Feasibility Studying and Tourism Planning in Kashan

1-1- بیان مساله

شهر کاشان از دیرباز دیار آشنا و مقصد جهانگردان، تجار و بازرگانان، سفرنامه نویسان و طالبان علم بوده است. اما چه عامل یا عواملی باعث شده که این سرزمین از مواهب اقتصادی و فرهنگی توریسم که تبدیل به یکی از بخشهای اقتصادی و پردرآمد جهان شده است، بی بهره بماند؟ و از چه روشی می توان این صنعت نوپا و سودآور را در شهرستان توسعه داد؟ برای رسیدن به پاسخ سؤالات فوق شناخت امکانات، کاستی‌ها، انتظارات گردشگران و برنامه ریزی متناسب با شرایط اجتماعی، طبیعی و فرهنگی شهر کاشان ضرورت دارد. با توجه به جایگاه والای جغرافیایی، ارتباطی، فرهنگی و تاریخی این سرزمین لازم است  با استفاده از تمامی امکانات و قابلیت‌ها در جهت رفع محرومیت، ایجاد اشتغال و کسب درآمد از راههای مختلف اقدام شود. گسترش صنعت جهانگردی به عنوان صنعتی که با حوزه‌های مختلفی نظیر اقتصاد، کشاورزی، فرهنگ، محیط زیست و خدمات در تعامل است، دارای اهمیت فراوانی است و تجربیات سایر مناطق جهان نشان داده که توسعه آن در هر منطقه باعث رشد و پیشرفت اقتصادی  اجتماعی آن ناحیه گردیده است، بنابراین می تواند به عنوان یکی از ابزارهای اصلی توسعه مورد توجه قرار گیرد.

1-2- اهمیت و ضرورت

به دلیل آنکه بهره برداری از توانها و قابلیتهای گردشگری در هر منطقه ای می تواند زمینه ای پویا و فعال برای توسعه آن منطقه فراهم نماید، تحلیل توانها و قابلیت‌های مزبور به گونه ای جغرافیایی، ضرورتی ویژه خواهد داشت. ضرورت و اهمیت انجام این تحقیق از آنجا ناشی می شود که شهرکاشان باداشتن ویژگیهای خاص برای توسعه گردشگری می تواند نقش خود را در زمینه‌های فرهنگی ـ اجتماعی و اقتصادی با توجه به موقعیت جغرافیایی آن ایفا نماید. اما متأسفانه تاکنون این جاذبه‌های متنوع و ارزشمند معماری و انسانی کمتر مورد توجه، برنامه ریزی و استفاده قرار گرفته است. در صورتی که اگر بهایی بیشتر و جامع تر به گردشگر و گردشگری در این منطقه داده شود می تواند فواید زیر را در بر داشته باشد:

- جلوگیری از تخریب و انهدام پتانسیلهای گردشگری منطقه .

- افزایش درآمد اقتصادی ساکنین این منطقه.

- بالا رفتن فرهنگ عمومی مردم به دلیل ارتباط فرهنگی با گردشگران .

- تسریع در عمران شهری و پروژه‌های شهری با هدف و برنامه ای معین.

- جلوگیری از مهاجرتهای بی رویه به سمت مرکز استان.

- شناخت جاذبه‌های گردشگری .

- شناخت توان‌ها، امکانات، نقاط ضعف و نقاط قوت گردشگری در منطقه .

1-3- اهداف

نظر به اینکه در زمینه گردشگری شهر کاشان، باوجود داشتن توانهای مناسب و گوناگون گردشگری، توسعه ای درخور به عمل نیامده است، پژوهش حاضر، اهداف زیر را دنبال می کند:

- شناسایی و معرفی توانهای بالقوه و بالفعل گردشگری، به منظور استفاده از آنها در امر برنامه ریزی صنعت گردشگری شهر کاشان به عنوان یک منطقه مستعد.

- بررسی و شناخت وضعیت امکانات و تسهیلات گردشگری در مناطق توریستی شهر کاشان.

- تلاش در جهت ارائه راهکارهای مناسب برای گسترش گردشگری پایدار.

- شناخت گروه‌های مختلف گردشگری و بخش بندی بازار توریسم.

- بررسی میزان رضایت گردشگران از امکانات، تجهیزات و خدمات گردشگری مناطق توریستی شهر.

- بررسی اثرات این صنعت بر توسعه‌ی پایدار شهر.

1-4- پیشینه تحقیق

سیر و سفر و گردشگری پیشینه تاریخی وسیعی دارد اما مقوله گردشگری موضوعی است که امروزه به ویژه در قرن حاضر توجه صاحب نظران و برنامه ریزان را به خود معطوف داشته و به تدریج به مرحله فنی، اقتصادی و اجتماعی کنونی خود رسیده است. به طور کلی می توان گفت در طی سال‌های اخیر که مقوله گردشگری و تحقیقات وابسته به آن در مجامع بین المللی از اهمیت ویژه ای برخوردار شده است در ایران تحقیقات جامعی( چه در جوامع دانشگاهی و چه در مؤسسات تحقیقاتی و...) در این زمینه صورت نگرفته است و استان اصفهان و شهر کاشان نیز از این قائده مستثنی نیستند؛ بنحوی در مورد برنامه ریزی گردشگری در شهر کاشان تحقیقات انجام شده بیشتر به صورت مونوگرافی، جغرافیای انسانی ـ اقتصادی بوده و کمتر به بحث گردشگری بخصوص با دید برنامه ریزی پرداخته شده است. در تحقیقات و پایان نامه‌های موجود در مورد مقوله گردشگری استان اصفهان و دیگر نقاط کشور کمتر به این موضوع پرداخته شده است. در زمینه برنامه ریزی گردشگری شهر کاشان نیز به طور مستقیم مطالعاتی صورت نگرفته است اما از میان مطالعات موجود که در زمینه برنامه ریزی ناحیه ای است می توان به موارد ذیر اشاره نمود:

نراقی(1345) در کتاب خود تحت عنوان« تاریخ اجتماعی کاشان»، شهر کاشان را از دیرباز به عنوان دیار آشنا و مقصد جهانگردان، تجار و بازرگانان، سفرنامه نویسان و طالبان علم معرفی می نماید. همچنین در اثر دیگر خود(1382) تحت نام «آثار تاریخی شهرستان‌های کاشان و نطنز» از تعداد قابل توجه جاذبه‌های تاریخی در شهرستان کاشان یاد می کند و نتیجه گیری می کند که شهرستان کاشان از تاریخ و قدمت باستانی در کشور ایران برخوردار است. سلیمانی(1384) در پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان تحت عنوان«استراتژی ایجاد شهرهای جدید علمی- دانشگاهی در ایران با مورد مطالعاتی استان اصفهان- کاشان» اینگونه مطرح می سازد که منطقه اصفهان و بویژه شهر کاشان می تواند در تدوین استراتژی ایجاد شهرهای علمی- دانشگاهی قرار گیرد. دهدشتی شاهرخ(1385) در مقاله پژوهشی خود تحت عنوان «راهکارهای توسعه گردشگری در جمهوری اسلامی ایران» در نشریه فصلنامه مطالعات جهانگردی- شماره 4، ضرورت تدوین برنامه ریزی به منظور توسعه صنعت گردشگری را در نواحی که دارای امکانات و پتانسیل‌های مهم جذب گردشگر هستند ، مطرح می سازد.

