |
ابرکوه |
0.1174 |
191 |
نائین |
0.1085 |
218 |
بستان آباد |
0.1009 |
|
165 |
آستارا |
0.1171 |
192 |
مرودشت |
0.1084 |
219 |
فردوس |
0.1009 |
|
166 |
سمیرم سفلی |
0.1169 |
193 |
بندرخمیر |
0.1082 |
220 |
اشنویه |
0.1008 |
|
167 |
کاشمر |
0.1168 |
194 |
تربت حیدریه |
0.1082 |
221 |
زابل |
0.1008 |
|
168 |
جاجرم |
0.1168 |
195 |
خاتم |
0.1081 |
222 |
درگز |
0.1008 |
|
169 |
چناران |
0.1166 |
196 |
ارسنجان |
0.1080 |
223 |
صحنه |
0.1003 |
|
170 |
اسفراین |
0.1157 |
197 |
رودبار |
0.1076 |
224 |
تنگستان |
0.0999 |
|
171 |
دشتستان |
0.1157 |
198 |
اقلید |
0.1070 |
225 |
بیجار |
0.0998 |
|
172 |
بهبهان |
0.1134 |
199 |
کوهبنان |
0.1061 |
226 |
فیروزآباد |
0.0997 |
|
173 |
سراب |
0.1129 |
200 |
بردسکن |
0.1058 |
227 |
بوکان |
0.0993 |
|
174 |
مینودشت |
0.1128 |
201 |
جیرفت |
0.1055 |
228 |
دره شهر |
0.0991 |
|
175 |
ایوان |
0.1127 |
202 |
رشتخوار |
0.1049 |
229 |
رودسر |
0.0990 |
|
176 |
صومعه سرا |
0.1127 |
203 |
قروه |
0.1047 |
230 |
قائنات |
0.0987 |
|
177 |
شیروان |
0.1126 |
204 |
گتوند |
0.1047 |
231 |
مریوان |
0.0985 |
|
178 |
نهاوند |
0.1121 |
205 |
رامشیر |
0.1045 |
232 |
رضوانشهر |
0.0980 |
|
179 |
گناوه |
0.1119 |
206 |
لنگرود |
0.1042 |
233 |
تکاب |
0.0979 |
|
180 |
هشترود |
0.1116 |
207 |
نی ریز |
0.1038 |
234 |
میناب |
0.0975 |
|
181 |
دشتی |
0.1114 |
208 |
پاسارگاد |
0.1034 |
235 |
راور |
0.0973 |
|
182 |
لاهیجان |
0.1113 |
209 |
نقده |
0.1033 |
236 |
گچساران |
0.0971 |
|
183 |
خدابنده |
0.1111 |
210 |
مانه و سملقان |
0.1032 |
237 |
فراشبند |
0.0970 |
|
184 |
رامهرمز |
0.1101 |
211 |
میاندوآب |
0.1029 |
238 |
سلسله |
0.0967 |
|
185 |
دشت‌آزادگان |
0.1095 |
212 |
املش |
0.1028 |
239 |
زرین دشت |
0.0966 |
|
186 |
شوشتر |
0.1095 |
213 |
سبزوار |
0.1027 |
240 |
هریس |
0.0966 |
|
187 |
دیر |
0.1094 |
214 |
نمین |
0.1026 |
241 |
کامیاران |
0.0963 |
|
188 |
الیگودرز |
0.1090 |
215 |
قوچان |
0.1024 |
242 |
فریدن |
0.0958 |
|
189 |
زهک |
0.1089 |
216 |
ماهنشان |
0.1018 |
243 |
سیاهکل |
0.0953 |
|
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
ردیف |
عنوان شهرستان |
ضریب توسعه |
|
244 |
سپیدان |
0.0952 |
271 |
اهر |
0.0891 |
298 |
پارسیان |
0.0822 |
|
245 |
گناباد |
0.0951 |
272 |
کلاله |
0.0891 |
299 |
مه ولات |
0.0822 |
|
246 |
شهربابک |
0.0949 |
273 |
سرایان |
0.0890 |
300 |
بافت |
0.0820 |
|
247 |
خواف |
0.0948 |
274 |
فومن |
0.0888 |
301 |
کهنوج |
0.0799 |
|
248 |
خنج |
0.0948 |
275 |
ماکو |
0.0881 |
302 |
کلیبر |
0.0797 |
|
249 |
شادگان |
0.0944 |
276 |
سمیرم |
0.0878 |
303 |
پاوه |
0.0784 |
|
250 |
تایباد |
0.0944 |
277 |
چادگان |
0.0877 |
304 |
باغملک |
0.0783 |
|