وفایی(1386) در پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان با عنوان« تحلیل فرآیند و شکل گیری فرم کالبدی بافت قدیم شهر کاشان» به مطالعه بافت شهر کاشان و نحوه شکل گیری آن می پردازد و نتیجه می گیرد که عدم تناسب شبکة دسترسی مناسب، کمبود امکانات، کیفیت بناها و مصالح مورد استفاده در ساخت بناها ازجمله عوامل موثر در تغییر فرم و ریخت شناسی و تحولات کالبدی بافت قدیم شهر کاشان به شمار می روند. صباغ زاده(1388) در پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی نجف آباد با عنوان «بررسی آسیب دیدگی‌های ابنیه، معابر و خیابان‌ها در شهر کاشان حاصل از مشکلات ژئوتکنیکی» به مطالعه آثار عوامل زمین شناسی بر منطقه می پردازد و نتیجه می گیرد که عوامل زمین شناسی بر این آسیب دیدگی‌ها مؤثر بوده اند. کریم پور(1388) در پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه اصفهان با عنوان «تحلیل جغرافیایی مسکن در شهر کاشان» به مطالعه جغرافیایی مسکن با دورنمای سال 1405 می پردازد و نتیجه می گیرد که تا افق سال 1405 جمعیت شهر افزایش چشمگیری یافته بنحوی نیاز شهر به کاربری‌های مسکونی غیر قابل اجتناب خواهد بود.

- سیدین، شکوه السادات(1368) نظر سیاحان درباره اصفهان، پایان نامه کارشناسی، گروه جغرافیای دانشگاه اصفهان.

- زیرکباش، دیبا (1377) بررسی جغرافیایی نقش توریسم فرهنگی در طرح جامع استان اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه جغرافیای دانشگاه اصفهان، به راهنمایی دکتر غازی و دکتر بیک محمدی.

- خدائی، محمدحسین، (1384) اکوتوریسم و چشم‌اندازی گردشگری شهرستان ورزقان و نقش آن بر توسعه شهرستان و روستاهای تابعه(استان آذربایجان شرقی)، به راهنمایی علیرضا استعلاجی، به مشاوره پرویز کردوانی، پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی توریسم.

1-5- سؤال‌های پژوهش

در راستای اهداف تحقیق، سؤال‌های زیر مدنظر است:

- آیا شهر کاشان از امکانات و پتانسیل کافی برای جذب گردشگر برخوردار است؟

- آیا برنامه ریزی توریسم و توسعه آن در شهر کاشان عامل پیشرفت گردشگری است؟

- آیا عدم توسعه صنعت گردشگری در منطقه ناشی از عدم شناخت کافی از امکانات و پتانسیل‌های آن بوده است؟

1-6- روش تحقیق و جمع آوری اطلاعات

وضعیت خاص موضوع جهانگردی در ایران و ابهامی که در کلیت سیاست گذاری و اجرای آن وجود دارد، منابع آماری را نیز از خود متأثر کرده است. در بسیاری موارد از قابلیتها و امکانات موجود آمار و اطلاعات صحیح و قابل قبولی در دست نیست. به طور کلی می توان گفت که در انجام این پژوهش از روش‌های زیر بهره برده شده است. روش تحقیق این پژوهش ترکیبی است از روشهای پیمایشی، تحلیلی و استقرایی و مراحل آن به ترتیب عبارتند:

- مشاهده: از آنجا که  مهمترین اصل در جغرافیا ، مشاهده است ، در قسمتهای نسبتاً قابل توجهی از انجام این پژوهش از روش مشاهده استفاده شده، به ویژه آنکه جاذبه‌های گردشگری اساس این پایان نامه را تشکیل می دهند.

- جمع آوری اطلاعات و آمارهای موجود در زمینه گردشگری با مراجعه به کتب، اسناد و مدارک، سفرنامه‌ها، پایان نامه‌ها، مقالات موجود در زمینه صنعت گردشگری.

- استفاده از پرسشنامه به منظور آشنایی نسبت به وضعیت توریسم منطقه و درک نارسایی‌های آن.

-  بررسی تطبیقی مطالعات انجام شده قبلی با موضوع مورد نظر.

اکنون این سؤال در جریان تحقیق پیش می آید که محقق چه تعداد از افراد جامعه مورد مطالعه(جامعه آماری ) را می تواند به عنوان نمونه تعیین کند یا به عبارتی حجم و تعداد افراد نمونه چند نفر باید باشد تا محقق بتواند با اطمینان خاطر نتایج حاصل و شاخص‌های محاسبه شده را به جامعه مورد مطالعه تعمیم دهد. بنابراین در این تحقیق حجم نمونه با استفاده از فرمول کوچران و با سطح اطمینان 5/95 درصد، تعداد 138 نمونه محاسبه شده است که برای اطمینان بیشتر محقق ترجیح می دهد تعداد 150 نمونه انتخاب نماید. روش توزیع پرسشنامه‌ها به صورت سهمیه ای است و از الگوی ترکیبی سازمان سلسله مراتبی در چارچوب تقسیمات درون شهری تبعیت می کند.

فرمول کوچران جهت محاسبه حجم نمونه

1-7- معرفی متغیرها و شاخص‌ها

شاخص‌های به کار گرفته شده در این پژوهش، شامل شاخص‌های توسعه گردشگری (جاذبه‌ها، وضعیت امکانات و تسهیلات، زیرساخت‌ها و...) و همچنین ویژگی‌های جمعیت شناسی گردشگران (سن، طبقه اجتماعی، میزان درآمد، وضعیت تأهل، میزان رضایت و...) است.

1-8- محدوده و قلمرو پژوهش

پژوهش به لحاظ سال اجرا محدود به سال‌های 1390-1386 و به لحاظ موضوعی دو مقوله صنعت گردشگری و توسعه پایدار را در شهرستان کاشان بررسی می نماید و به لحاظ محدوده جغرافیایی شامل شهر کاشان است

2- مفاهیم، دیدگاه‌ها و مبانی نظری

2-1- تعریف گردشگری

گردشگری مجموع پدیده‌ها در ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران، سرمایه، دولتها و جوامع میزبان، دانشگاه‌ها وسازمان‌های غیردولتی، در فرایند جذب، حمل و نقل، پذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدید کنندگان است (پاپلی یزدی و سقایی، 1386: 12).

سازمان جهانی گردشگری(WTO) گردشگری را بدین گونه تعریف نموده است:

گردشگری شامل فعالیت‌هایی است که شخص و یا اشخاص با اقامت و یا عبور از محل زندگی به محل‌های خارج از محیط‌های روزمره خود برای گذران اوقات فراغت، تجارت و یا سایر اهداف در طول یک سال انجام می دهند (قره نژاد،1386: 32).

2-2- ساختار و کارکرد گردشگری

ساختار گردشگری مجموعه ای از امکانات، تسهیلات و قوانین، عناصر خدماتی (اقامتی، پذیرایی، دفاتر خدمات مسافرتی، فروش و...)، حمل و نقل، شرکت‌ها و سازمان‌های گردشگری و... است که به همراه جاذبه‌ها به عنوان عوامل عرضه، سیستم گردشگری یک مکان را تشکیل داده و نیاز‌های گردشگران را در مقصد برآورده می‌سازند (گی،268:1382). البته ویژگی‌های ساختار گردشگری هر مکان به نوبه خود از یک طرف متأثر از اهمیت، اعتبار، ماهیت، تنوع، نقش و کارکرد (تاریخی، فرهنگی، مذهبی، تفریحی، تجاری و...) جاذبه‌های مکانی خود و از طرف دیگر متأثر از ویژگی‌های اجتماعی، فرهنگی(باورهای اعتقادی) و اقتصادی ساکنین محلی و گردشگران نیز است. همچنین کارکرد گردشگری یک شهر یا منطقه گردشگری، نسبت و سهمی است که در بخش عرضه(مقصد) در سیستم گردشگری در زمینه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و... دریافت می کند که باید هزینه– فایده آن برای دستیابی به توسعه پایدار مورد ارزیابی قرار گیرد(سازمان جهانی جهانگردی، 1379: 47، 75- 73: 2002 Law,).

3- بحث اصلی

شهر کاشان در سده گذشته در پی تحولات ساختاری اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و اقدامات عمرانی دوران پس از انقلاب اسلامی تأسیسات، امکانات اقتصادی- رفاهی نسبتاً زیادی در آن تجمع یافت و زمینه‌های قطبی شدن آن فراهم  گردید. امروز نیز با توجه به پیوند و رابطه عاطفی که میان مدیریت کلان استان اصفهان  با  مدیریت شهری کاشان ایجاد شده و نیز سایر عوامل درون زا(شهر عمده استان اصفهان، برخورداری نسبی از توان‌های محیطی و...) و برون زا(جنگ تحمیلی و نبود امکانات مناسب زندگی در روستاها و بخش‌های شهرستان کاشان و...)، شهر کاشان جایگاهی ممتازی در سطح استان و کشور به دست آورده است؛ بنحوی که تعداد جمعیت شهر کاشان از سال 1355(قبل از انقلاب اسلامی) نسبت به سال 1385 به تعداد 253731 نفر(مرکز آمار ایران) با نرخ رشد 1/2 درصد و نیز تعداد گردشگران آن طی سال‌های مذکور از حدود 150000 نفر به تعداد 1500000 نفر(تعداد 1474988 نفر گردشگر داخلی و 25012 نفر گردشگر خارجی) افزایش یافته( مطالعات میدانی و اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان، 1389) و از اثرات مثبت اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی گردشگری تا حدودی بهره مند شده است. البته از طرف دیگر شهر کاشان در دهه‌های اخیر و بالاخص در زمان اوج گردشگری منطقه(باستانی و گلابگیری) دچار ناپایداری‌های مختلف زیست محیطی، اجتماعی، فرهنگی از جمله اسکان غیر رسمی، مشکل آب شرب، آلودگی هوا، بزهکاری و... شده که در این راستا ضرورت ایجاد مدیریت یکپارچه از جمله راهکارهای موجود، برای دستیابی به توسعه پایدار شهر و منطقه است.

جدول شماره 1: مقایسه تعداد جمعیت و گردشگران تاریخی- فرهنگی شهر کاشان در سال 1355 و 1385

مأخذ:1 و 2-  مرکز آمار ایران، سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهر کاشان، 85-1355    3-  اداره  میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان،1389