251 |
مهاباد |
0.0943 |
278 |
تربت جام |
0.0871 |
305 |
جاسک |
0.0783 |
|
252 |
بانه |
0.0941 |
279 |
قصرشیرین |
0.0867 |
306 |
درمیان |
0.0783 |
|
253 |
نیر |
0.0930 |
280 |
آبدانان |
0.0866 |
307 |
لردگان |
0.0776 |
|
254 |
ورزقان |
0.0928 |
281 |
سربیشه |
0.0864 |
308 |
جوانرود |
0.0775 |
|
255 |
پیرانشهر |
0.0927 |
282 |
دیواندره |
0.0859 |
309 |
چالدران |
0.0771 |
|
256 |
مهر |
0.0925 |
283 |
شاهیندژ |
0.0859 |
310 |
بیله سوار |
0.0770 |
|
257 |
کازرون |
0.0925 |
284 |
ایذه |
0.0858 |
311 |
مشکین شهر |
0.0764 |
|
258 |
داراب |
0.0924 |
285 |
کوهدشت |
0.0858 |
312 |
چابهار |
0.0760 |
|
259 |
دهلران |
0.0922 |
286 |
سرپل ذهاب |
0.0858 |
313 |
سردشت |
0.0756 |
|
260 |
اسلام اباد |
0.0916 |
287 |
کلات |
0.0856 |
314 |
ممسنی |
0.0753 |
|
261 |
کوثر |
0.0914 |
288 |
ماسال |
0.0856 |
315 |
چاراویماق |
0.0744 |
|
262 |
کنگاور |
0.0913 |
289 |
سنقر |
0.0849 |
316 |
گیلانغرب |
0.0742 |
|
263 |
بوانات |
0.0912 |
290 |
روانسر |
0.0848 |
317 |
لالی |
0.0741 |
|
264 |
قیر و کارزین |
0.0910 |
291 |
دنا |
0.0845 |
318 |
بهمئی |
0.0738 |
|
265 |
بردسیر |
0.0910 |
292 |
فاروج |
0.0844 |
319 |
مسجدسلیمان |
0.0728 |
|
266 |
فریدونشهر |
0.0906 |
293 |
شفت |
0.0844 |
320 |
دلفان |
0.0724 |
|
267 |
شیروان‌وچرداول |
0.0899 |
294 |
سروآباد |
0.0839 |
321 |
ثلاث باباجانی |
0.0717 |
|
268 |
هرسین |
0.0896 |
295 |
مهران |
0.0833 |
322 |
منوجان |
0.0709 |
|
269 |
بستک |
0.0892 |
296 |
خلخال |
0.0826 |
323 |
ایرانشهر |
0.0702 |
|
270 |
پلدختر |
0.0892 |
297 |
تالش |
0.0826 |
324 |
نهبندان |
0.0702 |
|
325 |
دالاهو |
0.0701 |
329 |
مغان(گرمی) |
0.0666 |
333 |
سرباز |
0.0625 |
|
326 |
کهکیلویه |
0.0678 |
330 |
سراوان |
0.0661 |
334 |
نیکشهر |
0.0623 |
|
327 |
اردل |
0.0671 |
331 |
کوهرنگ |
0.0657 |
335 |
قلعه گنج |
0.0530 |
|
328 |
خاش |
0.0668 |
332 |
عنبر آباد |
0.0647 |
336 |
رودبار جنوب |
0.0513 |
ماخذ : محاسبات آماری محققین
بررسی نتایج محاسبات براساس جدول شماره دو نشان می‌دهد که 113 شهرستان با 6/33 درصد کل شهرستان‌های کشور دارای ضریب توسعه کمتر از 1/0 درصد و کاملاً محروم محسوب می‌شوند.
30 شهرستان دارای ضریب توسعه 4/0 تا 2/0 و 188 شهرستان دارای ضریب توسعه 2/0 تا 1/0 است. در همین حال شهرستان تهران با ضریب توسعه 6851/0 و با فاصله بسیار نسبت به شهرستان‌های بعدی در رتبه اول کشور قرار گرفته است. نکته بعدی اینکه درصد اندکی از شهرستان‌های کشور ( 49/1 درصد ) دارای ضریب توسعه بالاتر از 3/0 هستند و تنها 9/8 درصد دارای ضریب توسعه بالاتر از 2/0 هستند.
براین اساس فرضیه اول تحقیق مبنی بر وجود نابرابری‌های عمیق بین شهرستان‌های کشور به لحاظ توسعه تأیید می‌شود. پراکندگی سایر شهرستان‌ها در جدول شماره دو به تفصیل آمده است.