3-1- ساختار و کارکرد گردشگری تاریخی- فرهنگی شهر کاشان

در سطح شهر کاشان، بنیادی ترین جاذبه‌های گردشگری شهر و مجموعه ای از عناصر خدماتی، واحدهای اقامتی، پذیرایی، آژانس‌ها، حمل و نقل، سازمان‌ها و... تجمع یافته که ساختار(عناصر ثانویه) گردشگری مذهبی– فرهنگی کاشان را تشکیل داده و چشم انداز فرهنگی خاصی را بوجود آورده است. این ساختار متأثر از باور‌های مذهبی- فرهنگی و مشخصه‌های اقتصادی و اجتماعی– فرهنگی و گردشگران و ساکنان محلی در ارتباط  متقابل با عوامل محیطی- مکانی شکل گرفته است. ساختار گردشگری شهر کاشان در دوران پس از انقلاب اسلامی به دنبال تحولات ساختاری کشور( فکری- فرهنگی، اقتصادی و...) از شکل تاریخی به شکل تاریخی– فرهنگی گرایش شدید پیدا کرده است؛ به طوری که ساختار کنونی گردشگری شهر به طور اندام وار در انطباق نسبی با تقاضا(تغییر در گرایش‌های گردشگران)، ضمن تنوع بخشیدن به ساختار‌های خود(عناصر عرضه) و برخورداری از ویژگی‌های اختصاصی، کارکرد‌های گردشگری آن نیز از شکل کارکرد تاریخی محض به کارکرد گردشگری تاریخی– فرهنگی سوق یافته است. این تغییر در کارکرد گردشگری شهر اثرات و منافع اقتصادی(اشتغال، درآمد، سرمایه و...) و فرهنگی– اجتماعی(رشد فرهنگ عمومی و...) نسبی را برای شهر و منطقه در بر داشته است؛ اگرچه هنوز با توجه به تنوع جاذبه‌ها و ظرفیت‌های گردشگری که در شهر و منطقه(مانند جاذبه‌های طبیعی – تفریحی، مذهبی و...) وجود دارد، نتوانسته بهره برداری مطلوب را در این زمینه داشته باشد. عناصر ساختار کنونی گردشگری شهر کاشان غالباً با یکدیگر دارای ارتباط یک سویه بوده و به باغ فین به عنوان بنیادی‌ترین جاذبه ی شهر منتهی می گردند، هر بخش(عنصر) اعم از باغ فین، سازمان‌های مرتبط مستقیم با گردشگری، حمل و نقل، واحد‌های اقامتی، پذیرایی، آژانس‌ها، خدمات و...، به صورت جداگانه به فعالیت گردشگری مشغول هستند. در این میان باغ فین، ضمن آن که سایر بخش‌های گردشگری شهر را تحت تأثیر کارکرد خود قرار داده با هیچ یک از عناصر ساختار گردشگری شهر تعامل دو سویه ندارد. البته سایر بخش‌های ساختار گردشگری شهر نیز کم و بیش چنین وضعیتی را داشته و در کل هر یک از بخش‌ها و عناصر ساختار گردشگری مذهبی- فرهنگی شهر نتوانسته چونان سیستمی پویا دارای ارتباط متقابل و دو سویه با همدیگر باشند(شکل 3-1).

شکل شماره 1: الگوی فعلی سیستم گردشگری شهر کاشان

با این حال با توجه به اهمیت شناسایی صحیح اجزای عرضه در پویایی سیستم گردشگری یک مکان(مؤمنی و صرافی، 1386 :13)؛ در ادامه به تبیین عناصر ساختار و کارکرد گردشگری شهر کاشان می پردازیم:

3-1-1- جاذبه‌های گردشگری شهر کاشان

باغ فین یکی از جذاب ترین مکان‌های تاریخی است که جامع ترین، ارزشمند ترین، بکرترین و  زیباترین مجموعه‌های معماری ایران اسلامی و استان اصفهان به عنوان پایتخت فرهنگ و تمدن ایران اسلامی جهان اسلامی به شمار می آید. این جاذبه به جهت اهمیت و نقش تاریخی- فرهنگی خود ساختار و کارکرد گردشگری تاریخی- فرهنگی شهر و منطقه را تحت تأثیر کامل خود دارد.

در همین حال کاشان علاوه بر جاذبه بنیادین خود دارای جاذبه‌های گردشگری منحصر به فرد و متنوع با کارکرد‌های مختلفی است و چنانکه هر یک از آنها در فرآیند برنامه ریزی گردشگری قرار گیرند، می‌توانند اثرات مثبت اقتصادی، اجتماعی– فرهنگی و اکولوژیکی فراوانی را برای شهر، منطقه و کشور(مانند افزایش اشتغال، درآمد، پایداری اقتصادی، پخش و توزیع گردشگران تاریخی- فرهنگی در سطح منطقه و افزایش ظرفیت پذیرش شهر و...) به همراه داشته باشد. بر اساس تحقیقات به عمل آمده و بهره گیری از الگوی گتنر(استفاده از پنج معیار کیفیت، اصالت، منحصر به فرد بودن، گسترش فعالیت و قدرت جذب) جاذبه‌های گردشگری کاشان را می توان بر اساس کارکردهای مختلف به صورت زیر طبقه بندی نمود(همان منبع: 19):

جدول شماره 2: تقسیم بندی انواع جاذبه‌های گردشگری کاشان بر اساس کارکرد

مأخذ: مطالعات میدانی

نقشه شماره 1- پراکندگی فضایی جاذبه‌های گردشگری شهر کاشان

مآخذ: نگارنده

3-1-2- مدیریت و سازمان‌های مرتبط با گردشگری تاریخی–  فرهنگی کاشان

 بر اساس مطالعات به عمل آمده توسط نگارنده با استفاده از معیار گتنر از مجموع منابع گردشگری شهر، 43 جاذبه قابلیت توسعه گردشگری را داشته اند که از این تعداد باغ فین بیشترین مدیریت را بر عهده داشته است.

3-1-2-1- سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان

این سازمان در راستای وظایف اصلی خود که همانا مدیریت و توسعه گردشگری شهر و منطقه، حفظ و احیای آثار تاریخی و... است، مسئولیت سیاست گذاری، بازاریابی، نظارت بر آموزش گردشگری، نظارت بر واحد‌های اقامتی(هتل‌ها، هتل آپارتمان‌ها، مهمان پذیرها،دفاتر خدمات مسافرتی و...)که از جمله ساختارهای گردشگری شهر است راعهده داراست. مدیریت بنیادی ترین جاذبه شهر( باغ فین) بر عهده این سازمان و اداره آن در شهرستان کاشان است. در همین حال نظارت بر عناصر ثانویه گردشگری شهر بر عهده این سازمان است و آن را مرتبط مستقیم با گردشگری تاریخی– فرهنگی شهر نموده است. همچنین این سازمان، مدیریت مستقیم (هفتاد درصد) (مطالعات میدانی) جاذبه‌های گردشگری شهر مانند: تپه‌های سیلک، مسجد و میدان میرعماد، مسجد جامع، خانه‌های تاریخی، قلعه جلالی و حصار سلجوقی، تیمچه امین الدوله، مدرسه‌های تاریخی و کارگاه‌های سنتی را عهده دار است.

شایان ذکر است اقامت بومی، ارایه غذاهای محلی و تورگردانی بومی از مهم‌ترین اهداف اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان بوده است. این حوزه برای گردشگران برنامه‌های دیدار از کارگاه‌های شعربافی، زیلو بافی، رنگرزی، پیاده‌روی در کاشان و دوچرخه سواری در داخل بافت قدیمی شهر را در نظر می گیرد.

3-1-2-2- اداره کل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان

این اداره به جهت مدیریت مستقیم بر 5 جاذبه شهر کاشان(بقعه امامزاده‌هارون بن موسی(ع)«پنجه شاه»، بقعه حبیب بن موسی(ع)،بقعه امامزاده(ع)«شاهزاده ابراهیم»، بقعه ابولولو، بقعه طاهرومنصور)، نظارت برمساجد وحسینیه‌ها ونیزانجام فعالیت‌های عمرانی همانند ساخت راه و زائر سرا، ایجاد بازار، اشتغال در پیرامون جاذبه‌های مذهبی– فرهنگی منطقه و نظایر آن به طور مستقیم با گردشگری مذهبی شهر و منطقه ارتباط داشته است. این سازمان توانسته در طول سال حدود 500 هزار گردشگر مذهبی– فرهنگی را در بقای متبرکه که تولیت آن را عهده دار است، جذب نماید(مطالعات میدانی و یک منبع آگاه اداره کل اوقاف و امور خیریه استان اصفهان، 1389).

3-1-2-3- شهرداری کاشان

این دستگاه علاوه بر نظارت بر بافت قدیمی شهر که اهمیت حفاظتی دارد، در خصوص امور گردشگران و گردشگری شهر نیز اعمال مدیریت کرده و خدمات قابل توجهی را به گردشگران تاریخی- فرهنگی ارایه می دهد. شهرداری از مجموع جاذبه‌های گردشگری شهر مدیریت مستقیم هیچ یک از جاذبه‌ها را عهده دار نیست؛ در عین حال ارایه خدمات به گردشگران از طرف بخش فرهنگی، اجتماعی اعمال می گردد. این بخش در زمینه‌های خدمات و امور گردشگران، اداره مراکز اقامتی و رفاهی، ادراه امور گردشگری اعمال وظیفه می کند. البته باید توجه داشت شهر کاشان در ایام اوج گردشگری خود(باستانی، فصل تابستان و گلابگیری) با انبوه عظیمی از گردشگران تاریخی- فرهنگی مواجه می شود؛ بنحوی که جمعیت حدود 500 هزار نفری شهر تا حدود 3 میلیون نفر افزایش پیدا می کند و شهر با ناپایداری متعدد زیست محیطی، کمبود مسکن، اختلال در ارایه خدمات به شهروندان، قطعی آب، ترافیک و محدودیت‌های ترددی، سد معبر خیابان‌ها، افزایش جرم و... مواجه می گردد که عملاً شهرداری کانون پاسخگویی به این ناپایداری‌هاست.

متأسفانه این دستگاه باوجود اینکه وظیفه قانونی خود را در این خصوص به درستی انجام نمی دهد بنحوی که  4-3 سالی است که دیگر از جشنواره‌های گلاب گیری در منطقه- فقط به دلیل عدم مدیریت صحیح و اصولی بر شهر و ازدحام جمعیت خبری نیست، شهرداری کاشان عملا در راستای اجرای وظایف سازمانی خود و تفکیک سازمان‌های اجرایی در شهر ناکام مانده است. گفتنی است؛ واگذاری حریم مجموعه تپه‌های تاریخی سیلک به سوداگران گواهی بر این ادعاست(مطالعات میدانی و مصاحبه نگارنده با مردم منطقه و جمعی از مقامات شهرستان).

3-1-2-4- سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان

این سازمان در خصوص امور گردشگری شهر نیز اعمال مدیریت کرده و خدمات قابل توجهی را به گردشگران تاریخی- فرهنگی ارایه می دهد. یکی از اینگونه خدمات، ارایه تسهیلات اقامتی ارزان قیمت به گردشگران بوده است.

3-1-3- حمل و نقل

3-1-3-1- حمل و نقل شهری

در حال حاضر  سیستم حمل و نقل درون شهری کاشان، مشابه اغلب شهرستان‌های بزرگ اصفهان بوده و بر  دو ناوگان اتوبوسرانی(35 دستگاه) و تاکسیرانی(352 دستگاه) استوار است. سازمان اتوبوسرانی کاشان برای رفاه حال گردشگران، تعداد 2 خط که ابتدا و یا انتهای آن‌ها منتهی به باغ فین می‌گردد، دایر نموده است(سازمان اتوبوسرانی و تاکسیرانی شهرداری کاشان، 1389).

3-1-3-2- حمل و نقل برون شهری

اگر مجموع مسافران زمینی( قطار، مینی بوس و اتوبوس‌های عمومی) ورودی شهر به کاشان را در یک نگاه کلی، بر اساس آمار سال 1389 مورد بررسی قرار دهیم، مشاهده خواهیم کرد که مسافران زمینی از طریق اتوبوس رانی و مینی بوس رانی رشد قابل توجهی داشته است(مطالعات میدانی و  اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان،1389).

3-1-4- واحد‌های اقامتی و پذیرایی

تأسیسات و امکانات هتل داری و پذیرایی از جمله عناصر ثانویه سیستم گردشگری(عوامل عرضه) هستند که می توانند نقش مؤثری را در توسعه گردشگری بر عهده داشته باشند(مؤمنی و صرافی، 23: 1386). بر اساس مطالعات به عمل آمده، واحد‌های اقامتی شهر کاشان ضمن برخورداری از تنوع(هتل‌ها، هتل آپارتمان‌ها، مهمان پذیر‌ها، خانه‌های اجاره ای، کمپ‌ها و...)، بیشترین تقاضا‌ها را واحدهای اقامتی ارزان قیمت، دارای ظرفیت دسته جمعی با امکانات پخت و پز، نزدیکی به مرکز شهر، استقرار در مسیر راه‌های اصلی منتهی به پایانه مسافربری و... دارا می باشند.

تحلیل مکانی انجام گرفته با استفاده از (ARC GIS) بیانگر آن است که واحدهای اقامتی مانند: هتل‌ها، هتل آپارتمان‌ها، مهمان پذیرها و منازل اجاره‌ای در شعاع مرکز شهر و بازار شهر کاشان استقرار یافته‌اند.