جدول شماره 3- نتایج کامپیوتری برآورد رابطه رگرسیونی میان نرخ شهرنشینی و درجه توسعه *
|
LS // Dependent Variable is S Sample: 1336 Included observations: 336 S=C(1)+C(2)*DI |
||||
|
|
Coefficient |
Std. Error |
T-Statistic |
Prob. |
|
C(1) C(2) |
0,276048 1,866382 |
0,022510 0,155185 |
12,26342 12,02679 |
0,0000 0,0000 |
|
R-squared |
0,302195 |
Mean dependent var |
0,523232 |
|
|
Adjusted R- squared |
0,300105 |
S.D. dependent var |
0,201141 |
|
|
S.E. of regression |
0,168274 |
Akaik info criterion |
-3,558387 |
|
|
Sum squared resid |
9,457610 |
Schwartz criterion |
-3,535666 |
|
|
Log likelihood |
123,0456 |
F-statistic |
144,6436 |
|
|
Durbin-Wastson stat |
1,756956 |
Prob (F-statistic) |
0,00000 |
|
*در جدول شماره (3) متغیر S (متغیر وابسته) نرخ شهرنشینی و متغیر DI (متغیر مستقل) درجه توسعه شهرستان‌ها است.
بعد از رتبه‌بندی شهرستان‌ها براساس درجه توسعهیافتگی آنها، با استفاده از دو روش ضریب همبستگی و رگرسیون تک متغیره به بررسی صحت و سقم فرضیه دوم تحقیق یعنی وجود رابطه معنادار بین درجه توسعهیافتگی و نرخ شهرنشینی شهرستان‌های کشور اقدام شده است. براساس نتایج بدست آمده ضریب همبستگی معادل 7/54 درصد است که با توجه به معنی‌داربودن در سطح یک درصد، کاملاً معنادار بوده و فرضیه دوم را تأیید می‌نماید (جدول شماره 3) .
جدول شماره 4- برآورد ضریب همبستگی بین درجه توسعه و نرخ شهرنشینی *
|
|
|
VAR00001 |
VAR00002 |
|
VAR00001 |
Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N |
1 .000 336 |
0547 .000 336 |
|
VAR00002 |
Pearson Correlation Sig. (2-tailed) N |
.547 .000 336 |
1 .000 336 |
Correlation is significant at the 0,01 level (2-tailed).
* در جدول شماره (4) VAR1 متغیر درجه توسعه و متغیر VAR2 متغیر نرخ شهرنشینی بوده است.
همچنین برآورد رگرسیون نشان می‌دهد که ضرایب حاصل شده کاملاً معنادار بوده بنحوی که مقدار t آنها بسیار بیشتر از 2 است. همچنین ضریب B (ضریب متغیر X یادرجه توسعه شهرستان‌ها) مثبت است که ثابت‌کننده رابطه بین متغیرهای درجه توسعه شهرستان‌ها و نرخ شهرنشینی در آنها است.
همچنین R2 (ضریب تعیین معادله) حدود 30 درصد است، لذا متغیر درجه توسعه ( بعنوان متغیر مستقل ) به تنهایی قدرت توضیح‌دهندگی 30 درصد تغییرات متغیر نرخ شهرنشینی (بعنوان متغیر وابسته) را دارد (جدول شماره 4). لازم به ذکراست که می‌توان با افزودن متغیرهای مستقل دیگر به مدل؛ مقدار R2را تا حد امکان افزایش داد اما با توجه به هدف این مطالعه، ضروریست در تحقیق جداگانه‌ای به آنها پرداخت.
نتیجه گیری
نتایج تحقیق بصورت مستند نابرابری‌های عمیق توسعه را بین شهرستان‌های مختلف نشان می‌دهد بگونه‌ای که 113 شهرستان با 6/33 درصد کل شهرستان‌های کشور دارای ضریب توسعه کمتر از 1/0 درصد و کاملاً محروم محسوب می‌شوند. در همین حال شهرستان تهران با ضریب توسعه 6851/0 و با فاصله بسیار نسبت به شهرستان‌های بعدی در رتبه اول کشور قرار گرفته است. 30 شهرستان دارای ضریب توسعه بین 4/0 تا 2/0 و 188 شهرستان دارای ضریب توسعه بین 2/0 و 1/0 است.
همچنین با توجه به ضریب همبستگی 7/54 درصد ارتباط مستقیم بین درجه توسعه و نرخ شهرنشینی در سطح کاملاً معناداری به اثبات رسیده است. همچنین ثابت شد که متغیر درجه توسعه (بعنوان متغیر مستقل) به تنهایی قدرت توضیح‌دهندگی 30 درصد تغییرات متغیر نرخ شهرنشینی (بعنوان متغیر وابسته ) را دارد، لذا لزوم اتخاذ رویکرد جدید در برنامهریزی برای تخصیص منابع و امکانات به مناطق محروم فارغ از تعداد و جمعیت شهرنشین آنها بخوبی مشهود است.
)