جدول شماره 3: مشخصات کلی واحد‌های اقامتی شهر کاشان-  سال 1389

مأخذ: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان، 1389

بر اساس آمار و اطلاعات اخذ شده از اتحادیه رستوران داران شهر اصفهان تا پایان سال 1389، تعداد 13 واحد پذیرایی در سطح شهر کاشان فعالیت داشته است(اتحادیه رستوران داران، 1389). کارکرد این واحد‌ها، بیشتر (97 درصد) نقش پذیرایی داشته و بقیه کارکرد آشپزخانه ای دارند. قیمت غذاها در شهر کاشان باوجود نقش گردشگری آن در باستانی و فصل تابستان و ایام گلابگیری نسبت به شهرستان‌های دیگر استان کمتر است. پایین بودن هزینه پذیرایی و خوراک را می توان پایین بودن دستمزد نیروی انسانی کم تخصص جستجو کرد. پراکندگی فضایی رستوران‌های شهر کاشان در انطباق با بخش‌های جاذبه‌های گردشگری شهر است. در واقع واحدهای پذیرایی(رستوران‌ها) علاوه بر واحدهای اقامتی (هتل‌ها و هتل آپارتمان‌های دارای رستوران) بیشتر نیازهای پذیرایی گردشگران تاریخی- فرهنگی شهر کاشان را براورده می نمایند. همچنین برای گردشگرانی که در منازل شخصی– اجاره ای اقامت می نمایند و برای وسایل آشپزی وجود دارد.

3-1-5- دفاتر خدمات مسافرتی (آژانس‌های مسافرتی)

پراکندگی فضایی آژانس‌های مسافرتی کاشان گرایش به طرف هیچ کدام از جاذبه‌های بنیادین شهر، محل‌های اقامت و تردد گردشگران ندارد. بر اساس آمار و اطلاعات اخذ شده از سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان، تعداد 14 واحد دفتر خدمات مسافرتی در شهر کاشان تا پایان سال 1388 فعالیت داشته  که از این تعداد بیشترین نسبت آنها (70 درصد) یا 11 واحد، فقط دارای مجوز تورگردانی زیر نظر سازمان میراث فرهنگی بوده و بقیه با نسبت کمتر دارای مجوزهای مختلف از سازمان‌های گوناگون بوده اند؛ بنحوی که بخشی زیر نظر سازمان هواپیمایی کشور، فروش بلیط هواپیما، بخشی دیگر نیز زیر نظر سازمان حج و امور خیریه، برگزار کنندگان سفرهای زیارتی (به مکه، کربلا، سوریه و...) فعالیت داشته اند. به نظر می رسد تعدد مراکز مدیریتی، ضمن انجام موازی کاری، سبب سرگردانی و به هدر رفتن سرمایه و نیروی انسانی و... در این زمینه شده است(مطالعات کتابخانه ای).

نقشه شماره 2- پراکندگی فضایی اماکن اقامتی شهر کاشان

مآخذ: نگارنده

3-2- ساختار اجتماعی– فرهنگی گردشگران تاریخی- فرهنگی شهر کاشان

ساختار اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گردشگران شهر کاشان از یک طرف در تعامل با عوامل محیط گردشگری شهر( اعم از محیط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... ملی و بین المللی گردشگران از سراسر جهان و حوزه ایران اسلامی) و از طرف دیگر متأثر از ساختار و عوامل داخلی سیستم گردشگری شهر(اعم از ساختار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ساکنین محلی «مجاوران کاشانی» و ساختار مکانی جاذبه) شکل گرفته است. شناخت وضعیت مستمر ساختار جمعیتی، اجتماعی و اقتصادی گردشگران تاریخی- فرهنگی شهر کاشان به عنوان مشتری و متقاضیان بازار گردشگری شهر با توجه به تغییر مداوم ذائقه و گرایش‌های گردشگران(انطباق عرضه با تقاضا) برای پویایی سیستم گردشگری شهر اجتناب ناپذیر است و می تواند اثرات ارزنده ای را برای برنامه ریزی شهر و هدایت سرمایه گذاران بخش خصوصی و دولتی در زمینه‌های مختلف ساخت و سازهای خاص گردشگری شهر(اعم از واحدهای اقامتی، پذیرایی و دیگر خدمات) در پی داشته باشد.

بر اساس تحقیقات به عمل آمده تعداد گردشگران تاریخی- فرهنگی وارد شده به شهر کاشان در سال 1389 برابر با 1500000 نفر بوده که از این تعداد 1474988 نفر(33/98 درصد) را گردشگران داخلی و تعداد 25012 نفر(33/1 درصد) را گردشگران خارجی تاریخی– فرهنگی تشکیل می دهند(مطالعات میدانی- اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان، 1389).

مقایسه این نسبت در سال‌های اخیر حکایت از رشد فزاینده گردشگران داخلی و خارجی دارد. به نظر می رسد این مساله ناشی از بهبود وضعیت زیرساخت‌ها در منطقه، تبلیغات آگاهی دهنده از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و استان اصفهان طی سال‌های اخیر و سیاست‌های تشویقی دولت جمهوری اسلامی مبنی بر ورود بسته سفر و گردشگری به سبد خانوارهای ایرانی باشد.

جدول شماره 4: تعداد گردشگران تاریخی- فرهنگی داخلی و خارجی شهر کاشان 1389-1384

مأخذ: مطالعات میدانی- اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان کاشان، 1389

بر اساس یافته‌های تحقیق(مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای)، ساختار اجتماعی- فرهنگی گردشگران تاریخی- فرهنگی شهر کاشان- همانطور که در بخش تجزیه تحلیل پرسشنامه اشاره شد به طور خلاصه به شرح زیر بوده است:

اهداف عمده گردشگران داخلی به ترتیب 29 درصد تاریخی، 65 درصد فقط تفریحی و 6 درصد سایر بوده؛ از طرف دیگر عمده اهداف گردشگران خارجی 43 درصد فقط تاریخی و 46 درصد گردشگری فرهنگی بوده است؛ بنابراین 94 درصد از گردشگران داخلی و 89 درصد از گردشگران خارجی اهداف عمده مسافرت خود را تاریخی– فرهنگی عنوان نموده اند. شهر کاشان در فصل بهار(باستانی و گلابگیری) بیشترین حجم گردشگران(63 درصد داخلی و 51 درصد خارجی) را داشته که این روند طی فصل‌های مختلف سال تعدیل جزیی می یابد. عوامل مؤثر در انتخاب زمان برای گردشگران داخلی به ترتیب شامل، 85 درصد استفاده از تعطیلات سالیانه و 15 درصد تعطیلات آخر هفته است. این نسبت به برای گردشگران خارجی 100 درصد استفاده از تعطیلات سالیانه بوده است. نحوه مسافرت 78 درصد از گردشگران داخلی خانوادگی، 13 درصد انفرادی و  بقیه ذکر نشده است. این نسبت برای گردشگران خارجی 90 درصد دسته جمعی، 7 درصد خانوادگی و  3 درصد انفرادی بوده است. محل اقامت گردشگران داخلی 30 درصد مدارس، 26درصد هتل، 21 درصد منزل دوستان و آشنایان، 8 درصد پارک و فضای باز، 3/7 مسافرخانه و 3/5 درصد کمپ اقامتی بوده است. این نسبت برای گردشگران خارجی 94 درصد هتل و  بقیه میهمان پذیر بوده است. میانگین مدت اقامت گردشگران داخلی 4 شبانه روز و خارجی 3 شبانه روز بوده است. نسبت جنسی در بین گردشگران داخلی 56 درصد به نفع مردان و برای گردشگران خارجی 63 درصد بوده است. وضعیت تأهل گردشگران داخلی 71 درصد متأهل و 29 درصد مجرد ذکر شده است. این نسبت در بین گردشگران خارجی 59 درصد متأهل و بقیه مجرد ذکر شده است. وضعیت سواد برای گردشگران داخلی 3/21 درصد زیر دیپلم، 39 درصد دیپلم، 23 درصد کارشناسی، 13 درصد بالاتر از کارشناسی و 3 درصد کلاسیک و حوزوی بوده است. این نسبت برای گردشگران خارجی به ترتیب 38 درصد، 42 درصد، 17 درصد و 3 درصد بوده است. وضعیت اشتغال گردشگران برای گردشگران داخلی: 75 درصد خدمات دولتی، 10 درصد صنعت و تجارت و بقیه بیکار ذکر شده است و این نسبت برای گردشگران خارجی به ترتیب 58 درصد، 42 درصد و 0 درصد بوده است.

استان‌های اصفهان، تهران و کرمان بیشترین حجم تقاضای گردشگری را در میان استان‌های کشور داشته و عمده گردشگران خارجی(58 درصد) از حوزه اروپا و دریای مدیترانه(به ویژه آلمان 34 درصد، هلند 11 درصد، فرانسه 8 درصد و پرتقال  5 درصد) و بقیه از کشورهای حوزه خاورمیانه، آسیای جنوبی، آسیای شرقی و آفریقا بوده اند(مطالعات میدانی پژوهشگر- مصاحبه با گردشگران خارجی، 1389).

3-3- کارکرد‌های مؤثر گردشگری بر رشد و توسعه فضایی شهر کاشان

رشد و توسعه فضایی شهر کاشان تا قبل از سال 1357(ه.ش) متأثر از کارکرد تاریخی- زیارتی آن، محدود به پیرامون باغ فین و مجموعه خانه‌های تاریخی و امام زاده‌ها  بوده است. اما در سه دهه اخیر به دنبال تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جهانی که با تفاوت‌ها و اشتراکاتی بر شهر‌های جهان و ایران حادث شده، شهر کاشان نیز از این تحولات به دور نبوده و تغییرات زیادی در ساختار و کارکرد این شهر پدیدار شده است. این تغییرات پس از انقلاب اسلامی به دنبال تحولات ساختار سیاسی- فرهنگی کشور  و استان اصفهان به شکل جدیدی، شدت چشمگیری پیدا کرده است. در واقع در این دوره پیوند حاکمیت با صنعت و کشاورزی(وجود مزارع گل محمدی در دو بخش قمصر و نیاسر) موجب ارتباط تجاری حکومت با شهر کاشان و گردشگری تاریخی- فرهنگی شده است. این پیوند تجاری به قدری شدید بوده که موجب گرایش کارکرد شهر از پایه تاریخی(تک انگیزه ای) به طرف گردشگری تاریخی- فرهنگی(چند انگیزه ای با اولویت تاریخی) شده است. به عبارت دیگر کارکرد گردشگری شهر در دهه‌های اخیر از شکل تاریخی- زیارتی به طرف گردشگری تاریخی- فرهنگی و سایر گردشگری‌ها(طبیعی- تفریحی، تجاری و...) گرایش پیداکرده است. رشد وتوسعه فضایی شهر نیز به نسبت ازهمین گرایش پیروی کرده واز نقش پذیری انحصاری از جاذبه‌های تاریخی- فرهنگی شهر به طرف جاذبه‌های طبیعی- تفریحی و مناطق ییلاقی شهر گرایش شدید پیدا کرده است. بنحوی که از سال 1355 تا سال 1385 جمعیت آن از 92777 نفر به 253731 نفر، تعداد گردشگران تاریخی– فرهنگی(داخلی و خارجی) از تعداد 150000 به 1500000 نفر و نیز وسعت آن از مساحت تقریبی 4/660  هکتار به 8680  هکتار(مطالعات میدانی) افزایش پیدا کرده است. اقتصاد شهر کاشان هم اکنون در اقتصاد کلان شهر اصفهان ادغام شده و نقش مرکز- پیرامون را با سایر بخش‌ها در شهرستان کاشان ایفا می نماید. شهر کاشان امروز با صادرات  عرقیات گل محمدی و گلبرگ خشک آن به کشورهای اروپایی و خاورمیانه و آسیا حتی می توان گفت اقتصاد آن  در اقتصاد منططقه ای کشور ایران و پیرامون نیز ادغام گردیده است. این رویداد موجب شده تا این شهر به عنوان یکی از شهرهای مهم گردشگری تاریخی- فرهنگی ایران و جهان مطرح شود. اگر چه این رشد و توسعه به جهت اهمیت تاریخی- فرهنگی، جایگاه ملی و بین المللی کاشان را ارتقاء داده، اما رشد  و توسعه ی کنونی شهر را     می توان همانند مرحله ای از رشد کلان شهرها دانست که پس از آنکه قادر به رشد پیوسته نبوده، گرایش به انتشار جمعیت و فعالیت در پیرامون خود به صورت ناپیوسته داشته و با مسایلی مانند پراکنش بی رویه جمعیت، تخریب منابع طبیعی و تهدید کیفیت محیط زیست، افزایش فقر شهری و گسترش حاشیه نشینی، کمبود خدمات شهری و... مواجه کرده است.

3-4- اثرات و کارکرد‌های گردشگری بر شهر کاشان

الگوواره توسعه پایدار افزون بر بعد بوم شناسانه به ابعاد اجتماعی- اقتصادی نیز توجه دارد(مؤمنی و صرافی، 1386 :31). بر اساس گردشگری تاریخی- فرهنگی شهر کاشان، اثرات مثبت و منفی را این صنعت در بخش‌ها و زیر سیستم‌های مختلف شهر از جمله اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، محیطی و کالبدی ایجاد کرده است. بررسی این اثرات در هماهنگی با مفهوم توسعه پایدار شهر و گردشگری از اهمیت خاصی برخوردار است. برجسته ترین کارکردهای مثبت اقتصادی گردشگری تاریخی- فرهنگی در شهر کاشان در زمینه اشتغال، درآمد و تحصیل ارز بوده است؛ بنحوی که بر اساس سرشماری کارگاهی سال 1381 حدود 52 درصد از شاغلین کارگاهی شهر در فعالیت‌های گردشگری اشتغال داشته اند(معاونت اجرایی استانداری اصفهان، 1383). البته تعداد مشاغل غیر رسمی و غیر مستقیم گردشگری شهر نیز با توجه به جمعیت افزون گردشگران بسیار بیشتر از این برآورد می گردد(سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان کاشان، 1385). متأسفانه در جریان این پژوهش، هیچ گونه اطلاعاتی در خصوص میزان  درآمد ریالی گردشگران داخلی  و درآمد ارزی که گردشگران خارجی وارد اقتصاد شهر نموده‌اند یافت نشد.

گردشگری تاریخی- فرهنگی شهر، جدای از کارکرد‌های مثبت اقتصادی، زیست محیطی(عمران و زیبا سازی بعضی از مناطق گردشگری شهر) و... که در شهر و منطقه ایجاد کرده، اثرات منفی و ناپایداری‌هایی نیز برای شهر در پی داشته است (اوج گردشگری منطقه: باستانی و گلاب گیری). بررسی ناپایداری‌های اکولوژیک و زیست محیطی، اجتماعی- فرهنگی منتج از گردشگری تاریخی- فرهنگی شهر کاشان، میزان مصرف آب شرب، آلودگی هوا(تعداد روزهای وضعیت هشدار و اضطراری)، میزان حجم زباله، میزان جرایم مختلف شهر با تعداد و حجم گردشگران وارد شده به شهر، نشان می دهد (محبوب فر، 1388: 115):

1- در واقع دلیل قطع و کم شدن فشار آب در مناطق شهر کاشان و باغ شهرهای نیاسر و قمصر (بهار 1386 همزمان با اجرای اولین جشنواره گل و گلاب کاشان) از طرف شرکت آب و فاضلاب کاشان بوده است که دلیل آن افزایش میزان مصرف آب در زمان اوج گردشگری عنوان گردیده است.

2- به نظر نمی‌رسد بین تعداد روزهای وضعیت هشدار و اضطراری اعلام شده توسط مردم محلی و برخی مسؤولان منطقه(اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در این خصوص اظهار بی اطلاعی کرد- مطالعات میدانی) با گردشگران ورودی به شهر ارتباطی وجود داشته باشد(بهار 1386 همزمان با اجرای اولین جشنواره گل و گلاب کاشان). شواهد امر حکایت از عوامل تأثیر گذار دیگری همچون وارونگی هوا در روزهای سرد سال، رطوبت، باد و... بر روی میزان آلودگی هوای شهر دارد. به عبارتی دیگر میزان آلودگی هوا در فصل سرد سال که تعداد گردشگران کمتر است، نسبت به میزان آلودگی هوا در فصل گرم سال که تعداد گردشگران افزایش می یابند، بیشتر است.

3- تعداد گردشگران با میزان حجم زباله در سطح شهر و نیز منطقه فین و بخش قمصر در طول ماههای مختلف سال و به خصوص اوج گردشگری در ارتباط کامل می باشد(مطالعات میدانی- مشاهده).

4- برای بررسی ناپایداری‌های اجتماعی- فرهنگی برخاسته از گردشگری تاریخی- فرهنگی، زمینه‌های مختلف بزهکاری و جرم و جنایت مانند انواع سرقت، مواد مخدر، قتل و تصادفات نشان می دهد که به غیر از ارتباط مستقیم و معنی دار بین حجم گردشگران ورودی به شهر با میزان سرقت، سایر متغیرها حاکی از عدم ارتباط را نشان می دهد(مطالعات میدانی- مشاهده و مصاحبه با مردم منطقه).

5- متأسفانه در جریان این تحقیق مشخص شد که پراکندگی قابل توجه گردشگران به همراه مردم محلی در معابر، خیابان‌ها و مراکز خدماتی، ازدحام غیر قابل باور جمعیت گردشگران در کانون‌های گردشگری منطقه و مزارع گل محمدی دو بخش نیاسر و قمصر و سردرگمی گردشگران داخلی و تا حدودی گردشگران خارجی برای اسکان و اقامت در منطقه در درجه نخست اهمیت متوجه شهرداری کاشان به دلیل عدم پیش بینی‌های لازم جهت اسکان رسمی گردشگران و قصور و تعلل این دستگاه در مدیریت شهری و در مرتبه بعدی متوجه اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان و اداره آن در شهرستان کاشان بوده است(مطالعات میدانی- بهار 1387- 1386)؛ گفتنی است:  همین مساله موجب اسکان غیر رسمی گردشگران در منطقه طی همان سال بوده  که عدم برگزاری جشنواره گل و گلاب را از سال 1388 به این سو را در پی داشته است.

6- حجم قابل توجه اسکان غیر رسمی و اقتصاد غیر رسمی که با همدیگر رابطه علت و معلولی دارند، بر اثر تحولات ساختاری و کارکردی شهر در سده اخیر ظاهر شده که پس از انقلاب اسلامی شدت بیشتری یافته است. همین منجر به تغییر کارکرد شهر از شکل تاریخی- زیارتی به سمت گردشگری تاریخی- فرهنگی شده و شهر با انبوهی از گردشگران و مهاجران روستایی مواجه شده است. البته ساختار اکولوژیکی، اجتماعی، فرهنگی منطقه و سیاست‌های اقتصادی دولت نیز مزید بر آن گردیده و شهر قطبی شده و حجم قابل توجهی از مهاجرین روستایی(جمعیت) را در حاشیه خود و در اقتصاد غیر رسمی با توجه به قابلیت اشتغال زایی بالایی که در بخش گردشگری وجود دارد، جذب نموده است. به هر حال ناپایداری‌های زیست محیطی، اجتماعی– فرهنگی و اقتصادی شهر از جمله معضلات کارکرد گردشگری هستند که باید با  برنامه ریزی، مدیریت و بهره جویی از مشارکت‌های مردمی و... به رفع آن اقدام کرد.

شکل شماره 2: الگوی پیشنهادی سیستم گردشگری تاریخی- فرهنگی شهر کاشان